nihai çed raporu - Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim ...

TEİAŞ<br />

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş.<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ<br />

380 kV<br />

BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN)<br />

ENERJİ İLETİM HATTI<br />

ÇED RAPORU<br />

ARTVİN İLİ MERKEZ, BORÇKA, ARDANUÇ, ŞAVŞAT İLÇELERİ İLE<br />

ARADAHAN İLİ POSOF İLÇESİ<br />

ANKARA – HAZİRAN 2011

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

PROJE SAHİBİNİN ADI TÜRKİYE Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü (TEİAŞ)<br />

ADRESİ<br />

TELEFON VE FAKS<br />

NUMARALARI<br />

İnönü Bulvarı<br />

No: 27 06490<br />

Bahçelievler / ANKARA<br />

Tel : 0 (312) 203 86 11<br />

Faks: 0 (312) 203 87 17<br />

PROJENİN ADI 380 kV Borçka –Sınır (Gürcistan) EİH<br />

PROJE BEDELİ 27.000.000 TL<br />

PROJE İÇİN SEÇİLEN<br />

YERİN AÇIK ADRESİ<br />

(İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ)<br />

PROJE İÇİN SEÇİLEN<br />

YERİN<br />

KOORDİNATLARI, ZONE<br />

PROJENİN ÇED<br />

YÖNETMELİĞİ<br />

KAPSAMINDAKİ YERİ<br />

(SEKTÖRÜ, ALT<br />

SEKTÖRÜ)<br />

ÇED RAPORUNU<br />

HAZIRLAYAN<br />

KURULUŞUN/ÇALIŞMA<br />

GRUBUNUN ADI<br />

ÇED RAPORUNU<br />

HAZIRLAYAN<br />

KURULUŞUN/ÇALIŞMA<br />

GRUBUNUN ADRESİ,<br />

TELEFON VE FAKS<br />

NUMARALARI<br />

ÇED RAPORU<br />

SUNUM TARİHİ<br />

(GÜN, AY, YIL)<br />

Artvin İli, Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat, İlçeleri İle<br />

Ardahan İli, Posof İlçesi<br />

Takip eden sayfada sunulmuştur.<br />

EK-I Listesi<br />

32- 154 kV (kilovolt) <strong>ve</strong> üzeri gerilimde 15 km’den uzun enerji iletim<br />

tesisleri (iletim hattı, trafo merkezi, şalt sahaları)<br />

Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü (Yeterli Belge No: 179,<br />

Veriliş Tarihi:25.12.2008)<br />

İnönü Bulvarı No:27 06490 Bahçelievler/ANKARA<br />

Tel : 0 (312) 203 86 11<br />

Faks : 0 (312) 203 87 17<br />

23/06/2011

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo. Some noktalarına Ait UTM 6 Derecelik <strong>ve</strong> Coğrafik Koordinatlar<br />

Proje (EIH) Güzergahı<br />

Koor. Sırası: Sağa, Yukarı<br />

Datum: ED-50<br />

Türü: UTM<br />

D.O.M.: 45<br />

Zon: 38<br />

Ölçek Fak.: 6 derecelik<br />

Koor. Sırası: Enlem, Boylam<br />

Datum: WGS-84<br />

Türü: Coğrafik<br />

D.O.M.: -<br />

Zon: -<br />

Ölçek Fak.: -<br />

S.1 222794.84 4583565.86 41.35589631 41.68627008<br />

S.2 225327.29 4585395.58 41.37321797 41.71566715<br />

S.3 227584.72 4586008.40 41.37949597 41.74234247<br />

S.4 230524.95 4586920.23 41.38868587 41.77704405<br />

S.5 232392.60 4586594.74 41.38638178 41.79949155<br />

S.9 236224.95 4583980.45 41.36413400 41.84639526<br />

S.10 237446.79 4582959.63 41.35535184 41.86142364<br />

S.11 238134.87 4581938.40 41.34639059 41.87007759<br />

S.12 240259.64 4580004.42 41.32968302 41.89626467<br />

S.13 244852.10 4574011.13 41.27723950 41.95357887<br />

S.14 246043.61 4572943.89 41.26801493 41.96823074<br />

S.15 247623.95 4572335.53 41.26303765 41.98732385<br />

S.16 253475.26 4570488.64 41.24822899 42.05782932<br />

S.17 254481.13 4569798.75 41.24232872 42.07009640<br />

S.18 256734.64 4568717.60 41.23328324 42.09738615<br />

S.19 258421.83 4568334.06 41.23033828 42.11764481<br />

S.20 262522.17 4568393.56 41.23208738 42.16648649<br />

S.21 264845.78 4570289.40 41.24982294 42.19344881<br />

S.22 266890.05 4571365.10 41.26009319 42.21740845<br />

S.23 268675.09 4571824.51 41.26473943 42.23851805<br />

S.24 271108.09 4573100.56 41.27691353 42.26705152<br />

S.25 271979.34 4574213.65 41.28717506 42.27702622<br />

S.26 274856.05 4578588.67 41.32734782 42.30972401<br />

S.27 275710.45 4579563.24 41.33635492 42.31956297<br />

S.28 278778.59 4581080.88 41.35085862 42.35563910<br />

S.29 281195.48 4581922.36 41.35909044 42.38419703<br />

S.30 283832.70 4583188.52 41.37119609 42.41524285<br />

S.31 288910.31 4588046.88 41.41626307 42.47420670<br />

S.32 291434.74 4589154.60 41.42689044 42.50400315<br />

S.33 294876.47 4589298.97 41.42907556 42.54510635<br />

S.34 297750.21 4589431.98 41.43100117 42.57942486<br />

S.35 300334.92 4591314.32 41.44858816 42.60971138<br />

S.36 302546.19 4594883.05 41.48125295 42.63499435<br />

S.37 304018.61 4596228.75 41.49372525 42.65217860<br />

S.38 305031.60 4598360.38 41.51315681 42.66361448<br />

S.39 308619.83 4599924.44 41.52809898 42.70608289<br />

S.40 311127.70 4599653.69 41.52625764 42.73620495<br />

S.41 311923.62 4599910.73 41.52875849 42.74565735<br />

S.42 312915.77 4600392.74 41.53332925 42.75739091<br />

S.43 315363.39 4602502.41 41.55288593 42.78606179<br />

S.44 316974.45 4603371.69 41.56108028 42.80510119<br />

S.45 317593.39 4606554.54 41.58986982 42.81155122

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

İÇİNDEKİLER<br />

i<br />

Sayfa No<br />

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................................i<br />

TABLOLAR DİZİNİ..............................................................................................................vi<br />

ŞEKİLLER DİZİNİ .............................................................................................................. vii<br />

EKLER DİZİNİ................................................................................................................... viii<br />

KISALTMALAR................................................................................................................. viii<br />

BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI (Proje Konusu Faaliyetin Tanımı, Ömrü, Hizmet<br />

Amaçları, Pazar <strong>ve</strong>ya Hizmet Alanları <strong>ve</strong> Bu Alan İçerisinde Ekonomik <strong>ve</strong> Sosyal Yönden<br />

Ülke, Bölge <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya İl Ölçeğinde Önem <strong>ve</strong> Gereklilikleri)................................................... 1<br />

BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU ........................................................ 4<br />

II.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi, Yerleşim Alanlarına<br />

Mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası <strong>ve</strong>ya Kroki Üzerinde Gösterimi, Hat Güzergahı<br />

<strong>ve</strong> Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi <strong>ve</strong> Koruma Alanlarının, Sağlık Koruma<br />

Bandı’nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi, Alanın/Yakın Çevresinin<br />

Panoramik Fotoğraflandırılması, 1/100000 Ölçekli Çevre Düzeni Planının İlgili Paftası,<br />

Plan Hükümleri, <strong>ve</strong> Lejantı Proje Yerinin Bu Plan Üzerinde Gösterilmesi, 1/25.000 Ölçekli<br />

Topoğrafik Harita Üzerinde Direk Yerlerinin, Yol Güzergahlarının, <strong>Etki</strong> Alanının <strong>ve</strong><br />

Koridorunun Gösterilmesi <strong>ve</strong> Koordinatların Yer Verilmesi,................................................ 4<br />

II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (bütün idari <strong>ve</strong> sosyal ünitelerin,<br />

teknik alt yapı ünitelerinin <strong>ve</strong> varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının<br />

vaziyet planı üzerinde gösterimi). ....................................................................................... 8<br />

BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI........................................ 9<br />

III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları .................................................... 9<br />

III.2. Proje Bedeli ................................................................................................................ 9<br />

III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması <strong>ve</strong>ya Zamanlama Tablosu ............. 9<br />

III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi ................................................................................. 11<br />

III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak,<br />

Yatırımcı Firma <strong>ve</strong>ya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer<br />

Ekonomik, Sosyal <strong>ve</strong> Altyapı Faaliyetleri .......................................................................... 12<br />

III.6. Kamulaştırma (Kamulaştırılacak alanların 1/25.000’lik Harita Üzerinde Gösterimi,<br />

Mevcut Kullanım <strong>ve</strong> Mülkiyet Durumu, İstimlak <strong>ve</strong> <strong>İzin</strong> İrtifak Hakkı ile İlgili Bilgi Verilmesi)12<br />

III.7. Projeye İlişkin <strong>İzin</strong> Prosedürü (ÇED Sürecinden Sonra Alınacak <strong>İzin</strong>ler) ................. 13<br />

III.8. Proje ile İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş <strong>ve</strong> İşlemlerin<br />

Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu ....................................................................... 13<br />

III.9. Diğer Hususlar.......................................................................................................... 14<br />

BÖLÜM IV: PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI(*) .............................. 15<br />

(*) Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri <strong>ve</strong>rilirken etki alanı dikkate<br />

alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibarı ile açıklanırken, ilgili kamu kurum <strong>ve</strong><br />

kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üni<strong>ve</strong>rsitelerden <strong>ve</strong>ya benzeri diğer<br />

kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan <strong>ve</strong> kaynaktan alındığı <strong>raporu</strong>n notlar<br />

bölümünde belirtilir <strong>ve</strong>ya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje sahibince kendi<br />

araştırmalarına dayalı bilgiler <strong>ve</strong>rilmek istenirse, bunlardan kamu kurum <strong>ve</strong> kuruluşların<br />

yetkileri altında olanlar için ilgili kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardan bu bilgilerin doğruluğunu belirten<br />

birer belge alınarak rapora eklenir.................................................................................... 15<br />

IV.1. Projeden <strong>Etki</strong>lenecek Alanın Belirlenmesi, (<strong>Etki</strong> Alanının Nasıl <strong>ve</strong> Neye Göre<br />

Belirlendiği Açıklanmalı <strong>ve</strong> <strong>Etki</strong> Alanı Harita Üzerinde Gösterilmeli) ................................ 15<br />

IV.2. Fiziksel <strong>ve</strong> Biyolojik Çevrenin Özellikleri <strong>ve</strong> Doğal Kaynakların Kullanımı ............... 16<br />

IV.2.1. Hat Güzergahının Jeolojik Özellikleri (Tektonik Hareketler, Topografik Özellikler,<br />

Mineral Kaynaklar, Heyelan, Benzersiz Oluşumlar, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi vb.<br />

1/25.000’lik Jeoloji Haritası <strong>ve</strong> Kesitler) ............................................................................ 16<br />

IV.2.2. Hat Güzergahındaki Yeraltı <strong>ve</strong> Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik Özellikleri<br />

(Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri, Halen Mevcut<br />

<strong>ve</strong> Planlanan Kullanımı).................................................................................................... 21<br />

IV.2.3. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut <strong>ve</strong> Planlanan Kullanımı, (İçme,<br />

Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri İstihsali, Su Yolu<br />

Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor <strong>ve</strong> Benzeri Amaçlı Su <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya Kıyı Kullanımları, Diğer<br />

Kullanımlar)....................................................................................................................... 23<br />

IV.2.4. Toprak Özellikleri <strong>ve</strong> Kullanım Durumu (Toprağın Arazi Kullanım Kabiliyeti<br />

Sınıflaması, Erozyon, Mera, Çayır, Toprağın Mevcut Kullanım Durumları vb.), (5403 Sayılı<br />

Toprak Koruma <strong>ve</strong> Arazi Kullanım Kanununa Göre Gerekli <strong>İzin</strong>lerin Alınması)................ 25<br />

IV.2.5.1. Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler (Tapu Kayıtları), 1/25.000 Ölçekli <strong>ve</strong> 1/5.000 Ölçekli<br />

Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita <strong>ve</strong> Vaziyet Planı ..................... 36<br />

IV.2.6. Orman Alanları (ağaç türleri <strong>ve</strong> miktarları, kapladığı alan büyüklükleri <strong>ve</strong> kapalılığı<br />

bunların mevcut <strong>ve</strong> planlanan koruma <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya kullanım amaçları, 1/25.000 ölçekli<br />

Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlüğü görüşü ile ÇED inceleme değerlendirme<br />

formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 5192 sayılı kanun ile değişik 17/3. maddesi<br />

gereğince izin alınacağının girilmesi v.b.)......................................................................... 37<br />

IV.2.7. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları,<br />

Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları,<br />

Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit <strong>ve</strong> Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre<br />

Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan <strong>ve</strong> Merkezleri, Mer’a Kanunu<br />

Kapsamındaki Alanlar.)..................................................................................................... 47<br />

ii

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

IV.2.8. Flora <strong>ve</strong> Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Doğal<br />

Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal <strong>ve</strong> Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan<br />

Türler, Nadir <strong>ve</strong> Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler <strong>ve</strong> Bunların Yaşama Ortamları, Kuş Göç<br />

Yolları, Av Hayvanlarının Adları, Populasyonları <strong>ve</strong> Bu Türler İçin Alınan 2010-2011<br />

Merkez Av Komisyonu Kararları’na Ait Tablolar, TÜBİTAK Tarafından Hazırlanan Türkiye<br />

Bitkileri Veri Servisi’nin (TÜBİVES) Kullanılması) Proje Alanı Üzerindeki Vejetasyon<br />

Tiplerinin <strong>ve</strong> Örnekleme Alanlarının Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi, Projede Faaliyetten<br />

<strong>Etki</strong>lenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma Tedbirleri (İnşaat <strong>ve</strong> İşletme<br />

Aşamalarında). (Flora <strong>ve</strong> Fauna Arazi Çalışmasının Hangi Tarihlerde <strong>ve</strong> Kim Tarafından<br />

Yapıldığının Belirtilmesi)................................................................................................... 49<br />

IV.2.9. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm <strong>ve</strong> Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri<br />

Yasak Bölgeler, Kamu Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar,<br />

25.09.1978 Tarih <strong>ve</strong> 16415 Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 7/16349 Sayılı Bakanlar<br />

Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.).................................................................... 49<br />

IV.2.10. Diğer Özellikler.................................................................................................... 49<br />

IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri ...................................................................... 49<br />

IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Enerjinin İletildiği Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan<br />

Başlıca Sektörler) ............................................................................................................. 49<br />

IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel <strong>ve</strong> Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri, Göçler, Nüfus Artış<br />

Oranları, Diğer Bilgiler) ..................................................................................................... 53<br />

IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri <strong>ve</strong> Bu<br />

Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) ................................................................................ 58<br />

IV.3.4. Proje Alanı <strong>ve</strong> Yakın Çevresindeki Kentsel <strong>ve</strong> Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme<br />

Alanlarının Dağılımı, Mevcut <strong>ve</strong> Planlanan Kullanım Alanları, Bu Kapsamda Sanayi<br />

Bölgeleri, Konutlar, Turizm Alanları vb.) ........................................................................... 61<br />

IV.3.5. Diğer Özellikler...................................................................................................... 61<br />

BÖLÜM V: PROJENİN BÖLÜM III’TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE<br />

ALINACAK ÖNLEMLER ................................................................................................... 62<br />

V.1. Hat Güzergahı Boyunca Arazinin Hazırlanması, İnşaat <strong>ve</strong> Tesis Aşamasındaki<br />

Faaliyetler, Fiziksel <strong>ve</strong> Biyolojik Çevre Üzerine <strong>Etki</strong>leri <strong>ve</strong> Alınacak Önlemler ................. 62<br />

V.1.1. Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Kadar<br />

Alanda, Ne Miktarda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak Malzemelerden<br />

Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli <strong>ve</strong> Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları <strong>ve</strong><br />

Kullanımları,...................................................................................................................... 62<br />

V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacakları <strong>ve</strong>ya Hangi<br />

Amaçlar İçin Kullanılacakları,............................................................................................ 63<br />

V.1.3. Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak<br />

iii

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Malzemeler ....................................................................................................................... 63<br />

V.1.4. İletim Hatlarının İnşası ile İlgili İşlemler, ................................................................. 64<br />

V.1.5. İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma <strong>ve</strong> Depolama Gibi Toz Yayıcı İşlemler,65<br />

V.1.6. Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı <strong>ve</strong> Özellikleri, Nasıl Bertaraf<br />

Edileceği, .......................................................................................................................... 67<br />

V.1.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Su Miktarları, Nereden <strong>ve</strong> Nasıl Temin Edileceği,<br />

Bu Suların Kullanımı Sonucu Oluşacak Atık Suların Hangi İşlemlerden Sonra Hangi Alıcı<br />

Ortama Nasıl Verileceği <strong>ve</strong> Bu Suların Özellikleri,............................................................ 68<br />

V.1.8. Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler,............................ 70<br />

V.1.9. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni ile<br />

Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları <strong>ve</strong> Seviyesi,.................................................... 71<br />

V.1.10. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla<br />

Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri <strong>ve</strong> Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı, ......... 77<br />

V.1.11. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden<br />

Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri <strong>ve</strong> Tarım<br />

Ürün Türleri, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım İzni, ........................................................... 78<br />

V.1.12. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla<br />

Kesilecek Ağaçların Tür <strong>ve</strong> Sayıları, Meşçere Tipi, Kapalılığı, Orman Alanları Üzerine<br />

Olası <strong>Etki</strong>ler <strong>ve</strong> Alınacak Tedbirler, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler,......... 78<br />

V.1.12.1 Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini Amacıyla<br />

Kesilecek Ağaçların Tür <strong>ve</strong> Sayıları, Meşçere Tipi <strong>ve</strong> Kapalılığı, ..................................... 78<br />

V.1.12.2 Orman Alanları Üzerine Olası <strong>Etki</strong>ler <strong>ve</strong> Alınacak Tedbirler,.............................. 81<br />

V.1.12.3 Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler,................................................... 81<br />

V.1.13. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek<br />

Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personel İçin Kurulacak Şantiye Alanı Ve Diğer<br />

Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde Ve Nasıl Temin Edileceği, ....................... 82<br />

V.1.14. Hat güzergahı <strong>ve</strong> Yakın Çevresinde Yeraltı <strong>ve</strong> Yerüstünde Bulunan Kültür <strong>ve</strong><br />

Tabiat Varlıklarına (Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Olabilecek <strong>Etki</strong>lerin<br />

İrdelenmesi) (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal<br />

Değerlere) Materyal Üzerindeki <strong>Etki</strong>lerinin Şiddeti <strong>ve</strong> Yayılım <strong>Etki</strong>sinin Belirlenmesi,...... 82<br />

V.1.15. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek<br />

Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı <strong>ve</strong> Çevre için Riskli <strong>ve</strong> Tehlikeli Olanlar,................ 83<br />

V.1.16. Taşkın Önleme <strong>ve</strong> Drenaj İle İlgili İşlemler (Derelerin Üzeri Kapatılmayacak, Dere<br />

Yataklarına, Baraj Gölüne Hafriyat, Molozlar <strong>ve</strong> Her Türlü Atık Malzemenin<br />

Dökülmeyeceğinin Taahhüt Edilmesi) .............................................................................. 84<br />

V.1.17. Diğer Faaliyetleri .................................................................................................. 84<br />

V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel <strong>ve</strong> Biyolojik Çevre Üzerine <strong>Etki</strong>leri<br />

iv

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

<strong>ve</strong> Alınacak Önlemler........................................................................................................ 84<br />

V.2.1. Hat Güzergahındaki Temel Yapıların (Direkler, İzolatörler, İletkenler, Kuleler vb.)<br />

Diğer Ünitelerin Özellikleri, Boyutları, Kapasiteleri vb. Diğer Bilgiler, ............................... 84<br />

V.2.2. Hat Güzergahının Bakımı İçin Ne Gibi İşlemler Yapılacağı, Kullanılacak<br />

Malzemeler, Çıkacak Atıkların Tür <strong>ve</strong> Miktarları, Özellikleri, Boyutları, Özellikleri <strong>ve</strong> Nasıl<br />

Bertaraf Edileceği, ............................................................................................................ 85<br />

V.2.3. Hattan Kaynaklanan Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alan Şiddetleri, <strong>Etki</strong>leri, Ulusal <strong>ve</strong><br />

Uluslararası Standartlar ile Kıyaslanması, Olası <strong>Etki</strong>lerinin İnsan Sağlığı <strong>ve</strong> Çevre<br />

Açısından Değerlendirilmesi <strong>ve</strong> Alınacak Önlemlerin Belirtilmesi, En Yakın Yerleşim<br />

Yerine <strong>ve</strong> Meskun Mesafeye <strong>Etki</strong>lerinin Değerlendirilmesi, .............................................. 85<br />

V.2.4.Enerji Nakil Hattı Boyunca Oluşacak Elektromanyetik Alan <strong>ve</strong> Korona Gürültüsünün,<br />

Ekosistemde Oluşturabileceği <strong>Etki</strong>ler. (Kafkas Arısı Üzerine Olabilecek <strong>Etki</strong>lerin<br />

İrdelenmesi)...................................................................................................................... 89<br />

V.2.5. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.) <strong>Etki</strong>leri,96<br />

V.2.6. Orman Alanlarına Olabilecek <strong>Etki</strong> <strong>ve</strong> Bu <strong>Etki</strong>lere Karşı Alınacak Tedbirlerin<br />

Tanımlanması, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler,....................................... 97<br />

V.2.7. Hattın Bölgedeki Sulak Alanlara <strong>Etki</strong>leri, (Proje Alanı İçindeki Mevcut Olan<br />

Derelerin Yatakları Korunmalı, Bu Dere Yataklarına Hiçbir Şekilde Müdahale<br />

Yapılmayacağının Taahhüdü)........................................................................................... 97<br />

V.2.8. Diğer Faaliyetler. .................................................................................................... 97<br />

V.3. Projenin <strong>Çevresel</strong> Fayda Maliyet Analizi ................................................................... 98<br />

BÖLÜM VI: İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN<br />

ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER ......................................... 99<br />

VI.1. Arazi Islahı................................................................................................................ 99<br />

VI.2. Diğer Çalışmalar....................................................................................................... 99<br />

BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ .................................................................. 100<br />

(Bu Bölümde Yer Seçimi, Teknoloji <strong>ve</strong> Alınacak Önlemlerin Alternatiflerin Karşılaştırılması<br />

Yapılacak <strong>ve</strong> Tercih Sıralaması Yapılacaktır.)................................................................ 100<br />

BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI ................................................................................. 101<br />

VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi <strong>ve</strong> İşletme<br />

Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı <strong>ve</strong> Acil Müdahale Planı (Doğal Afetler Riski İçin Ne<br />

Gibi Önlemler Alınacağı)................................................................................................. 101<br />

VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği’nde ‘Yeterlilik Belgesi<br />

Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri’ Başlığının Dördüncü Maddesinde Yer Alan<br />

Hususların Gerçekleştirilmesi ile İlgili Program............................................................... 107<br />

BÖLÜM IX: HALKIN KATILIMI........................................................................................ 108<br />

BÖLÜM X: YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK<br />

v

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

OLMAYAN BİR ÖZETİ.................................................................................................... 109<br />

(Projenin İnşaat <strong>ve</strong> İşletme Aşamalarında Yapılması Planlanan Tüm Çalışmaların <strong>ve</strong><br />

<strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>ler için Alınması Öngörülen Tüm Önlemlerin, Mümkün Olduğunca Basit,<br />

Teknik Terim İçermeyecek Şekilde <strong>ve</strong> Halkın Anlayabileceği Sadelikte Anlatılması)..... 109<br />

BÖLÜM XI: SONUÇLAR................................................................................................. 111<br />

(Yapılan Tüm Açıklamaların Özeti, Projenin Önemli <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>lerinin Sıralandığı <strong>ve</strong><br />

Projenin Gerçekleşmesi Halinde Olumsuz <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>lerin Önlenmesinde Ne Ölçüde<br />

Başarı Sağlanabileceğinin Belirtildiği Genel Bir Değerlendirme, Proje Kapsamında<br />

Alternatifler Arası Seçimler <strong>ve</strong> Bu Seçimlerin Nedenleri)................................................ 111<br />

EKLER (Raporun Hazırlanmasında Kullanılan <strong>ve</strong> Çeşitli Kuruluşlardan Sağlanan Bilgi,<br />

Belge <strong>ve</strong> Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar) ............................................. 105<br />

EKLER DİZİNİ................................................................................................................. 105<br />

NOTLAR VE KAYNAKLAR<br />

ÇED RAPORUNU HAZIRLAYANLARIN TANITIMI<br />

TABLOLAR DİZİNİ<br />

vi<br />

Sayfa No<br />

Tablo I.1. Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Ürtetim Kapasite Projeksiyonu.................................. 1<br />

Tablo II.1.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri <strong>ve</strong> Güzergaha Uzaklıkları (Yerleşim<br />

Merkezleri Güzergah Planı dikkate alınarak sıralanmıştır.),...................................................... 4<br />

Tablo II.1.2. EİH Güzergahındaki Some Noktaları Koordinatları ..................................................... 6<br />

Tablo III.3.1. Zamanlama Tablosu (EİH)......................................................................................... 10<br />

Tablo III.6.1. Hat Boyunca Mülkiyet Hakkı <strong>ve</strong> İrtifak Hakkı Alınacak Alanların Yaklaşık<br />

Yüzölçümü ............................................................................................................................... 12<br />

Tablo IV.2.2.1 Artvin’de Termal Kaynakların Bulunduğu Yerler................................................... 21<br />

TabloIV.2.3.1 Artvin İli <strong>ve</strong> Yöresi-Ardahan İli Posof İlçesi akarsularının akım miktarı ................ 23<br />

Tablo IV.2.4.1. Artvin İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı............................ 25<br />

Tablo IV.2.4.2. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı......................... 27<br />

Tablo IV.2.4.3.Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri (5 Km Alan İçin Toprak Sınıfları) ........... 29<br />

Tablo IV.2.4.4. Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri ( 50 m Alan İçin Toprak Sınıfları) .......... 30<br />

Tablo IV.2.5.1.Artvin İli Tarımsal ürünlerin üretim alanları <strong>ve</strong> üretim miktarları ......................... 31<br />

Tablo IV.2.5.2. 2009 Yılı Büyükbaş Hayvan Varlığı ...................................................................... 32<br />

Tablo IV.2.5.3. 2009 Yılı Küçükbaş Hayvan Varlığı ...................................................................... 32<br />

Tablo:IV.2.5.4. 2009 Yılı Hayvansal Üretim Miktarları.................................................................. 33<br />

Tablo IV.2.5.5. İlin Yıllar İtibariyle Yem Bitkisi Ekiliş Alanları (da)............................................ 33<br />

Tablo IV.2.5.6. İlçeler bazında yıllar itibariyle yem bitkisi destekleme alanları (da)...................... 33<br />

Tablo IV.2.5.6. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı......................... 34<br />

Tablo IV.2.6.2 Orman Alanlarını Özelliklerini (Mesçere Tipi, Kapalılık, Çağ vs.) ........................ 37<br />

Tablo IV.3.1.1. İstihdam Edilen Nüfusun Yıllara <strong>ve</strong> Sektörlere Göre Dağılımı.............................. 50<br />

Tablo IV.3.1.2. Artvin İli Sanayi Sektörünün 2000 Yılı İtibariyle Durumu (1987 Yılı Fiyatlarıyla)<br />

.................................................................................................................................................. 50<br />

Tablo IV.3.2.1. İlçeler İtibariyle Nüfus Göstergeleri ....................................................................... 53<br />

Tablo IV.3.2.2. Ardahan İli İlçelere göre Kır-Kent Nüfusları (2000-2008)..................................... 54<br />

Tablo IV.3.2.3 Ardahan İli Cinsiyet Oranları .................................................................................. 55<br />

Tablo IV.3.2.4 Ardahan İli Hane Halkı Büyüklüğü......................................................................... 55<br />

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Göç Durumu ......................................................................................... 56<br />

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Okuryazarlık <strong>ve</strong> Eğitim Durumuna Göre Nüfus (1990-2000-2009) .... 56

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İlinin Türkiye <strong>ve</strong> PlanlamaBölgesine Göre Eğitim Durumu (%), 2009... 57<br />

Tablo IV.3.2.6 Ardahan İli Doğurganlık, Bebek <strong>ve</strong> Çocuk Ölüm Hızları ...................................... 57<br />

Tablo V.1.5.1 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri . 65<br />

Tablo V.1.5.2 Emisyon Faktörleri (Mobile Sources Emission Factors, EPA, 1995)....................... 66<br />

Tablo V.1.5.3 Proje Kapsamında Çalışan Araçlardan Yayılan Toplam Emisyonların Kütlesel<br />

Debileri..................................................................................................................................... 66<br />

Tablo V.1.7.1 Projenin Arazi Hazırlık <strong>ve</strong> İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun<br />

Toplam Kirlilik Yükü............................................................................................................... 69<br />

Tablo V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine <strong>ve</strong> Ekipmanların Özellikleri<br />

.................................................................................................................................................. 72<br />

Tablo V.1.9.1.2 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü)<br />

Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı .................................................................................. 73<br />

Tablo V.1.9.1.3 EİH Üst Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine <strong>ve</strong> Ekipmanların Özellikleri<br />

.................................................................................................................................................. 74<br />

Tablo V.1.9.1.4 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses (Gürültü)<br />

Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı .................................................................................. 75<br />

Tablo V.1.9.1.5 Şantiye Alanı İçin <strong>Çevresel</strong> Gürültü Sınır Değerleri ............................................. 76<br />

Tablo V.1.9.2.1 380 kV EİH <strong>ve</strong> TM için Gürültü Ölçüm Değerlerileri........................................... 77<br />

Tablo V.1.12.1.1 Kesilecek Ağaç Türü, Sayısı Mesçere Tipi <strong>ve</strong> Kapalılığı .................................... 79<br />

Tablo V.2.2.1 İletim Hatlarının Bakım Malzemeleri ....................................................................... 85<br />

Tablo V.2.3.1 Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri........................... 86<br />

Tablo V.2.3.2 Elektrikli Ev Aletlerinin Manyetik Alan Şiddetleri .................................................. 87<br />

Tablo V.2.3.3 50/60 Hz. Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar İçin Sınır Değerler .................................... 88<br />

Tablo V.2.3.4 Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik<br />

Alanlar (Havai Hattın Tam Altında Yer Altı Hattının Tam Üstünde TM’ nin Çitinde Yaklaşık<br />

Ölçüm Aralığı) ......................................................................................................................... 88<br />

Tablo V.2.3.5 Amerikan Bonneville Power Administration Firmasının Belirli Mesafelerde Göre<br />

Yaptığı EMA Ölçümleri........................................................................................................... 88<br />

Tablo V.2.5.1 Gü<strong>ve</strong>nli Yaklaşım İçin Gerekli Düşey Mesafeler .................................................... 97<br />

Tablo V.2.5.2 Gü<strong>ve</strong>nli Yaklaşım İçin Gerekli Yatay Mesafeler...................................................... 97<br />

Tablo V.3.1 <strong>Çevresel</strong> Fayda/Maliyet Analizi................................................................................... 98<br />

Tablo VIII.1.1 İzleme Programı (EİH)........................................................................................... 102<br />

ŞEKİLLER DİZİNİ<br />

vii<br />

Sayfa No<br />

Şekil I.1.1. Planlanan EİH <strong>ve</strong> Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası (Ölçeksiz)................. 3<br />

Şekil III.3.1. EİH İş Akım Şeması ................................................................................................... 10<br />

Şekil III.1.3.1. Artvin-Ardahan İli Depremsellik Haritası.......................................................... 20<br />

Şekil IV.2.7.1 Hattın Borçka Karagöl Tabiat Parkı Sınırlarına Olan Konumu................................ 47<br />

Şekil IV.2.7.2 Hattın Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Olan Konumu............................... 48<br />

Şekil IV.3.1.1 Ardahan İli Arazi Dağılımı ....................................................................................... 52<br />

Şekil IV.3.2.1. Ardahan İli Kır-Kent Nüfus Oranları, 2008 ........................................................ 54<br />

Şekil IV.3.2.2 Ardahan İli Kadın-Erkek Nüfus Oranları, 2008................................................. 55<br />

Şekil IV.3.2.3 Ardahan İli Yaş Grubu Dağılımı.......................................................................... 55<br />

Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli 15 Yaşüstü Kadın <strong>ve</strong> Erkeklerin Yıllara Göre Eğitim Durumu<br />

(1990-2000-2009).................................................................................................................. 57<br />

Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli Posof ilçe Kır <strong>ve</strong> Kent Oranları (2008)........................................... 58<br />

Şekil V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü)<br />

Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği...................................................................... 74<br />

Şekil V.1.9.1.2 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeyinin<br />

Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği ........................................................................................... 76

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Ek-1 Yer Bulduru Haritası<br />

EKLER DİZİNİ<br />

Ek-2 Proje Güzergahını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita<br />

Ek-3 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Arazi Varlığı Haritası<br />

Ek-4 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Orman Mesçere Haritası<br />

Ek-5 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Jeoloji Haritası<br />

Ek-6 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Posof YHGS Zonlarını Gösterir Harita<br />

Ek-7 Proje Güzergahından Görünümler<br />

Ek-8 Fosseptik Çukur Planı<br />

Ek-9 Resmi Yazılar<br />

Ek-10 Halkın Katılımı Toplantısı Tanıtım Kitapçıkları, Gazete <strong>ve</strong> Toplantı Tutanakları<br />

Ek-11 Acil Eylem Planı<br />

Ek-12 Ekosistem Değerlendirme Raporu<br />

Ek-13 Flora-Fauna Analiz Raporları<br />

KISALTMALAR<br />

ADNKS -Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi<br />

CBS -Coğrafi Bilgi Sistemi<br />

ÇED -<strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong> Değerlendirme<br />

DDY -Devlet Demir Yolları<br />

EİH -Enerji İletim Hattı<br />

EMA -Elektromagnetik Alan<br />

GPS -Küresel Yer Belirleme Sistemi<br />

kV -Kilovolt<br />

S -Some Noktası<br />

TEİAŞ -Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi<br />

TCDD -Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları<br />

TM -Trafo Merkezi<br />

TUİK - Türkiye İstatistik Kurumu<br />

viii

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM 1<br />

PROJENİN TANIMI VE AMACI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI (Proje Konusu Faaliyetin Tanımı,<br />

Ömrü, Hizmet Amaçları, Pazar <strong>ve</strong>ya Hizmet Alanları <strong>ve</strong> Bu Alan İçerisinde Ekonomik<br />

<strong>ve</strong> Sosyal Yönden Ülke, Bölge <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya İl Ölçeğinde Önem <strong>ve</strong> Gereklilikleri)<br />

Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) Genel Müdürlüğü, devletin genel enerji <strong>ve</strong><br />

ekonomik politikalarına uygun olarak; elektrik iletimi <strong>ve</strong> yük dağıtımı ile ilgili faaliyetleri<br />

<strong>ve</strong>rimlilik <strong>ve</strong> karlılık ilkelerine göre kurulması öngörülen yeni iletim tesislerinin (şalt, enerji<br />

iletim hattı, trafo merkezi) etüt <strong>ve</strong> planlamasını yapmak, buna bağlı olarak yatırım<br />

programına alınıp yapılmasını sağlamak <strong>ve</strong> tüm iletim tesislerini devralmak, mevcut <strong>ve</strong><br />

kurulacak tesisleri işletmek, bakım, onarım <strong>ve</strong> rehabilitasyonunu yapmak <strong>ve</strong> gerek<br />

gördüğünde bu fonksiyonları yerine getirmek üzere, hizmet satın almak amacı ile<br />

05.02.2001 tarihinde kurulmuştur.<br />

Enerji sektöründe temel amaç, artan nüfusun <strong>ve</strong> gelişen ekonominin enerji<br />

ihtiyaçlarının sürekli <strong>ve</strong> kesintisiz bir şekilde <strong>ve</strong> mümkün olan en düşük maliyetlerle<br />

karşılanabilmesidir.<br />

Bu proje kapsamında, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 380 kV geriliminde 3X954<br />

MCM iletkenli 120 km uzunluğunda uluslararası Borçka-Sınır (Gürcistan) Enerji İletim<br />

Hattının (EİH) tesisi <strong>ve</strong> işletilmesi planlanmaktadır.<br />

Planlanan EİH Artvin ili Borçka ilçe sınırlarında, mevcut Borçka Trafo Merkezinden<br />

(TM) başlayacak, Artvin ili Borçka, Merkez, Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat ilçeleri ile Ardahan ili Posof<br />

ilçesi sınırlarından geçerek Gürcistan sınırında Gürsistan tarafından tesis edilecek olan<br />

EİH’ ye bağlanacak <strong>ve</strong> sınırdan sonra Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacaktır. Hat<br />

boyunca 45 adet some (durdurucu) <strong>ve</strong> 305 adet taşıyıcı olmak üzere toplam 350 adet<br />

direk tesis edilecektir. Proje alanını gösterir yer bulduru haritası Ek-1’de hat güzergahını<br />

gösterir 1/25.000 ölçekli topografik harita ise Ek-2’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Yapılması planlanan 380 kV Borçka - Sınır (Gürcistan) EİH ile Türkiye ile Gürcistan<br />

arasında elektrik alış <strong>ve</strong>rişinin sağlanacak, gelecekte karşılaşılması muhtemel enerji<br />

darboğazı durumlarında, her iki ülke için elektrik enerjisi ihtiyacı kesintisiz olarak<br />

karşılanabilecek <strong>ve</strong> komşu iki ülke arasında ekonomik ilişkiler gelişerek, sanayi<br />

yatırımlarına olanak sağlanacak, dolayısıyla hem Türkiye ekonomisini hem de Gürcistan<br />

ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir.<br />

Türkiye’de TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan <strong>ve</strong> 2006-2015 yıllarını<br />

kapsayan “Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu” <strong>raporu</strong>nda<br />

Türkiye’nin 10 yıl sonrasına ilişkin enerji ihtiyacı Tablo I.1 ‘de <strong>ve</strong>rilmektedir. Bu tabloya<br />

bakıldığında 2015 yılında Türkiye’de enerji ihtiyacının 297089 GWh olacağı<br />

görülmektedir.<br />

Tablo I.1. Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Ürtetim Kapasite Projeksiyonu<br />

YIL<br />

PUANT TALEP<br />

MW Artış<br />

ENERJİ TALEBİ<br />

GWh Artış<br />

2006 27500 171430<br />

2007 29233 6.3 182230 6.3<br />

2008 31074 6.3 193711 6.3<br />

2009 33032 6.3 205914 6.3<br />

2010 35113 6.3 218887 6.3<br />

2011 37325 6.3 232677 6.3<br />

2012 39676 6.3 247335 6.3<br />

2013 42176 6.3 262918 6.3<br />

2014 44833 6.3 279481 6.3<br />

2015 47658 6.3 297089 6.3<br />

1

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tesis edilmesi <strong>ve</strong> işletilmesi planlanmakta olan bu hattın, en son düzenlemelere<br />

göre % 3 amortisman göz önüne alındığında, projenin ömrü yaklaşık 30 yıl olarak<br />

öngörülmektedir. Ömrünü tamamlayan hat uygun görülmesi halinde mevcut güzergah<br />

kullanılarak yenileme yapılmakta, aksi durumlarda ise direkler yerlerinden sökülerek<br />

işletmeye son <strong>ve</strong>rilebilir.<br />

Projenin yerini gösterir, bölgenin enerji üretim-iletim sistem haritası Şekil I.1.1’de<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

ÇED çalışmalarında, hat güzergahının sağından <strong>ve</strong> solundan 2.5 km olmak üzere<br />

toplam 5 km genişliğinde bir koridor "inceleme alanı" olarak alınmış olup bu inceleme<br />

alanı içerisindeki hassas ortamlar taranmış <strong>ve</strong> incelenmiştir.<br />

2

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. . 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Şekil I.1.1. Planlanan EİH <strong>ve</strong> Bölgenin Enerji Üretim-İletim Sistem Haritası (Ölçeksiz)<br />

3<br />

Enerji İletim Hattı

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM II<br />

PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU

---

BÖLÜM II: PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU<br />

II.1. Hat Güzergahının Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi, Yerleşim<br />

Alanlarına Mesafesi, Mevcut Arazi Kullanım Haritası <strong>ve</strong>ya Kroki Üzerinde Gösterimi,<br />

Hat Güzergahı <strong>ve</strong> Yakın Çevresinde Bulunan Tarım, Sanayi <strong>ve</strong> Koruma Alanlarının,<br />

Sağlık Koruma Bandı’nın Harita Üzerinde Gösterilmesi, Mesafelerin Belirtilmesi,<br />

Alanın/Yakın Çevresinin Panoramik Fotoğraflandırılması, 1/100000 Ölçekli Çevre<br />

Düzeni Planının İlgili Paftası, Plan Hükümleri, <strong>ve</strong> Lejantı Proje Yerinin Bu Plan<br />

Üzerinde Gösterilmesi, 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Direk Yerlerinin,<br />

Yol Güzergahlarının, <strong>Etki</strong> Alanının <strong>ve</strong> Koridorunun Gösterilmesi <strong>ve</strong> Koordinatların<br />

Yer Verilmesi,<br />

Türkiye ile Gürcistan arasında enerji alış <strong>ve</strong>rişi sağlamak amacıyla TEİAŞ Genel<br />

Müdürlüğü tarafından; 380 kV Borçka Trafo Merkezinden (TM) başlayıp Gürcistan<br />

sınırında sonlanacak 3x954 MCM karakteristiğinde yaklaşık 120 km. uzunluğundaki Enerji<br />

İletim Hattının tesisi planlanmaktadır. Sınırdan sonra Alhaltsikhe’de (Gürcistan)<br />

sonlanacak olan EİH’nın bu kısmı ise Gürcistan devleti tarafından tesis edilecektir. EİH<br />

güzergâhı Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat İlçeleri ile Ardahan İli Posof<br />

ilçesinden geçmektedir.<br />

Güzergâh boyunca hattın sağında 2,5 km, solunda 2,5 km olmak üzere, toplam 5 km<br />

genişliğindeki koridor inceleme alanı olarak kabul edilerek; tüm çevresel etütler <strong>ve</strong> arazi<br />

çalışmalarının bu koridor içerisinde yapılması öngörülmüştür.<br />

EİH güzergahına en yakın yerleşim yerleri; Arkaköy, Bağlıca, Üzümlü, Kayabaşı,<br />

Şalcı, Otluca <strong>ve</strong> Türkgözü’dür. Söz konusu yerleşim yerlerinin hatta göre konumları <strong>ve</strong><br />

uzaklıklarını gösterir liste Tablo II.1.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo II.1.1. EİH Güzergahına En Yakın Yerleşim Merkezleri <strong>ve</strong> Güzergaha Uzaklıkları (Yerleşim Merkezleri Güzergah<br />

