Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Büyük Memelilerin Evcilleştirilmesi: İnsanın Diğer Hayvanlar Üzerindeki Yapay Seçilimi

Büyük Memelilerin Evcilleştirilmesi: İnsanın Diğer Hayvanlar Üzerindeki Yapay Seçilimi Phys.org
5 dakika
10,169
Tüm Reklamları Kapat

Evcilleştirme insanoğlunun çevresindeki canlıları seçilime uğratması sonucu kendine daha faydalı bir hale getirmesidir. Evcilleştirme çeşitli amaçlar doğrultusunda yapılabilmektedir. Seçilime uğratılmış canlılar taşıma, beslenme veya savunma amaçlı kullanılabilmektedir. Bitki ve hayvanlar için farklı yöntemlere başvurularak bazılarının evcilleşmesi sağlanmıştır. Hayvanların evcilleştirilebilmesi genellikle büyük memelilerde mümkün olmuştur. Büyük memelilerin evcilleştirilme sırasında tercih edilmelerinin nedeni küçük memeli, sürüngen ya da kuşlara kıyasla çok daha işlevsel olmalarıdır. Büyük memeliler protein bakımından zengindir, bazılarının üstüne binilebilir, toprağı sürerek tarıma yardımcı olurlar. Bu açıdan büyük memeliler evcilleştirme sürecinden başarıyla çıkabilmiş türler içerirler.

MÖ yaklaşık 10 bin yılında ilk memelinin Güneybatı Asya’da evcilleştirildiği düşünülmektedir. Bu canlı köpektir ve ilk etapta beslenmeden ziyade evcilleştirilme amacı savunmadır ve avcılıktır. Bundan sonra pek çoğu Avrasya kıtasında olmak üzere toplam on dört memeli türü evcilleştirilmiştir. Bu memelilerin ortalama ağırlığı 45 kilogramın üstündedir. Şaşırtıcı olan şudur ki evcilleştirilmeye aday 148 memeli canlı vardır ve bunların çok azı ancak evcilleştirilebilmiştir. Bir diğer durumsa evcilleştirilen canlıların tamamının uzun süre önce evcilleştirilmiş olmasıdır. En son evcilleştirilen tür Arap devesi ve çift hörgüçlü devedir ki evcilleştirilme tarihleri MÖ yaklaşık 2500 yıllarıdır. Milattan sonraki dönemlerde evcilleştirilebilmiş bir tür bulunmamaktadır. 

Tüm Reklamları Kapat

Evcilleştirilmeye tabi tutulan pek çok canlı vardır. Muhtemelen atalarımız bu türlerin neredeyse tamamını evcilleştirmeye çalışmışlardır. Bu çabanın sonucunda on dört tür evcilleştirilmiştir. Bunların en yaygın ilk beşi: koyun, keçi, inek (sığır ya da öküz), domuz ve attır. Kalan dokuzu ise şunlardır: Arap devesi, çift hörgüçlü deve, lama ve alpaka, eşek, Rengeyiği, manda, yak, Bali sığırı ve yaban sığırı. Fil her ne kadar evcilleştirilmiş gibi dursa da terbiye edilmiş bir canlıdır. Yetişkin filler Asya’da ormanlardan yakalanır ve terbiye edilirler. Afrika ve Avustralya kıtasında hiçbir memeli evcilleştirilememiştir. Amerika kıtalarında ise yalnızca bir tür evcilleştirilmiştir. Kalan on üç tür Avrasya’ya aittir. Afrika kıtasında günümüzde de görülebilen pek çok büyük memeli bulunmaktadır. Goril ya da gergedan gibi bazı türler neden hiçbir zaman evcilleştirilememiştir? Afrika’daki insanlar Avrasya insanlarına kıyasla daha mı az becerikliydi bu iş konusunda?

Yapay seçilim yoluyla evrimleştirdiğimiz 14 büyük memeli...
Yapay seçilim yoluyla evrimleştirdiğimiz 14 büyük memeli...

Evcilleştirmeyi Engelleyen Temel Unsurlar

 Evcilleştirme sürecinde uyulması gereken bazı ölçütler vardır. Bu ölçütler dışında kalan canlıların evcilleştirilmesi ya çok zordur ya da olanaksızdır. Temel unsur beslenmedir. Evcilleştirilmek istenen bir canlının beslenme durumu göz önünde bulundurulmalıdır. Karnivorlar (etobur) yırtıcı olmaları nedeniyle insanlara da saldırabilmektedirler. Beslenmenin yönünün değişmesi yani evcilleştirilmeye çalışılan türün insanlara saldırıp onları yemeye kalkışması pek içi açıcı bir durum değildir. Herbivorlar (otçul) böyle bir durumda tercih edilme şansları yüksek türler olacaktır. 