Planı dikkate alınarak sıralanmıştır.)<br />

Yerleşim Adı İl İlçe<br />

4<br />

Mesafe<br />

(m)<br />

Yön<br />

Pırnallı Artvin Merkez 1400 Güney<br />

Bağcılar Artvin Merkez 2400 Kuzey<br />

Ortaköy Artvin Merkez 450 Kuzey<br />

Borçka Merkez Artvin Borçka 230 Kuzey Batı<br />

Arkaköy Artvin Borçka 140 G.Doğu<br />

Aralık Artvin Borçka 1800 Kuzey<br />

Atanoğlu Artvin Borçka 1360m Kuzey<br />

Çakıllar Artvin Ardanuç 250 Kuzey<br />

Bağlıca Artvin Ardanuç 180 Kuzey<br />

Y. Irmaklı Artvin Ardanuç 1430 Güney<br />

Üzümlü Artvin Şavşat 180 Kuzey<br />

Dereiçi Artvin Şavşat 1450 K.Batı<br />

Küplüce Artvin Şavşat 1300 K.Batı

---

Şenocak Artvin Şavşat 1510 K.Batı<br />

Kayabaşı Artvin Şavşat 150 Batı<br />

Şalcı Artvin Şavşat 150 K.Batı<br />

Çoraklı Artvin Şavşat 200 Güney<br />

Şenköy Artvin Şavşat 670 Güney<br />

Yoncalı Artvin Şavşat 500 Güney<br />

Atalar Artvin Şavşat 200 K.Batı<br />

Saylıca Artvin Şavşat 380 K.Batı<br />

Tepeköy Artvin Şavşat 350 Doğu<br />

Dalkırmaz Artvin Şavşat 2200 K.Batı<br />

Otluca Artvin Şavşat 150 K.Batı<br />

Posof (Merkez) Ardahan Posof 1750 Güney<br />

Kolköy Ardahan Posof 1850 G.Doğu<br />

Özbaşı Ardahan Posof 1150 G.Doğu<br />

Doğrular Ardahan Posof 750 Güney<br />

Gümüşkavak Ardahan Posof 1700 G.Doğu<br />

Binbaşı eminbey Ardahan Posof 550 Güney<br />

Günbatan Ardahan Posof 410 K.Batı<br />

Yurtbaşı Ardahan Posof 1600 Kuzey<br />

Kopuzlu Ardahan Posof 1250 K.Batı<br />

Gürarmut Ardahan Posof 250 Kuzey<br />

Günlüce Ardahan Posof 1800 K.B<br />

Uğurca Ardahan Posof 400 K.<br />

Kayınlı Ardahan Posof 2000 K.B<br />

Taşkıran Ardahan Posof 1500 K.B<br />

İncedere Ardahan Posof 580 K<br />

Kalkankaya Ardahan Posof 2300 K<br />

Kumlukoz Ardahan Posof 1000 K<br />

Armut<strong>ve</strong>ren Ardahan Posof 1500 K<br />

Türkgözü Ardahan Posof 100 K<br />

Kaynak: 1/25.000 Ölçekli Güzergah Planı<br />

5

---

Proje bölgesinde yapılan detaylı çalışmalar sonucunda, toplanan bilgiler (harita,<br />

plan, koruma bölgeleri, arazi durumu vb.) doğrultusunda, proje güzergahının son şekli<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir. Planlanan bu EİH güzergahına ait some noktalarının koordinatları, inceleme<br />

koridoru, <strong>ve</strong> etki alanı eklerde yer alan 1/25.000 ölçekli proje güzergah haritasında<br />

sunulmuş olup (Bkz. Ek-2), hat güzergahındaki some noktalarının koordinatları Tablo<br />

II.1.2’de <strong>ve</strong>rilmiştir. EİH geçeceği Artvin <strong>ve</strong> Ardahan İllerinin 1/100000 ölçekli Çevre<br />

Düzeni Planı yapım aşamasında olup henüz kesinleşmemiştir. Bu nedenle Çevre Düzeni<br />

Planı ile ilgili herhangi bir çalışma yapılamamıştır.<br />

Tablo II.1.2. EİH Güzergahındaki Some Noktaları Koordinatları<br />

NOKTA<br />

Y<br />

KOORDİNAT (UTM 6)<br />

X<br />

S.1 222794.84 4583565.86<br />

S.2 225327.29 4585395.58<br />

S.3 227584.72 4586008.40<br />

S.4 230524.95 4586920.23<br />

S.5 232392.60 4586594.74<br />

S.9 236224.95 4583980.45<br />

S.10 237446.79 4582959.63<br />

S.11 238134.87 4581938.40<br />

S.12 240259.64 4580004.42<br />

S.13 244852.10 4574011.13<br />

S.14 246043.61 4572943.89<br />

S.15 247623.95 4572335.53<br />

S.16 253475.26 4570488.64<br />

S.17 254481.13 4569798.75<br />

S.18 256734.64 4568717.60<br />

S.19 258421.83 4568334.06<br />

S.20 262522.17 4568393.56<br />

S.21 264845.78 4570289.40<br />

S.22 266890.05 4571365.10<br />

S.23 268675.09 4571824.51<br />

S.24 271108.09 4573100.56<br />

S.25 271979.34 4574213.65<br />

S.26 274856.05 4578588.67<br />

S.27 275710.45 4579563.24<br />

S.28 278778.59 4581080.88<br />

S.29 281195.48 4581922.36<br />

S.30 283832.70 4583188.52<br />

S.31 288910.31 4588046.88<br />

S.32 291434.74 4589154.60<br />

S.33 294876.47 4589298.97<br />

S.34 297750.21 4589431.98<br />

S.35 300334.92 4591314.32<br />

S.36 302546.19 4594883.05<br />

S.37 304018.61 4596228.75<br />

S.38 305031.60 4598360.38<br />

S.39 308619.83 4599924.44<br />

S.40 311127.70 4599653.69<br />

S.41 311923.62 4599910.73<br />

S.42 312915.77 4600392.74<br />

S.43 315363.39 4602502.41<br />

S.44 316974.45 4603371.69<br />

S.45 317593.39<br />

Kaynak: 1/25.000 Ölçekli Güzergah Planı (Bkz. Ek-2)<br />

4606554.54<br />

6

---

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında, koordinatlı bir şekilde hazırlanan Orman<br />

Meşcere Haritası <strong>ve</strong> Arazi Varlığı Haritası’nın bir arada değerlendirilmesi sonucu elde<br />

edilen <strong>ve</strong>rilere göre, planlanan yaklaşık 120 km uzunluğundaki enerji iletim hattı<br />

güzergâhının yaklaşık 78 km’lik kısmı orman sayılan alanlardan 13 km’si mera<br />

alanlarından 29 km ise ziraat alanları içerisinden geçmektedir.<br />

Proje güzergahını gösteren 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita, 1/25.000 ölçekli proje<br />

güzergahı arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası, 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita<br />

üzerinde orman mesçere haritası <strong>ve</strong> 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje<br />

güzergahı jeoloji haritası eklerde <strong>ve</strong>rilmiştir (Bkz. Ek-2, Ek-3, Ek-4 <strong>ve</strong> Ek-5).<br />

II.2. Hat Güzergahı için Seçilen Yer <strong>ve</strong> Kullanılan Teknoloji Alternatifleri<br />

II.2.1. Güzergah İçin Seçilen Yer <strong>ve</strong> Güzergah Alternatifleri<br />

Ülkemiz ile Gürcistan arasında tesis edilmesi planlanan 380 kV Borçka–Sınır<br />

(Gürcistan) EİH için Teşekkülümüz (TEİAŞ) ile Gürcistan Elektro Sistem Şirketi (GSE)<br />

arasında imzalanan Tesis Sözleşmesi gereği iki ülke arasındaki bağlantı noktası (Posof<br />

ilçesi Türkgözü) <strong>ve</strong> ülkemizdeki bağlantı noktasının (Borçka TM) konumları dikkate<br />

alınarak proje güzergâhı tespit edilmiştir. Seçilen Proje güzergâhı yaklaşık 120 km<br />

uzunluğunda olup Artvin ili Borçka ilçesi sınırlarında bulunan Borçka Trafo Merkezinden<br />

başlayıp Artvin Borçka, Merkez, Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat ilçeleri ile Ardahan İli Posof ilçesi<br />

sınırlarından geçtikten sonra Gürcistan sınırında, Gürcistan tarafından tesis edilecek olan<br />

EİH ile bağlanarak Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlacaktır.<br />

Proje için seçilen güzergâh, Teşekkülümüzce yapılan etüt çalışmalarında en uygun<br />

güzergâh olarak tespit edilmiş olup, proje için alternatif olarak hazırlanmış başka bir<br />

güzergâh bulunmamaktadır.<br />

Söz konusu güzergâh, mevcut Borçka TM ile Ülkemiz ile Gürcistan arasındaki<br />

bağlantı noktası arasındaki en uygun güzergâh olarak tespit edilmiş olup güzergâh<br />

seçiminde özellikli alanlardan geçilmemeye <strong>ve</strong> yerleşim yerlerinden mümkün olduğunca<br />

uzak noktalardan geçilmesine özen gösterilmiştir.<br />

Bunun yanısıra proje güzergâhının belirlenmesinde;<br />

- Yerleşim alanlarından, imarlı sahalardan, hassas alanlardan <strong>ve</strong> sit alanlarından<br />

<strong>ve</strong> su kaynaklarından mümkün olduğunca uzak kalmasına;<br />

- Mevcut yolların kullanılmasına <strong>ve</strong> mümkün olduğunca yeni yollarının açılmasına<br />

gerek kalmamasına;<br />

- Bakım, işletme kolaylıkları sağlamasına;<br />

- Maliyet açısından en kısa güzergâh olmasına;<br />

- Arazinin topoğrafik, jeolojik morfolojik özelliklerinin uygunluğuna dikkat edilerek<br />

güzergâh seçimi yapılmıştır.<br />

Bu doğrultuda yukarıda belirtilen faktörler göz önüne alındığında mevcut<br />

güzergâhtan başka bir alternatif ortaya çıkmamış olup, proje güzergâhını gösteren<br />

1/25.000 ölçekli topoğrafik harita ekte sunulmuştur (Bkz. Ek-2).<br />

7

---

II.2.2. Teknoloji Seçimi Alternatifleri<br />

Enerji iletim hattı projeleri kapsamında teknoloji bakımından iki alternatif söz konusu<br />

olmaktadır. Bu alternatifler; yer altı kabloları <strong>ve</strong> havai hatlar olarak sıralanabilir.<br />

Yeraltı kabloları, 30.11.2000 tarih <strong>ve</strong> 24246 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak<br />

yürürlüğe giren “Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım Tesisleri Yönetmeliği” hükümleri gereğince<br />

kimyasal, mekanik <strong>ve</strong> ısıl etkilerden olabildiğince uzak ya da bunlara karşı korunmuş<br />

alanlara döşenmelidir. Ayrıca söz konusu yönetmelik gereği yeraltı kabloları imar<br />

çalışmaları tamamlanmış alanlardan geçirilebilmektedirler. Bununla birlikte yeraltı<br />

kabloları, çevresel etkileri bakımından bazı hususlarda havai hatlara oranla daha el<strong>ve</strong>rişli<br />

olmasına rağmen, arazi kullanımı, hafriyat işlemleri, elektromanyetik alanın dağılımı gibi<br />

konularda daha olumsuz etkilere sebep olduğu bilinmektedir. Bunun yanı sıra, kablolu<br />

sistemlerin maliyeti, havai hatlara göre çok daha yüksektir. Bu nedenle 380 kV Borçka –<br />

Sınır (Gürcistan) EİH projesi kapsamında havai hatların kullanılmasının daha uygun<br />

olacağına karar <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

II.3. Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (bütün idari <strong>ve</strong> sosyal<br />

ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin <strong>ve</strong> varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki<br />

konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi).<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından 3X954 MCM iletkenli yaklaşık 120 km<br />

uzunluğunda 380 kV Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH projesinin tesis edilmesi <strong>ve</strong> işletilmesi<br />

planlanmaktadır.<br />

Söz konusu proje dahilinde proje güzergahını gösteren haritalar;<br />

1-) Ek–2: 1/25.000 ölçekli proje güzergahı topoğrafik haritası<br />

(Veri Tabanı: 1/25.000 ölçekli topoğrafik haritalar, Harita Genel Komutanlığı)<br />

2-) Ek–3: 1/25.000 ölçekli proje güzergahı arazi mülkiyet durumu <strong>ve</strong> arazi kullanım<br />

kabiliyet sınıfları haritası<br />

(Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı’ndan temin edilen 1/25.000 ölçekli<br />

topoğrafik haritalar <strong>ve</strong> TÜGEM’den temin edilen 1/25.000 ölçekli Artvin-Ardahan<br />

İli Arazi Varlığı Haritaları)<br />

3-) Ek–4: 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergahı orman<br />

mesçere haritası<br />

(Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı’ndan temin edilen 1/25.000 ölçekli<br />

topoğrafik haritalar <strong>ve</strong> 1/25.000 ölçekli Orman Genel Müdürlüğü Harita <strong>ve</strong><br />

Fotogrometri Müdürlüğünden temin edilen proje güzergâhına ait orman mesçere<br />

haritaları)<br />

4-) Ek–5: 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita üzerinde proje güzergâhı jeoloji haritası<br />

(Veri Tabanı: Harita Genel Komutanlığı’ndan temin edilen 1/25.000 ölçekli<br />

topoğrafik haritalar <strong>ve</strong> MTA’dan temin edilen 1/25.000 ölçekli jeoloji haritaları)<br />

Proje alanını gösterir yer bulduru haritası <strong>ve</strong> proje güzergâhından fotoğraflar eklerde<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir (Bkz. Ek-1, Ek-7).<br />

8

---

BÖLÜM III<br />

PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL<br />

BOYUTLARI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI<br />

380 kV geriliminde tesis edilmesi planlanan Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH projesinin<br />

ekonomik <strong>ve</strong> sosyal boyutları aşağıda detaylı olarak incelenmiştir.<br />

III.1. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili Finans Kaynakları<br />

380 kV gerilimli Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH’nın tesisi <strong>ve</strong> işletmesi TEİAŞ Genel<br />

Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilecek olup, TEİAŞ Genel Müdürlüğü bütçesinden<br />

finanse edilecektir.<br />

III.2. Proje Bedeli<br />

380 kV gerilimli “Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH’” projesinin başlıca maliyet kalemleri;<br />

� Kamulaştırma maliyetleri,<br />

� Ekipman temin maliyetleri,<br />

� Arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat çalışmalarından kaynaklanacak personel istihdamı,<br />

personel ihtiyaçları, ulaşım, inşaat araçları için kullanılacak yakıt gibi maliyetler,<br />

� Projeden kaynaklanacak çevresel etkilerin minimize edilmesi için alınacak<br />

önlemlerin maliyeti (atıkların bertarafı, arazinin eski haline getirilesi vs.),<br />

� İşletme giderleri olarak sıralanabilir.<br />

Toplam uzunluğu yaklaşık 120 km olan 380 kV gerilimli projenin tesisinin toplam<br />

maliyeti yaklaşık 27.000.000 TL olarak hesaplanmıştır.<br />

III.3. Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması <strong>ve</strong>ya Zamanlama Tablosu<br />

380 kV Borçka–Sınır (Gürcistan) EİH projesinin inşaat süresi yaklaşık 12 ay<br />

planlanmaktadır. Bu doğrultuda, proje kapsamında inşa edilecek EİH’ye ait iş akım<br />

şeması Şekil III.3.1’de, projenin gerçekleşmesi ile ilgili zamanlama tablosu ise Tablo<br />

III.3.1’de belirtilmiştir.<br />

9

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

ALT MONTAJ<br />

ÜST MONTAJ<br />

TEL ÇEKME<br />

Şekil III.3.1. EİH İş Akım Şeması<br />

Tablo III.3.1. Zamanlama Tablosu (EİH)<br />

ENERJİ İLETİM HATTI İNŞASI<br />

EİH’NIN TEST EDİLMESİ<br />

EİH’NIN İŞLETMEYE ALINMASI<br />

Direk ayaklarının yerleşeceği alanların açılması, direk<br />

ayakları etrafına demir çubukların hazırlanmasının ardından,<br />

kalıplar halinde beton dökme işlemi, 4 adet elektrot<br />

yerleştirilerek çukurların kapatılması <strong>ve</strong> ayakların etrafına<br />

kubbe şeklinde beton dökülmesi işlemlerini kapsamaktadır.<br />

Direk ayakları, çukurlara yerleştirildikten sonra<br />

galvanizli çelik pilonlar, cıvatalarla birbirlerine monte<br />

edilerek elektrik direkleri inşa edilir. Direklerin<br />

inşasının ardından izolatörler direklere monte edilir.<br />

Tel çekme; fren makinesi yardımıyla tel<br />

çekim işlemini kapsamaktadır.<br />

Tesis edilen Enerji İletim Hattında hatalı<br />

imalat, kaçak, yük kaybı vs. gibi<br />

olumsuzlukların tespiti için kalite kontrol test<br />

<strong>ve</strong> ölçümlerinin yapılması<br />

AY<br />

YAPILACAK İŞLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25<br />

Etüt Proje<br />

ÇED Prosedürü<br />

Kamulaştırma<br />

Alt,Üst Montaj, tel<br />

çekimi<br />

Gerekli testlerin<br />

yapılması<br />

10

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

III.4. Projenin Fayda-Maliyet Analizi<br />

Enerji, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal kalkınma için temel girdilerden birisi olduğundan, Artvin<br />

ili Borçka, Merkez, Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat ilçeleri ile Ardahan ili Posof ilçesi sınırlarından<br />

geçerek Gürcistan sınırında Gürcistan tarafından tesis edilecek olan EİH’ ye bağlanacak<br />

<strong>ve</strong> sınırdan sonra Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacak olan 380 kV Borçka-Sınır<br />

(Gürcistan) EİH projesi, kısa vadede maliyetini çıkararak uzun vadade her iki ülke içinde<br />

kar getireceği öngörülmektedir.<br />

Ek-4’te yer alan 1/25.000 ölçekli proje güzergahı Orman Mesçere Haritası’na göre<br />

EİH’nın yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık sayılan alan içinden geçmektedir. Bu kısımda<br />

herhangi bir some noktası bulunmamaktadır.<br />

Proje kapsamında kesilecek olan ağaç sayısı ile ilgili yapılan hesaplamalarda<br />

ormanlık alandan geçen güzergahın tamamının ağaç örtüsü ile kaplı olduğu (en kötü<br />

senaryo) düşünülerek yapılmıştır. Projenin yaklaşık 78 km’lik kısmı orman alanlarından<br />

geçecek olup bu alan içerisinde kalan direk yerleri <strong>ve</strong> güzergah koridoru boyunca değişik<br />

tür, çap <strong>ve</strong> boyda 43059 adet ağaç kesilecek olup kesim sonucu elde edilen emval ilgili<br />

orman işletme şefliğince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp söz konusu<br />

olmayacaktır.<br />

Özellikle hattın orman alanlarına tekabül eden bazı bölgelerinde, arazinin topoğrafik<br />

yapısı, direkler arasında vadi oluşturacağı için güzergahın bu bölümlerinde ağaç kesilmesi<br />

<strong>ve</strong> traşlanması söz konusu olmayacaktır. Ancak arazinin topoğrafik yapısı buna müsaade<br />

etmediği durumda, kesin güzergah planından oluşturulan boy profiller temel alınarak ağaç<br />

kesimi <strong>ve</strong> traşlama işlemleri yapılacaktır.<br />

Enerji iletim hattının tesis edilmesiyle, bir kısım direk yerleri tarım alanlarına isabet<br />

etmektedir. Direklerin yerleştirileceği tarım alanlarında, inşaat (kazı, montaj vb.)<br />

çalışmaları bittikten sonra tarım yapılmaya devam edilebilecektir. Dolayısıyla uzun<br />

vadede önemli bir tarımsal kayıp söz konusu olmayacaktır. Ayrıca enerji iletim hattının<br />

güzergahı merkez olmak üzere, sağından <strong>ve</strong> solundan maksimum 25’er metre olmak<br />

üzere toplam 50 m genişliğinde koridor irtifak hakkı olarak, her direk için ise Tablo<br />

III.6.1’de <strong>ve</strong>rilen alanlar ise mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacaktır. Dolayısıyla bölge<br />

halkının bu noktada ekonomik kaybı da karşılanmış olacaktır.<br />

EİH inşaat çalışmaları sırasında geçici süre için de olsa bölgede bir istihdam imkanı<br />

sağlanacaktır. Proje kapsamında çalışacak mühendis, teknisyen <strong>ve</strong> makine operatörleri<br />

gibi teknik personel <strong>ve</strong> vasıfsız işçiler mümkün olduğu kadar bölgeden temin edilmeye<br />

özen gösterilecektir. Bu da kısa vadede bölge ekonomisine arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat<br />

çalışmaları süresince ekonomik yönden olumlu katkılar sağlayacaktır. EİH tesisleri altyapı<br />

yatırımları olup, yatırımın fayda-maliyete etkisi dolaylı olmaktadır. Enerji tüketimi; nüfus<br />

artışı, turizm, sanayileşmenin ilerlemesi, teknolojinin yaygınlaşması <strong>ve</strong> refah seviyesinin<br />

giderek yükselmesine paralel olarak artmakta olup, bu <strong>ve</strong> benzeri projelerin gerekliliği<br />

günden güne artmaktadır.<br />

Söz konusu EİH ile 380 kV gerilim kademesinde, enterkonnekte sisteme bağlanacak<br />

hat ile bölgesel yatırımlar için gerekli olan altyapı yatırımlarından biri olan elektrik<br />

enerjisinin iletimi sağlanarak ulusal enterkonnekte sistem içerisinde yeni bir ring bağlantısı<br />

oluşturulacaktır. Böylece bölgede sürekli <strong>ve</strong> kesintisiz enerji sağlanacak <strong>ve</strong> proje ile hem<br />

bölge ekonomisi hem de Türkiye ekonomisini, olumlu yönde etkileyecektir.<br />

11

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı<br />

Olarak, Yatırımcı Firma <strong>ve</strong>ya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi<br />

Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal <strong>ve</strong> Altyapı Faaliyetleri<br />

Bu proje kapsamında, sadece 380 kV geriliminde yaklaşık 120 km uzunluğunda<br />

Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH’nin tesis edilmesi <strong>ve</strong> işletilmesi planlanmaktadır. Proje<br />

kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, bölgede TEİAŞ Genel<br />

Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan diğer ekonomik, sosyal <strong>ve</strong> altyapı<br />

faaliyetleri bulunmamaktadır.<br />

III.6. Kamulaştırma (Kamulaştırılacak alanların 1/25.000’lik Harita Üzerinde<br />

Gösterimi, Mevcut Kullanım <strong>ve</strong> Mülkiyet Durumu, İstimlak <strong>ve</strong> <strong>İzin</strong> İrtifak Hakkı ile<br />

İlgili Bilgi Verilmesi)<br />

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamında, koordinatlı bir şekilde hazırlanan Orman<br />

Meşcere Haritası <strong>ve</strong> Arazi Varlığı Haritası’nın bir arada değerlendirilmesi sonucu elde<br />

edilen <strong>ve</strong>rilere göre, yaklaşık 120 km uzunluğundaki planlanan enerji iletim hattı<br />

güzergahının yaklaşık 78 km’lik kısmı orman sayılan alanlardan, 29 km’si tarım<br />

alanlarından <strong>ve</strong> 13 km’si ise mera alanları içerisinden geçmektedir (Bkz. Tablo IV.2.4.1).<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından, Kamulaştırma Kanunu gereğince, kamulaştırma<br />

planı doğrultusunda gerek mülkiyet için <strong>ve</strong> gerekse irtifak tesisi için istimlak komisyonu<br />

tarafından kamulaştırmaları yapılarak hak sahiplerine arazi bedelleri ödenecektir.<br />

Kamulaştırma işlemleri bitmeden inşaata başlanmayacaktır. Proje kapsamında tesis<br />

edilecek olan yaklaşık 350 adet direğin isabet ettiği alanların mülkiyeti kamulaştırılacaktır.<br />

Tellerin altında kalan <strong>ve</strong> salınım diyagramına göre belirlenecek alanları kapsayan,<br />

genişliği 50 metreye varan sahada ise kamulaştırma yolu ile irtifak hakkı tesis edilecektir.<br />

EİH güzergahına isabet eden taşınmazlarda yapılacak mülkiyet kamulaştırmaları ile<br />

irtifak hakkı kurulması işleri 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümlerince TEİAŞ<br />

tarafından oluşturulan kıymet takdir komisyonları marifeti ile kamulaştırma/irtifak bedelleri<br />

tespit edilecek <strong>ve</strong> hak sahipleri ile anlaşma sağlanması durumunda bu kamulaştırma<br />

bedelleri hak sahiplerine ödenecektir. İrtifak alanlarının tesisi aşamasında alanların<br />

hesaplanması aşağıdaki formüller kullanılarak gerçekleştirilmektedir.<br />

Direk yerlerinin dışındaki, tel altında kalan araziler Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım Tesisleri<br />

Yönetmeliğinde tanımlanan yatay <strong>ve</strong> düşey mesafeler korunmak şartı ile hak sahipleri<br />

tarafından kullanılmaya devam edilebilecektir.Gerek mülkiyet hakkı <strong>ve</strong> gerekse irtifak<br />

hakkı alınacak alanların yaklaşık yüzölçümü, Tablo III.6.1.’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo III.6.1. Hat Boyunca Mülkiyet Hakkı <strong>ve</strong> İrtifak Hakkı Alınacak Alanların Yaklaşık Yüzölçümü<br />

Ünite<br />

Kamulaştırıl<br />

acak <strong>ve</strong>ya<br />

<strong>İzin</strong><br />

Alınacak<br />

Alan<br />

Tarım<br />

Alanına<br />

İsabet Eden<br />

Direk Sayısı<br />

Orman<br />

Alanına<br />

İsabet Eden<br />

Direk Sayısı<br />

12<br />

Mera Alanına<br />

İsabet Eden<br />

Direk Sayısı<br />

Toplam<br />

Direk Sayısı<br />

Taşıyıcı Direkler 200 m 2 73 199 33 305 61.000 m 2<br />

Durdurucu Direkler 400 m 2 14 26 5 45 18.000 m 2<br />

Mülkiyet Hakkı için Kamulaştırılacak <strong>ve</strong>ya <strong>İzin</strong> Alınacak Alan 79.000 m 2<br />

İrtifak Hakkı İçin Kamulaştırılacak Alan (107000 m x 50 m-79.000) 5.271.000 m 2<br />

Kaynak: Güzergah Planından Yaklaşık Olarak Çıkartılmıştır.<br />

Alan<br />

(m 2 )

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Proje bölgesinde, güzergahın hattın her iki yanından 25’er m olmak üzere toplam 50<br />

m genişliğinde koridor, irtifak hakkı tesis edilecek alan olarak hesaplanmıştır. Mera alnları<br />

hariç bu koridor esas alınarak irtifak hakkı için kamulaştırılacak <strong>ve</strong>ya izin alınacak alan<br />

yaklaşık 5.271.000 m²’dir. Direk ayaklarının isabet ettiği yerlerde ise her direk tipi için<br />

yukarıdaki tabloda belirtilen alanlar, mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak <strong>ve</strong>ya izinler<br />

alınacak olup, bu alanların toplamı da 79.000 m² olarak hesaplanmıştır.<br />

Proje kapsamında inşa edilecek EİH’nin Arazi Mülkiyet Durumunu <strong>ve</strong> Arazi Kullanım<br />

Kabiliyet Sınıfları’na göre dağılımı Tablo IV.2.4.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre, yaklaşık 225<br />

direk orman sayılan alanlar, 87 adet direk tarım alanlarında 38 adet direk ise mera<br />

alanları içerisinde inşa edilecektir. Projenin Tarım <strong>ve</strong> Mera alanlarında tesis edilen<br />

kısmının, tel altları Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akımlar Tesisleri Yönetmeliğinde belirtilen yaklaşım<br />

mesafelerine uyulmak koşuluyla kullanılabilecektir.<br />

III.7. Projeye İlişkin <strong>İzin</strong> Prosedürü (ÇED Sürecinden Sonra Alınacak <strong>İzin</strong>ler)<br />

Proje kapsamında güzergah içerisinde yer alan tarım alanlarının, tarım dışı amaçla<br />

kullanılması için, 19.07.2005 tarih <strong>ve</strong> 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak<br />

yürürlüğe giren 5403 sayılı’ Toprak Koruma <strong>ve</strong> Arazi Kullanım Kanununun 13. maddesi<br />

gereğince Artvin <strong>ve</strong> Ardahan İl Toprak Koruma Kurullarına müracaat edilerek Tarım Dışı<br />

Amaçlı Arazi Kullanım İzni alınacak, ayrıca aynı kanunun 12. maddesi <strong>ve</strong> kanuna ait<br />

yönetmeliğin 12. maddesi gereğince ilgili tarım alanlarında İl Tarım Müdürlüklerince<br />

hazırlanacak etüt <strong>raporu</strong> <strong>ve</strong> Toprak Koruma Kurullarının belirteceği hususlar<br />

doğrultusunda toprak koruma projesi hazırlatırılarak gerekli tedbirler alınacaktır.<br />

Orman alanları için 6831 Sayılı Orman Kanunun, 5192 sayılı kanunla değişik, 17/3<br />

maddesi gereği ‘’Orman İzni’’, Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü ile Artvin Orman Bölge<br />

Müdürlüğü’nden alınacaktır. Bununla birlikte orman alanları için kamulaştırma yapılması<br />

söz konusu olmayacaktır.<br />

Mera alanlarının kullanımı için 28.02.1998 tarih <strong>ve</strong> 23272 sayılı Resmi Gazetede<br />

yayınlanarak yürürlüğe giren 4342 sayılı Mera Kanunu’nun 14. maddesi 1. fıkrası (ğ)<br />

bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu mera alanlarının tahsis<br />

amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin <strong>ve</strong> Ardahan Valiliklerine (Valilik Mera Komisyonuna)<br />

müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır.<br />

Güzergah üzerinde bulunan HES projelerine ait regulatör, iletim kanalı, yükleme<br />

havuzu, cebri boru <strong>ve</strong> santral binası gibi tesisler üzerinden geçilirken HES projelerinin<br />

olumsuz yönde etkilenmemsi için gerekli önlemler alınacak olup, bu alanlar için DSİ 24. <strong>ve</strong><br />

26. Bölge Müdürlüklerinin görüşü alınacaktır.<br />

III.8. Proje ile İlgili Olarak Bu Aşamaya Kadar Gerçekleştirilmiş Olan İş <strong>ve</strong><br />

İşlemlerin Kısaca Açıklanması, Zamanlama Tablosu<br />

Proje kapsamında yapılacak işlere ait zamanlama tablosu Tablo III.3.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Bu tabloya göre projenin ÇED <strong>ve</strong> Etüt-Proje ile ilgili işlemleri devam etmektedir. Diğer<br />

işlere ait süreçler bu iki işlemin tamamlanmasının ardından gerçekleştirilecektir.<br />

Proje kapsamında;<br />

� Güzergah belirleme,<br />

� Seçilen güzergah üzerinden kamu-kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarla yazışmalar,<br />

� ÇED sürecinin başlatılması,<br />

13

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

� ÇED sürecinde güzergah <strong>ve</strong> yakın çevresi ile ilgili haritaların temini <strong>ve</strong><br />

haritalamaçalışmaları,<br />

İşlemleri gerçekleştirilmiştir.<br />

III.9. Diğer Hususlar<br />

Bu bölümde belirtilecek başka herhangi bir husus bulunmamaktadır.<br />

14

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM IV<br />

PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN<br />

BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ<br />

MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN<br />

AÇIKLANMASI<br />

15

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM IV: PROJEDEN ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN<br />

İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI(*)<br />

(*) Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri <strong>ve</strong>rilirken etki alanı<br />

dikkate alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibarı ile açıklanırken, ilgili kamu<br />

kurum <strong>ve</strong> kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üni<strong>ve</strong>rsitelerden <strong>ve</strong>ya benzeri<br />

diğer kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan <strong>ve</strong> kaynaktan alındığı<br />

<strong>raporu</strong>n notlar bölümünde belirtilir <strong>ve</strong>ya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje<br />

sahibince kendi araştırmalarına dayalı bilgiler <strong>ve</strong>rilmek istenirse, bunlardan kamu<br />

kurum <strong>ve</strong> kuruluşların yetkileri altında olanlar için ilgili kurum <strong>ve</strong> kuruluşlardan bu<br />

bilgilerin doğruluğunu belirten birer belge alınarak rapora eklenir.<br />

IV.1. Projeden <strong>Etki</strong>lenecek Alanın Belirlenmesi, (<strong>Etki</strong> Alanının Nasıl <strong>ve</strong> Neye Göre<br />

Belirlendiği Açıklanmalı <strong>ve</strong> <strong>Etki</strong> Alanı Harita Üzerinde Gösterilmeli)<br />

Projeden etkilenecek alanın belirlenmesi için projeden kaynaklanan çevresel,<br />

ekonomik <strong>ve</strong> sosyal boyutlardaki etkilerin bir arada değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu<br />

etkilerin bazıları doğrudan, bazıları ise dolaylı etkilerdir. Proje etki alanı; flora, fauna, gürültü,<br />

EMA, tarım alanları, orman, yerleşim yerleri vb. göz önüne alınarak seçilmiştir.<br />

EİH kapsamında yapılan tüm çalışmalar sırasında inşaat çalışmaları, özellikle direklerin<br />

kurulacağı alanlarda yoğunlaşacak <strong>ve</strong> öncelikle direklerin kurulacağı alanlarda arazi kullanım<br />

şekli kısmen değişecektir. Ayrıca güzergah boyunca, bu çalışmaların son aşaması olan tel<br />

çekme işlemleri sırasında yaklaşık 50 m genişliğindeki koridorda kısa süreli etkiler söz<br />

konusu olacaktır.<br />

Özellikle tarım alanlarındaki arazilere direklerin kurulmasından sonra tarım aktivitesinin<br />

sürdürülmesinde bir sakınca olmayacağı için işletme döneminde arazi kullanımında önemli<br />

bir değişiklik olmayacaktır.<br />

EİH inşaat çalışmalarının son aşaması olan tel çekme işlemleri sırasında ise yaklaşık<br />

50 m genişliğindeki koridorda özellikle ormanlık sahalarda yapılacak tıraşlamalardan kaynaklı<br />

çevresel etki söz konusu olacaktır.<br />

İşletme aşamasında ise en önemli etki görsel etki olacaktır.<br />

Dolayısıyla projenin inşaat <strong>ve</strong> işletme aşamaları göz önüne alındığında, uzun <strong>ve</strong> kısa<br />

dönemli olmak üzere iki ayrı nitelikte etki söz konusudur. İnşaat aşamasındaki etkiler geçici<br />

etkiler olup, kısa sürelidirler. Bu etkilere ait bilgiler <strong>ve</strong> alınacak önlemlerle ilgili detay bilgiler<br />

Bölüm V’te <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Projenin arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat aşamasında yapılacak çalışmalardan<br />

kaynaklanacak toz, gürültü vb. etkiler kısa vadeli <strong>ve</strong> geçici olacaktır. Arazi hazırlama <strong>ve</strong><br />

inşaat aşamasında çevresel etki alanı; yapılan toz <strong>ve</strong> gürültü hesaplamaları dikkate alınarak,<br />

EİH merkez olmak üzere hattın her iki yanından 50’şer metre olmak üzere toplam 100 metre<br />

genişliğindeki bir koridor belirlenmiştir.<br />

İşletme aşamasındaki etkiler ise uzun süreli etkiler olup, işletme aşamasında çevresel<br />

etki alanı; EMA <strong>ve</strong> gürültü değerleri dikkate alınarak, EİH’nin sağından <strong>ve</strong> solundan 50 m<br />

olmak üzere toplam 100 m’lik bir koridor öngörülmüştür.<br />

ÇED inceleme alanı olarak, güzergahın sağından <strong>ve</strong> solundan 2,5 km olmak üzere<br />

toplam 5 km genişliğinde bir koridor esas alınmıştır. Koridorun bu kadar geniş tutulmasının<br />

sebebi; kesin güzergah çalışmalarında <strong>ve</strong> projenin tatbikatında arazide karşılaşılacak<br />

sorunlara (heyelan, vb.) çözüm bulmaktır.<br />

15

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Proje güzergahını gösteren 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita, 1/25.000 ölçekli proje<br />

güzergahı arazi mülkiyet durumu <strong>ve</strong> arazi kullanım kabiliyet sınıfları haritası, 1/25.000 ölçekli<br />

topoğrafik harita üzerinde orman mesçere haritası <strong>ve</strong> 1/25.000 ölçekli topoğrafik harita<br />

üzerinde proje güzergahı jeoloji haritası eklerde <strong>ve</strong>rilmiştir (Bkz. Ek-2, Ek-3, Ek-4 <strong>ve</strong> Ek-5).<br />

IV.2. Fiziksel <strong>ve</strong> Biyolojik Çevrenin Özellikleri <strong>ve</strong> Doğal Kaynakların Kullanımı<br />

IV.2.1. Hat Güzergahının Jeolojik Özellikleri (Tektonik Hareketler, Topografik<br />

Özellikler, Mineral Kaynaklar, Heyelan, Benzersiz Oluşumlar, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi<br />

vb. 1/25.000’lik Jeoloji Haritası <strong>ve</strong> Kesitler)<br />

Ardahan<br />

Genel Jeoloji<br />

İnceleme alanı Doğu Pontid tektonik ünitesinin kuzeydoğusunda yer alır. Bu tektonik ünite<br />

Kars-Ardahan Platosu’nu oluşturan lavlar daha çok eksojen türde olup, domlardan <strong>ve</strong> çatlak<br />

püskürmelerinden kaynaklanmıştır. Bu tip püskürmeler, küçük göl havzalarıyla birlikte, daha<br />

çok düz morfolojilerde yer almıştır. Üst bölümün en yaşlı lavları 1,8 milyon yıl <strong>ve</strong> daha<br />

gençtir. Bölgede elde edilen <strong>ve</strong>riler, güney kuşaktaki kalkalen etkinliğin sona erdiği Geç<br />

Miyosen’den sonra, kuzeyde kalkalen etkinliğin başladığını göstermektedir.<br />

Ardahan bölgesindeki volkanik etkinliğin başlangıcı olan Üst Miyosen-Pliyosen‘de<br />

piroklastik+lav yerleşimi yaygın olarak önemli bir volkanik evre oluştururken, daha sonraki<br />

evrenin (Pleyistosen- 1.8 my.) ürünleri, daha çok lav akıntılarından meydana gelmiştir.<br />

Yörenin ikinci evre volkanik ürünleri, tipik olarak kalkalen kompozisyonda olup, ortalama<br />

olarak güney kuşaktakilerden daha düşük K2O içeriğine sahiptirler. Güneyde oluşan kıtasal<br />

çarpışma, Arap levhası kenarının kıvrımlanmasına yol açmıştır. Tipik bir sodik-alkalen etkinlik<br />

tarafından izlenen güney kuşaktaki kalkalen volkanizmanın bitimi <strong>ve</strong> andezitik volkanik<br />

cephenin kuzeye doğru göçü sonucunda, yöre volkanizmasında önemli bir unsur olan, ikinci<br />

evre andezitik volkanizma etkili olmaya başlamıştır. Doğu Anadolu’nun genç volkanizmasının<br />

kökeni ile ilgili görüşlerde bulunmaktadır. İnnocenti <strong>ve</strong> diğerleri (1976, 1980, 1982 ) Van Gölü<br />

kuzeyindeki volkanitlerin kökenini, Neojen boyunca Arabistan levhasının Anadolu-İran<br />

levhasının altında itilmesi sonucu açılan çatlaklardan türemeye bağlarken; Tokel (1984)<br />

Doğu Anadolu’daki volkanizmanın yitim kökenli olamayacağını belirterek, volkanizmayı<br />

riftleşme <strong>ve</strong> buna bağlı manto yükseliminin oluşturduğunu savunmuştur. Şengör <strong>ve</strong> Kidd<br />

(1979), Savcı (1980), Şaroğlu <strong>ve</strong> diğerleri (1980) ise Doğu Anadolu’da Orta Miyosen’den bu<br />

yana süregelen sıkışma nedeniyle kalınlaşan kabuğun kısmi ergimesiyle volkanizmanın<br />

oluştuğunu belirtmiştir.<br />

Ardahan bölgesindeki volkanizmaya ait Posof Volkanitleri <strong>ve</strong> Gümüşkavak Bazaltı alkalen bir<br />

kompozisyon gösterirken, ikinci evreye ait Ardahan Andeziti <strong>ve</strong> Ulgartepe Andezitinde<br />

kalkalen bir kompozisyon görülmektedir. Bu da alkalen olarak başlayıp, kalkalen bir<br />

kompozisyonda devam ettiğini göstermektedir. Ayrıca bölgede yapılan çalışmalardaki<br />

jeokimya <strong>ve</strong>rilerine bakıldığında; yöreye yerleşen volkanizmanın, hibritik bir magmanın ürünü<br />

olduğu bilinmektedir. Bu durumda yükselen magmanın bir süre kabukta bekleyerek kirlendiği<br />

<strong>ve</strong> yöreye daha sonra yerleştiği düşünülmelidir.<br />

Sonuç olarak yöredeki volkanizmanın, Orta Miyosen’den beri süre gelen sıkışma rejimi<br />

sonucunda kalınlaşan kıta kabuğu içinde, mantonun yükselimiyle oluştuğu <strong>ve</strong> böylece mantokabuk<br />

ilişkisinin ortaya çıktığı düşünülmektedir.<br />

16

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Artvin<br />

Anadolu’nun tektonik birliklerinden Pontidlerin doğu bölümünde yer alan Artvin ili sınırları<br />

içinde Paleozoyik’ten günümüze kadar değişik zamanlarda oluşmuş metamorfik, intrüzif,<br />

volkanik <strong>ve</strong> sedimanter kayalar yüzeylenir.<br />

Bölgenin en eski kayaları; Artvin-Yusufeli arasında, Çoruh Nehri vadisi boyunca ortaya çıkan<br />

gnays, mikaşist <strong>ve</strong> amfibollü gnayslardan oluşan metamorfik topluluk ile gabro <strong>ve</strong><br />

diyabazlarla temsil edilen yan kayayı kesen, değişik evreli, granitik, tonalitik, diyoritik, dasitik,<br />

diyabazik karakterli dayk <strong>ve</strong> damarların oluşturduğu bir magmatik kompleks <strong>ve</strong> Artvin<br />

güneydoğusundaki granodiyoritlerdir.<br />

Doğu Pontidlerin güney kesiminde gelişmiş kuzeye bindirmeli yapılar arasında bağımsız<br />

tektonik dilimler halinde yüzeye çıkan bu eski temellerden granodiyoritler; güneyde Çoruh<br />

vadisinde düşük dereceli metamorfizma etkileri taşıyan çakıl taşı, kumtaşı bazik volkanik <strong>ve</strong><br />

çört katkılı silttaşından oluşan, Liyas (Alt Jura) yaşlı meta çökeller tarafından kuşkulu bir<br />

uyumsuzlukla üstlenir.<br />

Kuzeyde tektonik yontulma nedeniyle tabanı gözlenemeyen metamorfizma geçirmemiş sığ<br />

denizel çakıl taşı, kumtaşı <strong>ve</strong> silttaşları belirli zonlarda yoğunlaşmış bitki kalıntılıdır. Yer yer<br />

granit, dasit <strong>ve</strong> diyabaz damarları ile kesilmiş meta çökeller üste doğru piroklastik <strong>ve</strong> çört<br />

arakatkılı spilit <strong>ve</strong> bazaltlara geçer. Yersel yastık yapılı siyahımsı koyu yeşil renkli volkanik<br />

kayalar Liyas-Dogger (Orta Jura) yaşlı bir yay magmatizmasının kalkalkalen-toleyitik<br />

karakterli ürünleri olarak kabul edilir.<br />

Orta Jura sonlarında bölge yükselerek kara durumuna geçmiştir. Üst Jura istifi bu<br />

karasallaşmaya <strong>ve</strong> hızlı aşınma-taşınmaya işaret eden bol volkanik kaya, çört daha az<br />

granitoyid, dasit, diyabaz, gabro, kireçtaşı <strong>ve</strong> metamorfik kaya parçalarından yapılmış,<br />

kırmızı-gri renkli, yelpaze deltası karakterli, karasal çakıl taşları ile volkanik kayalar üzerinde<br />

uyumsuz olarak oturur.<br />

Transgresif özellikli bu istifte, üste doğru, Üst Jura <strong>ve</strong> Alt Kretase yaşlı, sığ denizel kireçtaşı<br />

resiflerine geçilir. İstifin üst bölümünde yersel kumtaşı <strong>ve</strong> epiklastik ara katkılı lav <strong>ve</strong><br />

piroklastikler bulunur.<br />

Alt Kretase sonlarında yeni bir yükselim geçiren bölgede Üst Jura-Alt Kretase kayaları<br />

Turoniyen yaşlı, kızıl renkli, karasal-sığ denizel çakıl taşı, kumlu-killi kireçtaşı mercekli<br />

kumtaşı ile başlayan Üst Kretase istifi tarafından transgresif olarak örtülür.<br />

Bölgenin kuzey bölümünde (Yusufeli-Artvin çizgisinin kuzeyi) Turoniyen-Koniyasiyen-<br />

Santoniyen evrelerinde gelişen ada yayı volkanizmasının ürünü, yaygın andezit, bazaltik<br />

andezit, bazalt, spilitik bazalt lav <strong>ve</strong> volkanoklastiklerinin çökellerle ardalanması sonucu,<br />

Doğu Pontidlerde geniş alanlar kaplayan, kalın volkano-tortul istif oluşur.<br />

Volkanizmanın asidik karakterli son evresinde, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bilinen sülfit<br />

cevherleri ile sıkı ilişkili dasitler, riyodasitler <strong>ve</strong> granitoyitik kayalar irili-ufaklı domlar <strong>ve</strong>ya<br />

subvolkanik damarlar şeklinde volkano tortullar içine sokulmuştur.<br />

Volkanik <strong>ve</strong> volkano-tortul kayalar Kampaniyen-Paleosen yaşlı bir çökel istifle üstlenir.<br />

Tabanda bol volkanik çakıllı konglomera <strong>ve</strong> epiklastik kumtaşları ile başlayan bu istifte<br />

türbiditik yapılı epiklastik kumtaşı, silttaşı, marn ardalanmasına <strong>ve</strong> mikrotürbidit yapılı ince<br />

kumtaşı, kil taşı, kalsitürbidit ara katkılı, ince tabakalı, sık kayma kıvrımcıklı, killi mikritlere<br />

geçilir.<br />

17

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Çökel istifin üst seviyelerinde yer alan kırmızı renkli çamur taşları üzerine Alt Eosen yaşta<br />

yeşilimsi gri, sarı renkli çakıl taşı, kumtaşı <strong>ve</strong> kil taşları açısal uyumsuzlukla gelir. Bu karasalsığ<br />

denizel fasiyesleri geçişli olarak izleyen volkaniklastiklerle ardalanmalı bazaltik-andezitik,<br />

dasitik lavların oluşturduğu üst volkano-tortul istif ise Orta Eosen yaşındadır.<br />

Çok sayıda tektono-stratigrafi birimine ayrılan bölgenin, Üst Kretase yay volkanizmasının<br />

daha az etkin olduğu, güney bölümünde, volkanik katkılı Turoniyen-Santoniyen birimleri<br />

üzerine ince bir kırıntılı seviyesi ile gelen Kampaniyen-Orta Paleosen yaşlı sığ denizel<br />

kireçtaşları Orta-Üst Paleosen yaşlı silttaşı <strong>ve</strong> marnlara geçer.<br />

Bunları uyumsuz olarak üstleyen Eosen yaşlı sığ denizel çökeller <strong>ve</strong> volkanitler Oligo-<br />

Miyosen’in kalın çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kireçtaşı <strong>ve</strong> kil taşları ile yine uyumsuz olarak<br />

üstlenir. Yer yer jips <strong>ve</strong>ya linyit mercekleri kapsayan bu birimler de, Üst Miyosen andezit,<br />

bazalt, aglomera <strong>ve</strong> tüfleri ile örtülür.<br />

Stratigrafi<br />

Kızılkaya Formasyonu<br />

Gri-beyaz <strong>ve</strong> gri-sarımsı renkli dasit-riyodasit karakterli lav <strong>ve</strong> piroklastlardan oluşur. Lavlarda<br />

yer yer kolonlu yapılar <strong>ve</strong> yer yer de akıntılı yapılar gözlenir. Hidrotermal gerilimler sonucu<br />

sülfürlü mineralizasyon oluşumları <strong>ve</strong> buna bağlı yan kayaçlarda yer yer hidrotermal<br />

ayrışmalar (silisleşme, serisitleşme <strong>ve</strong> killeşme) mevcuttur. Formasyon kalınlığı yaklaşık 400<br />

m kadardır. Birimin yaşı göreceli olarak Santoniyen- Kampaniyen olarak belirlenmiştir.<br />

Çağlayan Formasyonu<br />

Formasyon genellikle gri-yeşil renkli andezit bazalt, bazalt lav <strong>ve</strong> piroklastları ile ara tabakalı<br />

olarak bulunan kırmızı- bordo renkli çamur taşı, gri renkl marn <strong>ve</strong> kumtaşlarından oluşur.<br />

Formasyon içindeki tabakalarda güney dokanaktaki bindirmenin etkisiyle gelişmiş, dalgalı<br />

kıvrım yapıları görülür. Bazaltlarda yastık lav yapıları gelişmiştir.<br />

Formasyonun yaşı içerisindeki fosil türleri doğrultusunda Kampaniyen-Maestrihtiyen olarak<br />

belirlenmiştir.<br />

Bakırköy Formasyonu<br />

Artvin ili Bakırköy yöresinde izlenen Maestrihtiyen-Paleosen yaşlı türbiditik kalkerli bir istiftir.<br />

Formasyonun kalınlığı yaklaşık 200 m olup, genellikle killi kireçtaşı, marn, şeyl <strong>ve</strong> az oranda<br />

da kumtaşlarından oluşmuştur. Birimin yaşı içerdiği fosil türlerine göre Maestrihtiyen-<br />

Paleosen olarak belirlenmiştir.<br />

Kaçkar Granodiyoritleri<br />

Kaçkar Granodiyoritleri farklı mağmasal evrelerde Mesozoyik <strong>ve</strong> Senozoyik yaşlı volkanotortul<br />

istiflere sokulum yapmıştır. Jura-Üst Kretase’de yerleşmişlerdir.<br />

Kabaköy Formasyonu<br />

Eosen yaşlı andezit karakterli volkano-tortul birimdir. Çağlayan formasyonu üzerine<br />

transgresif diskordans olarak gelir. Formasyon, kırmızı bir çimento matriksi ile tutturulmuş iri<br />

18

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

çakıllı konglomera seviyesi ile başlar. Çakıllar çoğunlukla bazalt, dasit <strong>ve</strong> granitten oluşur. Bu<br />

seviyenin üzerine kumtaşı <strong>ve</strong> bol nummulitli kireçtaşı gelir. 20-30 m kalınlık gösteren bu<br />

taban seviyesi üzerinde kumtaşı, kumlu kireçtaşı <strong>ve</strong> marn ara tabakalı andezit lav <strong>ve</strong><br />

piroklastları yer alır.<br />

Alüvyonlar<br />

Kaçkar Dağlarının kuzey eteklerinde Hopa <strong>ve</strong> Kasibre Çayı vadilerinde, güneyde ise KD-GB<br />

yönünde Karadeniz’e akan Çoruh Nehri vadisinin genişlediği düzlük alanlarda kum <strong>ve</strong> çakıl<br />

yığınlarından oluşan güncel oluşuklardır.<br />

Doğal Afet Durumu<br />

Depremsellik<br />

Proje güzergahı Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem<br />

Araştırma Dairesi “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası” <strong>ve</strong>rilerine göre geçtiği illere bağlı<br />

olarak 3. <strong>ve</strong> 4. derece deprem bölgesi içinde yer almaktadır. EİH’nin Depremsellilk Haritası<br />

Şekil III.1.3.1’de acil eylem planı ise Ek-11’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Artvin<br />

İnceleme alanı Doğu Pontid tektonik birliği içerisinde yer alır. Etüt sahasındaki kayaç birimleri<br />

Alp Orojenezinin etkisi altında kalmıştır. Bu Orojenik faaliyetlere bağlı olarak Üst Kimmerik,<br />

Anadolu, Pireneik <strong>ve</strong> Attik fazları etkili olmuştur. Adı geçen dağ oluşum hareketleri<br />

sonucunda yörede; uyumsuzluklar (diskordanslar), kıvrımlı <strong>ve</strong> kırıklı yapılar, blok faylanmalar<br />

<strong>ve</strong> bindirmeler (ters faylar) oluşmuştur. Paleozoyik ile Jura, Jura ile Üst Kretase, Paleosen ile<br />

Eosen, Eosen ile Miyosen, Miyosen ile Pliyosen arasında diskordans ( uyumsuzluk ) vardır.<br />

İnceleme sahasında etkili olan Alp Orojenezi nedeniyle, kıvrım <strong>ve</strong> kırık tektoniği iyi<br />

gelişmiştir. Sahada kıvrımlı yapılar Paleosen yaşlı flişlerde <strong>ve</strong> Eosen yaşlı volkano-tortul<br />

kayaçlarda belirgin olarak izlenmektedir. Yine aynı kuv<strong>ve</strong>tlerin etkisiyle formasyonlar kırılmış<br />

<strong>ve</strong> faylanmışlardır. İnceleme alanında bazı yörelerde izlenen bindirmeler ( düşük eğimli ters<br />

faylar ) bölgenin bir sıkışma etkisi altında kaldığını göstermektedir.<br />

Çalışma alanında gözlenen bindirmeler; Artvin ili kuzeyi ile güneyinden geçen <strong>ve</strong> Yusufeli<br />

ilçesi doğusundan Morkaya ‘ya ulaşan bindirme, Ardanuç ilçesinden GB ‘ye doğru Yusufeli,<br />

Demirkent <strong>ve</strong> Morkaya ‘ya ulaşan bindirme, Şavşat ilçesi GB’ ya doğru Yusufeli-Kılıçkaya<br />

güneyine uzanan büyük bindirmeler şeklinde olup doğrultuları genellikle KB-GB dir. Etüt<br />

alanında kırılmaların daha çok yaygın olduğu hemen her tür kayaçta kırık <strong>ve</strong> çatlakların<br />

gelişmesi ile belirgindir. Bu kırık <strong>ve</strong> çatlakların genel doğrultusu KB-GD <strong>ve</strong> D-B dır. Ayrıca<br />

daha az olarak KD-GB <strong>ve</strong> K-G doğrultusunda gelişmiş kırıklar da izlenmektedir.<br />

Sahada mevcut tüm cevherli damarlar genellikle KB-GD <strong>ve</strong> daha az olarak KD-GB ile D-B<br />

yönündeki kırıklarda gelişmişlerdir. (YILMAZ <strong>ve</strong> Diğ.-1992 )<br />

Tabakalaşmalar tortul kayaçlarda <strong>ve</strong> özellikle flişlerde belirgindir. Bunların doğrultu <strong>ve</strong><br />

eğimleri belli yönlerle sınırlı değildir. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse; doğrultuların<br />

KB-GD <strong>ve</strong> KD-GB yönlerinde, eğimlerin ise 20–60 derece arasında K-G yönünde olduğu<br />

söylenebilir.<br />

19

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Ardahan<br />

Ardahan <strong>ve</strong> yöresi Pontus <strong>ve</strong> Toros orojenik kuşaklarının birbirlerine yaklaştığı bir zonda yer<br />

almaktadır. Bölgedeki Orta Eosen yaşlı denizel kırıntılılar, daha önce çökelmiş Üst Paleosen-<br />

Alt Eosen kayaları üzerine açısal uyumsuzlukla gelmektedir. Bu denizel kırıntılılar arasında<br />

<strong>ve</strong> yoğun olarak üst düzeylerinde tüf, aglomera bazalt lavı <strong>ve</strong> andezit lavı yer almaktadır.<br />

Bölge Oligosen <strong>ve</strong> sonrasında karasallaşmaya başlamıştır. Bu devrede Güney Anadolu’daki<br />

Alt Miyosen denizel transgresyonu sırasında Kars Platosu yükselmeye başlamıştır. Plato,<br />

Oligosen <strong>ve</strong> sonrasında çoğunlukla düşey bir tektonikle yer yer alçalarak, çukurluklar molas<br />

çökelleriyle dolmuş <strong>ve</strong> böylece büyük basenler oluşmuştur. Pontus dağlarının güney<br />

kenarında, önceden var olan yapılar boyunca oluşan yükselim, şiddetli orta Miyosen<br />

kıvrımlanması tarafından gerçekleşmiştir.<br />

Bu önemli tektonik faz sırasında Doğu Anadolu’da birçok dağ arası havza oluşmuş <strong>ve</strong> Üst<br />

Miyosen’de bu havzalar değişen oranlarda volkanik ürünlerinde bulunduğu göl <strong>ve</strong> akarsu<br />

çökelleri tarafından doldurulmuştur. Böylece Kars baseni volkanitleri, oldukça az çökel<br />

içerikleriyle kendini belli etmektedir. Bunların üzerine gelen volkanitler yaklaşık 500-1000 m.<br />

kalınlıktadır. Bu dizilimin alt kısımlarında volkano-tortullarla ara tabakalı piroklastikler<br />

egemendir. Üste doğru lavlar <strong>ve</strong> özellikle domlar hakim olup, tüf <strong>ve</strong> aglomeralar talidir.<br />

Karaköse <strong>ve</strong> diğerlerinin (1994) bölgede yaptığı çalışmada, Ardahan <strong>ve</strong> yakın çevresinde<br />

saptanan faylar, kuzeybatı-güneydoğu (KB-GD) <strong>ve</strong> kuzeydoğu-güneybatı (KD-GB) yönlü<br />

gidişler olup birbirlerini 80° ile 110° arasında değişen açılarla kesmektedir. Ayrıca bu faylarla<br />

dar açı yapan ikincil faylarda bulunmaktadır. Bu fayların büyük bir bölümü doğrultu atımlıdır.<br />

Bunlardan KD-GB yönlü olanların sol yanal atımlı, KB-GD yönlü olanların ise, sağ yanal<br />

atımlı olma olasılıklarının yüksek olduğu düşünülmektedir. KD-GB yönlü fayların doğrultuları<br />

genellikle K 60-75 D arasında değişmektedir. Kuzeybatıda yer alan KD-GB yönlü faylar<br />

boyunca çok sayıda heyelan, ötelenmiş yan dere <strong>ve</strong> soğuk su kaynağı yer almaktadır. Söz<br />

konusu fayların bu özelliği, bunların diri fay olabileceği kuşkusunu arttırmaktadır. KB-GD<br />

yönlü fayların doğrultuları da genellikle K 60-70 B arasında değişmektedir.<br />

Şekil III.1.3.1. Artvin-Ardahan İli Depremsellik Haritası Kaynak: www.deprem.gov.tr<br />

20<br />

Enerji İletim Hattı

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Proje alanı, Bayındırlık <strong>ve</strong> İskân Bakanlığının “Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası”na göre<br />

deprem riski açısından Artvin ili Merkez <strong>ve</strong> Borçka ilçeleri IV. derece, Artvin ili Ardanuç <strong>ve</strong><br />

Şavşat ilçeleri ile Ardahan İli Posof ilçesi ise III. derece deprem bölgesinde yer almaktadır.<br />

Artvin <strong>ve</strong> Ardahan İli’nin depremsellik haritası Şekil III.1.3.1.’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Proje kapsamındaki tüm inşaat çalışmaları; T.C. Bayındırlık <strong>ve</strong> İskân Bakanlığının<br />

02.07.1998 tarih <strong>ve</strong> 23390 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Deprem<br />

Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik“ hükümlerine uygun olarak yapılacaktır.<br />

IV.2.2. Hat Güzergahındaki Yeraltı <strong>ve</strong> Termal Su Kaynaklarının Hidrojeolojik<br />

Özellikleri (Su Seviyeleri, Miktarları, Emniyetli Çekim Değerleri, Kaynakların Debileri,<br />

Halen Mevcut <strong>ve</strong> Planlanan Kullanımı)<br />

Artvin İli:<br />

Jeotermal Kaynaklar:<br />

Jeotermal alanlar ağırlıklı olarak Artvin’in Merkez, Borçka <strong>ve</strong> Şavşat ilçelerinde <strong>ve</strong><br />

köylerinde yer almaktadır. Tablo IV.2.2.1’de Artvin’de başlıca jeotermal kaynakların<br />

bulunduğu yerler <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo IV.2.2.1 Artvin’de Termal Kaynakların Bulunduğu Yerler<br />

TERMAL KAYNAĞIN BULUNDUĞU YER<br />

İLÇELER KÖYLER<br />

ARTVİN MERKEZ Kafkasör<br />

ARTVİN MERKEZ Genya Yaylası<br />

ARTVİN MERKEZ Zeytinlik Sant Mevkii<br />

ARDANUÇ Güneş Köyü<br />

ARDANUÇ Ballı Köyü<br />

ARDANUÇ Bulanık Köyü<br />

ARDANUÇ Tepedüzü Köyü<br />

ARDANUÇ Torbalı Köyü<br />

ARDANUÇ Sakarya Köyü<br />

ARDANUÇ Kapı Köyü<br />

BORÇKA Karşı Köyü<br />

BORÇKA Balcı Köyü<br />

BORÇKA Otingo Köyü<br />

ŞAVŞAT Maden Köyü<br />

ŞAVŞAT Çermik Köyü Goriyet Mevkii<br />

ŞAVŞAT Kocabeyi Köyü Laşet Mevkii<br />

ŞAVŞAT Meşeli Köyü Agara Mevkii<br />

ŞAVŞAT Cirit Düzü Köyü Beşelet Mevkii<br />

ŞAVŞAT Yavuz Köyü Cerma Mevkii<br />

ŞAVŞAT Ilıca Köyü Sakat Mevkii<br />

ŞAVŞAT Ilıca Köyü Karapınar Mevkii<br />

ŞAVŞAT Veli Köyü Çiçenet Mevkii<br />

ŞAVŞAT Karaağaç Köyü Civlik Mevkii<br />

ŞAVŞAT Tepe Köyü Jejeta Mevkii<br />

ŞAVŞAT Şen Köyü Kargabazar Mevkii<br />

ŞAVŞAT Kirazlı Köyü Köprü Mevkii<br />

ŞAVŞAT Çamlıca Köyü Handeresi Mevkii<br />

Kaynak: Artvin İl Gelişim Planı ( İl Sağlık Müdürlüğü)<br />

21

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Artvin ilinde yer alan faaliyette olan kaplıcalar ( Çermik) şunlardır:<br />

� Ardanuç Merkez Ballıca Gülüca kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır, Sıcak su<br />

� Borçka Merkez Balcı Otinga Kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır, Sıcak su<br />

� Şavşat Veliköy Ilıca Çinal Kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır; Sıcak su<br />

� Şavşat Veliköy Çoraklı Ç.Boğazı Kaplıcaları; Analiz testi yapılmamıştır, Sıcak su<br />

Artvin ili <strong>ve</strong> yöresinde jeotermal kaynakların geliştirilmesi <strong>ve</strong> yöreye kazandırılması<br />

gündeme gelmiştir. Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı (DOKA) , Artvin Valiliği ile birlikte ortak<br />

yapılan çalışmalarda, tespit edilen bölgelerde jeotermal kaynakların geliştirilmesine ait birçok<br />

ön çalışma yapılmış olup, yazılan raporlar <strong>ve</strong> önerilerin bir kısmı kamuoyuna sunulmuştur.<br />

Böylece, birçok farklı kullanım alanına sahip jeotermalin kullanımının yaygınlaştırılması bölge<br />

ekonomisine katkı sağlanması hedeflenmektedir.<br />

Yeraltı suları:<br />

Artvin ili sınırları içerisinde çok sayıda yeraltı su kaynağı bulunmaktadır. Özelikle ilin<br />

kuzey kesimlerinde yeraltı su kaynakları yoğunlaşırken, güneyine inildikçe ( Ardanuç yöresi<br />

dâhil olmak üzere) yeraltı su kaynak sayıları azalmaktadır. Bu kaynakların devamlı olarak<br />

debi ölçümü yapılmamaktadır.<br />

Sığ Kuyular: İlde bulunan yerleşim birimlerini su ihtiyacını karşılamak üzere<br />

kullanılmakta olup, derinlikleri 4–12 metre arasında değişmektedir. Bu kuyuların <strong>ve</strong>rimleri 5–<br />

77 L/sn aralığında değişmektedir.<br />

Derin Kuyular: DSİ <strong>ve</strong> İller Bankası tarafından Çoruh Nehri üzerinde su sondaj<br />

kuyuları açılmıştır. Belirtilen kuyulardan Borçka’da 1 tane <strong>ve</strong> Artvin’de 3 adet bulunmaktadır.<br />

Bu sondaj kuyuların derinliği 24–48 metre arasında değişmekte olup, <strong>ve</strong>rimlilikleri 36–61 L/sn<br />

arasında değişmektedir.<br />

Akiferler: Çoruh Nehri’nde yalnızca Artvin <strong>ve</strong> Borçka ilçesinde su kuyuları açılmıştır<br />

fakat bu kuyular yapısal açıdan aşırı miktarda silt içermektedir, bu yüzden iyi kalitede bir<br />

akifer olarak tanımlanmamıştır.<br />

Ardahan İli- Posof İlçesi:<br />

Jeotermal Kaynaklar:<br />

Ardahan Valiliği İl Çevre <strong>ve</strong> Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2008 yılı İl Çevre<br />

Durum Raporu’na dayanılarak, Ardahan ili içerisinde yer alan Posof ilçesinde herhangi bir<br />

jeotermal kaynağına rastlanılmadığı ifade edilmektedir.<br />

Yeraltı Suları:<br />

Posof havzası, iklim özellikleri dikkate alındığında, doğal bitki örtüsü <strong>ve</strong> topoğrafik<br />

konumu nedeniyle yeraltı suları oluşumu için uygun şartlar taşımaktadır.( Ardahan Valiliği İl<br />

Çevre <strong>ve</strong> Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2008 yılı İl Çevre Durum Raporu esas<br />

alınmıştır). Posof Havzası maksimum yağışlarını Mayıs <strong>ve</strong> Haziran ayında almaktadır <strong>ve</strong><br />

yeraltı suları bu zaman dilimi içerisinde alınan yağışlar ile beslenmektedir.<br />

Havzada yeraltı suyu potansiyelinin en fazla olduğu alanlar, Türkgözü, Binbaşıeminbey<br />

<strong>ve</strong> Gürarmut köyleri çevresindeki alanlarda eğimin az olması nedeniyle, yeraltı suları yüzeye<br />

22

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

yakın olduğu tespit edilmiştir. Fakat havzanın <strong>ve</strong> alanların yapısal özelliklerinden dolayı<br />

yeraltı sularını beslememektedir.<br />

Jeotermal <strong>ve</strong> yeraltı suları kaynakları, EİH proje yapım alanın içerisinde yer<br />

almamaktadır. Bu kaynaklara ilişkin raporlarda herhangi bir debi akım miktarı <strong>ve</strong>risi<br />

bulunmamaktadır.<br />

IV.2.3. Yüzeysel Su Kaynaklarının Hidrolojik Mevcut <strong>ve</strong> Planlanan Kullanımı,<br />

(İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri İstihsali,<br />

Su Yolu Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor <strong>ve</strong> Benzeri Amaçlı Su <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya Kıyı<br />

Kullanımları, Diğer Kullanımlar)<br />

Artvin İli <strong>ve</strong> Yöresi – Ardahan İli Posof İlçesi:<br />

Artvin İlinde toplam 31 adet akarsu,17 adet göl bulunmakla birlikte yapımı devam<br />

etmekte olan 4 adet baraj gölü bulunmaktadır.<br />

Posof İlçesi sınırları içerisinde yer alan <strong>ve</strong> Posof Havzasını besleyen tek su kaynağı<br />

Posof Çayıdır. Ardahan ili sınırları içindeki uzunluğu 19 km’dir.<br />

Akarsular:<br />

Proje için belirlenen güzergâh’ta, debisi yüksek olan akarsular yer almamaktadır.<br />

TabloIV.2.3.1 Artvin İli <strong>ve</strong> Yöresi-Ardahan İli Posof İlçesi akarsularının akım miktarı<br />

Artvin İli <strong>ve</strong> Yöresi:<br />

Göller:<br />

Yerüstü suyu Akım miktarı (Q100) m 3 /sn<br />

Barhal Çayı 285,6<br />

Berta (Ortaköy) Deresi 53<br />

Chala Deresi 126,9<br />

Çoruh Nehri 847,5<br />

Deviskel Deresi 230<br />

Karçal Çayı -<br />

Maden (Hod Deresi) 36<br />

Mansurat Deresi 86,1<br />

Meydancık Çayı 113,2<br />

Murgul Deresi -<br />

Oltu Çayı 635<br />

Sarı budak Deresi -<br />

Şavşat Çayı-Tigrat Deresi 109<br />

Tortum Çayı 316<br />

Veli köy Deresi 66,9<br />

Kaynak: D.S.İ Çoruh Projeleri 26.Bölge Müdürlüğü<br />

Artvin ili sınırları içerisinde ufak <strong>ve</strong> çok sayıda göl bulunmaktadır. Bu göllerin çoğu<br />

buzul vadi diplerinde oluşmuştur <strong>ve</strong> “Karagöl” adıyla adlandırılırlar. Bu göllerin önleri moren<br />

yığınlarıyla doludur <strong>ve</strong> derindir. “Karagöl” adı ile anılan göller Şavşat <strong>ve</strong> Borçka yöresinde<br />

yoğunlaşmıştır.<br />

23

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Borçka Karagöl:<br />

Borçka ilçesine 27 km uzaklıkta olup, yağış <strong>ve</strong> yüksek nem nedeniyle yağmur ormanı<br />

eko sistemi görülür. Zengin bitki örtüsü yanı sıra, gür ormanlara sahip olan göl alabalık<br />

yönünden zengindir.<br />

Şavşat Karagöl:<br />

Şavşat İlçesine 25 km uzaklıkta olan göl, üzerinde bulunduğu dağlardan dolayı bu adı<br />

almıştır. Şavşat Gölü Sahara Karagöl Milli Parkı içinde yer almaktadır.<br />

Bunların dışında ufak <strong>ve</strong> dağınık göller olarak, Akgöl, Başkaya Gölü, Büyük Agara<br />

Gölü, Büyük He<strong>ve</strong>k Gölü, Kazan Gölleri, Kız Gölü, Kötü Göl, Libler Gölü, Öküz Gölü, Yeşil<br />

Göller <strong>ve</strong> Yıldız Gölü gibi küçük göllerde il sınırı içinde yer almaktadır.<br />

Bütün bunlara ek olarak, proje tarama sahası içinde Borçka Karagöl yer almaktadır. Bu<br />

göl, projenin başlangıç yeri olan Borçka Barajına yakındır.<br />

Barajlar:<br />

Çoruh nehri üzerinde 2adet yapımı bitmiş <strong>ve</strong> işletmede olan, aynı zamanda 1 adet inşa<br />

halinde olan baraj bulunmaktadır. 1 adet Kabaca Deresi üzerinde işletmede olan baraj<br />

bulunmakla beraber, 1 adet Tortum Çayı üzerinde yapımı bitmiş <strong>ve</strong> faal olan baraj yer<br />

almaktadır. Bunlar:<br />

a)İşletmede Olanlar:<br />

Murgul Barajı:<br />

Baraj, Kabaca Deresi üzerine kurulmuş olup, asıl amacı pompa istasyonu olarak<br />

çalışmaktır. Bu barajdan enerji de üretilmektedir <strong>ve</strong> yıllık enerji üretimi 12 GWh’dır.<br />

Tortum Barajı:<br />

Tortum Çayı üzerine kurulmuştur. Gövde dolgu tipi Tabii Göl olmakla birlikte Göl<br />

hacmi 57,6 hm3’dür. Göl yüksekliği 6,7m olarak belirlenmiştir. Yıllık enerji üretim miktarı 100<br />

GWh’dır.<br />

Muratlı Barajı:<br />

Türkiye-Gürcistan sınırının çok yakınında olup, baraj yeri ile sınır arasındaki mesafe<br />

yaklaşık 100 m dir. Baraj yeri Muratlı köyünün 2 km membasında, Borçka ilçesinin 17 km<br />

mansabındadır. Çoruh nehri üzerine kurulmuştur. Taşkın Koruma <strong>ve</strong> Enerji amacıyla<br />

kurulmuştur. Gövde Hacmi 1,981 hm3 olup, yüksekliği temelden 46 metre’dir. Yıllık güç<br />

üretimi 444,12 GWh’dır.<br />

Borçka Barajı:<br />

Borçka ilçesine 2,5 km olup, Çoruh nehri üzerine Taşkın koruma <strong>ve</strong> enerji üretimi için<br />

kurulmuştur. Gövde hacmi 7,79 hm3 olup, yüksekliği temelden 146 metre olarak<br />

belirlenmiştir. Yıllık güç üretim miktarı 1039 GWh olarak tespit edilmiştir.<br />

24

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

b)İnşa halinde olanlar:<br />

Deriner Barajı <strong>ve</strong> HES Tesisi( Artvin):<br />

Çoruh nehri üzerine kurulması planlanan baraj, Türkiye’nin birinci, Dünya’nın 4. büyük<br />

barajı olması hedeflenmektedir. Temelden yüksekliği 253 metre, uzunluğu 706 metre olarak<br />

hesap edilmektedir. Barajın yıllık üreteceği enerji miktarı 118 milyon KWh olarak tahmin<br />

edilmektedir.<br />

Proje sahasında yer alan Borçka barajı, elektrik üretiminin başlangıç yeri olmak ile<br />

beraber, buradan sağlanacak elektrik, kurumumuzca iletimi belirlenen güzergâh boyunca<br />

sağlanacaktır.<br />

EİH Güzergahı boyunca herhangi bir sulama, drenaj <strong>ve</strong>ya diğer tarla içi geliştirme<br />

projeleri tespit edilmemiş olup güzergah üzerinde herhangi bir proje bulunması halinde ilgili<br />

kurumlardan (DSİ, İl Özel İdaresi vb.) gerekli izinler alınacaktır.<br />

IV.2.4. Toprak Özellikleri <strong>ve</strong> Kullanım Durumu (Toprağın Arazi Kullanım Kabiliyeti<br />

Sınıflaması, Erozyon, Mera, Çayır, Toprağın Mevcut Kullanım Durumları vb.), (5403<br />

Sayılı Toprak Koruma <strong>ve</strong> Arazi Kullanım Kanununa Göre Gerekli <strong>İzin</strong>lerin Alınması)<br />

Artvin İli arazi varlığı incelenecek olursa; ilde orman arazisi olarak nitelendirilen <strong>ve</strong><br />

kereste ile diğer orman ürünleri üretimine el<strong>ve</strong>rişli 390.453 ha alan bulunmaktadır. Bu alan<br />

ilin tüm alanının % 53’üne tekabül etmektedir. İlde deniz kenarından uzaklaştıkça kereste<br />

üretimine el<strong>ve</strong>rişli olmayan, bodur ağaç <strong>ve</strong> ağaççılar ile çalılardan ibaret olan fundalıklar<br />

mevcuttur.<br />

İl içerisinde çayır-meraların yüzölçümü 130.810 ha olup genel alanın %17,7’sine<br />

tekabül etmektedir. Bu alanın yaklaşık 102000 ha.’ı mera, 28000 ha’ı ise çayır alanlarından<br />

oluşmaktadır.<br />

Genel alanın %0,3’ü (2.376 ha) yerleşim <strong>ve</strong> iskân alanları, 95 ha’ı ise göl <strong>ve</strong> akarsu<br />

gibi açık su yüzeyleridir.<br />

İlde ekili tarım alanları 32.019 ha. olup tüm alanın yaklaşık %4’üne tekabül<br />

etmektedir. Bu oran Türkiye’de Hakkâri’ den sonra en düşük tarım alanı oranıdır. Tarım<br />

alanlarının 44.486 ha. Kısmında kuru tarım yapılmaktadır. Sulu tarım yapılan araziler 16.375<br />

ha. olup %2.2’lik bir orana sahiptir. 8.852 ha. tutan bağ <strong>ve</strong> bahçeler % 1.2’lik bir oran teşkil<br />

etmektedir. Çay zeytin <strong>ve</strong> fındık alanları ilin % 2,7’sini oluşturmaktadır.<br />

Tablo IV.2.4.1. Artvin İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı<br />

Arazi kullanma durumu Alan (ha.) %<br />

Orman <strong>ve</strong> Fundalıklar 390.453 53.0<br />

Çayır <strong>ve</strong> Meralar 130.810 17.7<br />

Ekili <strong>ve</strong> Dikili Tarım Alanları 32.019 4.3<br />

Tarım Dışı Alanlar 180.945 24.8<br />

Yerleşim <strong>ve</strong> İskan Alanları 2.376 0.3<br />

Su Yüzeyleri 95 0.0<br />

Toplam 736.700 100<br />

Kaynak: Artvin İl Tarım Müdürlüğü<br />

Planlanan EİH’nin Artvin ili inceleme alanı içerisinde bulunan toprak grupları<br />

incelenecek olursa; Artvin ilinde yayılan topraklar altı grupta yer toplanmaktadır. Bunlar,<br />

25

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

kah<strong>ve</strong>rengi kireçsiz orman toprağı, kırmızı topraklar, sarı podzolik topraklar, yüksek dağ çayır<br />

toprakları, alüviyal <strong>ve</strong> koluviyal topraklardır.<br />

Kah<strong>ve</strong>rengi Orman Toprakları: Toprak profili içerisinde horizonların dağılımı A-B-C<br />

şeklindedir. Bazı durumlarda profil içerisinde B horizonuna rastlanmayabilir. A horizonun<br />

gelişimi oldukça iyidir. A horizonu gözenekli <strong>ve</strong> kırıntılı bir yapıdadır. B horizonundaki gelişim<br />

A horizonu kadar belirgin değildir. Genel olarak bu horizonda kil birikimi oldukça azdır <strong>ve</strong>ya<br />

hiç olmayabilir. Horizonlar arası geçiş tedricidir.<br />

Genel olarak bu topraklar yapraklı orman ağaçlarının altında gelişir. İldeki toprakların % 43’ü<br />

(316.980 ha.) kah<strong>ve</strong>rengi orman topraklarından oluşmaktadır.<br />

Alüviyal Topraklar: Havza içindeki akarsuların taşıyarak mansaba yakın yerde<br />

depoladıkları materyal üzerinde oluşan, nadiren A-C horizonlarından oluşan genç<br />

topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojil bileşimi ile jeolojik peryotlarda yer<br />

alan toprak gelişimi sırasındaki taşınma <strong>ve</strong> birikme dönemlerine bağlı olup, heterojen bir<br />

yapıya sahiptir. Alüviyal alanlarda, üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiş yapar. İnce<br />

tekstürlü <strong>ve</strong> taban suyu yüksek alanlarda düşey yöndeki geçirgenlik oranı az, yüzeyi nemli <strong>ve</strong><br />

organik maddece zengindir. Kaba tekstürlü topraklar iyi drene olduklarından yüzeyi çabuk<br />

kurumaktadır. Toprakların üzerindeki bitki örtüsü mevcut iklime bağlıdır. Bulundukları iklime<br />

uyabilen her türlü kültür bitkilerinin yetişmesine el<strong>ve</strong>rişli üretken topraklardır. İldeki toprakların<br />

% 0,3’ü (2275 ha) alüviyal topraklardır.<br />

Koliviyal Topraklar: Çoğunlukla dik eğimli yamaçların etek kısımlarında <strong>ve</strong>ya vadinin<br />

mansaba yakın kısımlarında bulunurlar. Yerçekimi, toprak kayması, yüzey akışı <strong>ve</strong> yan<br />

dereler vasıtasıyla taşınarak etek kısımlarda biriken materyaller üzerinde oluşurlar. Profil<br />

kesit boyunca, yüzeysel akış boyunca, yüzeysel akışın yoğunluğuna <strong>ve</strong> eğim derecesine<br />

göre farklı büyüklükteki parçaları içeren katmanlara rastlanmaktadır. Bu katmanlar alüviyal<br />

topraktaki gibi birbirine paralel olmayıp düzensiz dağılımlıdır. İldeki toprakların 353 ha’ı<br />

(%0,0001) kolüviyal topraklardır.<br />

Kırmızı Sarı Podzolik Topraklar: Toprak profili boyunca A-B <strong>ve</strong> C horizonuna sahip<br />

oldukları için zonal topraklar olarak adlandırılırlar. A1 horizonu nispeten ince olup koyu<br />

renklidir. Karakteristik özelliği, B horizonunun koyu kırmızıdan koyu sarıya doğru değişen<br />

renkte <strong>ve</strong> yuvarlak köşeli <strong>ve</strong> blok yapıda olmasıdır. Renklenmedeki bu değişiklik demirin<br />

oksitlenmesi <strong>ve</strong> hidratlanmasından meydana gelmektedir. Profil içerisinde A2 <strong>ve</strong> B horizonu<br />

arsındaki sınır belirgindir. A horizonundan yıkanarak gelen kil, demir, alimünyum <strong>ve</strong> organik<br />

madde B horizonunda birikir. Profilin alt kısımlarında renk lekelenmeleri <strong>ve</strong> demir<br />

konkreasyonlarına rastlanabilir. İldeki toprakların %17,7 ‘si (130346 ha.) kırmızı–sarı podzolik<br />

topraklardır.<br />

Yüksek Dağ-Çayır Toprakları: Genel olarak yüksek rakımlarda <strong>ve</strong> orman sınırının<br />

daha yukarı kısımlarındaki sahalarda yer alan bu topraklar, yıl içindeki toprak oluşum<br />

süresinin kısa olması sebebiyle profil oluşumu gelişmemiş, çoğu kez A-C horizonlarına sahip<br />

olan intrazonal topraklardır. Bu toprak tipinde üst toprak koyu kah<strong>ve</strong>rengi <strong>ve</strong>ya grimsi<br />

kah<strong>ve</strong>renginden siyaha kadar değişmektedir. Çoğunlukla sığ <strong>ve</strong> taşlı olan bu topraklarda,<br />

bazen alt alt toprak mevcut olup, bunların içinde sarı pas <strong>ve</strong>ya gri renkli düzensiz çizgiler<br />

<strong>ve</strong>ya lekeler bulunmaktadır. Organik madde ayrışması, parçalanması yeterli derecede<br />

olmadığından, topraklar organik madde yönünden zengindir. İldeki toprakların %12,4’ü<br />

(91.268 ha.) yüksek dağ-çayır kapıdır.<br />

26

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Güzergahın isabet ettiği Ardahan İli arazi varlığı incelenecek olursa toplam yüzölçümü<br />

484.200 ha. olup bu alanın 84.250,8 ha.’ı tarım arazisi, 285.675 ha’ı çayır <strong>ve</strong> mera arazisi,<br />

31.957,2 ha.’ı orman arazisi <strong>ve</strong> 82.314 ha. diğer araziler olarak dağılım göstermektedir.<br />

Tablo IV.2.4.2. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı<br />

Arazi kullanma durumu Alan (ha.) %<br />

Tarıma El<strong>ve</strong>rişli Alanlar 84.250,8 17,4<br />

Orman <strong>ve</strong> Fundalıklar 31.957,2 6,6<br />

Çayır <strong>ve</strong> Meralar 285.678 59<br />

Tarım Dışı Alanlar 82.314 17<br />

Toplam 484.200 100<br />

Planlanan EİH’nın Ardahan İli inceleme alanı içerisinde bulunan toprak grupları<br />

incelenecek olursa;<br />

Büyük Toprak Gruplar, Yukarı Kura Nehri havzasında toprak yapan faktörlerin etkisi<br />

altında ortaya çıkmış toprak tipleri mevcuttur. Havzadaki başlıca toprak tipleri zonal,<br />

intrazonal <strong>ve</strong> azonal olmak üzere sınıflandırılmıştır.<br />

Zonal Topraklar: Yukarı Kura Nehri Havzasında iklim, relief <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>jetasyon şartlarının<br />

hakim damgasını taşıyan, fakat geniş alanlarda dağılış göstermeyen zonal topraklar<br />

bulunmaktadır. il genelinde belirli <strong>ve</strong> sınırlı yerlerde dağılış gösteren bu topraklar pek çeşitlilik<br />

göstermemekte, ancak iki tip (çernozyom <strong>ve</strong> kestane rengi step toprakları) olarak<br />

belirmektedir. Drenaj şartları iyi olan düz <strong>ve</strong> hafif eğimli alanlarda gelişen bu topraklar<br />

üzerinde ana malzemenin etkisi silinmiş durumdadır. Bunların ortalama 1800-2100 m<br />

yükseklik, hafif eğim (% 2-3 ) <strong>ve</strong> iyi drenaj şartları altında gelişmiş olan çernozyomlarla,<br />

kireççe zengin killi, kumlu <strong>ve</strong> milli depolar üzerinde gelişmiş bulunan kestane rengi step<br />

topraklarının profillerinde belirli olarak A, B <strong>ve</strong> C horizonlarının bulunuşu, ildeki öteki toprak<br />

tiplerinden ayrı <strong>ve</strong> olgun topraklar olduklarına kanıt sayılabilir. Aşağıda bu grupta yer alan<br />

toprakların dağılış alanları <strong>ve</strong> profil özellikleri açıklanmıştır.<br />

Azonal Topraklar: Yukarı Kura Nehri Havzasında en büyük toprak grubunu azonal<br />

topraklar meydana getirmiştir. Burada tektonik çöküntü havzaları ile dağlık <strong>ve</strong> platomsu<br />

alanlar arsında kalan bazı küçük depresyonların tabanında biriken alüvyonlar üzerinde<br />

alüvyal <strong>ve</strong> hidromorfik alüvyal topraklar meydana gelmiştir. Öte yandan özellikle<br />

depresyonların kenarında bu alanlarda açılan derelerin oluşturduğu birikinti konileri üzerinde<br />

<strong>ve</strong> dik eğimli yamaçların eteklerinde kolüvyal topraklar bulunmaktadır. Sahanın eğimli<br />

yüzeylere sahip dağlık <strong>ve</strong> platoluk alanlarında da çok geniş yer tutan litosoller oluşmuşlardır.<br />

İntrazonal Topraklar: Yukarı Kura Nehri Havzasında, oluşumu daha çok<br />

jeomorfolojik özelliklere <strong>ve</strong> bu özelliklerden yüksek reliefin neden olduğu el<strong>ve</strong>rişsiz iklim<br />