Tüm Reklamları Kapat

 Fil gibi canlılar oldukça fazla et vermelerine ve yiyecek seçmemelerine rağmen büyüme hızları oldukça yavaştır. Bir filin yetişkinliğe erişmesi yıllar sürer. Yetiştirici bu durumu göze alamaz. En geç birkaç sene içerisinde erişkinliğe ulaşan canlılar tercih edilecektir.

 Hayvanlar çiftleşme dönemlerinde kur yapma ihtiyacı hissederler. Her canlı bir yere kapatılarak çiftleştirilemez. Çita gibi türler zahmetli ve uzun süren kur yapma sürecini kapalı bir ortamda gerçekleştiremezler. Çiftleşme dönemi türlerin erkeklerinin genellikle saldırganlaştığı dönemlerdir. Bir arada bulunan erkek bireyler birbirlerine saldırabilir, birbirlerini yarayabilir veya öldürebilirler. 

 Büyük memeliler etobur ya da otobur fark etmeksizin insanları öldürebilmektedir. Atlar, öküzler ve diğerleri sert darbelerle insanların yaşamına kolaylıkla son verebilir. Gergedan gibi çok fazla et verebilecek türlerdeyse saldırganlık kontrol edilebilir düzeyin üstündedir. Zebralar çılgınca davranışlarıyla büyüdükçe evcilleştirilemez hale gelirler. Değil üzerine binmek saldırılarından kurtulmak bile oldukça zordur. Çünkü ısırırlar ve ısırdıklarında da bırakmama gibi bir huyları vardır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

 Antiloplar ve ceylanların evcilleştirilmesi korku ve telaş eğilimleri nedeniyle mümkün değildir. Yaklaşmaya çalışırken fark edildiğinizde gökyüzüne sıçrayan ve sağa sola çılgınca zıplayan canlılar düşünün. Bu hayvanlar Bereketli Hilal’de(Mezopotamya, Anadolu ve Mısır bölgesi) önemli av hayvanlarından bazılarıdır. Yine de evcilleştirilememişlerdir.

 Koyun gibi sürüler halinde yaşayan hayvanlarda toplumsal bir yapı vardır. At sürülerinde hiyerarşik bir düzen görülür. Aygır güdümünde kısraklar ve taylar belirli bir düzene göre sürüyü meydana getirir. Aynı zamanda bu türlerin uysallığı ve sorun halinde sürünün içine saklanma eğilimleri bulunmaktadır. Hızlıca dağılıp taşkın davranışlar sergilemezler. Sürünün lideri konumundaki hayvan yerine insan geçtiği zaman da kolaylıkla insan güdümüne girerler.

Sonuç

 Evcil hayvanların günümüz insan yaşamında etkisi büyüktür. Kalabalık insan nüfusunu doyurabilmenin şuan tek yolu evcilleştirilen büyük memelilerdir. Domuz, sığır, koyun ve keçiler besin değerleri yüksek canlılardır. Bu canlıların dışında besin değeri yüksek çok fazla tür vardır ancak hepsi evcilleştirilmeye uygun olmadığından seçilime uğratılamamışlardır. Geçmişte muhtemelen bütün memeli türleri seçilime tabi tutulmuştur. Farklı nedenler dolayısıyla direnç gösterenler ise evcilleşememiştir. Afrika kıtasındaki türlerin evcilleştirilememesinin temel nedeni budur. Zebra gibi canlıların davranışları oldukça umut kırıcıdır. Bereketli Hilal’den gelen hayvanlarınsa hızlı bir şekilde Afrika’da kullanılmaya başlandığı ise unutulmamalıdır. Yani sorun bölge halklarında değildir. Canlıların davranışları, yapıları ve coğrafi konum evcilleştirmede temel etkendir.

Not: Bu içeriğimizi hazırlayan okurumuz Ali Kağan Akbaş'a teşekkür ederiz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • İnanılmaz 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Muhteşem! 1
  • Tebrikler! 1
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Umut Verici! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • J. M. Diamond. (1999). Guns, Germs, And Steel: The Fates Of Human Societies. ISBN: 0393317552. Yayınevi: W. W. Norton & Company.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 16:49:47 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4889

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Büyük Memelilerin Evcilleştirilmesi: İnsanın Diğer Hayvanlar Üzerindeki Yapay Seçilimi. (21 Ocak 2017). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/4889
Bakırcı, Ç. M. (2017, January 21). Büyük Memelilerin Evcilleştirilmesi: İnsanın Diğer Hayvanlar Üzerindeki Yapay Seçilimi. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/4889
Ç. M. Bakırcı. “Büyük Memelilerin Evcilleştirilmesi: İnsanın Diğer Hayvanlar Üzerindeki Yapay Seçilimi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 21 Jan. 2017, https://evrimagaci.org/s/4889.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Büyük Memelilerin Evcilleştirilmesi: İnsanın Diğer Hayvanlar Üzerindeki Yapay Seçilimi.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 21, 2017. https://evrimagaci.org/s/4889.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close