Şartlarına bağlanabilen bazı toprak tipleri vardır. intrazonal büyük toprak grubu içinde<br />

düşünülen bu tip topraklar, eğim <strong>ve</strong> yüksekliğin fazla, el<strong>ve</strong>rişsiz iklim Şartlarının etkin olduğu<br />

yerlerde gelişme göstermişlerdir. Havzada orman sınırının üstünde kalan yüksek dağ<br />

çayırları alanında düşük sıcaklık nedeniyle pedojenez süresi, yıl içinde ancak 3-4 aylık çok<br />

kısa bir dönemi kapsar. Dolayısıyla buralarda toprak oluşumu <strong>ve</strong> özellikle organik madde<br />

27

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

ayrışımı çok yavaş bir gelişme gösterir. Öte yandan, iğne yapraklı ağaçların meydana<br />

getirdiği orman sahaları <strong>ve</strong> çevresinde, sığ <strong>ve</strong>ya orta derecede derin <strong>ve</strong> genellikle zayıf bir<br />

profil gelişmesi gösteren topraklar vardır. Buralarda ise; eğim, yükselti, akarsularla<br />

parçalanma <strong>ve</strong> aşınma toprakların gelişimini etkilemiş, derinliği az, genç topraklar olarak<br />

kalmalarını sonuçlandırmıştır. Sahada, intrazonal toprak tipleri arasında jeomorfolojik<br />

özellikleri en iyi yansıtan topraklar kah<strong>ve</strong>rengi orman <strong>ve</strong> yüksek dağ çayır topraklarıdır. lin<br />

toplam yüzölçümü 484.200 ha. olup bu alanın 84.250,8 ha.’ı tarım arazisi, 285.675 ha’ı çayır<br />

<strong>ve</strong> mera arazisi, 31.957,2 ha.’ı orman arazisi <strong>ve</strong> 82.314 ha. diğer araziler olarak dağılım<br />

göstermektedir.<br />

Toprakların dağılışı incelenecek olursa havzanın en büyük kısmını, azonal<br />

topraklardan olan alüvyal, hidromorfik alüvyal, kolüvyal topraklar <strong>ve</strong> litosoller kaplar.<br />

Havzanın % 73,9‟u bu topraklara sahiptir. Buna karşılık, az yer tutmakla birlikte zonal<br />

topraklardan olan çernozyomlar <strong>ve</strong> kestanerengi step topraklarının oranı % 7,4’dür.<br />

İntrazonal topraklar ise % 18,7 oranında olup kah<strong>ve</strong>rengi orman toprakları <strong>ve</strong> yüksek dağ<br />

çayır topraklarından ibarettir.<br />

EİH güzergahı <strong>ve</strong> inceleme koridoru üzerindeki toprak özellikleri <strong>ve</strong> kullanım durumları<br />

Tablo IV.2.4.3. <strong>ve</strong> Tablo IV.2.4.4.’de 125000 Ölçekli Arazi Varlığı Haritası ise Ek-3’te<br />

sunulmuştur.<br />

28

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo IV.2.4.3.Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri (5 Km Alan İçin Toprak Sınıfları)<br />

BÜYÜK<br />

TOPRAK<br />

GRUBU<br />

ALAN<br />

m 2<br />

GÜZERGAH<br />

UZUNLUĞUNA<br />

ORANI %<br />

TOPRAK<br />

SINIFI<br />

KAHVERENGİ<br />

ORMAN<br />

TOPR. -M<br />

KİREÇSİZ<br />

K.RENGİ<br />

ORMAN<br />

TOPR.-N<br />

CE YÜKSEK DAĞ<br />

ÇAYIR<br />

TOPRAKLARI-<br />

Y<br />

ALÜVYAL<br />

TOPRAKLAR-<br />

A<br />

KIRMIZI<br />

SARI<br />

PODZOLİK<br />

TOPRAKLAR-<br />

P<br />

29<br />

DİĞER<br />

TOPLAM<br />

ALAN m2<br />

268388323 117157812 103680734 82711783 616158 4873260 34611202 612039272<br />

43.85 19.14 16.94 13.51 0.10 0.80 5.66 100.00<br />

II III IV<br />

VI<br />

VII<br />

VIII<br />

DİĞER<br />

ALAN<br />

m 2 616158 24990946 70745620 152303140 328772206 13214731 21396471<br />

GÜZERGAH<br />

UZUNLUĞUNA<br />

ORANI % 0.10 4.08 11.56 24.88 53.72 2.16 3.50 100.00<br />

ŞİMDİKİ<br />

ARAZİ<br />

KULLANIMI<br />

Bs-Bahçe(Sulu) F-Fundalık<br />

K-Kuru<br />

Tarım<br />

(Nadaslı)<br />

M-Mera<br />

N-Kuru Tarım<br />

(Nadassız)<br />

NM -Kuru<br />

Tarım -Mera<br />

NOKuru<br />

Tarım-<br />

Orman<br />

O-Orman<br />

OF-<br />

Orman-<br />

Fundalık<br />

S- Sulu<br />

Tarım<br />

Zç- Çay<br />

ZçZfN-<br />

Çay-<br />

Fındık-<br />

Kuru<br />

Tarım<br />

ZfNO-<br />

Fındık-<br />

Kuru<br />

tarım-<br />

Orman<br />

DİĞER<br />

TOPLAM<br />

ALAN m2<br />

612039272<br />

TOPLAM<br />

ALAN m2<br />

ALAN<br />

m 2 854499 4107223 58237917 109200219 51262425 5707593 2062476 276890906 46733917 17917814 2615524 1154152 683405 34611202 612039272<br />

GÜZERGAH<br />

UZUNLUĞUNA<br />

ORANI % 0.14 0.67 9.52 17.84 8.38 0.93 0.34 45.24 7.64 2.93 0.43 0.19 0.11 5.66 100.00

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo IV.2.4.4. Kamulaştırma Alanı Toprak Özellikleri ( 50 m Alan İçin Toprak Sınıfları)<br />

BÜYÜKTOP<br />

RAK<br />

GRUBU<br />

KAHVERENGİ<br />

ORMAN TOPR.<br />

-M<br />

KİREÇSİZ<br />

K.RENGİ<br />

ORMAN<br />

TOPR.-N CE<br />

YÜKSE<br />

K DAĞ<br />

ÇAYIR<br />

TOPRA<br />

KLARI DİĞER<br />

30<br />

TOPLAM<br />

ALAN<br />

m 2<br />

ALAN<br />

m 2 2685002 1165427 1173846 892507 16412 5933194<br />

GÜZERGAH<br />

UZUNLUĞU<br />

NA ORANI % 45.25 19.64 19.78 15.04 0.28 100<br />

TOPRAK<br />

SINIFI<br />

ALAN<br />

III IV VI VII VIII DİĞER<br />

m 2 GÜZERGAH<br />

UZUNLUĞUN<br />

343059 742509 1788570 3042644 13978 2434 5933194<br />

A ORANI % 5.78 12.51 30.15 51.28 0.24 0.04<br />

NM-<br />

100<br />

ŞİMDİKİ<br />

K-Kuru<br />

Kuru<br />

ARAZİ<br />

OF- Orman <strong>ve</strong><br />

Tarım<br />

S- Sulu Tarım-<br />

KULLANIMI<br />

ALAN<br />

N-Kuru Tarım Fundalık M-Mera (Nadaslı) O-Orman Tarım Mera DİĞER<br />

m 2 GÜZERGAH<br />

UZUNLUĞUN<br />

497033 445378 1083530 795373 2886034 188698 20736 16412 5933194<br />

A ORANI % 8.38 7.51 18.26 13.41 48.64 3.18 0.35 0.28 100<br />

Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için,<br />

19.07.2005 tarih <strong>ve</strong> 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı’<br />

Toprak Koruma <strong>ve</strong> Arazi Kullanım Kanununun 13. maddesi gereğince Artvin <strong>ve</strong> Ardahan İl<br />

Toprak Koruma Kurullarına müracaat edilerek Tarım Dışı Amaçlı Arazi Kullanım İzni<br />

alınacak, ayrıca aynı kanunun 12. maddesi <strong>ve</strong> kanuna ait yönetmeliğin 12. maddesi<br />

gereğince ilgili tarım alanlarında İl Tarım Müdürlüklerince hazırlanacak etüt <strong>raporu</strong> <strong>ve</strong> Toprak<br />

Koruma Kurullarının belirteceği hususlar doğrultusunda toprak koruma projesi hazırlattırılarak<br />

gerekli tedbirler alınacaktır.<br />

Proje kapsamında yer alan mera alanlarının kullanımı için 28.02.1998 tarih <strong>ve</strong> 23272<br />

sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 4342 sayılı Mera Kanunu’nun 14.<br />

maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu mera<br />

alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin <strong>ve</strong> Ardahan Valiliklerine (Valilik Mera<br />

Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır.<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü, direklerin inşaatı esnasında, direklerin isabet ettiği tarım<br />

arazilerinin sahiplerine zararların karşılanacağını taahhüt etmektedir. Bu zararlar için yer<br />

sahiplerinin bölgedeki İletim Tesis <strong>ve</strong> İşletme Grup Müdürlüğü’ne başvurmaları halinde<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü Yüklenici Firma ile irtibata geçerek (Gerektiğinde Tarım <strong>ve</strong> Köyişleri<br />

Bakanlığı tarafından görevlendirilecek bir uzman incelemesi ile zararı tespit ettirerek) hasar<br />

karşılıklarının arazi sahiplerine ödenmesi sağlanacaktır.<br />

Ayrıca TEİAŞ Genel Müdürlüğü Kamulaştırma Kanunu gereğince gerek direk yerleri<br />

<strong>ve</strong> gerekse hattın altında kalan alanlar ile ilgili kamulaştırma planı doğrultusunda mülkiyet <strong>ve</strong><br />

irtifak hakkı için istimlâk komisyonu marifetiyle kamulaştırmaları yaparak hak sahiplerine<br />

arazi bedellerini ödeyecektir. Böylece arazi sahiplerinin mağduriyeti giderilmiş olacaktır.<br />

Proje kapsamında, orman alanları için kamulaştırma yapılması söz konusu olmayacaktır.<br />

Proje kapsamında yer alan orman alanlarının kullanılması için, 6831 Sayılı Orman<br />

Kanunu’nun 5192 Sayılı kanun ile değişik 17/3. maddesi gereğince, Artvin Orman Bölge<br />

Müdürlüğünden <strong>ve</strong> Erzurum Orman Bölge Müdürlüğünden gerekli izinler alınacaktır.

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Arazilerin mülkiyetleri, kamulaştırma planları <strong>ve</strong> kesin direk tipleri belirlendikten sonra<br />

Kamulaştırma Kanunu gereğince mülkiyet <strong>ve</strong> irtifak (yararlanma) hakkı için arazi m 2 birim<br />

fiyatı, oluşturulacak Kıymet Takdir Komisyonu tarafından belirlenecektir. Kamulaştırma<br />

bedelleri, komisyon tarafından belirlenecek fiyat üzerinden hak sahiplerine ödenecektir.<br />

IV.2.5.Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, Özel mahsul plantasyon alanları,<br />

sulu <strong>ve</strong> kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri <strong>ve</strong> bunların yıllık üretim<br />

miktarları),<br />

Güzergahın geçtiği Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat ilçeleri tarımsal<br />

üretim potansiyeli açısından değerlendirilecek olursa;<br />

İlde tür <strong>ve</strong> çeşit bazında oldukça geniş bitkisel üretim deseni mevcuttur. Çoruh vadisi<br />

boyunca 102 dekar alanda örtü altı sebze yetiştiriciliği yapılmaktadır. İlde seracılık ağırlıklı<br />

olarak Yusufeli ilçesinde yapılmaktadır. Örtü altında ısıtma yapılmadan yılda 3 ürün<br />

alınmaktadır. Artvin iline ait tarımsal ürünlerin üretim alanları <strong>ve</strong> üretim miktarları, büyükbaş,<br />

küçükbaş hayvan varlığı aşağıdaki tablolarda detaylı olarak <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo IV.2.5.1.Artvin İli Tarımsal ürünlerin üretim alanları <strong>ve</strong> üretim miktarları<br />

Ürün cinsi Ekiliş (Dekar) Ekiliş % Üretim( Ton )<br />

Fındık 90.815 14.1 6.298<br />

Yem bitkileri 194.267 30.1 147.878<br />

Çay 85.963 13.3 95.510<br />

Mısır 20040 5.8 9309,8<br />

Buğday 18.740 2.9 182,1<br />

Buğday(kışlık Ekiliş) 200 0.1 40<br />

Patates 11.185 1.7 25.359,74<br />

Arpa-çavdar 13.758 2.1 3.303,8<br />

Fasulye (Yeşil) 7.305 1.1 10.786<br />

Fasulye (Kuru) 5230 0.8 1251,2<br />

Soğan(Taze) 245 0.1 442,5<br />

Havuç 6 0.1 6,5<br />

Bağ 6.512 0.9 9.921<br />

Çilek 7 0.1 19,25<br />

Dut 640 0.1 2.844,25<br />

Elma 4.899 0.8 6.947<br />

Zeytin 1.415 0.3 2.432<br />

Ceviz 2.724 0.4 4.012,15<br />

Kiraz 1.107 0.1 2.854,1<br />

Armut 1.590 0.3 2.917<br />

Domates 1.714 0.3 7.354<br />

Patlıcan 189 0.1 760,5<br />

Biber 484 0.1 1205,2<br />

Kavun 63 0.1 242,1<br />

Lahana 1.409 0.8 1.036<br />

Hıyar 1.535 0.2 6.525<br />

Çeltik 950 0.2 712,5<br />

Erik 450 0.1 1.888<br />

Kivi 550 0.1 505<br />

Narenciye 1.686 0.2 1.522<br />

Diğer Tarımsal Üretim 101.472 15.8 -<br />

Toplam 620.708 100.0 -<br />

Kaynak: 2009 Çiftçi Kayıt Sistemi Verileri<br />

31

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

İlde hayvancılık işletmelerinin büyük çoğunluğu küçük aile işletmelerinden<br />

oluşmaktadır. İlin 2009 yılı <strong>ve</strong>rilerine göre büyükbaş hayvan varlığı Tablo IV.2.5.2’de<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo IV.2.5.2. 2009 Yılı Büyükbaş Hayvan Varlığı<br />

İlçeler<br />

32<br />

Hayvan Sayısı (baş)<br />

Merkez 4.000<br />

Ardanuç 8.300<br />

Arhavi 750<br />

Borçka 4.800<br />

Hopa 1.850<br />

Murgul 1.300<br />

Şavşat 15.000<br />

Yusufeli 10.900<br />

Toplam 46.900<br />

Kaynak: Artvin İl Tarım Müdürlüğü<br />

Tablo IV.2.5.3. 2009 Yılı Küçükbaş Hayvan Varlığı<br />

İlçe Adı<br />

Koyun (baş) Keçi (baş) Toplam (baş)<br />

Merkez 5.500 847 6.347<br />

Ardanuç 51.000 350 51.350<br />

Arhavi 300 2.700 3.000<br />

Borçka 3.500 900 4.400<br />

Hopa 3.150 74 3.224<br />

Murgul 82 500 582<br />

Şavşat 17.000 300 17.300<br />

Yusufeli 2.450 1.540 3.990<br />

Toplam 82.982 7.211 90.193<br />

Kaynak: Artvin İl Tarım Müdürlüğü

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo:IV.2.5.4. 2009 Yılı Hayvansal Üretim Miktarları<br />

Cinsi<br />

33<br />

Üretim Miktarı<br />

Süt <strong>ve</strong> Mamulleri 26.951 ton<br />

Et 366,7 ton<br />

Bal 880 ton<br />

Yumurta (adet) 3.007.255 adet<br />

Yapağı 42.500 ton<br />

Balık 2.500 ton<br />

Deri (adet) 5.270 adet<br />

Kaynak: Artvin İl Tarım Müdürlüğü<br />

Artvin İli yıllar itibariyle yem bitkileri ekiliş alanları Tablo IV.2.5.5.’de, ilçeler bazında<br />

yıllar itibari ile yem bitkisi destekleme alanları ise Tablo IV.2.5.6’da <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo IV.2.5.5. İlin Yıllar İtibariyle Yem Bitkisi Ekiliş Alanları (da)<br />

Ürün Cinsi<br />

2004 2005 2006 2007 2008<br />

Yonca 619 1.099 5.151 6.477 2.317 322<br />

Korunga 431 1.558 1.518 2.748 1.290 231<br />

Fiğ 629 745 892 892 757 395<br />

Silajlık Mısır 5 17 18 31 47 1<br />

Toplam 1.685 3.418 7.580 10.149 4.411 949<br />

Kaynak: Artvin İl Tarım Müdürlüğü<br />

Tablo IV.2.5.6. İlçeler bazında yıllar itibariyle yem bitkisi destekleme alanları (da)<br />

İlçesi 2005 2006 2007 2008 2009<br />

Merkez 253 190 28 16 -<br />

Ardanuç 257 715 966 652 44<br />

Arhavi 12 0 - - -<br />

Borçka 50 76 - - -<br />

Hopa 0 0 - - -<br />

Murgul 17 16 15 - -<br />

Şavşat 1.333 4.479 6.766 2.586 145<br />

Yusufeli 1.496 2.104 2.374 1.157 760<br />

Toplam 3.418 7.580 10.149 4.411 949<br />

2009<br />

Güzergahın isabet ettiği Borçka ilçesi 1.317 kilometrekare yüzölçümü bulunan ilçenin<br />

tarım arazisi varlığı 175.696 dekar, sulu arazisi 54.840 dekar, kuru tarım alanı 120.856<br />

dekar, mera alanı 364.166 dekar, orman alanı 552.565 dekar <strong>ve</strong> kültür dışı arazi de 224.573<br />

dekardır. İlçenin tarım arazileri genellikle çayır olarak değerlendirilmektedir.

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Borçka İlçesi Genel Arazi Dağılımı (Ha)<br />

İlçe Yüzölçümü 1.317.000 da.<br />

a) Tarım Alanı 175.696 da.<br />

1) Sulu Tarım Alanı 54.840 da.<br />

2) Kuru Tarım Alanı 120.856 da.<br />

b) Mera Alanı 364.166 da.<br />

c) Orman Alanı 552.565 da.<br />

d) Kültür Dışı Arazi 224.573 da<br />

İl<strong>çed</strong>e yetiştirilen başlıca ürünler fındık, mısır, patates, armut, elma, ayva, erik, kiraz,<br />

kızılcık <strong>ve</strong> cevizdir. Ancak bu ürünler az miktarda geleneksel yöntemlerle yetiştirilmektedir.<br />

Şavşat ilçesinde tarım geleneksel anlamda yapılmakta olup kayda değer ticari<br />

anlamda üretim yoktur. Ticari anlamda üretimin yapılabilmesi için çalışmalara devam<br />

edilmektedir. Üretilen ürünler aile tüketiminin yanı sıra mahalli pazarda <strong>ve</strong> yazın ilçeye gelen<br />

yazlıkçılara satılarak değerlendirilmektedir. Tarımsal üretimde, tamamen insan gücüne dayalı<br />

üretim modeli söz konusudur. Ancak uygulanan teşvikler sayesinde makineli tarım<br />

yapılabilecek 20 kadar köyde makine alımları başlamıştır.<br />

İl<strong>çed</strong>e tarımsal işletmeler küçük aile işletmelerinden oluşmaktadır. Ancak uygulanan<br />

teşvikler ile köylerde işlenmeyen arazileri işleyen guruplar ortaya çıkmıştır. Gübre tüketimi<br />

tamamen çiftlik gübresi olup ticari gübre tüketimi yok denecek kadar azdır.<br />

İl<strong>çed</strong>e hayvancılık önemli ölçüde yapılmakta olup yıllık ortalama 10.000 Büyükbaş Hayvan<br />

Çevre İl <strong>ve</strong> İlçelere pazarlanmaktadır.<br />

Güzergahın isabet ettiği Ardahan ili ekonomisi genel manada tarımsal faaliyetlere<br />

bunun içinde de hayvancılık <strong>ve</strong> hayvansal üretime dayanmaktadır. Bitkisel üretim uygun<br />

olmayan iklim koşulları nedeniyle, miktar <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimlilik açısından düşük kalmaktadır.<br />

Tablo IV.2.5.6. Ardahan İli Arazi Varlığının Kullanım Durumuna Göre Dağılımı<br />

Arazi Kullanım Durumu Alan (ha.) %<br />

Çayır-Mera Arazisi %59 285.678<br />

Tarıma El<strong>ve</strong>rişli Arazi %17,4 84.250,8<br />

Ormanlık-Fundalık Arazi %6,6 31.957,2<br />

Tarım Dışı Arazi %17 82.314<br />

İlde mevcut tarımsal işletmelerin %95,60’ı hayvancılık işletmeleridir. Hayvancılık<br />

işletmelerinin tamamında büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bununla birlikte<br />

sırasıyla arıcılık, küçükbaş hayvancılık, aile tipi kanatlı yetiştiriciliği <strong>ve</strong> sınırlı olarak su<br />

ürünleri yetiştiriciliği yapılmaktadır.<br />

Yıllara <strong>ve</strong> mevsime göre değişmekle birlikte ortalama 250.000 ile 300.000 arasında<br />

büyükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığı giderek azalmakla birlikte<br />

ortalama 50.000 civarındadır. Arı varlığı olarak il genelinde 23.000 koloni bulunmaktadır.<br />

34

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

İlde et <strong>ve</strong> et ürünleri sanayisi gelişmemiş olup, üretilen besi materyali büyük baş<br />

hayvan, 4-5 aylık mera besisinden sonra pazarlanmak üzere, tamamı il dışına sevk<br />

edilmektedir. Bu amaçla, yıllık ortalama 50.000 ile 80.000 arası büyükbaş hayvan il dışına<br />

nakledilmektedir.<br />

Yıllık ortalama 113.000 ton üretimi yapılan sütün %30-40’ı, ilde mevcut süt sanayi <strong>ve</strong><br />

mandıralar vasıtasıyla ticari maksatlı süt ürünlerine dönüştürülmektedir. Kalan miktar ise aile<br />

içi tüketimde kullanılmaktadır.<br />

Bal üretimi ise ortalama 400 ton olarak gerçekleşmektedir.<br />

Bitkisel üretim büyük oranda hayvan besleme amaçlı yapılmaktadır. Mevcut haliyle<br />

bitkisel üretim tahıl üretimi üzerinde yoğunlaşmıştır.<br />

Ardahan İli yem bitkileri ekiliş alanı %9,22 oranındadır. Yem bitkileri üretimi yanında İl<br />

topraklarının % 59’unun çayır-mera alanlarıyla kaplı olması, kaba yem ihtiyacının<br />

karşılanması açısından hayvan yetiştiriciliği için önemli bir avantaj sağlamaktadır. İl’de<br />

hayvan popülasyonu fazla olduğundan <strong>ve</strong> samanla yapılan geleneksel hayvan beslemenin<br />

ortadan kalkması için bu potansiyelin geliştirilmesi daha fazla önem kazanmaktadır.<br />

Ardahan İli genelinde endüstri bitkisi olarak sadece patates üretimi yapılmaktadır. İl<br />

geneli tarla bitkileri içerisindeki alanı %1,05’tir. Patates üretimi tüm ilçelerde yapılmakla<br />

birlikte, Posof alt bölgesinde yetiştirilen yerel çeşit ön plana çıkmaktadır. İl’de tohumluk<br />

patates üretimi projeleri, uygulanabilir<br />

Ardahan ilinde, sürdürülebilir ekonomik kalkınma için tarımsal kalkınmanın gerekliliği<br />

birinci derecede ön plana çıkmaktadır. Fazla bir seçeneği olmayan ilde, tarımsal kalkınma<br />

zaten doğal <strong>ve</strong> zorunlu bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır.<br />

Yukarıda belirtilen ilin kısaca mevcut tarımsal yapısı değerlendirildiğinde; İlin kendine<br />

biçtiği kalkınma alanı <strong>ve</strong> ulusal yada uluslararası rekabet edebileceği en önemli kaynak,<br />

ekolojik manada ürettiği hayvan <strong>ve</strong> hayvansal ürünlerdir.<br />

Bu manada hayvan <strong>ve</strong> hayvansal ürünlerin üretimi, ilin ekolojik yapısı içerisindeki<br />

doğal bir kaynak olan, geniş alanları <strong>ve</strong> zengin bitki florası ile sahip olunan meralara<br />

dayanmaktadır. Bu gerekçelerle meralar, en önemli potansiyel doğal kaynağı<br />

oluşturmaktadır.<br />

Hiçbir şekilde kirlenmemiş olan bu doğal kaynak, bölgede ekolojik manada mera<br />

hayvancılığını <strong>ve</strong> arıcılığı zorunlu bir tarımsal faaliyet alanı kılmaktadır. Bu alanda bilimsel<br />

manada, kayıtlı <strong>ve</strong> bir sistem dahilinde üretim sağlanabilmesi halinde daha yüksek ekonomik<br />

kazanç <strong>ve</strong> neticesinde de bu sektörde rasyonel gelişim sağlanacaktır.<br />

Ardahan ili; sahip olduğu coğrafi konumu, sıvı, katı <strong>ve</strong> gaz olarak hiçbir şekilde sanayi<br />

artıkları ile kirlenmemiş yapısı, kimyasal kirliliğe neden olan zirai mücadelenin yapılmaması,<br />

toprak strüktürünü bozucu aşırı tarımsal mekanizasyonunun olmayışı, sentetik kimyasal<br />

gübre <strong>ve</strong> ilaçların, bitki <strong>ve</strong> hayvan yetiştirmede hormon, büyüme düzenleyicileri, antibiyotik <strong>ve</strong><br />

kilo artırıcı katkı maddelerinin kullanılmayışı, nüfus <strong>ve</strong> yerleşim yoğunluğunun azlığı, mevcut<br />

işgücü istihdamının büyük bir oranda yine tarımsal üretimde istihdam ediliyor olması <strong>ve</strong> sahip<br />

olduğu iklim özellikleri ile organik ürün yetiştirme açısından potansiyel bir kaynak<br />

barındırmaktadır.<br />

35

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

İlde mevcut haliyle ekolojik manada üretimi sağlanabilecek potansiyel alanlar; bal <strong>ve</strong><br />

diğer arı ürünleri, mera besiciliği kaynaklı et <strong>ve</strong> et ürünleri <strong>ve</strong> süt <strong>ve</strong> süt ürünleri üretimi olarak<br />

adlandırılabilir.<br />

Güzergahın isabet ettiği Posof ilçesi Dünyada yetiştirilen <strong>ve</strong> ekonomik değere haiz<br />

olan 4 önemli arı ırkından birisi olan Kafkas ırkı arı (Apis Mellifera Caucasica Gorb)'nın<br />

Türkiye'deki gen merkezi Posof'tur. Posof genelinde toplam olarak 4.500 adet arılı koloni<br />

bulunmakta olup, bunların 2.000 tanesi eski tip kovanlardadır. Yaklaşık olarak 100 arıcı ailesi<br />

tarafından işletme başına ortalama 45 adet koloni varlığı ile arıcılık faaliyetleri bal üretimine<br />

yönelik olarak sürdürülmektedir. Bu da; ilçenin arıcılık faaliyetlerinin ekonomik işletmecilik<br />

prensiplerine uygun olarak <strong>ve</strong> rantabı yapılmadığını göstermektedir. İlçenin zengin çiçek flora<br />

yapısına sahip çayır-mera alanlarında uygun arı konaklatılması halinde 10.000 arı kolonisi ile<br />

arıcılık faaliyetinin sürdürülebileceği yapılan bir çalışma ile hesaplanmıştır. İl<strong>çed</strong>e yıllık bal<br />

üretimi ise 35.000 - 40.000 Ton kadardır.<br />

Posof ilçesinde zengin çayır-mera alanlarında doğal olarak yetişmekte olan, yonca,<br />

korunga, üçgül, ge<strong>ve</strong>n, ballıbaba, hindiba <strong>ve</strong> daha birçok nektar <strong>ve</strong> polen kaynağı bitkilerden<br />

üretilmekte olan çiçek balları oldukça iyi kalitededir. Posof ilçesinde üretilmekte olan kaliteli<br />

2000-3000 adet ana arılar İlçenin <strong>ve</strong>ya İlin dışındaki talep sahiplerine satılmaktadır.<br />

Halkın geçim kaynağı hayvancılığa dayalı olmakla beraber, geçim standardı için<br />

yeterli değildir. İl<strong>çed</strong>e 25.307 adet büyükbaş hayvan, 2.381 adet küçükbaş hayvan, 23.200<br />

adet kümes hayvanı bulunmaktadır. Hayvancılık halen eski usullerle yapılmaktadır.<br />

Bunların %70 melez <strong>ve</strong> kültür ırkıdır. Yazın 3 ay boyunca yaylalara çıkılarak, <strong>ve</strong>rimli olan <strong>ve</strong><br />

zengin ot çeşitleriyle yaylada bakımı yapılır.<br />

İlçe genelinde ekilebilir arazi 12.082 hektar, yani %25'i tarım alanı olup, bu<br />

arazinin %15.5’i sulanabilir durumdadır. Yeterli sulama ilkel olarak yapılmaktadır. İlçe<br />

genelinde yıllık ürün olarak 840 ton elma, 135 ton mısır, 202 ton buğday, 15 ton fasülye, 460<br />

ton arpa, 300 ton patates, 4 ton ceviz, 4 ton erik, 84 ton armut, 2 ton Vişne, üretilmektedir.<br />

Ayrıca baklagiller üretimi olarak ta 5 ton üretim yapılmaktadır. Yem bitkisi yonca, korunga <strong>ve</strong><br />

fiğ üretimi daha ağırlıklı yapılmaktadır. İl<strong>çed</strong>e son yıllarda seracılık gelişmiş olup, iyi bir<br />

ekonomik geçim kaynağı haline gelmiştir.<br />

IV.2.5.1. Arazi Vasfı İle İlgili Bilgiler (Tapu Kayıtları), 1/25.000 Ölçekli <strong>ve</strong> 1/5.000<br />

Ölçekli Alanların İşaretlenmiş Olduğu Onaylı (Koordinatlı) Harita <strong>ve</strong> Vaziyet Planı<br />

Güzergâhın isabet ettiği 145 hektarını tarım alanları, 390 hektarını orman alanları <strong>ve</strong> 65<br />

hektarını da mera alanları oluşturmaktadır. Proje güzergâhında bulunan büyük toprak<br />

grupları, şimdiki arazi kullanımları <strong>ve</strong> sınıfları Tablo IV.2.4.1’de gösterilmiştir.<br />

36

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

IV.2.6. Orman Alanları (ağaç türleri <strong>ve</strong> miktarları, kapladığı alan büyüklükleri <strong>ve</strong><br />

kapalılığı bunların mevcut <strong>ve</strong> planlanan koruma <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya kullanım amaçları, 1/25.000<br />

ölçekli Meşcere haritası, Orman Bölge Müdürlüğü görüşü ile ÇED inceleme<br />

değerlendirme formu, 6831 Sayılı Orman Kanununun 5192 sayılı kanun ile değişik 17/3.<br />

maddesi gereğince izin alınacağının girilmesi v.b.)<br />

Proje için Ek-4’te hazırlanan orman meşçere haritasında güzergahın sağından <strong>ve</strong><br />

solundan 2,5 km olmak üzere 5 km inceleme koridoru incelendiğinde, proje alanında yaklaşık<br />

3.722.537.663 m 2 (37.200 ha) ormanlık saha bulunmakta olup bu alanın 390 ha’lık kısmı<br />

projeden etkilenecektir. İnceleme koridoru içerinde kalan alanın Orman mesçere haritasına<br />

göre saha döküm tablosu Tablo III.2.6.1.1 <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo IV.2.6.1 İnceleme Koridoru Alanının Saha Döküm Tablosu<br />

Bugünkü Arazi Kullanımı Alanı (m 2 )<br />

Orman Alanları 372537663<br />

İskan (Yerleşim Alanları) 9311012<br />

Ziraat Alanları 143738954<br />

Su Yüzeyi 2900252<br />

Diğer (Gürcistan Devletine ait kısım) 4317990<br />

Toplam 600.000.000<br />

Kaynak: Orman Mesçere Haritası<br />

Güzergâhın yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık alandan geçmektedir. Hattın geçtiği<br />

güzergâhın merkezinden 25 m sağa 25 m sola olmak üzere 50 m genişliğinde bir koridor<br />

inşaat çalışmalarından etkileneceğinden: 78 000 m x 50 m =3.900.000 m 2 (390 ha) orman<br />

alanı bu çalışmalardan etkilenecektir. Proje güzergahında tespit edilen orman alanının<br />

yaklaşık 308 ha’ı üzerinde değişik türlerde orman bitki örtüsü, geriye kalan 82 ha’ı ise orman<br />

bitki örtüsünden yoksun OT ( Orman Toprağı ) alanlarıdır. Yine bu alanın yaklaşık 356 ha’ı<br />

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü sınırlarında yaklaşık 34 ha’ı ise Erzurum Orman Bölge<br />

Müdürlüğü sınırları içerisinde kalmaktadır. Proje güzergâhında değişik çağ <strong>ve</strong> kapalılıkta saf<br />

<strong>ve</strong> karışık Ladin, Göknar, Sarıçam, Kestane, Meşe, Kayın, Gürgen, Kızılağaç, Kavak,<br />

Ihlamur <strong>ve</strong> diğer yapraklılardan oluşan orman alanları bulunmaktadır. Bu alanlardan özellikle<br />

Posof işletme şefliği sınırları içerisinde kalan <strong>ve</strong> diğer yapraklı orman rumuzuyla gösterilen<br />

huş ormanları bulunmaktadır. 5 km koridor içerisinde kalan ormanlık alana ait detaylı bilgi<br />

Tablo IV.2.6.2 de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo IV.2.6.2 Orman Alanlarını Özelliklerini (Mesçere Tipi, Kapalılık, Çağ vs.)<br />

BOLGE<br />

MÜDÜRLÜĞÜ<br />

ADI<br />

ARTVİN<br />

ISLETME<br />

MÜDÜRLÜĞÜ<br />

ADI<br />

ARDANUÇ<br />

SEFLIK ADI<br />

ARDANUÇ<br />

37<br />

MESCERE<br />

TİPİ<br />

KAPALILIK ALANI<br />

(m 2 )<br />

BÇs 0 2699266<br />

BÇs-E 0 248958<br />

BÇs-T 0 198<br />

BL 0 537858<br />

BM 0 5470108<br />

BM-E 0 3464573<br />

BM-T 0 7352849<br />

Çsb3 3 35313<br />

Çsbc2 2 852073<br />

Çsbc3 3 839918<br />

Çsc2 2 494331<br />

Çsc3 3 126146<br />

Çscd1 1 489918

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Çscd2 2 20060<br />

ÇsLb2 2 365199<br />

ÇsLbc2 2 27742<br />

ÇsLbc3 3 666870<br />

ÇsLc1 1 472875<br />

ÇsLc2 2 261970<br />

ÇsLc3 3 19439<br />

GLB 0 225960<br />

GLbc3 3 1049187<br />

İs 159929<br />

Lb3 3 573240<br />

Lc3 3 13793<br />

Lcd2 2 118394<br />

LÇsb3 3 980112<br />

LÇsbc2 2 24546<br />

LÇsc3 3 92709<br />

LÇsGc3 3 114952<br />

LDybc2 2 1711372<br />

LGbc3 3 947371<br />

LGcd1 1 48015<br />

LGÇsc3 3 105916<br />

MDyb3 3 4713437<br />

OT 341162<br />

OT-T 549952<br />

Su 4060<br />

Z 7243758<br />

Toplam 43463529<br />

Toplam ARDANUÇ 43463529<br />

ARTVİN ORTAKOY BÇs 0 13328<br />

BDy 0 439041<br />

BDy-T 0 2140323<br />

BG 0 401059<br />

BGL 0 1506310<br />

BGL-T 0 297711<br />

BG-T 0 144068<br />

BKn 0 80227<br />

BL 0 1412966<br />

BLDy 0 528049<br />

BLDy-T 0 2598150<br />

BLG 0 15609<br />

BM 0 292617<br />

BMDy 0 1395535<br />

BMDy-T 0 18748961<br />

ÇsGcd3 3 433017<br />

ÇsGKnc3 3 27724<br />

ÇsLcd3 3 227870<br />

GA 0 460556<br />

GC 0 1614387<br />

Gcd3 3 480651<br />

GD 0 265580<br />

Gd3 3 722865<br />

38

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

GKnA 0 137613<br />

GKnC 0 66904<br />

GKnd3 3 37407<br />

GKnLA 0 100166<br />

GKnLC 0 338214<br />

GKnLD 0 289572<br />

GLA 0 731860<br />

GLC 0 3093696<br />

GLcd1 1 348721<br />

GLcd1-T 1 90068<br />

GLcd2 2 446800<br />

GLcd2-T 2 35907<br />

GLcd3 3 2352579<br />

GLcd3-T 3 300292<br />

GLKnA 0 224546<br />

GLKnC 0 106757<br />

GLKncd3 3 181640<br />

GnLbc3-T 3 108006<br />

İs 1098336<br />

KnGcd3 3 1549055<br />

KnLGcd3 3 973409<br />

Lc2 2 667632<br />

Lc2-T 2 30075<br />

Lc3 3 1520899<br />

Lcd1 1 631270<br />

Lcd2 2 267477<br />

Lcd3 3 124483<br />

LÇscd2 2 73611<br />

LDybc2-T 2 237088<br />

LDyc3 3 392173<br />

LGc3 3 475992<br />

LGcd1 1 42714<br />

LGcd1-T 1 101657<br />

LGcd2 2 452323<br />

LGcd3 3 1031932<br />

Mbc2-T 2 1731842<br />

Mbc3 3 223394<br />

MLbc3-T 3 507238<br />

OT 2752474<br />

OT-T 10855277<br />

Z 4370372<br />

Toplam 73348075<br />

Toplam ARTVİN 73348075<br />

BORÇKA BALCI BKn 737675<br />

BKnKz 1776146<br />

BKnL 2447601<br />

BKn-T 838556<br />

BKz 32010<br />

BL 632882<br />

BLG 826037<br />

BLKn 3523357<br />

39

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

40<br />

Gbc3 3 117136<br />

GLd1 1 887986<br />

GLd1/0a 1 446258<br />

GLd1/a0 1 67465<br />

GLKncd2 2 389703<br />

GnKsKzbc3 3 103567<br />

GnLKzbc2 2 15131<br />

IhKnKsd1 1 831756<br />

IhLd2 2 311690<br />

İs 186730<br />

Knbc3 3 348793<br />

Knc3 3 255446<br />

Kncd3 3 440390<br />

Knd1 1 784993<br />

Knd2 2 1592836<br />

Knd3 3 184739<br />

KnGcd3 3 327177<br />

KnGd2 2 425431<br />

KnGLcd2 2 124226<br />

KnGLcd3 3 331400<br />

KnKsd3 3 90460<br />

KnL0a 441661<br />

KnLa0 609304<br />

KnLa3 3 71965<br />

KnLbc2 2 681506<br />

KnLbc3 3 278457<br />

KnLcd2 2 1799335<br />

KnLcd3 3 781217<br />

KnLd1 1 2181103<br />

KnLd2 2 1693735<br />

KnLG0a 255508<br />

KnLGcd2 2 2746271<br />

KnLGd2 2 2657167<br />

KnLGnd3 3 284830<br />

Ksbc2 2 324181<br />

Ksd1 1 63061<br />

KsKzbc2 2 335850<br />

KsLKncd2 2 84373<br />

Kzbc3 3 226139<br />

Kzd1 1 224331<br />

KzKnKsa0 631913<br />

KzKsbc2 2 951704<br />

KzKsKnL0a 1025021<br />

KzLd1 1 530165<br />

Lc3 3 41664<br />

Ld3 3 117899<br />

LGbc3 3 241032<br />

LGd2 2 611964<br />

LGKna0 333162<br />

LGnKnd2 2 77103<br />

LGnKsbc3 3 40225

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

LKna0 357156<br />

LKncd2 2 994929<br />

LKncd3 3 443989<br />

LKnd2 2 1013226<br />

LKnG0a 1269139<br />

LKnGa0 3701077<br />

LKnGd1 1 2451340<br />

LKnGd2 2 1570457<br />

LKnKsd2 2 495684<br />

LKzd2 2 240430<br />

OT 13889546<br />

Z 107071<br />

Z-İs 423132<br />

Toplam 66376599<br />

BORCKA BÇs 244260<br />

BKz 4625<br />

BL 731898<br />

BM 3418852<br />

BMÇs 2239526<br />

BMÇs-T 1502961<br />

BM-T 1292685<br />

Çsb3 3 63715<br />

Çsbc3 3 167923<br />

Çsc3 3 38428<br />

Çsd1 1 40636<br />

ÇsMb3 3 350481<br />

Gnbc3 3 735688<br />

GnKsbc3 3 471433<br />

İs 1683198<br />

Knc2 2 283836<br />

Knc3 3 154262<br />

Kncd2 2 213734<br />

Knd2 2 865653<br />

KnGnc3 3 197465<br />

KnGncd3 3 543967<br />

KnGnKscd2 2 1802493<br />

KnKscd2 2 64526<br />

KnLd2 2 899529<br />

KnLd2-T 2 280874<br />

KnLGncd2 2 6101<br />

KnMcd2 2 51433<br />

Ksbc3 3 23190<br />

KsGnc2 2 305381<br />

KsKnd2 2 130342<br />

KsKzbc2 2 422950<br />

KsKzd2 2 182093<br />

Kzbc3 3 76250<br />

Kzc3 3 240288<br />

Lcd2 2 2895<br />

LÇsMbc2 2 94634<br />

Ld2 2 105172<br />

41

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

LGnbc3 3 101368<br />

LKsbc3 3 22353<br />

Mb3 3 698303<br />

MÇsbc2 2 783043<br />

MÇsbc2-T 2 42672<br />

MÇsbc3 3 1107432<br />

MGna 96674<br />

MGnb3 3 569874<br />

MGnbc3 3 757225<br />

MGnc3 3 237938<br />

MGnÇsbc3 3 658330<br />

OT 118417<br />

OT-T 217413<br />

Su 2470853<br />

T 173481<br />

Z 3038154<br />

Z-İs 6702793<br />

Toplam 37729700<br />

KARSIKOY BKnKz 215128<br />

BKnL 6723141<br />

BKn-T 9605<br />

BKs 81164<br />

BMGn-T 122817<br />

GnKsKzbc3 3 218298<br />

Kn0a 1853730<br />

Knd2 2 3250972<br />

Knd3 3 406473<br />

KnKsGnKzcd3 3 623440<br />

KnKzGnd2 2 1408893<br />

KnLa3 3 1166506<br />

KnLd2 2 1437441<br />

KnLd3 3 423278<br />

KnLGcd3 3 509580<br />

KnLGncd3 3 240508<br />

KnLKsd1 1 2521949<br />

KsGncd3 3 9209<br />

KsKnKzd2 2 226577<br />

KsKzGncd3 3 561097<br />

Kzcd3 3 656645<br />

Kzd2 2 406719<br />

KzKnGnKscd3 3 1425387<br />

KzKnLKsbc3 3 627985<br />

KzKsd2 2 391994<br />

KzKsGnbc3 3 148195<br />

KzKsGncd3 3 68779<br />

KzLcd3 3 517686<br />

KzLGncd3 3 1375748<br />

Ld3 3 575218<br />

LGKnd2 2 75675<br />

OT 12741<br />

OT-E 808807<br />

42

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

OT-T 1426712<br />

Su 48068<br />

Z 1846182<br />

Z-İs 2582815<br />

Toplam 35005162<br />

Toplam BORÇKA 139111461<br />

ŞAVŞAT<br />

BDy 5856217<br />

BG 6590679<br />

BL 1077208<br />

Çscd3 3 199563<br />

AKDAMLA<br />

ÇsGLcd2<br />

ÇsGLcd3<br />

2<br />

3<br />

331694<br />

66646<br />

E 653015<br />

Gcd3 3 56085<br />

GÇsC 269564<br />

GÇsD 120945<br />

GÇsLD 108889<br />

GD 242990<br />

Gd1 1 26559<br />

GLA 479460<br />

GLB 407966<br />

GLcd2 2 267745<br />

GLcd3 3 1661764<br />

GLD 6560955<br />

GnMbc3 3 28696<br />

İs 891686<br />

Lb2 2 185233<br />

Lb3 3 319702<br />

Lbc3 3 300375<br />

LÇsbc2 2 317835<br />

LÇsGbc2 2 258464<br />

LÇsGcd3 3 310198<br />

LDybc3 3 410592<br />

LGbc2 2 157673<br />

LGbc3 3 1858357<br />

LGc3 3 300983<br />

LGcd2 2 1621021<br />

LGcd3 3 571819<br />

OT 12502266<br />

OT-T 14770694<br />

Su 79245<br />

T 115530<br />

Z 16226282<br />

Toplam 76204595<br />

ŞAVŞAT ÇBÇs 254523<br />

ÇBKBt 21297920<br />

ÇBL 465932<br />

ÇBLÇs 9417054<br />

ÇBLG 780698<br />

ÇBLM 387219<br />

Çsb1 1 533077<br />

43

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

ÇsLb1 1 937407<br />

ÇsLb2 2 1171077<br />

GLbc3 3 127979<br />

İs 1466720<br />

Lb1 1 1037373<br />

Lb2 2 1800819<br />

Lb3 3 358428<br />

LÇsb1 1 1431451<br />

LÇsb2 2 1690058<br />

LGbc2 2 1910528<br />

OT 1077450<br />

T 114434<br />

Z 19096417<br />

Toplam 65356564<br />

BÇs 43596<br />

BDy 6275362<br />

TEPEBASI BL 639247<br />

ÇsDybc3 3 116147<br />

ÇsGLcd3 3 25622<br />

ÇsLbc3 3 17439<br />

GLB 245558<br />

GLbc3 3 262615<br />

GLC 289032<br />

GLD 676842<br />

İs 220912<br />

Lbc3 3 152408<br />

Lc2 2 57811<br />

Lcd3 3 989253<br />

OT 1881319<br />

Z 2600316<br />

Toplam 14493479<br />

ÇBÇs 400796<br />

ÇBG 219628<br />

VELIKOY ÇBL 2449274<br />

ÇBLÇs 469642<br />

ÇsLc2 2 179807<br />

GLB2 2 61467<br />

GLÇsA2 2 174580<br />

İs 287772<br />

Lb1 1 529014<br />

Lb3 3 169632<br />

Lc2 2 54364<br />

LÇsc1 1 83042<br />

LGc1 1 517799<br />

LGc2 2 46244<br />

LGÇsc2 2 322135<br />

Me 975<br />

OT 4111941<br />

Z 13778614<br />

Toplam 23856726<br />

Toplam ŞAVŞAT 179911364<br />

44

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Toplam ARTVİN 435834429<br />

BÇs 145898<br />

BÇsDy 68845<br />

BKBt 5208935<br />

BKvDy 6344628<br />

ERZURUM GÖLE<br />

POSOF<br />

BKz<br />

BLÇs<br />

49251<br />

186752<br />

BM 248836<br />

Çsa 2327480<br />

Çsab3 3 945358<br />

Çsb3 3 308985<br />

Çsbc2 2 301743<br />

Çsbc3 3 299037<br />

Çscd1 1 347413<br />

Çscd2 2 1173428<br />

Çscd3 3 260077<br />

Çsd/a 135390<br />

Çsd1 1 38751<br />

ÇsLb2 2 426538<br />

ÇsLbc2 2 92516<br />

ÇsLbc3 3 381355<br />

İs 3315729<br />

Ku 219325<br />

La 140615<br />

Lb3 3 151452<br />

Lbc3 3 368481<br />

LÇsb3 3 391432<br />

LÇsbc2 2 194829<br />

LÇsbc3 3 301106<br />

Me-OT 67193154<br />

OT 1562454<br />

OT-T 696714<br />

Su 298026<br />

Z 2407748<br />

Z-OT 63315300<br />

Toplam 159847581<br />

Toplam 159847581<br />

Toplam ERZURUM 159847581<br />

GENEL TOPLAM 595682010<br />

Tablo açıklamaları:<br />

M : Meşe OT : Ağaçsız orman toprağı, Otlak, Yayla, Çayır, Bozkır<br />

Çs : Sarı Çam T : Taşlık<br />

Dy : Diğer Yapraklı İs : İskân<br />

G : Göknar Z : Ziraat<br />

L : Ladin Bt : Baltalık Orman Rumuzu<br />

Kn : Kayın B : Bozuk Orman Rumuzu<br />

Ks : Kestane A :Yaşlanmış Seçme Ormanı<br />

Kv : Kavak C : Orta Yaşlı Seçme Ormanı<br />

Kz : Kızıl Ağaç D : Aktüel Seçme Ormanı<br />

Ih : Ihlamur E : Erozyon Sahası<br />

Gn : Gürgen<br />

45

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

a ( Gençlik <strong>ve</strong> Sıklık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 7,9 cm. ye<br />

kadar olan ağaçlar<br />

b (Sırıklık <strong>ve</strong> Direklik Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 8–19,9 cm.<br />

arasındaki ağaçlar<br />

c (İnce Ağaçlık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 20–35,9 cm.<br />

arasındaki ağaçlar<br />

d (Orta ağaçlık Çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 36–51,9 cm.<br />

arasındaki ağaçlar<br />

e (Kalın Ağaçlık çağı) : Göğüs boyu yüksekliği (1,30 m.’deki) çapları 52 cm. <strong>ve</strong><br />

daha kalın olan ağaçlar<br />

0 (Boşluklu Kapalı) : Tepe kapalılığı %10 dan daha az olan mesçereler<br />

1 (Gevşek Kapalı) : Tepe kapalılığı %11-%40 arası olan mesçereler<br />

2 (Orta Kapalı) : Tepe kapalılığı %41-%70 arası olan mesçereler<br />

3 (Kapalı <strong>ve</strong> Tam Kapalı) : Tepe Kapalılığı %71-%100 arası olan mesçereler<br />

Proje kapsamında kalan orman alanları için Erzurum <strong>ve</strong> Artvin Orman Bölge<br />

Müdürlüklerinin Görüşleri ile birlikte ÇED İnceleme Değerlendirme Formu temin edilmiştir<br />

(Ek-9).<br />

Erzurum Orman Bölge Müdürlüğü görüşünde projenin uluslar arası proje olması <strong>ve</strong><br />

ülkeler arası karşılıklı fayda sağlayacağından ülkemiz açısından kamu yararı sağlayan<br />

hallerden olduğunu; ancak proje güzergahı üzerinde yapılan incelemelerde 39-40-41 nolu<br />

some noktaları arasında kalan 70 metre genişlikte <strong>ve</strong> 7 km uzunluğunda ki mesafeyi<br />

kapsayan alanda ormancılık uygulamaları bakımından Muhafaza karakterli Ormanlar ile<br />

Ağaçlandırma <strong>ve</strong> Rehabilitasyon sahalarının bulunduğunu, projenin gerek orman<br />

bütünlüğünün bozulmaması gerekse muhafaza karakterindeki ormanın fonksiyonunu<br />

gerçekleştirebilmesi ile ağaçlandırma sahalarının bozulmaması bakımından EİH’nin ilgili<br />

some noktalan arasında kalan kısımlarında güzergah değişikliğinin uygun olacağını<br />

belirtmekle birlikte; proje dosyasında belirtilen kriterlere uyulması çevreye <strong>ve</strong> ormana<br />

minimum zarar <strong>ve</strong>rilmesi şartı ile projenin ormanlık alana isabet eden kısmı için komisyon<br />

kararı dikkate alınarak <strong>ve</strong> Orman Genel Müdürlüğünden <strong>İzin</strong>-İrtifak alınması kaydı ile projenin<br />

tesis edilmesinin sakıncası olmadığı yönünde görüş bildirmiştir (Ek-9). Proje güzergâhında<br />

teknik gerekçelerle değişiklik yapılmış olup, yapılan bu değişiklikler sırasında Erzurum<br />

Orman Bölge Müdürlüğünün görüşleri de dikkate alınmıştır.<br />

Artvin Orman Bölge Müdürlüğü görüşünde; Tesis sırasında yapılması planlanan yolların<br />

B Tipi orman yolu standardında yapılması, söz konusu yolların ormancılık çalışmalarında<br />

kullanıma açık tutulması, söz konusu projeye ilişkin olarak inşaat sırasında çıkan kazı fazlası<br />

malzemenin ziraat arazilerine depolanacağı ancak ziraat arazilerinde uygun yerin<br />

bulunamaması halinde projenin orman sayılan alanlardan geçtiği yerlerde toprakça fakir,<br />

taşlık-kayalık alanların seçilmesine özen gösterilmesi, mümkün mertebe ağaç kesiminden<br />

kaçınılması, orman sayılan alanlarda izne konu edilecek tesislerin inşası esnasında çıkan<br />

kazı fazlası malzemelerin depolanması izne konu edilecek tesisiler dışında kesinlikle pasa,<br />

atık <strong>ve</strong>ya herhangi bir malzeme döktürülmemesi, hafriyat döküm sahaları adı altında geçen<br />

bütün ibarelerin kazı fazlası malzeme alanı olarak değiştirilmesi, ayrıca yaban hayvanlarının<br />

zarar görmemesi için ekolojik köprüler planlanması, (hayvan geçiş yolları için 250 m 2 ’de bir<br />

yapılacaktır) yönünde görüş bildirmiştir.<br />

Artvin orman bölge müdürlüğünün görüşleri doğrultusunda tesis sırasında yapılacak<br />

yollar B tipi orman yolu standartlarında yapılacak, ormancılık çalışmaları için kullanıma açık<br />

tutulacaktır. Proje tesisi sırasında çıkacak hafriyat tekrar dolgu malzemesi olarak<br />

kullanılacağından herhangi bir hafriyat atığı söz konusu olmayacaktır. Hattın tesisi sırasında<br />

mümkün olduğunca az ağaç kesilmesine azami dikkat edilecektir. EİH yerden yaklaşık 19-40<br />

46

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

m yükseklikten geçecek olup yaban hayvanlarının karasal geçişi için planlaması yapılan<br />

Ekolojik Köprülerin yapılmasını gerektirecek bir tesis değildir.<br />

Proje kapsamındaki orman alanları için Artvin <strong>ve</strong> Erzurum Orman Bölge<br />

Müdürlüklerinden 6831 Sayılı Orman Kanunu’nun 5192 Sayılı kanun ile değişik 17/3.<br />

maddesi kapsamında gerekli izinler alınacaktır.<br />

IV.2.7. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat<br />

Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv<br />

Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit <strong>ve</strong> Anıtlar, Arkeolojik, Tarihi, Kültürel Sitler,<br />

Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Koruma Alanları, Turizm Alan <strong>ve</strong> Merkezleri, Mer’a<br />

Kanunu Kapsamındaki Alanlar.)<br />

Proje alanında; Artvin <strong>ve</strong> Ardahan ilinde 2872 sayılı Çevre Kanunu ‘’Özel Çevre<br />

Koruma Bölgeleri’’ başlığında tanımlanmış Özel Çevre Koruma alanı bulunmamaktadır.<br />

Ancak Artvin ilinde 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’na kapsamında koruma altına alınan<br />

“Borçka Karagöl Tabiat Koruma Parkı” <strong>ve</strong> Ardahan ili Posof ilçesi sınırlarında 4915 Sayılı<br />

Kara Avcılığı Kanunu kapsamında 2006 yılında koruma altına Alınan Posof Yaban Hayatı<br />

Geliştirme Sahası yer almaktadır.<br />

Borçka Karagöl Tabiat Koruma Parkı alanının yaklaşık 23 ha’lık kısmı proje inceleme<br />

koridoru içerisinde kalmaktadır. Güzergâh çalışmalarında mümkün olduğunca bu alandan<br />

kaçılmış, koruma alanına en fazla 8-9 nolu some noktaları arasında yaklaşılmış olup bu<br />

yaklaşım mesafeside yaklaşık 1050 ‘dir. Projenin tesisi yaklaşık 50m’lik bir koridorda<br />

gerçekleştirileceğinden, yapılacak çalışmalardan bu alanın etkilenmesi söz konusu değildir.<br />

Şekil IV.2.7.1 Hattın Borçka Karagöl Tabiat Parkı Sınırlarına Olan Konumu<br />

Güzergah<br />

1050 m.<br />

47<br />

Borçka Karagöl<br />

Tabiat Koruma Parkı<br />

İnceleme<br />

Koridoru

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Projenin yaklaşık 33 km’lik kısmı Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları<br />

içerisinde tesis edilecek olup, EİH’nin Gürcistan tarafından tesis edilecek olan EİH’na Posof<br />

ilçesi Türkgözü köyü sınırların bağlanacağından Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içerisinden<br />

hem teknik hem de ekonomik açıdan geçilmek zorunda kalınmıştır. Yaban Hayatı Geliştirme<br />

Sahası sınırında tesis edilecek olan yaklaşık 33 km’lik kısım tespit edilirken, Huş Tavuğunun<br />

yaşam alanı olan mutlak <strong>ve</strong> hassas koruma bantlarının dışından geçirilmiştir (Ek-6). Ayrıca<br />

Huş Tavuğunun üreme döneminde bu alanda inşaat çalışması yapılmayacak <strong>ve</strong> bu alan için<br />

hazırlanan Ekolojik Değerlendirme Raporuna uygun olarak harekât edilecektir.<br />

Şekil IV.2.7.2 Hattın Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahasına Olan Konumu<br />

Mutlak<br />

Koruma<br />

Zonu<br />

İnceleme<br />

Koridoru<br />

Hassas<br />

Koruma<br />

Zonu<br />

Proje güzergâhında tespit edilen başka herhangi bir korunan alan bulunmamaktadır.<br />

Proje güzergâhının yaklaşık 13 km’si mera alanlarından geçmekte olup bu alanlarda<br />

direk yerleri için 4342 sayılı Mera Kanunu’nun 14. maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince<br />

fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile<br />

ilgili olarak Artvin <strong>ve</strong> Ardahan Valiliklerine (Valilik Mera Komisyonuna) müracaat edilerek<br />

gerekli izinler alınacaktır.<br />

48<br />

Güzergah<br />

YHGS<br />

Sınırı

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

IV.2.8. Flora <strong>ve</strong> Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri,<br />

Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal <strong>ve</strong> Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına<br />

Alınan Türler, Nadir <strong>ve</strong> Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler <strong>ve</strong> Bunların Yaşama Ortamları,<br />

Kuş Göç Yolları, Av Hayvanlarının Adları, Populasyonları <strong>ve</strong> Bu Türler İçin Alınan<br />

2010-2011 Merkez Av Komisyonu Kararları’na Ait Tablolar, TÜBİTAK Tarafından<br />

Hazırlanan Türkiye Bitkileri Veri Servisi’nin (TÜBİVES) Kullanılması) Proje Alanı<br />

Üzerindeki Vejetasyon Tiplerinin <strong>ve</strong> Örnekleme Alanlarının Bir Harita Üzerinde<br />

Gösterilmesi, Projede Faaliyetten <strong>Etki</strong>lenecek Canlılar İçin Alınması Gereken Koruma<br />

Tedbirleri (İnşaat <strong>ve</strong> İşletme Aşamalarında). (Flora <strong>ve</strong> Fauna Arazi Çalışmasının Hangi<br />

Tarihlerde <strong>ve</strong> Kim Tarafından Yapıldığının Belirtilmesi)<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü’nün Artvin İli, Merkez, Borçka, Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat İlçeleri ile<br />

Ardahan İli, Posof İlçesinde tesisi planlanan 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH Projesi<br />

ÇED Raporu’nun flora <strong>ve</strong> fauna çalışmaları, A.Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim<br />

Üyeleri tarafından yapılmıştır. (Ek-13)<br />

IV.2.9. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm <strong>ve</strong> Tasarrufu Altında Bulunan Araziler<br />

(Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş<br />

Alanlar, 25.09.1978 Tarih <strong>ve</strong> 16415 Sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 7/16349 Sayılı<br />

Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.)<br />

Planlanan proje güzergâhı <strong>ve</strong> proje etki alanında sadece ormanlık alanlar Orman<br />

Genel Müdürlüğü’nün hüküm <strong>ve</strong> tasarrufu altında bulunan alanlardır. Bunun dışındaki<br />

alanlarda ise “Devletin Yetkili Organlarının Hüküm <strong>ve</strong> Tasarrufu Altında Bulunan Araziler<br />

(Askeri Yasak Bölgeler Kamu Kurum <strong>ve</strong> Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş<br />

Alanlar 25.09.1978 Tarih <strong>ve</strong> 16415 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 7/16349 Sayılı<br />

Bakanlar Kurulu Kararı ile Sınırlandırılmış Alanlar vb.)” bulunmamaktadır.<br />

IV.2.10. Diğer Özellikler<br />

Bu bölümde belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır.<br />

IV.3. Sosyo-Ekonomik Çevrenin Özellikleri<br />

380 kV geriliminde <strong>ve</strong> yaklaşık 120 km uzunluğunda tesis edilmesi planlanan Borçka-<br />

Sınır(Gürcistan) EİH projesinin sınırları içerisinde yer aldığı Artvin <strong>ve</strong> Ardahan illerine ait<br />

sosyo-ekonomik özellikler aşağıda detaylı olarak irdelenmiştir.<br />

IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Enerjinin İletildiği Yörenin Ekonomik Yapısını<br />

Oluşturan Başlıca Sektörler)<br />

ARTVİN<br />

Tarım<br />

Proje güzergâhının geçtiği Artvin ilinde tarım sektörünün istihdam açısından ilk<br />

sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bununla birlikte son yıllarda tarım <strong>ve</strong> sanayi sektöründe<br />

istihdam edilenlerin sayısı <strong>ve</strong> oranı azalış göstermektedir.<br />

49

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo IV.3.1.1. İstihdam Edilen Nüfusun Yıllara <strong>ve</strong> Sektörlere Göre Dağılımı<br />

DİE’nin <strong>ve</strong>rilerine göre, 2001 yılı itibariyle sabit fiyatlarla Artvin ili ekonomisi içinde tarım<br />

sektörü % 20,9’luk paya sahiptir. Bu oranın % 15,7’si çiftçilik <strong>ve</strong> hayvancılık, % 4,7’si<br />

ormancılık <strong>ve</strong> % 0,5’i balıkçılık alt sektörlerine aittir. İl ekonomisinde tarım sektörünün 2001<br />

yılı itibariyle gelişme hızı % 3.6 olarak gerçekleşmiştir (İl Gelişim Planı 2005).<br />

Sanayi<br />

Artvin ili coğrafi konumunun sonuçları sebebiyle hammadde <strong>ve</strong> tüketim pazarlarına<br />

uzaktır. Bunun sonucunda il genelinde sanayi sektörü gelişememiştir. Özel sektör ile yatırım<br />

yapma konusunda isteksizdir. Fakat devlet ormancılık, madencilik <strong>ve</strong> tarım sektörlerinde;<br />

orman ürünleri, bakır madeni <strong>ve</strong> çay gibi hammadde kaynaklarını değerlendirmeye yönelik<br />

olarak gerçekleştirdiği yatırımlarla il sanayinin itici gücü olmuştur. Ancak, son yıllarda yapılan<br />

özelleştirmelerle birlikte söz konusu yatırımlardaki devlet payı da giderek azalmış <strong>ve</strong> böylece<br />

sanayileşmesi yeterince gelişmemiş olan ilde, sektör mevcut durumundan daha da geriye<br />

gitmiştir.<br />

Tablo IV.3.1.2. Artvin İli Sanayi Sektörünün 2000 Yılı İtibariyle Durumu (1987 Yılı Fiyatlarıyla)<br />

Hizmetler<br />

Artvin ilinde 2001 yılı itibariyle hizmet sektörünün 1987 sabit fiyatlarıyla il GSYİH’sı<br />

içindeki payı % 61,4 olup, hizmet sektörü kapsamında ki en büyük il GSYİH’sı içinde %<br />

24,7’lik oranla ulaştırma <strong>ve</strong> haberleşme alt sektörüne aittir. Onu il genelinde tarımın ardından<br />

% 20,3 ile üçüncü sırada yer alan ticaret sektörü izlemektedir. Hizmet sektörü kapsamında<br />

inşaat, mali kuruluşlar, konut sahipliği vb diğer alt sektörlerin payı ise oldukça düşüktür(Artvin<br />

İl Özel İdaresi Stratejik Planı).<br />

50

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Turizm<br />

Artvin ili zengin bir turizm potansiyeline sahiptir. Artvin ilinin turizm potansiyeli<br />

aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:<br />

Doğa Turizmi<br />

▪ Jeep safari turizmi,<br />

▪ Foto safari turizmi,<br />

▪ Botanik turizmi,<br />

▪ Kuş gözlemciliği,<br />

▪ Kamp <strong>ve</strong> karavan turizmi,<br />

▪ Deniz turizmi<br />

Sportif Amaçlı Turizm<br />

▪ Dağ <strong>ve</strong> doğa yürüyüşü,<br />

▪ Atlı doğa yürüyüşü,<br />

▪ Rafting, kano <strong>ve</strong> nehir kayağı,<br />

▪ Av turizmi,<br />

▪ Sportif olta balıkçılığı.<br />

Kırsal Turizm<br />

▪ Tarım turizmi,<br />

▪ Çiftlik turizmi,<br />

▪ Yayla turizmi,<br />

▪ Festival <strong>ve</strong> Gençlik turizmi.<br />

Ticaret<br />

Artvin ili ticaret sektörü, küçük esnaf <strong>ve</strong>ya işletmelerden meydana gelen, başta çay<br />

olmak üzere mey<strong>ve</strong> sebze ağırlıklı tarımsal ürünler, balık <strong>ve</strong> süt gibi hayvansal ürünler, gıda<br />

maddeleri, giyim, ev araç <strong>ve</strong> gereçleri, bakır <strong>ve</strong> pirit cevheri, inşaat malzemeleri ile diğer<br />

tüketim mallarının alım <strong>ve</strong> satımlarının yapıldığı nispeten içe dönük bir yapı arz etmektedir(İl<br />

Özel İdaresi Stratejik Planı). Fakat sınır ili olması sebebiyle dış ticaret faaliyetleri gelişmiştir.<br />

Özellikle Sarp Sınır Kapısı’nın açılmasından sonra, sınır ili olarak Artvin’in, başta Gürcistan<br />

olmak üzere yakın Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleriyle sosyal <strong>ve</strong> ekonomik<br />

ilişkileri önemli bir gelişim göstermiştir.<br />

ARDAHAN<br />

Tarım<br />

Proje güzergâhının geçtiği Ardahan ilinin coğrafi <strong>ve</strong> iklim özellikleri yörenin<br />

ekonomisinin tarım <strong>ve</strong> hayvancılığa dayanmasına neden olmuştur. Ancak hayvancılığın son<br />

20 yıla kadar <strong>ve</strong>rimli olmadığı görülmüştür. Son dönemlerde yapılan çalışmalarla hayvan ırkı<br />

iyileştirilmiş, yörede kültür <strong>ve</strong> melez hayvan varlığı artırılmıştır. İlde tarımsal üretim<br />

yapılabilecek geniş ovalar bulunmasına rağmen, rakımın yüksekliği <strong>ve</strong> iklimin çok ağır olması<br />

tarımsal üretimde çeşitliliği az olmasına, endüstriye yönelik tarım ürünlerinin<br />

yetiştirilememesine neden olmaktadır (TÜİK).<br />

Ardahan’da toplam 484.300 hektar alanın, 285.678 hektarı (% 59) çayır <strong>ve</strong> mera<br />

arazisi, 84.251 hektarı (% 17,4) tarım arazisi, 82.314 hektarı (% 17) tarım dışı arazi <strong>ve</strong><br />

31.957 hektarı (% 6,6) ormanlık <strong>ve</strong> fundalık arazi niteliğindedir.<br />

51

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Şekil IV.3.1.1 Ardahan İli Arazi Dağılımı<br />

Toplam 84.251 hektar olan tarım arazisinin % 56,9’u (47.975 hektar) sulanabilir<br />

nitelikteki tarım arazisidir(Serhat Kalkınma Ajansı).<br />

Hayvancılık<br />

İl ekonomisinde büyük baş hayvan <strong>ve</strong> küçükbaş hayvan yetiştiriciliği oldukça önemli bir yere<br />

sahiptir. Hayvancılık sektöründe süt hayvancılığı ön planda bulunmaktadır.<br />

Ardahan’da yaklaşık olarak 160,000 (2010) ton/yıl süt üretimi gerçekleştirilmektedir. Üretilen<br />

sütün % 99,45’i inek sütü, % 0,45’i koyun sütü <strong>ve</strong> % 0,01’i keçi <strong>ve</strong> manda sütünden<br />

oluşmaktadır. Ardahan, Türkiye süt üretiminin yaklaşık olarak % 1,2’sini karşılamaktadır.<br />

Ardahan’ın sahip olduğu (2010) 248,361 adet büyükbaş hayvan <strong>ve</strong> 35,969 adet<br />

küçükbaş hayvan varlığı ile Türkiye ortalamasının üstünde bir hayvan varlığına sahiptir.<br />

Ardahan, Türkiye koyun varlığının % 1’ine <strong>ve</strong> sığır varlığının % 2,5’ine sahiptir(Serhat<br />

Kalkınma Ajansı).<br />

Arıcılık-Kafkas Arısı<br />

Kafkas Arısı dünyada bilinen <strong>ve</strong> ekonomik değere sahip çok önemli dört arı ırkından<br />

birisidir. Ardahan ili bu ırkın ülkemizdeki gen kaynağı durumundadır. Ülkemizdeki tek Gen<br />

Merkezi Müdürlüğü Ardahan’da bulunmaktadır. İl genelinde yaklaşık olarak bugün için<br />

34.152 adet arı kovanı mevcut olup, 900 ton/yıl (2010) bal üretiminin gerçekleştirilmektedir.<br />

Ayrıca 2003 yılında Ardahan Arıcılar Birliği kurularak, bugün itibariyle 550 üyesi ile 38.000<br />

koloni sayısıyla arıcılığa hizmet etmektedir. Birlik üyelerine Devlet tarafından Kovan Desteği<br />

(kovan başı 6 TL, Posof İlçesinde: 16TL) <strong>ve</strong> kredi destekleri <strong>ve</strong>rilmektedir(Serhat Kalkınma<br />

Ajansı).<br />

Kaz Yetiştiriciliği<br />

Kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde, İl için en önemli kanatlı kümes hayvanı kazdır. Türkiye<br />

kaz varlığının (10 yıllık ortalama; 1.592.000 adet) %15,70’i (ortalama; 250.000 adet)<br />

Ardahan’da bulunmaktadır. İl’de öz tüketime yönelik yapılan kaz eti üretimi önemli bir yer<br />

tutmaktadır. Yıllık ortalama 250.000 adet kaz varlığının 200.000’i kış tüketimine yönelik<br />

kesilmektedir. Ortalama 4-7 kg karkas <strong>ve</strong> 1-1,5 kg yağ <strong>ve</strong>rimi bulunmaktadır. Bölgede, 1.000<br />

tonun üzerinde üretilen kaz eti <strong>ve</strong> yağı çoğunlukla aile içi tüketimde değerlendirilmektedir.<br />

İlin iklim <strong>ve</strong> mera yapısının uygun olması nedeniyle; kaz üretimi ticari amaçlı yapılabilecek<br />

önemli bir potansiyeldir. Mevcut haliyle yıllık 1.000 tonun üzerinde et <strong>ve</strong> yağ üretimi ile 25 ton<br />

civarında tüy üretimi gerçekleştirilmektedir(Serhat Kalkınma Ajansı).<br />

Sanayi<br />

İl genelinde bulunan küçük çaplı sanayi işletmelerinin tamamına yakını süt <strong>ve</strong> süt<br />

ürünlerinin üretimine yöneliktir. Bölgede sanayinin yeterince gelişmemesinin en önemli<br />

nedenleri altyapı eksikliği, iklim koşulları, önemli ticaret merkezlerinden uzak olması, göç <strong>ve</strong><br />

buna bağlı olarak sermayenin il dışına çıkmasıdır. 1995 yılından itibaren tarım <strong>ve</strong> hayvancılık<br />

gibi yörenin geleneksel ekonomik faaliyetlerinin yanında, yeni bir ekonomik kaynak olarak<br />

Sınır Ticareti eklenmiştir. Gürcistan ile Posof ilçesi arasındaki Türkgözü Sınır Kapısı’ndan<br />

yapılan sınır ticareti bu dönemde ildeki ticari canlılığı artırmış <strong>ve</strong> yöre ekonomisine büyük<br />

52

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

katkı sağlamıştır(TÜİK).<br />

Ticaret<br />

Ardahan ile Gürcistan arasında Posof-Türkgözü <strong>ve</strong> Çıldır-Aktaş sınır kapıları<br />

bulunmaktadır. Türkgözü Gümrük Kapısı 1995 yılından beri faaliyettedir. Ardahan’ın Posof<br />

ilçesi ile Gürcistan arasında bulunan Türkgözü Sınır Kapısından 2008 yılında Özel Fatura ile<br />

İhracat 1.097.800 $ , İthalat ise 44.172 $ olarak gerçekleşmiştir(Serhat Kalkınma Ajansı).<br />

IV.3.2. Nüfus (Yöredeki Kentsel <strong>ve</strong> Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri, Göçler, Nüfus<br />

Artış Oranları, Diğer Bilgiler)<br />

Bu projenin inşaat <strong>ve</strong> işletme aşamalarında olası sosyo-ekonomik etkilerin en belirgin<br />

olması tahmin edilen bölge, proje alanı yakın çevresindeki yerleşim alanıdır. Artvin ili Borçka,<br />

Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat İlçeleri <strong>ve</strong> Ardahan ili Posof İlçeleri <strong>ve</strong> civarlarındaki kasaba <strong>ve</strong> köyler<br />

birinci öncelikli olarak sosyo-ekonomik yönden etkilenecek yerleşim yerleridir.<br />

Artvin<br />

2008 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Artvin’in nüfusu 166.584 kişidir.<br />

Nüfusun 89.614’ü (% 53,79) şehirlerde, 76.970’i (% 46,21) ise bucak <strong>ve</strong> köylerde<br />

yaşamaktadır. Şehirleşme oranı % 53,79 (Türkiye genelinde % 74,96), Artvin dışarıya sürekli<br />

göç <strong>ve</strong>ren illerden olup kilometrekare başına düşen kişi sayısı ise 22,4’dür. İl merkezi nüfusu<br />

2008 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 32.272 kişidir. 380 kV Borçka TM– Sınır<br />

(Gürcistan) EİH projesinin etkilemesi beklenen Artvin İli Borçka, Şavşat, Ardanuç ilçelerinin<br />

şehir <strong>ve</strong> köylerine göre nüfus bilgileri Tablo’da <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Artvin il geneli <strong>ve</strong> bağlı ilçelerin 2007/2008 yılı nüfus göstergeleri incelendiğinde, il<br />

genelinde nüfusun (%o 0,04) azaldığı, Borçka ilçesinin (%o 0,02) arttığı, Şavşat ilçesinin (%o<br />

0,03), azaldığı <strong>ve</strong> Ardanuç ilçesin de ise (%o 0,01) azaldığı görülmektedir.<br />

Tablo IV.3.2.1. İlçeler İtibariyle Nüfus Göstergeleri<br />

Proje alanı Artvin İli Borçka, Şavşat <strong>ve</strong> Ardanuç İlçeleri sınırları içerisinde bulunmaktadır.<br />

Ardanuç: Nüfusu 14.474, rakımı 740 m, yüzölçümü ise 989 km2’dir. Ardanuç’a bağlı 48 köy<br />

bulunmakta olup, Artvin il Merkezine uzaklığı 24 km’dir. Nüfus yoğunluğu 15’dir.<br />

Kanalizasyon uzunluğu 20 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon şebekesi uzunluğu 5 km’dir.<br />

İlçenin su abone sayısı 1978 olup, yıllık su tüketimi 154 290 m3’tür.<br />

53

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Borçka: Nüfusu 27.666, rakımı 125 m, yüzölçümü ise 799 km 2 ’dir. Toplam köy sayısı 48 olan<br />

ilçenin, Artvin il merkezine uzaklığı 31 km’dir. Nüfus yoğunluğu 32’dir. Kanalizasyon<br />

uzunluğu 0.8 km, ihtiyaç duyulan kanalizasyon şebekesi uzunluğu 0.4 km’dir. İlçenin su<br />

abone sayısı 4 156’dir.<br />

Şavşat: Nüfusu 25.406, rakımı 1100 m, yüzölçümü ise 1377 km 2 ’dir. Artvin-Şavşat arası 68<br />

km’dir. Yıllık su tüketimi 222 000 m 3 ’tür(Artvin İl Gelişme Planı Çevre <strong>ve</strong> Mekânsal Gelişme<br />

Sektörü Raporu).<br />

Ardahan<br />

Ardahan’ın 2008 yılı sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 112.242 kişi olup; bunun 36.502<br />

(% 33) kişisi kent nüfusu, 75.740 (% 67) kişisi de kır nüfusudur. Ardahan İlinin, ilçelere göre<br />

kent-kır nüfuslarının yıllara göre artış hızını gösteren tablo aşağıda görüldüğü gibidir.<br />

Tablo IV.3.2.2. Ardahan İli İlçelere göre Kır-Kent Nüfusları (2000-2008)<br />

ARDAHAN 2000 2008 Nüfus Artış Hızı<br />

İlçe Adi Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy<br />

Merkez 44,794 17,274 27,520<br />

40,875 16,923 23,952<br />

Çıldır 14,869 2,415 12,454<br />

11,800 1,915 9,885<br />

Damal 8,677 2,571 6,106<br />

7,108 3,882 3,226<br />

Göle 37,814 10,478 27,336<br />

32,578 7,588 24,990<br />

Hanak 14,873 4,432 10,441<br />

10,666 4,176 6,490<br />

Posof 12,729 2,555 10,174<br />

9,215 2,018 7,197<br />

Toplam 133,756 39,725 94,031<br />

112,242 36,502 75,740<br />

Kaynak: TUİK, Bölgesel Göstergeler<br />

54<br />

-8.75<br />

-20.64<br />

-18.08<br />

-13.85<br />

-28.29<br />

-28.31<br />

-16.08<br />

Türkiye’de 1990–2000 döneminde kentleşme oranı %64,90, Doğu Aanadolu<br />

Bölgesi’nde, %53,05 iken Ardahan’ın aynı dönemdeki kentleşme oranı %29,7 olarak tespit<br />

edilmiştir. Ardahan’ın yeni bir kent olması kentleşme oranındaki düşüklükle yakından<br />

ilişkilidir. Nüfusun kırsal yapısı, sosyal yapının <strong>ve</strong> gündelik yaşamın geleneksel özelliklerini<br />

korumasına sebep olmaktadır.<br />

Cinsiyet<br />

Şekil IV.3.2.1. Ardahan İli Kır-Kent Nüfus Oranları, 2008<br />

Kaynak: Kent Yapı Planlama Ltd. Şti. Bünyesinde Hazırlanmıştır.<br />

2009 yılı sayımına göre Ardahan ili toplam nüfusunun 56,093 kişisi erkek, 52,076<br />

kişisi de kadın nüfustan oluşmaktadır. Çıkan sonuçları 2000 yılı <strong>ve</strong>rileri ile kıyasladığımızda<br />

her iki cinsiyette de belirli nüfus kaybedildiği görülmektedir.

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo IV.3.2.3 Ardahan İli Cinsiyet Oranları<br />

Ardahan ili Cinsiyet Oranları,2000-2009<br />

Sayım Yılı Toplam Erkek Oranı(%) Kadın Oranı(%)<br />

2000 133756 69833 52.21 63923 47.79<br />

2009 108169 56093 51.86 52076 48.14<br />

Kaynak: TUİK, Bölgesel İstatistikler (2000-2009)<br />

Şekil IV.3.2.2 Ardahan İli Kadın-Erkek Nüfus Oranları, 2008<br />

Kaynak: Kent Yapı Planlama Ltd. Şti. Bünyesinde Hazırlanmıştır.<br />

Yaş grupları<br />

Ardahan ili toplam nüfus içerisinde yaş grupları dağılımına bakıldığında 31.532 kişi ile<br />

0-14 yaş grubunun toplam nüfustan %27.97‘lik pay aldığını söyleyebiliriz. 15-64 yaş grubu<br />

70.945 kişi ile %62.94’lük pay almakta olup 65 yaş üstü 10.244 kişi ile %9.09’luk pay<br />

almaktadır.<br />

Şekil IV.3.2.3 Ardahan İli Yaş Grubu Dağılımı<br />

Kaynak: Kent Yapı Planlama Ltd. Şti. Bünyesinde Hazırlanmıştır.<br />

Hane Halkı Sayısı <strong>ve</strong> Büyüklüğü<br />

Ardahan İli 2000 <strong>ve</strong> 2008 yılları sayım sonuçlarına göre toplam hane halkı<br />

büyüklüklerinin 5,7 kişiden 4,6’ya düştüğü görülür. Ardahan ili hane halkı büyüklüğü tüm<br />

planlama bölgesi hane halkı büyüklüğü ortalamasının altında kalmakla beraber, Türkiye<br />

ortalamalarının üstündedir.<br />

Tablo IV.3.2.4 Ardahan İli Hane Halkı Büyüklüğü<br />

Birimler<br />

2000 2008<br />

Genel Ortalama İl <strong>ve</strong> İlçe Merkezleri (Şehir) Belde <strong>ve</strong> Köyler Genel Ortalama<br />

Ardahan 5.7 4.11 4.84 4.6<br />

Planlama Bölgesi 6.4 5 5.9 5.5<br />

Türkiye 4.5 3.9 4.2 3.97<br />

Kaynak: TUİK; Bölgesel İstatistikler, 2008<br />

55

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Göç Durumu<br />

Ardahan İli nüfus hareketlerine bakıldığında ilin genelde göç <strong>ve</strong>rdiği görülmektedir.<br />

2000 yılı göç durumuna göre ilin aldığı göç miktarı 8.791 kişi, <strong>ve</strong>rdiği göç miktarı ise<br />

22.317’dir. 2000 yılı net göç sayısı – 13.526’ kişidir. Net göç hızı %-106,72’dir. 2009 yılı<br />

<strong>ve</strong>rilerine bakıldığında ise dışarıya <strong>ve</strong>rilen göçte azalma olmasına rağmen ilin yinede nüfus<br />

kaybetmeye devam ettiği görülür. Ardahan‘ın 2000 yılı yurtdışından aldığı göç miktarı 287’dir.<br />

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Göç Durumu<br />

2000 2009<br />

Aldığı<br />

Göç<br />

Verdiği<br />

Göç<br />

Ardahan<br />

Planlama<br />

8,791 22,317<br />

Bölgesi 74,258 133,689<br />

Kaynak: TUİK, Göç İstatistikleri<br />

Eğitim <strong>ve</strong> Okuryazarlık<br />

Net<br />

Göç<br />

-<br />

Net Göç<br />

Hızı<br />

56<br />

Aldığı<br />

Göç<br />

Verdiği<br />

Göç<br />

Net<br />

Göç<br />

Net Göç<br />

Hızı<br />

13.526 -106.72 3,775 7,033 -3.258 -29.67<br />

-<br />

59.431 -58.405 30,097 53,292<br />

-<br />

23.195 -20.21<br />

Ardahan il geneli 15 yaş üstü kadın <strong>ve</strong> erkek okuma yazma oranları incelendiğinde,<br />

1990 yılında %32.49 olan okuma yazma bilmeyen kadın oranı, 2000 yılında % 23.92’ye,<br />

2009 yılında ise 22.55’e düşerken; 1990 yılında %14.83 olan okuma yazma bilmeyen erkek<br />

oranı, 200 yılında 7,6’ya <strong>ve</strong> 2009 yılında da 5.54’e kadar düşmüştür.<br />

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İli Okuryazarlık <strong>ve</strong> Eğitim Durumuna Göre Nüfus (1990-2000-2009)<br />

ARDAHAN<br />

Okuma<br />

Yazma<br />

bilmeyen<br />

Okumayazma<br />

bilen fakat<br />

bir okul<br />

bitirmeyen<br />

İlkokul<br />

Mezunu<br />

Ortaokul<br />

<strong>ve</strong>ya<br />

dengi<br />

okul<br />

mezunu<br />

Lise<br />

<strong>ve</strong>ya<br />

Dengi<br />

okul<br />

mezunu<br />

1990 KADIN 32.49 19.22 42.37 3.09 2.38 0.45<br />

ERKE<br />

K 14.83 21.17 47.88 7.85 6.28 1.99<br />

2000 KADIN 23.92 25.94 37.38 3.21 6.02 1.37<br />

ERKE<br />

K 7.62 24.61 38.5 8.49 14.56 3.7<br />

Yüksekok<br />

ul <strong>ve</strong>ya<br />

fakülte<br />

mezunu<br />

Yüksek<br />

Lisans<br />

Mezunu<br />

2009 KADIN 22.58 11.18 36.24 16.8 9.93 3.14 0.11 0.02<br />

ERKE<br />

K 5.54 8.85 36.74 22.2 20.79 5.53 0.32 0.03<br />

Kaynak: TUİK,Bölgesel İstatistikler<br />

Doktara<br />

Mezunu<br />

Yıllara göre çıkan sonuçlar göz önünde bulundurulduğunda, ilde okuma yazma<br />

bilmeyen kadınların oranının, erkeklere kıyasla hala ne kadar yüksek olduğu görülmektedir.

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli 15 Yaşüstü Kadın <strong>ve</strong> Erkeklerin Yıllara Göre Eğitim Durumu (1990-2000-2009)<br />

Kaynak: Kent Yapı Planlama Ltd. Şti. Bünyesinde Hazırlanmıştır.<br />

Ardahan ilinin, Planlama Bölgesi <strong>ve</strong> Türkiye içindeki okuma yazma <strong>ve</strong> okullaşma<br />

oranlarına bakıldığında ise, ildeki 2009 yılı Okuma yazman bilmeyenlerin oranının, planlama<br />

bölgesine göre düşük olmasına rağmen Türkiye geneline göre yüksek olduğu gözlenir.<br />

Tablo IV.3.2.5 Ardahan İlinin Türkiye <strong>ve</strong> PlanlamaBölgesine Göre Eğitim Durumu (%), 2009<br />

Okuma<br />

Yazma<br />

bilmeye<br />

n<br />

Okumayazma<br />

bilen<br />

fakat bir<br />

okul<br />

bitirmeye<br />

n<br />

İlkokul<br />

Mezun<br />

u<br />

İlköğretim/Ortaok<br />

ul mezunu<br />

Lise<br />

<strong>ve</strong>ya<br />

Dengi<br />

okul<br />

mezun<br />

u<br />

Yüksekok<br />

ul <strong>ve</strong>ya<br />

fakülte<br />

mezunu<br />

İlköğreti<br />

m<br />

Okullaşm<br />

a Oranı<br />

(Ardahan, Kars, Iğdır, Ağrı Planlama Bölgesi, 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı)<br />

57<br />

Ortaöğreti<br />

m<br />

Okullaşma<br />

Oranı<br />

Ardahan 13.72 9.93 36.87 19.34 15.51 4.38 93.68 62.00<br />

Planlam<br />

a<br />

Bölgesi 20.01 15.83 27.51 17.86 14.41 4.10 95.28 39.52<br />

Türkiye 9.18 6.37 36.62 18.03 20.52 8.54 96.50 58.52<br />

Kaynak: TUİK, Bölgesel İstatistikler, 2009<br />

Doğurganlık, Bebek <strong>ve</strong> Çocuk Ölüm Hızları<br />

Ardahan ili bebek ölüm hızına bakıldığında 2000 yılı <strong>ve</strong>rilerine göre bu oranın %77<br />

civarında olduğu görülmektedir.<br />

Tablo IV.3.2.6 Ardahan İli Doğurganlık, Bebek <strong>ve</strong> Çocuk Ölüm Hızları<br />

Sayım<br />

yılı<br />

(45-49<br />

yaş)<br />

Toplam<br />

kadın<br />

sayısı<br />

Canlı<br />

doğan<br />

çocuk<br />

sayısı<br />

Ort.<br />

canlı<br />

doğan<br />

çocuk<br />

sayısı<br />

Son bir yıl<br />

içinde<br />

canlı doğan<br />

çocuk sayısı<br />

Toplam<br />

doğurganlı<br />

k hızı<br />

Katkılı<br />

yenilenm<br />

e hızı<br />

Çocuk<br />

sahibi<br />

olmada<br />

ortalama<br />

yaş<br />

Bebek<br />

ölüm<br />

hızı<br />

%○<br />

2000 2.867 16.881 5.89 2.800 2,95 1,44 28.05 77 21<br />

Çocuk<br />

ölüm<br />

hızı<br />

%○

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Posof<br />

Ardahan Posof ilçesi toplam nüfusu 9.215, şehir nüfusu ise 2.018. Bu <strong>ve</strong>rilere göre<br />

İlçenin %22 i şehirde %78’i köylerde yaşamaktadır. İlçenin 2008 cinsiyete göre nüfus<br />

<strong>ve</strong>rilerine bakıldığında ise oranların birbirlerine yakın olduğu görülmektedir.<br />

Şekil IV.3.2.4 Ardahan İli Posof ilçe Kır <strong>ve</strong> Kent Oranları (2008)<br />

01.01.2008–23.05.2008 tarihleri arasında 166 Doğum, 255 Ölüm, 44Evlenme <strong>ve</strong> 5 Adet<br />

Boşanma, olayı meydana gelmiştir. Son beş yılda nüfus artış oranı yıllık % 1,7’dir(Ardahan,<br />

Kars, Iğdır, Ağrı Planlama Bölgesi, 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı).<br />

IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Kültür Hizmetleri <strong>ve</strong> Bu<br />

Hizmetlerden Yararlanılma Durumu)<br />

III.3.3.1. Eğitim<br />

Artvin<br />

Artvin erkek nüfusu içerisinde % 16,9 oranında yer alan okuma yazma bilmeyen nüfus,<br />

henüz okula başlamayanlardan oluşmaktadır. Öte yandan, 10-54 yaşları arasındaki<br />

gruplarda okuma yazma bilmeyenlerin oranı % 5’lerin altında, bir başka ifadeyle, çok düşük<br />

oranlarda kalırken, 65 yaş üstü nüfus içinde okuma yazma bilmeyenler ise % 21,5’lik oranla<br />

önemli bir yekun oluşturmaktadır. Artvin genelinde erkek nüfusun eğitim durumuna genel<br />

olarak bakıldığında, sadece ilkokul+ilköğretim mezunu olanların % 39,4’lük oranla ilk sırada<br />

oldukları, bir okul bitirmeyip okuma yazma bilenlerin ise % 18,4 ile ikinci sırada yer aldığı<br />

görülmektedir. Yine erkekler arasında okuma yazma bilmeyenler % 5,6 iken, bir yüksek<br />

öğretim kurumundan mezun olanlar ise % 6,3 oranındadır.<br />

İlkokul+ilköğretimden mezun olma oranları dışında, tüm kriterler açısından erkeklerle<br />

karşılaştırıldığında, kadınlar açısından olumsuz bir tablo ortaya çıkmaktadır. Nitekim 2000 yılı<br />

için Türkiye genelinde lise, lise dengi meslek okulu <strong>ve</strong> yüksek öğretim mezunu erkek oranı %<br />

26,2 iken (İl Gelişim Planı 2005) il genelinde bu oran % 25,7 ile ülke ortalamasının çok az<br />

altında gerçekleşmiştir. Ancak, lise, lise dengi meslek okulu <strong>ve</strong> yüksek öğretim mezunu oranı<br />

kadınlar için Türkiye genelinde % 14,5 iken (İl Gelişim Planı 2005), il genelinde % 11,2 ile<br />

ülke ortalamasının altındadır. Bir başka ifadeyle, eğitim imkânlarından faydalanma<br />

noktasında, ülke genelinde var olan kadın erkek arasındaki dengesizlik, Artvin ilinde de<br />

mevcuttur. Hatta, Artvin ilinde kadınlar, eğitim imkânlarından yararlanmaya ilişkin olarak,<br />

hemcinslerine ait bir çok kriter açısından ülke ortalama değerlerinden de geridedirler.<br />

58

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Öte yandan, eğitim durumunu bir de yerleşim yerleri <strong>ve</strong> cinsiyet yönünden kısaca<br />

değerlendirmek gerekirse, 25 <strong>ve</strong> daha yukarı yaştaki nüfus içinde en az ortaokul mezunu<br />

olanların payı, tüm yerleşim yerlerinde, erkek nüfus için kadın nüfustan oldukça yüksektir. İl<br />

merkezinde en az ortaokul mezunu olanların oranı erkeklerde % 62 <strong>ve</strong> kadınlarda % 32<br />

düzeyinde iken, köylerde bu oran erkeklerde % 23 <strong>ve</strong> kadınlarda % 5 olmaktadır. (İl Gelişim<br />

Planı 2005) Dolayısıyla, il genelinde eğitim açısından kadınlar aleyhine olan durum, yerleşim<br />

yerleri özelinde de kendini göstermektedir(Artvin İl Özel İdaresi Stratejik Planı).<br />

Ardahan<br />

Ardahan ilinde genel olarak eğitime önem <strong>ve</strong>rilmektedir. Ancak yaşanan yoğun göç <strong>ve</strong><br />

bölgedeki eğitim kadrolarının bölgede kalıcı olmamaları nedeniyle eğitime <strong>ve</strong>rilen önem<br />

başarı göstergelerinde karşılığını hakkıyla bulamamaktadır. İldeki eğitim göstergeleri şu<br />

şekildedir;<br />

Okuma yazma bilmeyenlerin nüfusa oranı yüzde 13,72 (TRA2 Bölgesi oranı yüzde<br />

20,01; Türkiye oranı yüzde 9,18), İlkokul mezunlarının nüfusa oranı yüzde 36,87 (TRA2<br />

Bölgesi oranı yüzde 27,51; Türkiye oranı yüzde 36,62), İlköğretim/Ortaokul mezunlarının<br />

nüfusa oranı yüzde 19,34 (TRA2 Bölgesi oranı yüzde 17,86; Türkiye oranı yüzde 18,03), Lise<br />

<strong>ve</strong>ya dengi okul mezunlarının nüfusa oranı yüzde 15,51 (TRA2 Bölgesi oranı yüzde 14,41;<br />

Türkiye oranı yüzde 20,52), Yüksekokul <strong>ve</strong>ya fakülte mezunlarının nüfusa oranı yüzde 4,38<br />

(TRA2 Bölgesi oranı yüzde 4,10; Türkiye oranı yüzde 8,54), Ardahan’da ilköğretimde<br />

öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 20 (Türkiye ortalaması 24), genel ortaöğretimde 26<br />

(Türkiye ortalaması 21) <strong>ve</strong> teknik/mesleki ortaöğretimde 25’dir. (Türkiye ortalaması 18)<br />

Ardahan’da 2009-2010 eğitim-öğretim döneminde toplam 12.757 ilköğretim öğrencisi<br />

öğrenim görmekte olup, bu rakamın 6.108’si kız öğrencilerden oluşmaktadır.<br />

Ardahan’ın eğitimi konusunda yaşanan en büyük gelişme 2008 yılında Ardahan<br />

Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin kurulmasıdır. Üni<strong>ve</strong>rsitede lisansüstü eğitimde; Sosyal Bilimler Enstitüsü <strong>ve</strong><br />

Fen Bilimleri Enstitüsü; Fakülte bazında; İnsani Bilimler <strong>ve</strong> Edebiyat Fakültesi, İktisadi <strong>ve</strong><br />

İdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi bulunurken, yüksekokul olarak; Beden Eğitimi<br />

<strong>ve</strong> Spor Yüksekokulu, Ardahan Meslek Yüksekokulu, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu<br />

bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, Ardahan Üni<strong>ve</strong>rsitesi bünyesinde 4 araştırma merkezi<br />

faaliyet göstermektedir. Bunlar; Türk Dili Öğretimi Uygulama <strong>ve</strong> Araştırma Merkezi, Kafkasya<br />

<strong>ve</strong> Orta Asya Araştırmaları Merkezi, Kafkas Arı <strong>ve</strong> Arıcılık Uygulama <strong>ve</strong> Araştırma Merkezi<br />

<strong>ve</strong> Çevre <strong>ve</strong> Doğal Hayat Uygulama <strong>ve</strong> Araştırma Merkezi’dir.<br />

Ardahan Üni<strong>ve</strong>rsitesinde toplam 1.931 öğrenci öğrenim görmektedir. Toplam akademik<br />

personel sayısı, 6 Profesör,2 Doçent, 16 Yardımcı Doçent, 1 uzman, 41 Öğretim Görevlisi,<br />

11 Okutman <strong>ve</strong> 60 Araştırma Görevlisi olmak üzere 137’dir. Bunun yanı sıra istihdama<br />

yönelik eğitim konusunda, Halk Eğitim Müdürlüğü tarafından <strong>ve</strong>rilen meslek edindirme <strong>ve</strong> el<br />

becerilerini geliştirme kurslarına katılarak, el becerilerini geliştiren aile bireyleri kendi<br />

evlerinde ahşap malzemeleri işleyerek süs eşyası, ahşap mutfak eşyası yaparak bunları<br />

satıp aile bütçelerine ek gelir sağlayabilmektedir(Serhat Kalkınma Ajansı).<br />

III.3.3.2. Sağlık<br />

Artvin<br />

Artvin’de hekim başına düşen nüfus 2002 yılında 772 ile Türkiye ortalamasının<br />

altındadır. 2003’de ise 836 ile Türkiye ortalamasının üstüne çıkılmıştır. Gelişmiş ülkelerde<br />

hekim başına düşen nüfus 300-500 arası olduğundan bu ülkelerle kıyaslandığında hayli<br />

geride kalındığı gözlenmektedir.<br />

Yardımcı sağlık personeli (ebe, hemşire <strong>ve</strong> sağlık memuru) sayısı açısından ise ebede<br />

880 hemşirede, 598 sağlık memurunda ise 2181 ile Türkiye ortalamasının altındadır. Sağlıkta<br />

problemlerin çözümünde önemli etkenlerden biri yeterli <strong>ve</strong> eğitimli insan gücüdür. Artvin<br />

59

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Devlet Hastanesin de uzman doktor doluluk oranı % 18, pratisyen hekim doluluk oranı % 13<br />

<strong>ve</strong> hemşire kadro doluluk oranı ise % 42,5’tir.<br />

Artvin Halk Sağlığı Laboratuar Müdürlüğünde 3 sağlık memuru, 1 lab. teknisyeni, 2<br />

hemşire <strong>ve</strong> 6 genel idari personelle hizmet <strong>ve</strong>rmektedir. Laboratuarda gıda <strong>ve</strong> kimya<br />

mühendisi bulunmamaktadır. Artvin ili sağlık ocakları personel durumları incelendiğinde; diş<br />

hekimi kadrolarında sadece bir kişi olduğu, ayrıca laboratuar teknisyeninin ise olmadığı<br />

gözükmektedir. Artvin Devlet hastanesinde ise toplam standart kadronun %68,5’i dolu iken,<br />

sağlık memurunda %216, ebede %266, memurda %180, hizmetlide %110, şoförde %128,<br />

aşçıda %300 <strong>ve</strong> terzi kadrosunda ise %450 ile standart kadronun çok üzerine<br />

çıkılmıştır(Artvin İl Özel İdaresi Stratejik Planı).<br />

Ardahan<br />

2009 Yılı itibariyle Ardahan’da, 1’i Ardahan Merkez <strong>ve</strong> 2’si de Posof <strong>ve</strong> Göle ilçelerinde<br />

olmak üzere toplam 3 Devlet Hastanesi, Çıldır İlçesinde ise 1 Sağlık Merkezi bulunmaktadır.<br />

Ardahan ilinde toplam yatak kapasitesi 155’tir. Yeterli teçhizatın ilde bulunmadığı<br />

durumlarda, Kars <strong>ve</strong> Erzurum illerinde tedavi görülebilmektedir. Ayrıca Ardahan’da 1 Ağız <strong>ve</strong><br />

Diş Sağlığı Merkezi, 1 Ana Çocuk Sağlığı Merkezi, 1 Verem Savaş Dispanseri, 1 Halk<br />

Sağlığı Laboratuarı, 25 Sağlık Ocağı <strong>ve</strong> 68 Sağlık Evi bulunmaktadır.<br />

Ardahan’da, 49 Uzman Hekim, 55 Pratisyen Hekim, 8 Diş tabibi, 248 Ebe <strong>ve</strong> Hemşire, 239<br />

Sağlık Memuru <strong>ve</strong> GİH personeli bulunmaktadır (Serhat Kalkınma Ajansı).<br />

III.3.3.3. Kültür<br />

Artvin<br />

İlde, yörenin 5000 yıllık tarihi geçmişi içinde yaşam medeniyetlerden kalan <strong>ve</strong><br />

günümüze kadar ulaşabilen, kendi türünde çok nadir manastır, kilise, kale <strong>ve</strong> köprüler<br />

bulunmaktadır. Bunların başlıcaları: Barhal Kilisesi, İşhan Manastır Kilisesi, Dörtkilise,<br />

Dolishane Kilisesi, Porta Manastır Kilisesi, Tibeti Kilisesi, Yeni Rabat Kilisesi, İbrika Şapeli,<br />

Artvin (Livane) Kalesi, Ardanuç Gevhernik Kalesi, Şavşat (Satlel) Kalesi, Ardanuç Ferhatlı<br />

Kalesi, Arhavi Ortacalar, Çifte Köprü, Berta Köprüsü, İskender Paşa Camii <strong>ve</strong> Türbeleri.<br />

Bunların dışında diğer cami <strong>ve</strong> türbeleri sıralayacak olursak, bunlar: Merkez İl<strong>çed</strong>e:<br />

Balcıoğlu Camii, Merkez Camii, Salihbey Camii, Aşağımaden Camii, Oruçlu Camii, Zeytinlik<br />

Camii, Merkez Zeytinlik Aşağı <strong>ve</strong> Yukarı Türbeler, Ardanuç’ta: Aydın Köyü Camii, Bereket<br />

Köyü Camii, Arhavi’de: Dikyamaç Camii, Ulukent Camii, Borçka’da: Muratlı Camii, Yeniyol<br />

Camii, Düzköy Camii, Murgul’da: Aslanlı Camii, Şavşat’ta: Kocabey Camii, Söğütlü Camii,<br />

Köprülü Camii, Köprülü Türbeleri, Yusufeli’de: Bakırtepe Camii, Yaylalar Camii, İnanlı Köyü<br />

Camii bulunmaktadır.<br />

Artvin ilinde 2 adet arkeolojik sit alanı, 2 adet doğal sit alanı <strong>ve</strong> 3 adet tarihi sit alanı<br />

olmak üzere toplam 7 adet sit alanı mevcuttur (Artvin İl Gelişme Planı Çevre <strong>ve</strong> Mekânsal<br />

Gelişme Sektörü Raporu).<br />

Ardahan<br />

Ardahan İli yaklaşık 3000 yıllık bir geçmişe sahip olup, MS. 628 yılında Hazar<br />

Türklerinin bir kolu olan Arda Türklerinin eline geçerek Ardahan adını almıştır. İlk olarak<br />

Yunanca yazılıp M.S. V. yüzyılda Gürcü diline çevrilen “Kartlis-Çkhovreba" adlı kitapta tarihin<br />

başlarında Kimmerlerin gelip Ardahan'ı da içerisine alan Kafkasların Güneyine hâkim<br />

oluşlarını anlatmaktadır. MS 1068 yılında Alparslan tarafından fethedilerek Selçukluların<br />

egemenliğine geçmiş, 1239’da Moğol Cengiz İmparatorluğunun İran Genel Valisi Baycu<br />

Noyan Ardahan’ı da içine alan bütün Aras <strong>ve</strong> Kür boylarını fethedip Cengiz imparatorluğuna<br />

tabi kılınmıştır. 29 Mayıs 1555 tarihinde imzalanan Amasya anlaşması ile Kanuni Sultan<br />

Süleyman tarafından Osmanlı İmparatorluğuna dâhil edilmiştir. Bundan sonra kurulup gelişen<br />

60

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Ardahan medreselerinden birçok şairler, bilginler, paşalar yetişmiştir. Bu durum 1828 deki<br />

Rus istilasına kadar sürmüştür. 1876 -1877 Osmanlı- Rus savaşı sonunda Savaş tazminatı<br />

olarak Kars <strong>ve</strong> Batum ile birlikte 13 Temmuz 1878 Berlin anlaşması ile Ruslara bırakılan<br />

Ardahan 1918 yılında Brest – Litowski anlaşması ile Anavatana kavuşmuş <strong>ve</strong> Cumhuriyetin<br />

ilanından sonra İl olan Ardahan 1926 yılında 877 Sayılı Kanunla ilçe yapılarak Kars İline<br />

bağlanmıştır. 27.05.1992 tarihinde Ardahan il olarak faaliyete geçmiştir(Serhat Kalkınma<br />

Ajansı).<br />

Yöresel yemekler<br />

Kaygana, Peynir Eritme, Mısır Papası, Haşıl, Gaşo, Könbe, Sinor, Bozbaş, Lalanga,<br />

E<strong>ve</strong>lik Sarması, Buğlama, Kelle Paça, Kuymak, Hasuda, Kurut, Elma Dolması, E<strong>ve</strong>lik Aşı,<br />

Pişi, Bozbaş, Kuymak, Ekmek Aşı Ve Helvası en ünlü yemek türleridir.<br />

El sanatları<br />

Halıcılık <strong>ve</strong> gümüş işlemeciliği ildeki en önemli el sanatlarındandır. Yöre motiflerini<br />

taşıyan gümüş kemer, başlık <strong>ve</strong> takılar yöreye gelen turistlerin ilgisini çeken hediyelik<br />

eşyalardır. Yörede el sanatları örnekleri arasında halı, kilim, ğurcun (heybe), yöresel folklorik<br />

bebek giysisi, damal bebeği, yolluk, göğüslük, hasır, keçe, yün çorap, patik, yöresel dantel,<br />

yün iplik, kayış, at koşun araçları sayılabilir. Derme, Kafkas, adiler, lezgi kazağı, koçboynuzu<br />

halı desenleridir.<br />

IV.3.4. Proje Alanı <strong>ve</strong> Yakın Çevresindeki Kentsel <strong>ve</strong> Kırsal Arazi Kullanımları<br />

(Yerleşme Alanlarının Dağılımı, Mevcut <strong>ve</strong> Planlanan Kullanım Alanları, Bu Kapsamda<br />

Sanayi Bölgeleri, Konutlar, Turizm Alanları vb.)<br />

380 kV geriliminde <strong>ve</strong> yaklaşık 120 km uzunluğunda tesis edilmesi planlanan Borçka-<br />

Sınır(Gürcistan) EİH projesinin güzergâhının geçtiği alanın büyük bir bölümünün orman<br />

olduğu tespit edilmiştir.<br />

Proje alanında <strong>ve</strong> güzergâh boyunca herhangi bir planlanan sanayi bölgesi söz konusu<br />

değildir. Proje güzergâhı yakınlarında köy yerleşim yerleri bulunmaktadır ayrıca Borçka<br />

Karaköy Gölü güzergâh içinde kalmaktadır.<br />

IV.3.5. Diğer Özellikler<br />

Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır.<br />

61

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM V<br />

PROJENİN BÖLÜM IV’TE TANIMLANAN ALAN<br />

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK<br />

ÖNLEMLER

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM V: PROJENİN BÖLÜM III’TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ<br />

VE ALINACAK ÖNLEMLER<br />

(Bu Bölümde Projenin Fiziksel <strong>ve</strong> Biyolojik Çevre Üzerine <strong>Etki</strong>leri Tanımlanır, Bu<br />

<strong>Etki</strong>leri Önlemek En Aza İndirmek <strong>ve</strong> İyileştirmek İçin Alınacak Yasal, İdari <strong>ve</strong> Teknik<br />

Önlemler V.1 <strong>ve</strong> V.2 Başlıkları İçin Ayrı Ayrı <strong>ve</strong> Ayrıntılı Şekilde Açıklanır.)<br />

V.1. Hat Güzergahı Boyunca Arazinin Hazırlanması, İnşaat <strong>ve</strong> Tesis Aşamasındaki<br />

Faaliyetler, Fiziksel <strong>ve</strong> Biyolojik Çevre Üzerine <strong>Etki</strong>leri <strong>ve</strong> Alınacak Önlemler<br />

380 kV gerilimli “Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH” projesi kapsamında hat güzergahı<br />

boyunca arazinin hazırlanması, inşaat <strong>ve</strong> tesis aşamasındaki faaliyetler, fiziksel <strong>ve</strong> biyolojik<br />

çevre üzerine etkileri <strong>ve</strong> alınacak önlemler aşağıda detaylı olarak incelenmiştir.<br />

V.1.1. Arazinin Hazırlanması İçin Yapılacak İşler Kapsamında Nerelerde, Ne Kadar<br />

Alanda, Ne Miktarda Hafriyat Yapılacağı, Hafriyat Sırasında Kullanılacak<br />

Malzemelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli <strong>ve</strong> Toksik Olanların Taşınımları,<br />

Depolanmaları <strong>ve</strong> Kullanımları,<br />

Arazi hazırlanması için yapılacak işler kapsamında planlanan EİH projesinde etüt <strong>ve</strong><br />

tevziat çalışmalarından sonra arazide (hat güzergâhında) ilk olarak some noktaları <strong>ve</strong> direk<br />

ayaklarının yerleri belirlenerek aplikasyonları yapılacaktır. Aplikasyonda 1 adet merkez kazığı<br />

4 x 4 = 16 adet ayak kazığı 1 adet konsol kazığı 2 adet istikamet kazığı (ileri <strong>ve</strong> geri) <strong>ve</strong> 1<br />

adet de aliman (ileri hat kazığı) çakılmakta olup bu işlemlerden sonra doğrudan inşaat<br />

aşamasına geçilmektedir.<br />

EİH güzergâhı boyunca toplam 350 adet direk dikilecektir. Bu direklerin 45 tanesi<br />

durdurucu (some), 305 tanesi ise taşıyıcı direktir. İnşaat aşamasında ilk olarak proje alanında<br />

aplikasyonu yapılan enerji iletim hattı direklerinin temel çukurları için kazı işlemleri<br />

yapılacaktır.<br />

Yapılacak kazı çalışmalarında her bir direk için 4 çukur açılmakta olup direk ayaklarının<br />

oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 3 m en <strong>ve</strong> boy ise yaklaşık 3 m x 3 m olacağı<br />

kabulüyle:<br />

Her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi (Vçukur);<br />

Vçukur = 3 x 3 x 3<br />

Vçukur = 27 m 3 olacaktır.<br />

Buna göre 350 adet açılacak direk için;<br />

350 direk x 4 çukur/direk = 1400 adet direk çukuru açılacaktır.<br />

Toplam hafriyat ise birim çukur hacmi 27 m 3 /çukur alınarak;<br />

1400 çukur x 27 m 3 /çukur = 37.800 m 3 olacaktır.<br />

Proje alanında tesis edilecek 350 adet direk için proje kapsamında yapılacak sıyırma <strong>ve</strong><br />

hafriyat işlemlerinde toplam 37.800 m 3 hafriyat yapılacaktır. Bu hafriyat çalışmalarında<br />

bitkisel (nebati) toprak kalınlığı 25 cm kabulüyle:<br />

Üst Örtü Toprağı = 1400 x 3 x 3 x 0,25<br />

= 3150 m 3<br />

Alt Örtü Toprağı = 1400 x 3 x 3 x (3–0,25)<br />

62

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

= 34.650 m 3 çıkarılacaktır.<br />

Üst örtü toprağı düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak <strong>ve</strong> direk ayak kenarlarına<br />

depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak<br />

depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı<br />

ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel (nebati) toprak malzemesi direk<br />

ayaklarının altına düzgün bir şekilde serilecektir. Dolayısıyla arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat<br />

aşamalarında yapılacak bu hafriyat çalışmasıyla hafriyat artığı oluşmayacaktır.<br />

Proje kapsamında hafriyat malzemeleri artması durumunda ise, kamyonlarla ilgili<br />

belediyelerin (Borçka, Ardanuç, Şavşat <strong>ve</strong> Posof Belediyeleri) göstereceği bir alana<br />

boşaltılması sağlanarak malzeme bertaraf edilecektir.<br />

Proje kapsamında gerçekleştirilecek hafriyat çalışmaları sırasında parlayıcı, patlayıcı,<br />

tehlikeli <strong>ve</strong> toksik madde kullanılmayıp sadece iş makineleri kazma kürek vb. makine <strong>ve</strong><br />

ekipman ile çalışmalar yapılacaktır. Tüm bu hafriyat çalışmalarında 18.03.2004 tarih <strong>ve</strong><br />

25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hafriyat Toprağı İnşaat <strong>ve</strong><br />

Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği" hükümlerine uyularak hareket edilecektir.<br />

V.1.2. Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere Taşınacakları<br />

<strong>ve</strong>ya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları,<br />

Direklerin arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamasında direk ayaklarının hafriyat çalışmalarında;<br />

üst örtü toprağı düzgün şekilde yapısı bozulmadan sıyrılacak <strong>ve</strong> direk ayak kenarlarına<br />

depolanacaktır. Sonrasında alt örtü toprağı da benzer şekilde dağıtılmadan çıkarılarak<br />

depolanacaktır. Direk ayaklarının temel işlemlerinin tamamlanmasından sonra alt örtü toprağı<br />

ile temel iç dolgu işlemleri yapılacaktır. Ardından bitkisel (nebati) toprak malzemesi direk<br />

ayaklarının altına düzgün şekilde serilecektir.<br />

Dolayısıyla projenin arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamalarında yapılacak bu hafriyat<br />

çalışmasıyla hafriyat artığı oluşmayacaktır.<br />

Proje kapsamında hafriyat malzemeleri artması durumunda ise, kamyonlarla ilgili<br />

belediyelerin (Borçka, Ardanuç, Şavşat <strong>ve</strong> Posof Belediyeleri) göstereceği bir alana<br />

boşaltılması sağlanarak malzeme bertaraf edilecektir.<br />

V.1.3. Nakil Hatlarına Ait Servis Yollarının İnşası İle İlgili İşlemler; Kullanılacak<br />

Malzemeler<br />

EİH direklerinin tesisi için mevcut yolların kullanılması planlanmakta olup, servis yolu<br />

açılması durumunda ise aşağıdaki hususlara dikkat edilecektir:<br />

� Açılacak servis yollarının kanalları yapılarak derelere sediman taşınımı<br />

önlenecektir.<br />

� Özel mülkiyete girecek alanlarda meydana gelecek zararlar yüklenici firma<br />

tarafından karşılanacaktır.<br />

� Görsel değeri olan alanlardan kaçınılacaktır.<br />

� Proje güzergahında belirlenen ekolojik <strong>ve</strong> kültürel değeri yüksek alanlardan<br />

kaçınılacaktır.<br />

� Yüzey suyu bulunan alanlardan kaçınılacaktır.<br />

� Açılan servis yolları inşaatın bitmesine müteakip eski haline getirilecektir.<br />

63

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Proje maliyetini yükselttiği için servis yolları açmak pek ekonomik olmamaktadır. Ancak<br />

servis yolu açılması durumunda iş gü<strong>ve</strong>nliği için gerekli her türlü tedbir alınacaktır. Servis<br />

yolu çalışmalarında buldozer, greyder <strong>ve</strong> traktör kullanılacaktır. Ayrıca 09.09.2006 tarih <strong>ve</strong><br />

26284 sayılı Dere Yatakları <strong>ve</strong> Taşkınlar hakkında yayımlanan Başbakanlık genelgesinin<br />

hükümlerine uyulacak, genelgenin “Dere yatakları üzerine her ne sebeple olursa olsun<br />

yapılacak köprü <strong>ve</strong> menfez gibi sanat yapıları ile dere yatakları üzerinden <strong>ve</strong>ya sınırından<br />

geçirilecek enerji nakil hattı, yol, petrol-doğal gaz boru hattı, telefon hattı, içme suyu <strong>ve</strong><br />

kanalizasyon hatları <strong>ve</strong> benzerleri gibi çeşitli kuruluşlarca değişik maksatlı yapılar inşa<br />

edilmeden önce DSİ’nin ilgili Bölge Müdürlüklerinden görüş alınacak <strong>ve</strong> yapılacak tesislerin<br />

bu görüşe uygun olarak inşası sağlanacaktır.” Hükmü doğrultusunda gerekli izinler<br />

alınacaktır. Ayrıca 167 sayılı Yeraltı Suları Kanunu hükümlerine uyulacaktır.<br />

V.1.4. İletim Hatlarının İnşası ile İlgili İşlemler,<br />

EİH’nin tesis edilmesi için gerçekleştirilecek çalışmalar; alt montaj, üst montaj <strong>ve</strong> tel<br />

çekimi olmak üzere 3 aşamalı yapılacaktır.<br />

Etüt <strong>ve</strong> Proje: Bölgedeki enerji nakil durumu göz önüne alınarak <strong>ve</strong> aşağıda <strong>ve</strong>rilen<br />

unsurlar titizlikle incelenerek EİH’nin yeri tespit edilir.<br />

- Tesis, Bakım, İşletme Kolaylıkları,<br />

- Bataklık, Sel Yatağı Heyelana Maruz Alanlar,<br />

- Orman, Mey<strong>ve</strong>lik, Kavaklık Gibi Alanlar,<br />

- Askeri Sahalar, Hava Meydanları,<br />

- Devlet Üretme Çiftlikleri, Kavakçılık Enstitüsü vb. Olan Alanlar,<br />

- Telekom hattı <strong>ve</strong> Mevcut EİH Paralellik Durumu,<br />

- Özel Çevre Koruma Alanları,<br />

- Karayolları, DDY, Baraj, Gölet, Sulama Kanalları,<br />

- İmarlı Sahalar,<br />

- Maden <strong>ve</strong> Kömür Alanları<br />

Tespit edilen EİH için ÇED aşamasından sonraki sıralamalar:<br />

� İrtifak <strong>ve</strong> mülkiyet hakkı için kamulaştırma planlarının hazırlanması,<br />

� <strong>İzin</strong>, ruhsat vb. görüşlerin alınması,<br />

� İhale aşaması,<br />

� Yer teslimi (İhale ile yüklenicisi belli olan firmaya yapılır).<br />

Tesis: Tesis aşaması alt montaj, üst montaj <strong>ve</strong> tel çekimi olmak üzere 3 etapta<br />

gerçekleştirilir.<br />

Alt Montaj<br />

EİH alt montajının ilk işlemi, direk ayaklarının yerleşeceği alanların açılmasıdır.<br />

Yaklaşık 3x3 m 2 genişliğinde 3 m derinliğinde açılan 4 ayrı çukura elektrik direğinin ayakları<br />

yerleştirilir. Direk ayakları etrafına demir çubukların hazırlanmasının ardından, kalıplar<br />

halinde kubbe şeklinde beton dökme işlemi yapılır. Ayrıca, topraklama elektrotları 1.5 m<br />

derinliğe gömülür. Toprak direncinin 20 ohm’un altındaki yerlere 1 adet, 20 ohm’un üzerinde<br />

olan yerlerde ise 4 adet elektrot yerleştirilir. Eğer 4 elektrot ile yeterli topraklama<br />

sağlanamazsa elektrotlar iletken bir ızgara ile birbirlerine bağlanarak temas alanı arttırılarak<br />

yeterli iletkenliğe ulaşılır. Bu işlemlerin tamamlanmasının ardından çukurların kazılması<br />

sırasında çıkartılan hafriyat tekrar çukurların kapatılmasında kullanılır <strong>ve</strong> ayakların etrafına<br />

kubbe şeklinde beton dökülerek alt montaj tamamlanır.<br />

64

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Üst Montaj<br />

Üst montaj işleminde; alt montaj sırasında çukurlara yerleştirilen direk ayaklarına<br />

galvanizli çelik pilonlar cıvatalarla monte edilerek elektrik direkleri inşa edilir. Direklerin<br />

inşasının ardından izolatörler direklere monte edilir.<br />

Tel Çekme<br />

Alt <strong>ve</strong> üst montaj işlemlerinden sonra tel çekimine geçilir. Elektrik tellerinin çekilmesi<br />

işlemi için tel çekme <strong>ve</strong> fren makinesi kullanılacaktır. Tel çekimi sırasında direklerin<br />

kulesinden yıldırıma karşı koruma maksatlı “koruma telleri” çekilmektedir. Ayrıca kuşları<br />

EİH’den uzaklaştırmak için direklere kuş kovanlar, hava taşıtlarının hattı fark etmeleri için<br />

ikaz küreleri takılacaktır.<br />

Tesis tamamlandıktan sonra her türlü gü<strong>ve</strong>nlik önlemi için direklere standart işaretler <strong>ve</strong><br />

uyarıcı yazılı levhalar yerleştirilecektir.<br />

V.1.5. İnşaat Esnasında Kırma, Öğütme, Taşıma <strong>ve</strong> Depolama Gibi Toz Yayıcı<br />

İşlemler,<br />

Projenin arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat çalışmalarında kırma öğütme gibi işlemler<br />

yapılmayacak olup sadece direklerin temel çukurları için yapılacak kazı işlemlerinden toz<br />

emisyonu oluşması söz konusu olacaktır. Her bir direk için 4 çukur açılmakta olup direk<br />

ayaklarının oturacağı çukurların derinliği yaklaşık 3 m boyutları ise 3 m x 3 m’dir.<br />

Buna göre her bir direğin bir ayağı için açılacak çukur hacmi;<br />

V = 3 m x 3 m x 3 m<br />

= 27 m 3 olacaktır.<br />

Toplam hafriyat miktarı, toprak yoğunluğu 1,60 ton/m 3 alınarak;<br />

Hafriyat Miktarı =Toprak Yoğunluğu x Toplam Hacim bağıntısından;<br />

= 27 m 3 x 1,60 ton/m 3<br />

= 43,20 ton olarak bulunur.<br />

Bir ayak çukuru için kazı işlemleri ortalama 4 saat sürmektedir. Buna göre saatte<br />

yapılacak hafriyat miktarı; 43,20 ton/4 saat = 10,8 ton/saat olacaktır.<br />

Tablo V.1.5.1 Toz Emisyonu Kütlesel Debi Hesaplamalarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri<br />

Kaynaklar<br />

65<br />

Emisyon Faktörleri kg/ton<br />

Kontrolsüz Kontrollü<br />

Patlatma 0,080 -<br />

Sökme 0,025 0,0125<br />

Yükleme 0,010 0,005<br />

Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) 0,7 0,35<br />

Boşaltma 0,010 0,005<br />

Depolama 5,8 2,9<br />

Birincil Kırıcı 0,243 0,0243<br />

İkincil Kırıcı 0,585 0,0585<br />

Üçüncül Kırıcı 0,585 0,0585<br />

Kaynak: Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-12, Tablo: 12.6<br />

Tablo V.1.5.1’de <strong>ve</strong>rilen emisyon faktörlerine göre kazı esnasında toz emisyon faktörü<br />

yükleme <strong>ve</strong> boşaltma toz emisyon faktörleri ile aynı olarak 0,01 kg/ton alınır (Kazı <strong>ve</strong>

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

yükleme emisyon faktörleri aynı formül kullanılarak hesaplanır/US EPA AP-42). Buna göre<br />

toplam saatlik kütlesel toz debisi; 10.80 ton/saat x 0,01 kg/ton= 0,108 kg/saat olarak bulunur.<br />

Sonuç olarak;<br />

03.07.2009 tarih <strong>ve</strong> 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi<br />

Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek-2’de, hava kirlenmelerini temsil<br />

eden değerler ölçümlerle elde edilen hava kalitesi değerleri hesapla elde edilen hava<br />

kirlenmesine katkı değerleri <strong>ve</strong> bu değerlerle teşkil edilen toplam kirlenme değerlerinin tespit<br />

edilmesine baca dışındaki yerlerden yayılan emisyonlar 1 kg/saat’ten küçükse gerek<br />

olmadığı belirtilmektedir.<br />

Projenin inşaat aşamasında toz emisyonu için hesaplanan değer 0,108 kg/saat olduğu<br />

için hava kalitesi katkı değerlerinin tespit edilmesine gerek kalmamıştır.<br />

Ancak, arazide oluşabilecek tozlanmayı minimuma indirgemek SKHKKY’nin “İzne Tabi<br />

Tesisler İçin Emisyon Sınırları” ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma<br />

malzemelerle ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyularak, toz emisyonları<br />

minimize edilecektir.<br />

Projenin işletme aşamasında enerji iletim hattından kaynaklı hava kalitesi üzerine<br />

herhangi bir etki söz konusu olmayacaktır.<br />

Araçlardan Kaynaklı Emisyon Miktarları<br />

Proje kapsamında kazı <strong>ve</strong> dolgu işlemlerinin dışında iş makinelerinden kaynaklanacak<br />

toz emisyonu oluşması söz konusudur.<br />

Proje arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat çalışmalarında kamyon, ekskavatör, beton pompası, vinç<br />

<strong>ve</strong> tel çekme makinesi gibi iş makineleri kullanılacaktır. Kullanılacak iş makinelerinde yakıt<br />

olarak mazot kullanılması söz konusudur.<br />

Projenin inşaat aşamalarında kullanılacak iş makinelerin emisyon miktarları yakıt, araç<br />

yaşı <strong>ve</strong> hızına değişmektedir. EPA tarafından belirlenen bu emisyon faktörleri Tablo<br />

V.1.5.2’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.1.5.2 Emisyon Faktörleri (Mobile Sources Emission Factors, EPA, 1995)<br />

Parametre Hafif İş Makinesi (Dizel) Ağır İş Makinesi (Dizel)<br />

HC (g/km) 0,181 1,313<br />

CO (g/km) 0,719 5,95<br />

NOx (g/km) 0,544 4,056<br />

Proje kapsamında çalışacak araçlardan yayılacak toplam emisyonların kütlesel debileri;<br />

aynı anda 2 hafif <strong>ve</strong> 2 ağır dizel iş makinasının/aracının çalışacağı <strong>ve</strong> araç hızının ortalama<br />

hızının 40 km/saat olacağı varsayımlarıyla hesaplanmış olup, gerek bu değerler <strong>ve</strong> gerekse<br />

“Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” (SKHKKY) “tesislerin hava<br />

kirlenmesine katkı değerlerinin hesaplanması” ile ilgili olarak belirlenen sınır değerleri Tablo<br />

V.1.5.2’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.1.5.3 Proje Kapsamında Çalışan Araçlardan Yayılan Toplam Emisyonların Kütlesel Debileri<br />

Parametre Kütlesel Debi (g/saat) Kütlesel Debi (kg/saat)<br />

SKHKKY Madde 40’da<br />

<strong>ve</strong>rilen Emisyon Sınır<br />

Değerleri (kg/saat)<br />

HC (Hidrokarbonlar) 119,5 0,1195 -<br />

CO (Karbonmonoksit) 533,5 0,5335 50<br />

NOx (Azot oksitler) 368 0,368 4<br />

Tablo V.1.5.3’te de görüldüğü üzere; araçların ortaya çıkardıkları emisyonların toplam<br />

miktarları, 03.07.2009 tarih <strong>ve</strong> 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren<br />

66

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

“SKHKKY’, “tesislerin hava kirlenmesine katkı değerlerinin hesaplanması” ile ilgili olarak<br />

belirlenen sınır değerleri altında olduğu için kirlenme değerleri hesaplanmamıştır.<br />

Bu emisyonların kontrolleri 08.07.2003 tarih <strong>ve</strong> 25162 sayılı Resmi Gazete’ de<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren Motorlu Kara Taşıtlarının Egzoz Emisyonlarının Ölçüm <strong>ve</strong><br />

Denetlenmesine İlişkin Tebliğ gereğince yerine getirilecek olup, araçlara ait emisyon pulları<br />

inşaat süresince kontrol edilecektir.<br />

V.1.6. Proje Kapsamında Oluşacak Katı Atık Miktarı <strong>ve</strong> Özellikleri, Nasıl Bertaraf<br />

Edileceği,<br />

Arazi Hazırlık <strong>ve</strong> İnşaat Aşaması<br />

Proje kapsamında enerji iletim hattı arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamasında alt montaj, üst<br />

montaj <strong>ve</strong> tel çekme işlemlerinde toplam 45 kişinin çalışması öngörülmektedir. Dolayısıyla,<br />

projenin arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat çalışmaları kapsamında tüm işlemlerin gerçekleşmesi<br />

sırasında aynı anda farklı bölgelerde 45 kişinin çalışması düşünülmekte olup, proje<br />

kapsamında istihdam edilecek vasıfsız personel mümkün olduğunca bölgeden sağlanacaktır.<br />

Projenin arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat aşamalarında çalışacak toplam 45 kişiden kaynaklı,<br />

evsel nitelikli katı atık oluşması söz konusu olacaktır. Bir kişiden kaynaklı günlük katı atık<br />

miktarı 1,21 kg/gün ( 1 ) kabulüyle;<br />

45 kişi x 1,21 kg/gün-kişi = 54,45 kg/gün evsel nitelikli katı atık oluşacaktır.<br />

� Evsel katı atıklar şantiye alanında uygun konteynırlarda toplanacak <strong>ve</strong> belirli<br />

aralıklarla ilgili belediye tarafından alınması sağlanacaktır.<br />

� İnşaat atıkları sarı renkli geçici biriktirme konteynırları içinde toplanacak,<br />

üzerlerine atık türleri yazılacaktır. Bu atıklar evsel <strong>ve</strong>ya tehlikeli atıklar ile<br />

karıştırılmayacaktır. Yüklenici firma tarafından kullanılmayan bu atıkların<br />

belediye tarafından alınması sağlanacak, ya da lisanslı bir taşıma şirketi<br />

aracılığıyla yine lisans almış bir geri kazanım <strong>ve</strong>ya bertaraf şirketine<br />

gönderilecektir. Evsel nitelikli katı atıkların Belediyeye ait depolama sahasına<br />

kabulü için gerekli izin <strong>ve</strong> belge yüklenici firma tarafından alınacaktır.<br />

� Ambalaj atıklarının kullanılabilir durumda olanları ayrılacak, kalanlar ise geri<br />

dönüşüm tesisine satılacaktır.<br />

� İnşaat alanında biyolojik olarak parçalanamayan hiçbir atık bırakılmayacaktır.<br />

Tesisi Teşekkülümüzce planlanan EİH’nin ÇED Kararı alınmadan ihalesi<br />

yapılmamaktadır. Şantiye kurulması <strong>ve</strong> kurulacak yerin belirlenmesi kararı ihaleyi alan<br />

yüklenici belirlemektedir. Bu nedenle oluşacak katı atık, atık su <strong>ve</strong> hafriyat atıklarının hangi<br />

belediye sınırları içerisinde bertaraf edileceği net değildir. Tesis İhalesi Teknik<br />

Şartnamesinde Nihai ÇED Raporunda belirtilen hususlara <strong>ve</strong> ilgili yönetmelik <strong>ve</strong> kanunlara<br />

uyması gerekliliği yer alacaktır. Yüklenici firmanın Nihai ÇED Raporunda taahhüt edilen<br />

hususlara uymaması durumunda tüm sorumluluk <strong>ve</strong> yükümlülük kendisine ait olacaktır.<br />

Projenin inşaat aşamasında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların (yemek artığı,<br />

ambalaj kağıdı, pet şişe, cam şişe vb.) 14.03.1991 tarih <strong>ve</strong> 20814 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan <strong>ve</strong> 05.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25777 sayılı Resmi Gazete<br />

değişikliği ile yayınlanan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği gibi<br />

1 Kaynak: DİE, 2006 Yılı Belediye Katı Atık İstatistikleri<br />

67

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

denizlere, göllere <strong>ve</strong> benzeri alıcı ortamlara, caddelere, ormanlara <strong>ve</strong> çevrenin olumsuz<br />

yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar<br />

uyarılacak <strong>ve</strong> gerek bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin tüm<br />

hükümlerine uymaları sağlanacaktır. İnşaat döneminde evsel katı atıkların Artvin <strong>ve</strong> Ardahan<br />

Belediyeleri tarafından alınması sağlanacaktır. ÇED Kararının temininden sonra tesis ihalesi<br />

yapılacağından inşaat sırasında oluşacak katı atıkların hangi belediye sınırları içerisinde<br />

bulunacağı <strong>ve</strong> bertaraf edileceği ihaleyi alan müteahhit firma tarafından belirlenecektir.<br />

Ayrıca proje kapsamında oluşması muhtemel geri dönüşümü mümkün olan ambalaj <strong>ve</strong><br />

ambalaj atıkları; 24.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe<br />

giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ <strong>ve</strong> 30.03.2010 tarih <strong>ve</strong> 27537 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına<br />

Dair Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir.<br />

İşletme Aşaması<br />

EİH işletmeye alındıktan sonra bakım ekipleri tarafından hat güzergahı boyunca<br />

senenin belirli zamanlarında yapılacak incelemelerde hattın bakımı yapılacak olup,<br />

İzolatörlerin kırılması durumunda izolatörler yenilenecek; tellerin tolerans dışı gevşemesi<br />

(uzaması) <strong>ve</strong>ya kopması durumunda teller tamir edilecek, hasarlı malzemeler yenisi ile<br />

değiştirilecek, eskileri TEİAŞ’a ait depolarda stoklanacaktır. Daha sonra bu malzemeler<br />

hurda olarak lisans almış firmalara satılacaktır. Yurtdışında bazı uygulamalarda olduğu gibi,<br />

hat altında bitki yetişmesini önlemek amacıyla herhangi bir kimyasal madde (Herbisit)<br />

kullanılmayacaktır.<br />

Projenin işletme aşamasında personel çalışmayacağı için evsel nitelikli atık<br />

oluşmayacaktır. Projenin inşaat aşamasında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların<br />

(yemek artığı, ambalaj kâğıdı, pet şişe, cam şişe vb.) 14.03.1991 tarih <strong>ve</strong> 20814 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan <strong>ve</strong> 05.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25777 sayılı Resmi<br />

Gazete değişikliği ile yayınlanan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği<br />

gibi denizlere, göllere <strong>ve</strong> benzeri alıcı ortamlara, caddelere ormanlara <strong>ve</strong> çevrenin olumsuz<br />

yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar<br />

uyarılacak <strong>ve</strong> gerek bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin tüm<br />

hükümlerine uymaları sağlanacaktır. İnşaat döneminde evsel katı atıkların ilgili Belediye<br />

Başkanlıkları tarafından alınması sağlanacaktır. ÇED Kararının teminden sonra tesis ihalesi<br />

yapılacağından inşaat sırasında oluşacak katı atıkların hangi belediye sınırları içerisinde<br />

bulunacağı <strong>ve</strong> bertaraf edileceği ihaleyi alan müteahhit firma tarafından belirlenecektir.<br />

Ayrıca proje kapsamında oluşması muhtemel geri dönüşümü mümkün olan ambalaj <strong>ve</strong><br />

ambalaj atıkları; 24.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe<br />

giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ <strong>ve</strong> 30.03.2010 tarih <strong>ve</strong> 27537 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına<br />

Dair Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir.<br />

V.1.7. Proje Kapsamında Kullanılacak Su Miktarları, Nereden <strong>ve</strong> Nasıl Temin<br />

Edileceği, Bu Suların Kullanımı Sonucu Oluşacak Atık Suların Hangi İşlemlerden<br />

Sonra Hangi Alıcı Ortama Nasıl Verileceği <strong>ve</strong> Bu Suların Özellikleri,<br />

Projenin arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat çalışmalarında aynı anda çalışacak toplam 45 kişi<br />

için içme <strong>ve</strong> kullanma suyu miktarı bir kişinin günlük içme <strong>ve</strong> kullanma suyu ihtiyacı 150<br />

lt/kişi-gün ( 2 ) kabul edilirse;<br />

45 kişi x 150 lt/kişi-gün = 6.750 lt/gün = 6,75 m 3 /gün su kullanılacaktır.<br />

2 Kaynak: Su Temini <strong>ve</strong> Atıksu Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ - 1998, Prof. Dr.Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU)<br />

68

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Ayrıca gerekmesi durumunda beton imalatı için her bir direk ayağına yaklaşık 1 m 3 <strong>ve</strong><br />

yapılacak hafriyat çalışmaları esnasında toz emisyonunu önlemek için ise 2,5 m 3 su tüketimi<br />

olacaktır. Beton imalatı <strong>ve</strong> tozuma için kullanılacak sular beton <strong>ve</strong> toprak bünyesinde<br />

kalacağı için herhangi bir atıksu oluşumu söz konusu olmayacaktır.<br />

Çalışacak kişiler tarafından kullanılacak suyun tamamının atık su olarak geri döneceği<br />

kabulüyle oluşacak evsel nitelikli atıksu miktarı 6,75 m 3 /gün olarak hesaplanır.<br />

Proje kapsamında açığa çıkacak evsel nitelikli atıksu, orta kirlilikte evsel atıksu özelliği<br />

ile karakterize edilebilir. Uzun araştırmalar sonucu ortaya çıkan literatür bilgilerine göre,<br />

projenin arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamalarında oluşacak evsel nitelikli atıksuyun karakteristiği<br />

ile ilgili toplam kirlilik yükleri Tablo V.1.7.1.’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.1.7.1 Projenin Arazi Hazırlık <strong>ve</strong> İnşaat Aşamasında Oluşacak Evsel Nitelikli Atıksuyun Toplam Kirlilik Yükü<br />

PARAMETRE<br />

Birim yük<br />

(mg/l)<br />

Toplam yük (kg/saat)<br />

Arazi Hazırlık <strong>ve</strong> İnşaat Aşaması<br />

BOI5 220 0,0619<br />

KOI 500 0,141<br />

AKM 220 0,0619<br />

Yağ-gres 100 0,028<br />

Toplam P 8 0,00225<br />

Toplam N 40 0,011<br />

Toplam Cl 50 0,014<br />

Toplam sülfür 30 0,008<br />

Toplam organik karbon 160 0,045<br />

pH 6-9<br />

Kaynak: Metcalf and Eddy. (2004). Wastewater Engineering; Treatment, Disposal and Reuse, Mc Graw Hill Book<br />

Company, New York, ABD.<br />

Personelin içme suyu damacanalarla şantiye alanına getirilecektir. Diğer tüketilen sular<br />

Belediye şebekesinden sağlanacaktır.<br />

İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklanacak atık sular, şantiye kurulacağı<br />

için varsa mevcut kanalizasyon sistemine (Merkez, Ardanuç, Borçka, Şavşat <strong>ve</strong> Posof<br />

ilçelerinin atıksu <strong>ve</strong> kanalizasyon sistemi) yoksa yapılacak sızdırmaz fosseptikte (Ek-8)<br />

biriktirilecektir. Fosseptikte biriken atık sular şantiye alanın bulunduğu İlçe Belediyesine ait<br />

vidanjörlerle çekildikten sonra ilgili Belediyenin kanalizasyon sistemine <strong>ve</strong>rilerek bertaraf<br />

edilecektir. Atık sular hiçbir şekilde yerüstü <strong>ve</strong> yeraltı su kaynaklarına boşaltılmayacaktır.<br />

Bölge dışından gelecek personel için şantiye kurulması söz konusu olabilir, ancak çalışacak<br />

vasıfsız personel bölgeden karşılanacağından vasıfsız personel için konaklama <strong>ve</strong> atık<br />

oluşumu ile ilgili bir sorun oluşmamaktadır.<br />

Hattın uzun olmasından dolayı şantiyenin kurulacağı yer henüz belli değildir. Projenin<br />

ÇED kararı temin edildikten sonra ihale aşamasına geçilecektir. İhaleyi alan yüklenici firma<br />

şantiyenin kurulacağı yeri kendisi belirleyecektir. İhalenin teknik şartnamesinde ÇED<br />

<strong>raporu</strong>nda <strong>ve</strong> eklerinde belirtilen tüm hususlara <strong>ve</strong> ilgili yönetmeliklere uyulması şartı yer<br />

almaktadır. Atık sular ile ilgili izinler ihale sonrası yüklenici tarafından temin edilecektir.<br />

Projenin işletme aşamasında personel çalışmayacağı için evsel nitelikli atık su<br />

oluşmayacaktır.<br />

İnşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli atık su bertarafı sonucunda alınacak<br />

belgeler denetimler sırasında görevlilere beyan etmek üzere 5 yıl süreyle saklanacak,<br />

kanalizasyon sistemi mevcut altyapıların bulunduğu yerlerde kanalizasyon sistemine<br />

bağlanacak, atıksu bağlantı izni alınacaktır.<br />

Ayrıca EİH inşaat çalışmalarında yapılacak beton imalatları için; arazide ulaşımın<br />

mümkün olduğu direklerde hazır beton (beton santralinde hazırlanarak mikser araçları ile<br />

direk yerine getirilen beton) kullanılacaktır. Ulaşım imkânlarının mümkün olmadığı direkler<br />

69

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

için ise yerinde döküm beton imalatı yapılacaktır. Hazır beton için gerekli su beton tedarikçi<br />

firma tarafından betonun hazırlandığı yerde temin edilmektedir. Gerek hazır beton <strong>ve</strong><br />

gerekse yerinde dökme beton imalatlarında kullanılacak sular, malzeme bünyesinde<br />

kalacağından herhangi bir atık su oluşturmayacaktır. Ayrıca çalışma yapılan direkte beton<br />

imalatların bitmesinden sonra geri dönen mikser araçlarının yıkanması, proje sahası <strong>ve</strong> yakın<br />

çevresinde yaptırılmayacak olup, beton tedarikçi firmanın kendi sahasında (beton santrali)<br />

yapması sağlanacaktır. Belediyeden temin edilmesi gereken izinler yüklenici firma tarafından<br />

yapılacağından, gerekli izinler inşaat aşamasında alınacaktır.<br />

Proje kapsamında, Lağım <strong>ve</strong> Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak<br />

Çukurlara Ait Yönetmelik ile 31 Aralık 2004 tarih <strong>ve</strong> 25687 sayılı Resmi Gazete’de (RG)<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin 16., 17., 18., 19., 20. <strong>ve</strong> 32.<br />

maddeleri <strong>ve</strong> 30.03.2010 sayılı 27537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren<br />

SKKY’de değişiklik yapılmasına dair yönetmelik , 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu <strong>ve</strong><br />

Yönetmeliği ile 31.05.2005 tarih <strong>ve</strong> 25831 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Toprak<br />

Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri yerine getirilecektir.<br />

İnşaat faaliyetleri sırasında kuru <strong>ve</strong> akar derelere atık atılmayacak <strong>ve</strong> dere yatakları<br />

değiştirilmeyecektir.<br />

Sonuç olarak, projenin tüm aşamalarında, 31 Aralık 2004 tarih <strong>ve</strong> 25687 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ‘’Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’’, 13 Şubat 2008<br />

tarih <strong>ve</strong> 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü<br />

Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” <strong>ve</strong> 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu<br />

<strong>ve</strong> Yönetmeliği’nin hükümleri yerine getirilecektir.<br />

V.1.8. Enerji İletim Hatlarında Yapılacak Topraklama İle İlgili İşlemler,<br />

Enerji İletim Tesisleri için topraklama işlemleri “TEİAŞ Genel Müdürlüğü” tarafından<br />

hazırlanan Montaj Teknik Şartnamesi hükümlerine göre yapılmaktadır.<br />

Topraklama işlemi, toprak direncinin 20 ohm’un altında olması yapılmamaktadır. İlkel<br />

toprak direnci 20 om’dan büyük olan bütün beton <strong>ve</strong> ızgara temeller için, direk mevkiinin<br />

merkez noktasındaki bir topraklama kazığı <strong>ve</strong>ya plakası tesis edilir <strong>ve</strong> bu kazık <strong>ve</strong>ya plaka<br />

birbirine köşegen olarak zıt iki ayağa irtibatlandırılır. Bu işlem sonucu toprak direncinin 20<br />

ohm’un altına düşmesi durumunda başka bir topraklama uygulanmamaktadır.<br />

Toprak direncinin 20 ohm’un üstünde olması durumunda kontropualar (topraklamanın<br />

iyi yapılamadığı durumlarda kullanılan dairesel biçimde düzenlenmiş tel kablolar) ila<strong>ve</strong> edilir.<br />

20 ohm topraklama direnci elde edilinceye <strong>ve</strong>ya bütün ayaklara kontropua konuncaya kadar<br />

bu ila<strong>ve</strong>ler yapılmaya devam edilecektir. Direnç ölçümü, kazık <strong>ve</strong>ya dirençten irtibatı ayrılmış<br />

topraklama teli plaka vasıtası ile yapılacak olup; kloridler <strong>ve</strong>ya iletkenlik tuzları<br />

kullanılmayacaktır.<br />

Ayrıca, canlıların direk <strong>ve</strong>ya indirek olarak temas edebileceği tüm cihazlar <strong>ve</strong> metal<br />

aksamlar bu topraklama ağına en az iki noktadan irtibatlanacaktır. Enerji iletim tesislerinde<br />

yapılan bu topraklama sonucu, adım <strong>ve</strong> dokunma gerilimleri de dikkate alınarak trafo merkezi<br />

sahasındaki topraklama direnç değerinin 1 Ohm’un altına getirilmesi planlanmaktadır.<br />

70

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

V.1.9. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> Tesislerin İnşası Sırasında Yapılacak İşler Nedeni<br />

ile Meydana Gelecek Gürültünün Kaynakları <strong>ve</strong> Seviyesi,<br />

Projenin arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamalarında; kazı inşaat montaj vb. çalışmalarında<br />

kullanılacak makine <strong>ve</strong> ekipmanlardan; işletme aşamasında ise rüzgardan <strong>ve</strong> iletkenlerden<br />

kaynaklı korona gürültüsünün oluşması söz konusu olacaktır.<br />

V.1.9.1. Arazi Hazırlık <strong>ve</strong> İnşaat Aşaması<br />

Projenin arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamalarında; EİH’de kazı, inşaat, montaj, vb.<br />

çalışmalarda kullanılacak makine <strong>ve</strong> ekipmanlardan gürültü oluşması söz konusu olacaktır.<br />

EİH Arazi Hazırlık <strong>ve</strong> İnşaat Çalışmaları<br />

EİH inşaatında meydana gelecek gürültünün kaynakları <strong>ve</strong> seviyeleri alt montaj <strong>ve</strong> üst<br />

montaj olmak üzere iki aşamada değerlendirilmiştir.<br />

Arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat çalışmaları aşamasında kullanılacak makine <strong>ve</strong> ekipmanların<br />

aynı zamanda <strong>ve</strong> aynı yerde çalıştığı varsayılarak en olumsuz şartlarda ortaya çıkacak<br />

toplam ses basınç düzeyini hesaplamak amacıyla önce her bir kaynaktan oluşacak ses gücü<br />

düzeyinden toplam ses gücü düzeyleri bulunur:<br />

LWT<br />

LWİ<br />

LWT<br />

n<br />

= 10 log (� 10<br />

i�1 Lwi/10 ) formülü yardımıyla hesaplanmaktadır.<br />

= Her bir iş makinesinden kaynaklanan ses gücü düzeyi (dB)<br />

= Toplam ses gücü düzeyi (dB)<br />

Kaynakların tamamından oluşacak toplam ses gücü düzeyi bulunduktan sonra, oluşan<br />

bu ses gücü düzeyinin r uzaklıkta yaratacağı toplam ses basınç düzeyi (LPT) aşağıdaki formül<br />

kullanılarak hesaplanmaktadır.<br />

LPT<br />

A = 4пr 2<br />

= LWT + 10 log (Q/A)<br />

LPT = Tüm iş makinelerinden r mesafede oluşan toplam ses basınç düzeyi<br />

Q = Yönelme katsayısı (Yer düzeyindeki ses kaynağının yarı küresel dağılımı, Q<br />

=2)<br />

r = Kaynaktan uzaklık (m)<br />

Atmosferin etkisiyle seste azalma (Aatm) kaynağın frekansına <strong>ve</strong> kaynaktan uzaklığa<br />

bağlıdır. Ortalama ses basınç seviyesindeki atmosferik rötuş nedeniyle meydana gelecek<br />

azalma ise aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır.<br />

Aatm = 7,4 x 10 -8 x f 2 x r / �<br />

Aatm = Atmosferik rötuş ile ses basıncı düzeyindeki düşüş (dBA)<br />

f = İletilen sesin frekansı (50-4.000 Hz aralığı)<br />

r = Kaynaktan uzaklık (m)<br />

( 3 )<br />

� = Havanın Bağıl Nemi (% 72)<br />

3 Artvin <strong>ve</strong> Ardahan illeri için ortalama bir değer alınmıştır. (Kaynak Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü)<br />

71

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Ses (gürültü) düzeyinin hesabı ise, aşağıdaki formülün yardımıyla yapılır.<br />

L = Lpt - Aatm+DF<br />

L = Ses (gürültü) düzeyi (dBA),<br />

DF = Düzeltme faktörü<br />

(500 Hz için -3,6 dBA, 1.000 Hz için 0 dBA, 2.000 Hz için 1,2 dBA <strong>ve</strong> 4.000 Hz<br />

için 1 dBA).<br />

4 farklı frekans için hesaplanan değişik mesafelerdeki ses (gürültü) düzeylerinin<br />

logaritmik olarak toplamından, toplam ses (gürültü) düzeyi hesaplanır.<br />

LT<br />

LT<br />

Li<br />

n<br />

= 10 (� log (10<br />

i�1 Li/10 )<br />

= Toplam ses (gürültü) düzeyi (dBA),<br />

= 4 farklı frekanstaki ses (gürültü) düzeyleri (dBA).<br />

İş ekipmanı <strong>ve</strong> iş ekipmanı kaynaklı gürültüler için ses basınç düzeyleri; Açık Alanda<br />

Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili<br />

Yönetmenlikte, bu yönetmelikte olmayan değerler ise Doç. Dr. Nevzat Özgü<strong>ve</strong>n’in<br />

Endüstriyel Gürültü Kontrolü, Makine Mühendisleri Odası yayınından alınmış olup; EİH’nın<br />

arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamasındaki gürültü hesapları bu formüller kullanılarak yapılmıştır.<br />

i) Alt Montaj Aşaması<br />

Arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat çalışmaları kapsamında yapılacak alt montaj işlemlerinde<br />

gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar <strong>ve</strong> özellikleri Tablo V.1.9.1.1’de; bu<br />

araçlardan kaynaklanacak ses (gürültü) düzeyleri uzaklığa göre sırasıyla Tablo V.1.9.1.2’de,<br />

ilgili grafik ise Şekil V.1.9.1.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine <strong>ve</strong> Ekipmanların Özellikleri<br />

Gürültü Kaynağı Adet Ses Gücü Seviyesi (dBA)<br />

Kamyon 1 101<br />

Ekskavatör 1 103<br />

Beton Pompası <strong>ve</strong>ya karıştırıcı 1 115<br />

( 4 )<br />

4 Endüstriyel Gürültü Kontrolü, Makine Mühendisleri Odası, Do. Dr. Nevzat Özgü<strong>ve</strong>n<br />

72

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo V.1.9.1.2 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı<br />

r (m) LPT (dBA)<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=500)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=500)<br />

L (dBA)<br />

(f=500)<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=1.000)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=1.000)<br />

L (dBA)<br />

(f=1.000)<br />

73<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=2.000)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=2.000)<br />

L (dBA)<br />

(f=2.000)<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=4.000)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=4.000)<br />

L (dBA)<br />

(f=4.000)<br />

1 107.45 0.00 -3.2 104.25 0.00 0 107.44 0.00 1.2 108.64 0.02 1 108.43 113.52<br />

5 93.47 0.00 -3.2 90.27 0.01 0 93.46 0.02 1.2 94.65 0.08 1 94.38 99.51<br />

10 87.45 0.00 -3.2 84.24 0.01 0 87.44 0.04 1.2 88.60 0.16 1 88.28 93.46<br />

20 81.43 0.01 -3.2 78.22 0.02 0 81.40 0.08 1.2 82.54 0.33 1 82.10 87.37<br />

30 77.90 0.01 -3.2 74.70 0.03 0 77.87 0.12 1.2 78.98 0.49 1 78.41 83.79<br />

40 75.40 0.01 -3.2 72.19 0.04 0 75.36 0.16 1.2 76.44 0.66 1 75.75 81.22<br />

50 73.47 0.01 -3.2 70.25 0.05 0 73.42 0.21 1.2 74.46 0.82 1 73.64 79.22<br />

60 71.88 0.02 -3.2 68.67 0.06 0 71.82 0.25 1.2 72.84 0.99 1 71.90 77.58<br />

70 70.54 0.02 -3.2 67.33 0.07 0 70.47 0.29 1.2 71.46 1.15 1 70.39 76.18<br />

80 69.38 0.02 -3.2 66.16 0.08 0 69.30 0.33 1.2 70.26 1.32 1 69.07 74.96<br />

90 68.36 0.02 -3.2 65.14 0.09 0 68.27 0.37 1.2 69.19 1.48 1 67.88 73.88<br />

100 67.45 0.03 -3.2 64.22 0.10 0 67.34 0.41 1.2 68.23 1.64 1 66.80 72.90<br />

125 65.51 0.03 -3.2 62.28 0.13 0 65.38 0.51 1.2 66.19 2.06 1 64.45 70.82<br />

150 63.92 0.04 -3.2 60.69 0.15 0 63.77 0.62 1.2 64.51 2.47 1 62.46 69.10<br />

200 61.43 0.05 -3.2 58.17 0.21 0 61.22 0.82 1.2 61.80 3.29 1 59.14 66.35<br />

250 59.49 0.06 -3.2 56.22 0.26 0 59.23 1.03 1.2 59.66 4.11 1 56.38 64.18<br />

300 57.90 0.08 -3.2 54.63 0.31 0 57.60 1.23 1.2 57.87 4.93 1 53.97 62.37<br />

350 56.56 0.09 -3.2 53.27 0.36 0 56.20 1.44 1.2 56.33 5.76 1 51.81 60.83<br />

400 55.40 0.10 -3.2 52.10 0.41 0 54.99 1.64 1.2 54.96 6.58 1 49.83 59.48<br />

500 53.47 0.13 -3.2 50.14 0.51 0 52.95 2.06 1.2 52.61 8.22 1 46.24 57.20<br />

600 51.88 0.15 -3.2 48.53 0.62 0 51.27 2.47 1.2 50.62 9.87 1 43.02 55.32<br />

700 50.54 0.18 -3.2 47.16 0.72 0 49.82 2.88 1.2 48.87 11.51 1 40.03 53.71<br />

800 49.38 0.21 -3.2 45.98 0.82 0 48.56 3.29 1.2 47.30 13.16 1 37.23 52.31<br />

900 48.36 0.23 -3.2 44.93 0.93 0 47.44 3.70 1.2 45.86 14.80 1 34.56 51.07<br />

1000 47.45 0.26 -3.2 43.99 1.03 0 46.42 4.11 1.2 44.53 16.44 1 32.00 49.95<br />

LT (dBA)

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Şekil V.1.9.1.1 EİH Alt Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeylerinin<br />

Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği<br />

ii) Üst Montaj Aşaması<br />

EİH arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat çalışmaları kapsamında yapılacak üst montaj<br />

işlemlerinde gürültüye neden olabilecek makine, ekipmanlar <strong>ve</strong> özellikleri Tablo V.1.9.1.3’de,<br />

bu araçlardan kaynaklanacak ses (gürültü) düzeyleri uzaklığa göre sırasıyla Tablo<br />

V.1.9.1.4’te, ilgili grafik ise Şekil V.1.9.2’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.1.9.1.3 EİH Üst Montaj Çalışmalarında Kullanılacak Makine <strong>ve</strong> Ekipmanların Özellikleri<br />

Gürültü Kaynağı Adet Gürültü Seviyesi (dBA)<br />

Kamyon 1 101<br />

Vinç 1 101<br />

Tel Çekme Makinesi 1 105<br />

74

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo V.1.9.1.4 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ortalama Ses (Gürültü) Düzeylerinin Mesafelere Göre Dağılımı<br />

r (m) LPT (dBA)<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=500)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=500)<br />

L (dBA)<br />

(f=500)<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=1.000)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=1.000)<br />

L (dBA)<br />

(f=1.000)<br />

75<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=2.000)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=2.000)<br />

L (dBA)<br />

(f=2.000)<br />

Aatm<br />

(dBA)<br />

(f=4.000)<br />

DF<br />

(dBA)<br />

(f=4.000)<br />

L (dBA)<br />

(f=4.000)<br />

1 99.56 0.00 -3.2 96.36 0.00 0 99.56 0.00 1.2 100.76 0.02 1 100.55 105.64<br />

5 85.58 0.00 -3.2 82.38 0.01 0 85.58 0.02 1.2 86.76 0.08 1 86.50 91.63<br />

10 79.56 0.00 -3.2 76.36 0.01 0 79.55 0.04 1.2 80.72 0.16 1 80.40 85.58<br />

20 73.54 0.01 -3.2 70.34 0.02 0 73.52 0.08 1.2 74.66 0.33 1 74.21 79.49<br />

30 70.02 0.01 -3.2 66.81 0.03 0 69.99 0.12 1.2 71.10 0.49 1 70.53 75.91<br />

40 67.52 0.01 -3.2 64.31 0.04 0 67.48 0.16 1.2 68.56 0.66 1 67.87 73.34<br />

50 65.58 0.01 -3.2 62.37 0.05 0 65.53 0.21 1.2 66.58 0.82 1 65.76 71.34<br />

60 64.00 0.02 -3.2 60.79 0.06 0 63.94 0.25 1.2 64.95 0.99 1 64.01 69.70<br />

70 62.66 0.02 -3.2 59.44 0.07 0 62.59 0.29 1.2 63.57 1.15 1 62.51 68.30<br />

80 61.50 0.02 -3.2 58.28 0.08 0 61.42 0.33 1.2 62.37 1.32 1 61.19 67.08<br />

90 60.48 0.02 -3.2 57.26 0.09 0 60.39 0.37 1.2 61.31 1.48 1 60.00 65.99<br />

100 59.56 0.03 -3.2 56.34 0.10 0 59.46 0.41 1.2 60.35 1.64 1 58.92 65.02<br />

125 57.63 0.03 -3.2 54.39 0.13 0 57.50 0.51 1.2 58.31 2.06 1 56.57 62.94<br />

150 56.04 0.04 -3.2 52.80 0.15 0 55.89 0.62 1.2 56.63 2.47 1 54.58 61.22<br />

200 53.54 0.05 -3.2 50.29 0.21 0 53.34 0.82 1.2 53.92 3.29 1 51.25 58.47<br />

250 51.61 0.06 -3.2 48.34 0.26 0 51.35 1.03 1.2 51.78 4.11 1 48.49 56.29<br />

300 50.02 0.08 -3.2 46.74 0.31 0 49.71 1.23 1.2 49.99 4.93 1 46.09 54.49<br />

350 48.68 0.09 -3.2 45.39 0.36 0 48.32 1.44 1.2 48.44 5.76 1 43.93 52.95<br />

400 47.52 0.10 -3.2 44.22 0.41 0 47.11 1.64 1.2 47.08 6.58 1 41.95 51.60<br />

500 45.58 0.13 -3.2 42.26 0.51 0 45.07 2.06 1.2 44.73 8.22 1 38.36 49.32<br />

600 44.00 0.15 -3.2 40.65 0.62 0 43.38 2.47 1.2 42.73 9.87 1 35.13 47.44<br />

700 42.66 0.18 -3.2 39.28 0.72 0 41.94 2.88 1.2 40.98 11.51 1 32.15 45.83<br />

800 41.50 0.21 -3.2 38.10 0.82 0 40.68 3.29 1.2 39.41 13.16 1 29.35 44.43<br />

900 40.48 0.23 -3.2 37.05 0.93 0 39.55 3.70 1.2 37.98 14.80 1 26.68 43.19<br />

1000 39.56 0.26 -3.2 36.11 1.03 0 38.54 4.11 1.2 36.65 16.44 1 24.12 42.07<br />

LT (dBA)

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Şekil V.1.9.1.2 EİH Üst Montaj Aşamasında Tüm Kaynaklardan Oluşacak Ses (Gürültü) Düzeyinin<br />

Mesafelere Göre Dağılımı Grafiği<br />

07.03.2008 tarihli <strong>ve</strong> 26809 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren<br />

“<strong>Çevresel</strong> Gürültünün Değerlendirilmesi <strong>ve</strong> Yönetimi Yönetmeliği” Ek-VIII Tablo-5’te belirtilen<br />

şantiye alanı için çevresel gürültü sınır değerleri Tablo IV.1.9.1.5’te <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.1.9.1.5 Şantiye Alanı İçin <strong>Çevresel</strong> Gürültü Sınır Değerleri<br />

FAALİYET TÜRÜ (YAPIM YIKIM <strong>ve</strong> ONARIM) Lgündüz (dBA)<br />

Bina 70<br />

Yol 75<br />

Diğer kaynaklar 70<br />

Tablo V.1.9.1.2 <strong>ve</strong> Tablo V.1.9.1.4’te <strong>ve</strong>rilen gürültü seviyeleri Tablo V.1.9.1.5’te <strong>ve</strong>rilen<br />

yönetmelik değerleriyle karşılaştırıldığında; alt montaj aşamasında 150 m <strong>ve</strong> üst montaj<br />

aşamasında 60 metre sonra, “07.03.2008 tarihli <strong>ve</strong> 26809 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayınlanarak yürürlüğe giren “<strong>Çevresel</strong> Gürültünün Değerlendirilmesi <strong>ve</strong> Yönetimi<br />

Yönetmeliği" Ek-VIII, Tablo 5’te belirtilen 70 dBA sınırının altında kaldığı görülmektedir.<br />

Proje kapsamında arazi hazırlık çalışmaları açık sahada yapılacağından, gürültü<br />

tedbirlerinin alınması oldukça güç olacaktır. Gürültü, çalışmalar süresince gün boyu değişiklik<br />

gösterecek ancak çalışmalar gündüz (07.00 – 19.00) yapılacağından gürültü oluşumu<br />

sınırlandırılmış olacaktır. Zorunlu bir durum (Karayolu atlaması, trafik yoğunluğu, vb.)<br />

oluşmadıkça geceleri çalışma yapılmayacaktır.<br />

Proje kapsamındaki çalışmalarda, söz konusu yönetmeliğin 11. maddesinde belirtilen<br />

kara yolu araçlarında uyulması gereken şartlar <strong>ve</strong> 15. maddesinde açık alanda kullanılan<br />

ekipmanlarda uyulması gereken şartlar dikkate alınarak, gürültü oluşumunu minimize etmek<br />

için gerekli tedbirler alınacaktır.<br />

İnşaat aşamasında makine <strong>ve</strong> ekipmanlarda meydana gelecek gürültüden çalışanları<br />

koruyabilmek için, 4857 sayılı İş Kanuna istinaden çıkartılmış ilgili yönetmelikler <strong>ve</strong> tüzük<br />

hükümleri gereğince, işçilerin gürültüye maruz kalmaları sonucu sağlık <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nlik yönünden<br />

oluşabilecek risklerden, özellikle işitme ile ilgili risklerden korunmaları için gerekli önlemler<br />

alınacaktır. Bu konuda ayrıca 27.11.2002 tarih <strong>ve</strong> 37-265 sayılı TEİAŞ İş Gü<strong>ve</strong>nliği<br />

76

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Yönetmeliği’nin 254. maddesi gereğice; ses <strong>ve</strong> gürültü olan yerlerde çalışan kişi, kulaklarını<br />

koruması için kulaklık <strong>ve</strong>ya kulak tıkaçlarını mutlaka kullanacaktır.<br />

Böylece, çalışmalarda makine <strong>ve</strong> ekipmanlardan kaynaklı oluşacak gürültü seviyeleri<br />

çalışanları rahatsız etmeyecek düzeye indirilmiş olacaktır. Ayrıca yönetmeliklerin öngördüğü<br />

değerlere bağlı kalınarak, çevreye <strong>ve</strong>rilecek gürültü, minimum düzeyde tutulmuş olacaktır.<br />

V.1.9.2. İşletme Aşaması<br />

İşletme döneminde, elektrik alan, iletkenlerin yüzeylerinde havanın elektriksel olarak<br />

parçalanmasıyla yüklü parçacıkların ortaya çıkmasına neden olur ki bu da “korona” olarak<br />

adlandırılmaktadır. Korona gürültüsü, iletkenlerden kaynaklanan bir crackling (çatırdama)<br />

gürültüdür. İşletme aşamasında rüzgâr gürültüsü <strong>ve</strong> iletkenlerden oluşan korona gürültüsü<br />

oluşması beklenmektedir. Arka planda oluşacak doğal gürültünün etkisiyle korona gürültüsü<br />

duyulamayacak seviyelerde olacaktır.<br />

Korona gürültüsü kuru <strong>ve</strong> yaş havada olur, fakat hafif yağmurda, korona gürültüsü,<br />

yağmurun oluşturduğu gürültüden bile büyük olabilir. Bandıllı iletkenli iletim hatları çok az<br />

korona gürültüsü yaratır <strong>ve</strong> bu gürültünün kamulaştırma alanının ötesinden duyulması<br />

zordur. Tablo V.1.9.2.1’deki benzer gerilimli (380 kV) Çayırhan-Sincan TM EİH’da yapılan<br />

aşağıdaki ölçüm sonuçları ile de doğrulanmaktadır.<br />

Tablo V.1.9.2.1 380 kV EİH <strong>ve</strong> TM için Gürültü Ölçüm Değerlerileri<br />

MESAFE NORMAL YÜK(280 MW) PUANT YÜK(300 MW)<br />

(dBA) (dBA)<br />

0 m 49,7 54,1<br />

10 m 45,7 53,1<br />

20 m 43,8 52,8<br />

Kaynak: Gürültü Kirliliği Ölçüm Analiz Raporu, Rapor No:15.07.2002.G.0001 Çevre Bakanlığı,<br />

Enerji iletim hattının bakım <strong>ve</strong> denetleme çalışmaları esnasında kullanılacak araçlardan<br />

dolayı da gürültü oluşumu söz konusu olabilecektir. Ancak bu gürültülerin çok düşük<br />

miktarlarda olması <strong>ve</strong> çevredekileri fazla etkilememesi beklenmektedir.<br />

V.1.10. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini<br />

Amacıyla Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri <strong>ve</strong> Ne Kadar Alanda Bu İşlerin<br />

Yapılacağı,<br />

Faaliyetin arazi hazırlığı <strong>ve</strong> inşaat aşamasında bitki türleri için olumsuz etki bitkisel<br />

toprak örtüsünün sıyrılmasından dolayı biyomas kaybının oluşmasıdır. Ancak, faaliyetin<br />

inşaat aşamasının tamamlanmasından sonra bitkisel toprak üzerinde yer alan bitki örtüsü,<br />

bitkisel toprakta mevcut olan tohum, rizom, soğan vb. <strong>ve</strong>jetatif organları vasıtasıyla tekrar<br />

önceki mevcut örtüyü oluşturacaktır.<br />

Projenin 78 km’lik kısmı ormanlık sahadan geçmektedir. Güzergahın yakın çevresinde<br />

Kayın, Köknar, Ladin, Meşe, Kestane, Huş, Sarıçam, Kavak <strong>ve</strong> değişik yapraklılar mevcuttur.<br />

Proje kapsamında yaklaşık 43059 adet ağaç kesilecektir. Projenin tesisi için kesilecek<br />

ağaçlar için Artvin <strong>ve</strong> Erzurum Orman Bölge Müdürlükleri’nden gerekli izinler alınacaktır.<br />

77

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

V.1.11. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini<br />

Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım<br />

Kabiliyetleri <strong>ve</strong> Tarım Ürün Türleri, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım İzni,<br />

380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH projesi kapsamında toplam 350 adet direk<br />

dikilmesi öngörülmektedir. Bunlardan 45 tanesi durdurucu tipte geri kalan 305 tanesi ise<br />

taşıyıcı tipte olacaktır. 350 direk için elden çıkarılacak tarımsal <strong>ve</strong> ormansal alan yaklaşık<br />

35.200 m 2 ’dir.<br />

İrtifak hakkı için kamulaştırılacak alan ise hattın her iki yanından 25’er m olmak üzere<br />

toplam 50 m genişliğinde koridor mera alanları <strong>ve</strong> direk yerleri hariç irtifak hakkı tesis<br />

edilecek alan olarak hesaplanmıştır. Bu koridor esas alınarak irtifak hakkı için<br />

kamulaştırılacak alan yaklaşık 5.271.000 m 2 ’dir.<br />

EİH güzergahı boyunca enerji iletilen tellerin altında kalan <strong>ve</strong> irtifak hakkı tesis edilecek<br />

tarım alanlarında inşaat çalışmaları tamamlandıktan sonra tarım yapılmaya devam<br />

edilebilecektir.<br />

Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için<br />

19.07.2005 tarih <strong>ve</strong> 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı’<br />

Toprak Koruma <strong>ve</strong> Arazi Kullanım Kanununun 13. maddesi gereğince Artvin <strong>ve</strong> Ardahan İl<br />

Toprak Koruma Kurullarına müracaat edilerek Tarım Dışı Amaçlı Arazi Kullanım İzni<br />

alınacak, ayrıca aynı kanunun 12. maddesi <strong>ve</strong> kanuna ait yönetmeliğin 12. maddesi<br />

gereğince ilgili tarım alanlarında İl Tarım Müdürlüklerince hazırlanacak etüt <strong>raporu</strong> <strong>ve</strong> Toprak<br />

Koruma Kurullarının belirteceği hususlar doğrultusunda toprak koruma projesi<br />

hazırlattırılarak gerekli tedbirler alınacaktır.<br />

Proje güzergâhında mera alanı bulunması durumunda 4342 sayılı Mera Kanunu’nun<br />

14. maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz konusu<br />

mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin <strong>ve</strong> Ardahan Valiliklerine (Valilik<br />

Mera Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır.<br />

V.1.12. Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini<br />

Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür <strong>ve</strong> Sayıları, Meşçere Tipi, Kapalılığı, Orman Alanları<br />

Üzerine Olası <strong>Etki</strong>ler <strong>ve</strong> Alınacak Tedbirler, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak<br />

Tedbirler,<br />

V.1.12.1 Arazinin Hazırlanması <strong>ve</strong> İnşaat Alanı İçin Gerekli Arazinin Temini<br />

Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür <strong>ve</strong> Sayıları, Meşçere Tipi <strong>ve</strong> Kapalılığı,<br />

Proje için Ek-4.’te hazırlanan orman meşçere haritası üzerinde yapılan tespitlere göre<br />

güzergâhın yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık alandan geçmektedir. Hattın geçtiği güzergâhın<br />

merkezinden 25 m sağa 25 m sola olmak üzere 50 m genişliğinde bir koridor inşaat<br />

çalışmalarından etkileneceğinden: 78 000 m x 50m =3.900.000 m 2 (yaklaşık 390 ha) orman<br />

alanı bu çalışmalardan etkilenecektir. Proje güzergahında tespit edilen orman alanının<br />

yaklaşık 308 ha’ı üzerinde değişik türlerde orman bitki örtüsü, geriye kalan 82 ha ise orman<br />

bitki örtüsünden yoksun OT ( Orman Toprağı ) alanlarıdır. Proje güzergâhında değişik çağ<br />

<strong>ve</strong> kapalılıkta saf <strong>ve</strong> karışık Ladin, Göknar, Sarıçam, Kestane, Meşe, Kayın, Gürgen,<br />

Kızılağaç, Kavak, Ihlamur <strong>ve</strong> diğer yapraklılardan oluşan orman alanları bulunmaktadır. Direk<br />

ayaklarının tesis edileceği alanlarda ki orman ağaçları kesilecek, tel altlarında kalan<br />

alanlarda bulunan ağaçlar ise vadi atlamasının yapıldığı yerler hariç kesilecektir. Hattın<br />

orman alanından geçen kısmının coğrafi koşullarda düşünüldüğünde yaklaşık %30’u vadi<br />

78

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

atlaması şeklinde geçirilecektir. Bu nedenle hattın 23,4 km’lik kısmı üzerinde bulunan<br />

ağaçlara herhangi bir zarar <strong>ve</strong>rilmeyecektir. Ancak yaklaşık 54,6 km orman alanında bulunan<br />

ağaçlar kesilerek 50 m’lik koridor tamamen temizlenecektir. Tüm direklerin 50 m’lik koridor<br />

içerinde tesis edileceği düşünülerek bu alan içerisinde kesilecek olan ağaç türü <strong>ve</strong> sayısına<br />

ait detaylı bilgi Tablo V.1.12.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. (Tablodaki rumuzların açıklaması için Bkz.<br />

Başlık IV.2.6)<br />

Tablo V.1.12.1.1 Kesilecek Ağaç Türü, Sayısı Mesçere Tipi <strong>ve</strong> Kapalılığı<br />

Isletme Ad SeflıkAdı Mescere Tipi Kapalılık Çağ<br />

Sınıfı<br />

ARDANUÇ<br />

ARTVİN<br />

ARDANUÇ<br />

ORTAKOY<br />

79<br />

Toplam<br />

Alan (m 2 )<br />

Mevcut<br />

Ağaç<br />

Sayısı<br />

(Adet)<br />

Kesilecek<br />

Ağaç<br />

Sayısı<br />

(Adet)<br />

BÇs - 1490 15 10<br />

BL - 9464 95 66<br />

BM - 390 4 3<br />

BM-T - 51455 515 360<br />

Çsbc2 2 bc 7134 285 200<br />

Çscd2 2 cd 614 25 17<br />

ÇsLb2 2 b 7874 79 55<br />

ÇsLbc3 3 bc 39374 3150 2205<br />

ÇsLc2 2 c 28630 286 200<br />

GLbc3 3 bc 58707 4697 3288<br />

Lcd2 2 d 16069 643 450<br />

LÇsb3 3 b 29566 296 207<br />

LÇsc3 3 c 13971 559 391<br />

LDybc2 2 c 17177 172 120<br />

LGbc3 3 bc 6259 501 351<br />

MDyb3 3 b 50933 1019 713<br />

BDy-T 9262 185 130<br />

BGL 4677 94 65<br />

BGL-T 17841 268 187<br />

BL 30093 602 421<br />

BLDy-T 33332 500 350<br />

BMDy-T 198624 3972 2781<br />

ÇsGcd3 3 cd 14376 1078 755<br />

GA 21433 429 300<br />

GC 43632 873 611<br />

Gcd3 3 cd 28129 563 394<br />

Gd3 3 d 9049 181 127<br />

GLA 17837 357 250<br />

GLC 29308 586 410<br />

GLcd1-T 1 5872 88 62<br />

GLcd2 3 cd 6957 278 195<br />

GLcd3 3 cd 46447 1858 1301<br />

GLcd3-T 3 cd 7011 280 196<br />

KnGcd3 3 cd 9355 281 196<br />

KnLGcd3 3 cd 4 0 0<br />

Lc2 2 c 8549 342 239<br />

Lcd1 1 d 26 1 0<br />

Lcd2 2 d 5007 200 140<br />

Lcd3 3 cd 13522 270 189<br />

LGcd2 2 cd 8213 329 230<br />

Mbc3 3 bc 686 21 14

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BORÇKA<br />

GÖLE<br />

ŞAVŞAT<br />

BALCI<br />

BORCKA<br />

KARSIKOY<br />

POSOF<br />

AKDAMLA<br />

BKn 4328 43 30<br />

BKnKz 34814 348 244<br />

BKnL 34499 345 241<br />

BKn-T 9770 98 68<br />

BL 12782 128 89<br />

BLG 27276 273 191<br />

BLKn 72537 725 508<br />

Knbc3 3 bc 4729 284 199<br />

Knd2 2 d 45674 457 320<br />

KnGLcd3 3 cd 14404 288 202<br />

KnL0a 0 a 3595 144 101<br />

KnLa0 0 a 21759 870 609<br />

KnLcd3 3 cd 26333 527 369<br />

KnLd1 1 d 9067 181 127<br />

KnLd2 2 d 33369 667 467<br />

KnLGcd2 2 cd 11800 236 165<br />

KnLGd2 2 d 60180 1204 843<br />

Kzd1 1 d 7352 110 77<br />

KzKsKnL0a 0 a 18478 370 259<br />

KzLd1 1 d 2497 37 26<br />

LGd2 2 d 2565 51 36<br />

LKncd2 2 d 14784 296 207<br />

LKnd2 2 d 36206 724 507<br />

LKnGa0 0 a 50418 2017 1412<br />

LKnGd1 1 d 19623 392 275<br />

LKnGd2 2 d 49137 1228 860<br />

BMÇs 73698 737 516<br />

BMÇs-T 16516 165 116<br />

BM-T 15977 160 112<br />

GnKsbc3 3 bc 3467 104 73<br />

Knc3 3 c 10149 304 213<br />

Knd2 2 d 39387 630 441<br />

KnGnKscd2 2 cd 5114 102 72<br />

KnMcd2 2 cd 7447 112 78<br />

KsGnc2 2 c 13143 263 184<br />

KsKzbc2 2 bc 9993 200 140<br />

MGnÇsbc3 3 bc 17851 357 250<br />

BKnL 37720 566 396<br />

Knd2 2 d 58915 589 412<br />

KnKzGnd2 2 d 42296 677 474<br />

KnLd3 3 d 5760 69 48<br />

KnLKsd1 1 d 17716 354 248<br />

Kzd2 2 d 21274 425 298<br />

KzKnGnKscd3 3 cd 60052 1201 841<br />

KzKsd2 2 d 19602 392 274<br />

KzLGncd3 3 d 42 1 1<br />

BKBt 10972 110 77<br />

BKvDy 50811 508 356<br />

Çsab3 3 ab 19744 790 553<br />

Çscd2 2 cd 39933 998 699<br />

Çscd3 3 cd 13157 263 184<br />

Çsd/a d/a 11035 441 309<br />

BDy 47359 474 332<br />

BG 63115 631 442<br />

80

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BL 5424 54 38<br />

Çscd3 3 cd 6242 125 87<br />

GLD 47455 475 332<br />

LGbc2 2 bc 30298 1212 848<br />

LGbc3 3 bc 84112 3364 2355<br />

LGcd2 2 cd 8372 251 176<br />

LGcd3 3 cd 16763 419 293<br />

LGcd3 3 cd 16763 436 305<br />

ŞAVŞAT<br />

ÇBKBt<br />

ÇBLÇs<br />

162478<br />

166453<br />

1625<br />

1665<br />

1137<br />

1165<br />

ÇBLG 33416 334 234<br />

ÇsLb2 2 b 8214 164 115<br />

Lb2 2 b 5361 268 188<br />

LÇsb1 1 b 66275 3314 2320<br />

LÇsb2 2 b 15924 318 223<br />

LGbc2 2 c 30996 1240 868<br />

TEPEBASI BL 205 2 1<br />

Lcd3 3 cd 10811 324 227<br />

VELIKOY ÇBG 15766 158 110<br />

ÇBL 75724 1514 1060<br />

Genel Toplam<br />

Kaynak: Orman Mesçere Haritası<br />

3075622 61512 43059<br />

Tablodan anlaşılacağı üzere projenin tesisi sırasında değişik tür, yaş, çap <strong>ve</strong> boylarda<br />

43059 adet ağaç kesilecek, kesim gerekli izinler alındıktan sonra ilgili orman işletme<br />

şefliğince gerçekleştirilecek olup elde edilen emval ilgili orman işletme şefliği tarafından<br />

değerlendirilecektir.<br />

V.1.12.2 Orman Alanları Üzerine Olası <strong>Etki</strong>ler <strong>ve</strong> Alınacak Tedbirler,<br />

Proje kapsamında inceleme koridoru boyunca direk yerleri için tespit edilen alanlarda ki<br />

ağaçların tamamı kesilecek, topografyanın uygun olduğu vadi atlamalarında vb. yerlerde<br />

irtifak alanı içerinde kalan ağaçlar kesilmeyecek, topografyanın <strong>ve</strong> bitki örtüsünün el<strong>ve</strong>rişli<br />

olmadığı alanlarda ise irtifak alanına giren ağaçlar kesilecektir. Yapılan kesimler alanda<br />

bulunan bitki kompozisyonunda (tür çeşitliğinde) değişikliğe neden olmayacaktır. Kesim<br />

sonrası elde edilen emval ilgili orman idaresince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp<br />

söz konusu olmayacaktır. İrtifak alanı içerisinde kalan ormanlık alanın 6 ayda bir bakımı<br />

yapılacak olup periyodik bakımlarla bu alanın muhafazası sağlanacaktır. İnşaat sırasında<br />

çıkacak hafriyat, direk yerlerinde tekrar dolgu malzemesi olarak kullanılacak olup kazı fazlası<br />

malzeme oluşumu söz konusu olmayacaktır. Ancak kazı fazlası malzeme atığı oluşumu söz<br />

konusu olduğunda çıkan kazı fazlası malzeme ormanlık alana rastgele atılmayacaktır.<br />

V.1.12.3 Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Tedbirler,<br />

EİH yapımı çalışmaları sırasında çalışılacak personele orman yangınları <strong>ve</strong> sebepleri<br />

konusunda eğitim <strong>ve</strong>rilecek. Yangını önlemek için (ateş yakılmaması <strong>ve</strong> izmarit atılmaması<br />

vb.) konularda personel uyarılacak, 177 Orman Yangınları İhbar hattı personele öğretilecek<br />

<strong>ve</strong> gerekli görülmesi halinde yangın ikaz levhaları dikilecektir. Çalışmalar sırasında kesilecek<br />

ağaçlardan oluşan kesim artıkları ( dal, yaprak, ekonomik değeri olmayan ürün vb) alanda<br />

bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak <strong>ve</strong> bitki kalıntısı) <strong>ve</strong> diri örtü<br />

(çalılar, sürünücüler, yıllık <strong>ve</strong> çok yıllık otsu bitkiler) temizliği yapılacaktır.<br />

Doğal afet <strong>ve</strong>ya kaza sonucunda hattın kopması durumunda; hat koruma röleleri<br />

devreye girerek hatta meydana gelen dengesizliği ortadan kaldıracak <strong>ve</strong> hattaki enerjiyi<br />

81

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

kesecektir. Kısaca kopan tel yere düşmeden önce üzerindeki enerjiyi kaybedeceğinden<br />

muhtemel yangınlar önlenmiş olacaktır. Ayrıca 50 m lik koridor içinde tellere temas edecek<br />

ağaçlar periyodik bakımlar sırasında tespit edilerek budanacak, gerektiği takdirde tıraşlama<br />

kesimi yapılarak alan boşaltılacaktır. Kesim sonrası alanda kesim artıkları ( dal, yaprak,<br />

ekonomik değeri olmayan ürün vb) bırakılmayacak, gerekli görülmesi halinde ölü örtü (yaprak<br />

<strong>ve</strong> bitki kalıntısı) <strong>ve</strong> diri örtü (çalılar, sürünücüler, yıllık <strong>ve</strong> çok yıllık otsu bitkiler) temizliği<br />

yapılacaktır.<br />

Daha önce tesis edilen EİH’lerde cam izolatörler kullanırken, kırılan cam izolatörlerin<br />

yere düşmesi <strong>ve</strong> güneş altında mercek etkisi yaratarak ölü <strong>ve</strong> diri örtünün tutuşması gibi<br />

olumsuz etkilerin yaşanmaması için silikon izolatörler kullanılmasına dikkat edilecektir.<br />

İşletme aşamasında hattın periyodik bakımı en az 6 ayda bir yapılacaktır.<br />

V.1.13. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına<br />

Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personel İçin Kurulacak Şantiye Alanı Ve<br />

Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde Ve Nasıl Temin Edileceği,<br />

Proje kapsamında EİH’nin; alt montaj çalışmalarında 10 kişi, üst montaj çalışmalarında<br />

20 kişi <strong>ve</strong> tel çekme işlemlerinde 15 kişinin çalışması öngörülmektedir.<br />

EİH inşaat çalışmaları boyunca vasıfsız işçiler bölge halkından karşılanacağı için bu<br />

personel kendi konutlarında ihtiyaçlarını karşılayacaklardır. Diğer personel ise temel<br />

ihtiyaçlarını, kurulacak şantiye alanında karşılayacaktır.<br />

V.1.14. Hat Güzergahı <strong>ve</strong> Yakın Çevresinde Yeraltı <strong>ve</strong> Yerüstünde Bulunan Kültür<br />

<strong>ve</strong> Tabiat Varlıklarına (Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Olabilecek<br />

<strong>Etki</strong>lerin İrdelenmesi) (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması<br />

Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki <strong>Etki</strong>lerinin Şiddeti <strong>ve</strong> Yayılım <strong>Etki</strong>sinin<br />

Belirlenmesi,<br />

Proje alanında; Artvin <strong>ve</strong> Ardahan ilinde 2872 sayılı Çevre Kanunu ‘’Özel Çevre<br />

Koruma Bölgeleri’’ başlığında tanımlanmış Özel Çevre Koruma alanı bulunmamaktadır.<br />

Ancak Artvin ilinde 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’na kapsamında koruma altına alınan<br />

“Borçka Karagöl Tabiat Koruma Parkı” <strong>ve</strong> Ardahan ili Posof ilçesi sınırlarında 4915 Sayılı<br />

Kara Avcılığı Kanunu kapsamında 2006 yılında koruma altına Alınan Posof Yaban Hayatı<br />

Geliştirme Sahası yer almaktadır. (Bkz. IV.2.7 başlığı)<br />

Projenin Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Üzerine Olabilecek <strong>Etki</strong>leri<br />

Projenin yaklaşık 33 km’lik kısmı Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları<br />

içerisinde tesis edilecek olup, EİH Gürcistan tarafından tesis edilecek olan EİH’na Posof<br />

ilçesi Türkgözü köyü sınırlarında bağlanacaktır. EİH’nin bu kısmında Yaban Hayatı<br />

Geliştirme Sahası içerisinden hem teknik hem de ekonomik açıdan geçilmek zorunda<br />

kalınmış olup bu konuda yaban hayatı bölümünde konusunda uzmanlaşmış öğretim üyesinin<br />

görüşüne baş vurulmuş <strong>ve</strong> Ekosistem Değerlendirme Raporu temin edilmiştir (Ek-12).<br />

Söz Konusu Ekosistem Değerlendirme Raporu, Teşekkülümüzce Karadeniz Teknik<br />

Üni<strong>ve</strong>rsitesi Orman Fakültesi Öğretim Üyelerinden Yaban Hayatı Uzmanı Doç. Dr. Şağdan<br />

BAŞKAYA’ya hazırlatılmıştır. Hazırlanan raporda “Posof Yaban Hayatı Geliştirme<br />

Sahasında gerçekleştirilecek olan, Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH projesinin, yukarıda<br />

belirtilen önlemlerin alınması <strong>ve</strong> iyileştirme çalışmalarının yapılması halinde başta<br />

hedef tür olan Dağ horozu <strong>ve</strong> sahanın koruma <strong>ve</strong> yönetimini gerektiren diğer değerler<br />

olan, Huş (Betula sp.) ormanları, Bıldırcın kılavuzu (Crex crex), Posof çiçeği<br />

(Chaerophyllum posofianum), Kafkas filbahrisi (Phladelpihus caucasica), Kafkas<br />

arısı (Apis mellifera caucasica), Dere alası (Salmo trutta) ile yaban hayat başta<br />

82

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

olmak üzere bütün ekosistemi kabul edilebilir bir oranda etkileyeceği, türlerin bu<br />

alandaki devamlılıklarını tehlikeye düşürmeyeceği sonuç <strong>ve</strong> kanaatine varılmıştır”<br />

yönünde görüş bildirilmiştir. EİH tesisi sırasında raporda belirtilen önlemler alınacak <strong>ve</strong><br />

gerekli hallerde iyileştirme çalışmaları yapılacak olup bu çalışmalar orman mühendisi görüş<br />

<strong>ve</strong> önerileri ile İl Çevre <strong>ve</strong> Orman Müdürlüğü’nün <strong>nihai</strong> kararları doğrultusunda<br />

gerçekleştirilecektir.<br />

Ayrıca hedef tür olan Dağ Horozu’nun eş tutma döneminde (Mayıs-Haziran) inşaat<br />

çalışması yapılmayacaktır.<br />

2003 tarih <strong>ve</strong> 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu hükümlerine uyulacaktır.<br />

V.1.15. Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına<br />

Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı <strong>ve</strong> Çevre için Riskli <strong>ve</strong> Tehlikeli Olanlar,<br />

380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH proje kapsamında hiçbir şekilde parlayıcı,<br />

patlayıcı maddeler ile toksik maddeler kullanılmayacak olup, inşaat çalışmalarının tamamı iş<br />

makineleri ile insan gücünden yararlanılarak gerçekleştirilecektir.<br />

Projenin işletmeye geçecek sürede personel için iş makinelerinden kaynaklı kazalar ile<br />

yüksekten düşme sonucu yararlanma <strong>ve</strong>ya ölme kazaları söz konusu olmaktadır. Yöre halkı<br />

için ise direk yerleri inşaat çalışmalarında açılacak çukurlara düşerek meydana gelebilecek<br />

kazalar söz konusudur.<br />

İnşaat süresince meydana gelebilecek riskleri en aza indirgemek için 10 Haziran 2003<br />

tarihli 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu<br />

kapsamında yürürlüğe giren İşçi Sağlığı <strong>ve</strong> İş Gü<strong>ve</strong>nliği Tüzüğü, İş Sağlığı <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nliği,<br />

Çalışanların İş Sağlığı <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nliği Eğitimlerinin Usul <strong>ve</strong> Esasları Hakkında Yönetmeliği,<br />

Sağlık <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nlik Şartları Yönetmeliği ile 27.11.2002 tarih <strong>ve</strong> 37-265 sayılı TEİAŞ İş<br />

Gü<strong>ve</strong>nliği Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır.<br />

Bu nedenle inşaat çalışmaları kapsamında meydana gelebilecek riskler aşağıdaki<br />

yöntemlerle en aza indirgenmeye çalışılacaktır.<br />

� Proje başlamadan önce bir iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği planı hazırlanacak,<br />

hazırlanacak plan doğrultusunda işçilere anlatılacaktır.<br />

� İnşaat süresince tüm inşaat alanlarında gerekli uyarıcı işaret <strong>ve</strong> levhalar<br />

asılacaktır.<br />

� Personele ilk yardım konularında eğitim <strong>ve</strong>rilecektir.<br />

� İnşaat alanına giren her personele, personel koruyucu ekipmanlar (baret,<br />

eldi<strong>ve</strong>n, gü<strong>ve</strong>nlik botu, kulak koruyucu) sağlanacak <strong>ve</strong> kullanmaları sağlanacak.<br />

� İlk yardım çantası, araç <strong>ve</strong>ya şantiye alanında bulundurulacaktır.<br />

İnşaat süresince herhangi bir tehlikeli, patlayıcı <strong>ve</strong> parlayıcı malzeme kullanılmayacağı<br />

için bu konuda herhangi bir risk beklenmemektedir. Ancak araçların bakım işlemleri en yakın<br />

akaryakıt istasyonunda yapılacak olmasına rağmen, araçlardan kaynaklanacak motor<br />

yağları, boya gibi malzemenin kaza sonucu dökülmesine karşın absorbanlar (kum, talaş) ile<br />

dökülen madde ortamdan uzaklaştırılacaktır.<br />

Proje kapsamında 14 Mart 2005 tarih <strong>ve</strong> 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak<br />

yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği <strong>ve</strong> 30.03.2010 tarihli değişiklik <strong>ve</strong><br />

30.07.2008 <strong>ve</strong> 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların<br />

Kontrolü Yönetmeliği <strong>ve</strong> 30.03.2010 tarihli değişiklik <strong>ve</strong> 31.05.2005 tarih <strong>ve</strong> 25831 sayılı<br />

83

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği<br />

esaslarına uyulacaktır.<br />

V.1.16. Taşkın Önleme <strong>ve</strong> Drenaj İle İlgili İşlemler (Derelerin Üzeri<br />

Kapatılmayacak, Dere Yataklarına, Baraj Gölüne Hafriyat, Molozlar <strong>ve</strong> Her Türlü Atık<br />

Malzemenin Dökülmeyeceğinin Taahhüt Edilmesi)<br />

Artvin bölgesinde, taşkın olasılığı yüksek olan alanlar genellikle kıyı bölgeleri olarak<br />

belirlenmiştir. İç bölgelere doğru, bu olasılık oldukça azalmaktadır. EİH Güzergahı boyunca<br />

herhangi bir sulama, drenaj <strong>ve</strong>ya diğer tarla içi geliştirme projeleri tespit edilmemiş olup<br />

güzergah üzerinde herhangi bir proje bulunması halinde ilgili kurumlardan (DSİ, İl Özel<br />

İdaresi vb.) gerekli izinler alınacaktır.<br />

Bunun dışında proje güzergâhı boyunca geçilecek olan akarsuların, çayların, kuru <strong>ve</strong><br />

akar dere yataklarının faaliyet sırasında zarar görmesi engellenecek, belirtilen akarsuların<br />

yataklarına pasa atılmayacak <strong>ve</strong> herhangi bir müdahalede bulunulmayacak, aynı zamanda<br />

oluşabilecek çevre kirlilikleri engellenecektir. Ayrıca 380 kV Borçka – (Sınır) Gürcistan EİH<br />

projesi kapsamında 09.09.2006 tarih <strong>ve</strong> 26284 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan<br />

Başbakanlık Genelgesi ile ilgili hükümlere uyulacaktır.<br />

V.1.17. Diğer Faaliyetleri<br />

Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır.<br />

V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel <strong>ve</strong> Biyolojik Çevre<br />

Üzerine <strong>Etki</strong>leri <strong>ve</strong> Alınacak Önlemler<br />

V.2.1. Hat Güzergahındaki Temel Yapıların (Direkler, İzolatörler, İletkenler, Kuleler<br />

vb.) Diğer Ünitelerin Özellikleri, Boyutları, Kapasiteleri vb. Diğer Bilgiler,<br />

ÇED Raporunda değerlendirilen hattın uzunluğu yaklaşık 120 km olup 380 kV<br />

geriliminde, 3x954 MCM karakteristiğinde olacaktır. EİH için yaklaşık direk sayısı 350 adet<br />

olarak planlanmaktadır. Direk tipleri <strong>ve</strong> kesin sayısı yapılacak etüt-tevziat çalışmaları sonucu<br />

belirlenecektir. Hattın inşası sırasında 30.11.2000 tarih <strong>ve</strong> 24246 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım Tesisleri Yönetmeliği <strong>ve</strong> 27.11.2002 tarih<br />

<strong>ve</strong> 37-265 sayılı TEİAŞ İş Gü<strong>ve</strong>nliği Yönetmeliği doğrultusunda inşaat çalışmaları<br />

sürdürülecektir.<br />

Hattın inşası sırasında kullanılacak olan İzolatörler IEC standartlarına; iletkenler, ilgili<br />

ASTM Standartlarına (ASTM B 232, ASTM B 230, ASTM B 498) <strong>ve</strong>ya ilgili Türk<br />

Standartlarına (TS 490,TS 434, TS 592, TS 730) uygun olacaktır.<br />

Proje kapsamında tesis edilecek EİH direklerin tespiti aşamasında DSİ Genel Müdürlüğü<br />

ile koordineli çalışılacak, 26284 sayılı Dere Yatakları <strong>ve</strong> Taşkınlar hakkında yayımlanan<br />

Başbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca faaliyetin gerçekleşmesi sırasında<br />

EİH boyunca yer alan kuru dere yataklarında şev üzerinden itibaren her iki sahilde de 15 m<br />

mesafede direk konulmayacaktır.<br />

EİH direklerine kuşkonmazlar, hat üzerine ise ikaz küreleri (balon) takılacaktır.<br />

84

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

V.2.2. Hat Güzergahının Bakımı İçin Ne Gibi İşlemler Yapılacağı, Kullanılacak<br />

Malzemeler, Çıkacak Atıkların Tür <strong>ve</strong> Miktarları, Özellikleri, Boyutları, Özellikleri <strong>ve</strong><br />

Nasıl Bertaraf Edileceği,<br />

İşletme aşamasında EİH güzergahı boyunca düzenli olarak 6 ayda bir sürekli bakım<br />

yapılacaktır. Bakım sırasında oluşacak kopuk teller, kırık izolatörler gibi atıklar öncelikle<br />

TEAİŞ’a ait depolarda muhafaza edilecek türlerine <strong>ve</strong> tehlikeli olup olmadıklarına göre Çevre<br />

<strong>ve</strong> Orman Bakanlığından lisanslı bir firma tarafından geri kazanım <strong>ve</strong>ya bertaraf firmasına<br />

gönderilecektir.<br />

Enerji iletim hatları bakımı, hat bakım ekipleri tarafından yapılmakta olup ekiplerin<br />

kullandığı malzemeler <strong>ve</strong> özellikleri Tablo V.2.2.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.2.2.1 İletim Hatlarının Bakım Malzemeleri<br />

MALZEME ADI ÖZELLİĞİ SAYISI<br />

Alüminyum Merdi<strong>ve</strong>n Alüminyum 1 Adet<br />

Topraklama Kablosu Örgülü Bakır 12-15 Adet<br />

Hat Tüfeği Metal-Örgülü Bakır 1 Adet<br />

Miğfer (Kask) Fiberglas 1 Adet/Kişi<br />

Anahtar Takımı Metal 2 Takım<br />

Emniyet Kemeri Örgülü Keten 1 Adet/Kişi<br />

Bucurgat Metal 1.5, 3, 6 Ton 1‘er Adet<br />

Trifor Metal 1.5, 3, 6 Ton 1’er Adet<br />

Mantikapan Makara Metal 1.5, 3, 6 Ton 1’er Adet<br />

Kapma Metal<br />

300, 477, 795,954, 1272 MCM İletkenler İçin En Az 4’er Adet<br />

50, 70, 96 mm 2 Koruma Teller İçin En Az 2’şer Adet<br />

Hidrolik Pres Metal Her Ekipte 1 Adet<br />

Hidrolik Makas Metal Her Ekipte 1 Adet<br />

Ayakcak Metal 2 Adet<br />

İlk Yardım Sedyesi Metal+Keten Bez 1 Adet<br />

Hat Arabası Metal 1 Adet<br />

V.2.3. Hattan Kaynaklanan Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alan Şiddetleri, <strong>Etki</strong>leri, Ulusal <strong>ve</strong><br />

Uluslararası Standartlar ile Kıyaslanması, Olası <strong>Etki</strong>lerinin İnsan Sağlığı <strong>ve</strong> Çevre<br />

Açısından Değerlendirilmesi <strong>ve</strong> Alınacak Önlemlerin Belirtilmesi, En Yakın Yerleşim<br />

Yerine <strong>ve</strong> Meskun Mesafeye <strong>Etki</strong>lerinin Değerlendirilmesi,<br />

Elektromanyetik radyasyonlar dalga boylarına, frekanslarına <strong>ve</strong> enerjilerine bağlı<br />

olarak; radyo dalgaları, mikrodalgalar, infrared ışınları, görünür ışık, ultraviyole ışınları, xışınları,<br />

gama-ışınları <strong>ve</strong> kozmik ışınlar gibi türleri bulunmaktadır.<br />

Başlıca yayılım türleri; iyonlaştırıcı yayılım <strong>ve</strong> iyonlaştırıcı olmayan yayılım olmak üzere<br />

iki grupta toplanabilir.<br />

İyonlaştırıcı yayılım; madde içerisinden geçerken enerjisini ortama aktarmak suretiyle,<br />

ortamdaki atomları doğrudan <strong>ve</strong>ya dolaylı yollarla iyonlaştıran yayılım türüdür.<br />

İyonlaştırıcı özelliğe sahip olmayan; sabit telekomünikasyon cihazları olan baz<br />

istasyonları, radyo <strong>ve</strong> televizyon <strong>ve</strong>ricileri ile elektrik iletim hatları, trafo merkezleri <strong>ve</strong> elektrikli<br />

ev aletlerinden (mikrodalga fırınlar, traş makinesi, saç kurutma makinesi v.b.) kaynaklanan<br />

yayılım ise, iyonlaştırıcı olmayan yayılım olarak ifade edilen elektromanyetik yayılım<br />

grubunda yer almaktadır.<br />

85

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Enerji İletim Hatlarından yayılan elektromanyetik dalgalarının etkilerini, “manyetik” <strong>ve</strong><br />

“elektrik” olmak üzere iki ayrı şekilde görmek mümkündür. Manyetik alan kablodan geçen<br />

akımla, elektrik alan ise gerilim ile orantılıdır.<br />

Elektrik alanları, gerilim tarafından üretilirler <strong>ve</strong> gerilim arttıkça şiddetlenirler. Elektrik<br />

alanın gücü, Volt/metre (V/m) olarak ölçülmektedir.<br />

Manyetik alan ise hareketli <strong>ve</strong> yüklü parçacıkların diğer yüklü parçacıklara uyguladığı<br />

kuv<strong>ve</strong>ttir. Akım boyunca dairesel <strong>ve</strong> sürekli bir manyetik alan oluşur. Manyetik Alanın<br />

büyüklüğü <strong>ve</strong> yönü akım şiddetine göre değişiklik göstermektedir. Manyetik Alan, Gauss (G)<br />

<strong>ve</strong>ya Tesla (T) birimleri ile tanımlanmaktadır.<br />

Elektrik <strong>ve</strong> manyetik alanın biyolojik yaşam üzerine etkileri konusunda birçok araştırma<br />

yapılmıştır. Bu araştırmalarda özellikle insan sağlığı üzerine olan etkilerin değerlendirilmesi<br />

birkaç basamakta gerçekleştirilmektedir. Bu basamaklar; biyolojik etkilerin tam olarak<br />

saptanması, bu etkilerin insan sağlığını nasıl etkilediği <strong>ve</strong> frekanslarıdır.<br />

Elektrikli aletler <strong>ve</strong> enerji iletim <strong>ve</strong> dağıtım hatlarının etrafında, hem elektrik <strong>ve</strong> hem de<br />

manyetik alanlar bulunmasına rağmen, en son araştırmalar, manyetik alanların potansiyel<br />

sağlık etkileri üzerine odaklanmıştır.<br />

Bu nedenle elektrik <strong>ve</strong> manyetik alanlarla ilgili yapılan çalışmaların önemli bir bölümü<br />

kanser araştırmaları konusunda yoğunlaşmıştır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre, bazı<br />

“risk faktörleri” belirlenerek, değişik etkilere göre kanser riskleri ortaya konmuştur. Örneğin,<br />

risk faktörünün 2 olması, kontrol grubuna göre iki kat daha fazla kansere yakalanma<br />

ihtimalini ortaya koymaktadır. Kanıtlanmış potansiyel risk faktörleri Tablo V.2.3.1’de<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.2.3.1 Kansere Sebebiyet Vermesi Muhtemel Faktörlerin Bağıl Riskleri<br />

Faktör (Kanser Tipi) Bağıl Risk Referans<br />

Sigara (Akciğer Kanseri)* 10 - 40 Wyner <strong>ve</strong> Hoffman, 1982<br />

Benzenle İlgili Çalışan İşçiler (Lösemi) 2 1.5 - 20 Sandler <strong>ve</strong> Collman, 1987<br />

Asbest Mesleki Temas (Akciğer Kanseri) 2 2-6 Fraumeni <strong>ve</strong> Blot,1982<br />

Doğum Öncesi X Işınları (Çocuk Kanseri) 2,4 Har<strong>ve</strong>y <strong>ve</strong> diğerleri,1985<br />

<strong>Çevresel</strong> Tütün Dumanı-Pasif İçicilik (Akciğer<br />

2-3 Fielding <strong>ve</strong> Phenow,1988<br />

Kanseri) 2<br />

Saç Boyası (Lösemi) 1.8 Cantor et al., 1988<br />

İletim Hatları (Çocuk Kanseri) 1,79-2,02 Wertheimer <strong>ve</strong> Leeper,1979 Savitz , Dr. Draper<strong>ve</strong> diğerleri<br />

Sakarin (Mesane Kanseri) 1,5-2,6 IARC,1987<br />

Aşırı Alkol (Ağız Kanseri) 2 1,4-2,3 3 Tuyns,1982<br />

Elektrik İşleri (Lösemi) 1,4-1,9 Savitz <strong>ve</strong> Calle,1987<br />

Kah<strong>ve</strong> (Mesane Kanseri) 1,3-2,6 Morison <strong>ve</strong> Cole, 1987<br />

Klorlanmış Yüzey Suyu (Mesane Kanseri) 1,3-2,3 Subcommittee on Disinfectants By-Products,1987<br />

1 Monson (1980) nisbi risk seviyelerini aşağıdaki<br />

gibi tanımlamıştır:<br />

Nisbi Risk<br />

Gücü<br />

Bağıntı<br />

1,0-1,2 Hiç<br />

1,2-1,5 Zayıf<br />

1,5-3,0 Orta<br />

3,0-10,0<br />

Güçlü<br />

10,0 Üstü<br />

Sonsuz<br />

Kaynak: Nero 1988, Wilson <strong>ve</strong> Cronnch 1987, Ahlborr <strong>ve</strong> arkadaşları,<br />

2<br />

Sebep-Sonuç ilişkisini genel olarak onayladıkları düşünülmektedir.<br />

3<br />

Alkol ağır sigara dumanıyla bağlı olarak ağız kanseri riskini 15,5’ e kadar<br />

yükseltir.<br />

Bu tablodaki değerler, istatistiksel çalışmaların bir sonucudur. Potansiyel etkilerin<br />

birbirinden ayrılmasının çok zor olduğu <strong>ve</strong> etkilerin diğer etkileri bastırdığı <strong>ve</strong>ya arttırdığı<br />

tablodaki değerlerden de görülmektedir.<br />

86

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Sonuç olarak, elektrik <strong>ve</strong> manyetik alanın insan yaşamı üzerine olan olumsuz etkileri<br />

kanıtlanmamıştır. EMA şiddeti, günlük olarak kullandığımız elektrikle çalışan ev aletlerinde<br />

de değişik düzeylerde ortaya çıkmaktadır. EMA şiddetinin, günlük olarak kullandığımız<br />

elektrikle çalışan ev aletlerindeki durumu Tablo V.2.3.2’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.2.3.2 Elektrikli Ev Aletlerinin Manyetik Alan Şiddetleri<br />

Kaynaktan Uzaklık 15 cm 333 cm 666 cm 1332 cm<br />

Saç Kurutma Makinesi<br />

Düşük 1 - - -<br />

Orta 300 1 - -<br />

Yüksek 700 70 10 1<br />

Elektrikli Traş Makinesi<br />

Düşük 4 - - -<br />

Orta 100 20 - -<br />

Yüksek 600 100 10 1<br />

Mutfak Robotu<br />

Düşük 30 5 - -<br />

Orta 70 10 2 -<br />

Yüksek 100 20 3 -<br />

Bulaşık Makinesi<br />

Düşük 10 6 2 -<br />

Orta 20 10 4 -<br />

Yüksek 100 30 7 1<br />

Çöp Öğütücü<br />

Düşük 60 8 1 -<br />

Orta 80 10 2 -<br />

Yüksek 100 20 3 -<br />

Mikser<br />

Düşük 30 5 - -<br />

Orta 100 10 1 -<br />

Yüksek 600 100 10 -<br />

Mikrodalga Fırın<br />

Düşük 100 1 1 -<br />

Orta 200 4 10 2<br />

Yüksek 300 200 30 20<br />

Kaynaktan Uzaklık 15 cm 333 cm 666 cm 1332 cm<br />

Çamaşır Makinesi<br />

Düşük 4 1 - -<br />

Orta 20 7 1 -<br />

Yüksek 100 30 6 -<br />

Elektrikli Süpürge<br />

Düşük 100 20 4 -<br />

Orta 300 60 10 1<br />

Yüksek 700 200 50 10<br />

Elektrikli Testere<br />

Düşük 50 9 1 -<br />

Orta 200 40 5 -<br />

Yüksek 1000 300 40 4<br />

Matkap<br />

Düşük 100 20 3 -<br />

Orta 150 30 4 -<br />

Yüksek 200 40 6 -<br />

Kaynak: Elektrik Alanları <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar Cilt I, Mülga TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı Nisan 2001<br />

Türkiye’de enerji iletim hatlarından kaynaklanacak elektrik <strong>ve</strong> manyetik alanlar için<br />

24.07.2010 tarih <strong>ve</strong> 27651 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren İyonlaştırıcı<br />

Olmayan Radyasyonun Olumsuz <strong>Etki</strong>lerinden Çevre <strong>ve</strong> Halkın Korunmasına Yönelik<br />

Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ayrıca 30 Kasım 2000<br />

tarih <strong>ve</strong> 24246 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım<br />

Tesisleri Yönetmeliği-EKAT” enerji iletim hatlarının yerleşim yerlerine, yollara <strong>ve</strong> tesislere<br />

87

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

olan mesafesine bazı sınırlamalar getirmiş <strong>ve</strong> hatların tesis iznini bu şartlara bağlamıştır. 380<br />

kV gerilimli planlanan EİH güzergahı üzerinde de bu mesafelere uyulacaktır.<br />

Uluslararası Radyasyondan Korunma Birliği - Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyon<br />

Komitesi (IRPA/INIRC) <strong>ve</strong> Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Çevre Sağlığı Bölümü’ nün işbirliği<br />

<strong>ve</strong> Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın (UNEP) desteği ile 50/60 Hz’lik elektrik <strong>ve</strong> manyetik<br />

alanlar için belirtilen sınır değerler Tablo V.2.3.3’te <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.2.3.3 50/60 Hz. Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar İçin Sınır Değerler<br />

Maruz Kalma Koşulları Elektrik Alanı (kV/m) Magnetik Alan (Gauss)<br />

Tam gün 10 5<br />

Çalışanlar Kısa süre (2 saat/gün) 30 50<br />

Uzuvlar - 250<br />

Halk<br />

24 saat/gün<br />

Günde birkaç saat<br />

5<br />

10<br />

1.05<br />

10.05<br />

Kaynak: Zipse1993<br />

500 kV iletim hatları için yapılan bir başka çalışmada maksimum manyetik alan şiddeti<br />

800 mG olarak tespit edilmiştir. Bu değer IRPA/INIRC’ nın belirlemiş olduğu halkın sürekli<br />

olarak maruz kalabileceği doz olan 1.000 mG’un altındadır.<br />

Buna göre bu proje kapsamında tesis edilecek enerji iletim hattının etkileri Tablo<br />

V.2.3.4'te <strong>ve</strong>rilen "Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik<br />

Alanlar" değerleriyle karşılaştırıldığında manyetik alan için kabul gören değerlerin altında<br />

olduğu söylenebilir.<br />

Tablo V.2.3.4 Yüksek Gerilimli Elektrik İletim Tesislerinden Kaynaklı Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar (Havai Hattın Tam<br />

Altında Yer Altı Hattının Tam Üstünde TM’ nin Çitinde Yaklaşık Ölçüm Aralığı)<br />

Tesis Tipi Elektrik Alanı Manyetik Alan (mG)<br />

154 kV EİH 0,82-364 (V/m) 7,10-13,6<br />

154 kV Yeraltı EİH 0,65-3,80 (V/m) 2,60-26,90<br />

154 kV GIS TM 0,62-4,90 (V/m) 35-165<br />

154 kV TM 0,187-4,38(kV/m) 29,1-149<br />

380 kV EİH 0,222-5,00 (kV/m) 2,70-86<br />

EİH: Enerji İletim Hattı TM: Trafo Merkezi GIS: Gaz İzoleli Kompakt Tip Trafo Merkezi<br />

Kaynak: Elektrik Alanları <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar, Mülga TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı Nisan 2001<br />

EİH’ nın yaydığı EMA’ ların şiddetleri ile ilgili yapılan araştırmaların sonuçlarına göre;<br />

380 kV’luk enerji iletim hatlarının etkileri uluslararası referans standart değerlerin altında<br />

olmaktadır. Mesafeye bağlı olarak değişen EMA değeri Tablo V.2.3.5’te <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.2.3.5 Amerikan Bonneville Power Administration Firmasının Belirli Mesafelerde Göre Yaptığı EMA Ölçümleri<br />

Metre<br />

115 kV<br />

E (kV/m)<br />

230 kV 500 kV 115 kV<br />

B (mG)<br />

230 kV 500 kV<br />

0 1 2 7 40 70 140<br />

15 0,5 1,5 3 10 30 50<br />

30 0,007 0,3 1 2 10 25<br />

60 0,001 0,5 0,3 0,6 2 7<br />

90 0,003 0,01 0,1 0,3 1 3<br />

EİH’ den yayılan EMA mesafeye bağlı olarak azalmaktadır. Hattan uzağa gidildikçe<br />

EMA şiddetleri azalmaktadır.<br />

88

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü Çevre, Emlak <strong>ve</strong> Kamulaştırma Dairesi Başkanlığınca<br />

uluslararası araştırmalar <strong>ve</strong> yayınlar dikkate alınarak hazırlanan “Elektromanyetik Alan<br />

Değerlendirmeleri” adlı yayında EMA’nın bitkilere etkileri aşağıda sıralanmıştır.<br />

- 15-20 kV elektrik alanı arasında sivri uçlu yapraklarda önemsiz zararlar oluşmasına<br />

neden olmakla beraber, sürgün <strong>ve</strong>rmede, bitkinin büyümesinde <strong>ve</strong> üretkenliğinde ters bir etki<br />

görülmemiştir.<br />

- Hat altında <strong>ve</strong> uzağında yetişen soya fasulyesi <strong>ve</strong> pirinç rekoltesinde bir farklılık<br />

saptanmamıştır.<br />

- Hat altına 12 m boyuna kadar ulaşabilecek ağaçlar ekilmiş, büyümüş bazı ağaç<br />

dallarının elektrik deşarjı ile hasar gördüğü tespit edilmiştir. Hat yanında büyüyen çalılıkların<br />

ise etkilenmediği tespit edilmiştir.<br />

- EMA tahıl ürünlerinin, sebzelerin <strong>ve</strong> çayır otlarının yetişmesini engellememiştir.<br />

Sonuç olarak elektrik <strong>ve</strong> manyetik alan etkilerinin bitkiler üzerindeki etkileri konusunda<br />

yapılan çalışmalardan elde edinilen bulgular dikkate alındığında enerji iletim hattı<br />

çevresindeki bitkilerin büyümesi, çimlenmesi <strong>ve</strong> tahıl üretimi üzerinde etkisi olmadığı ortaya<br />

çıkmaktadır.<br />

V.2.4.Enerji Nakil Hattı Boyunca Oluşacak Elektromanyetik Alan <strong>ve</strong> Korona<br />

Gürültüsünün, Ekosistemde Oluşturabileceği <strong>Etki</strong>ler. (Kafkas Arısı Üzerine Olabilecek<br />

<strong>Etki</strong>lerin İrdelenmesi)<br />

İnternette yayınlanan <strong>ve</strong> medyada yer alan dikkate alınabilir tartışmaya rağmen,<br />

elektromanyetik alana maruz kalmalarının bal arıları üzerindeki etkileri konusunda yapılan <strong>ve</strong><br />

dikkatlice gözden geçirilmiş bilimsel literatürde yayınlanan ama konuya dikkat <strong>ve</strong>rerek<br />

yapılmış hemen hemen hiçbir araştırma yoktur.<br />

Daha önce dikkatle yapılmış <strong>ve</strong> gözden geçirilmiş incelemelerden bir tanesi 1981<br />

yılında Gary <strong>ve</strong> Westerdahl tarafından yayınlanmıştır. Bu inceleme, uydulardan alınan<br />

mikrodalga enerjinin çok büyük kısmını elektrik enerjisine dönüştürerek yeryüzündeki alım<br />

istasyonlarına ışınlayacak güneş enerjisi uydu sistemlerinin muhtemel çevresel etkilerini<br />

değerlendirmek için hazırlanan programın bir parçası olarak yapılmıştır. Araştırmacılar,<br />

antenlerin çok yakınında olanların haricinde, baz istasyonlarının yakınlarında bulunan bütün<br />

yerlerde üretilen çok daha yüksek enerji yoğunluğunda cep telefonları şebekeleri tarafından<br />

kullanılana benzer frekansta 2.45-GHz sürekli mikro dalgalara metre kare başına 30 ila 500<br />

watt maruz kalan bal arılarındaki uçuş, yönlenme <strong>ve</strong> hafıza fonksiyonlarını ölçmüşlerdir.<br />

Araştırmacılar, “güneş enerjisi uydusu zemin bazlı mikro dalga istasyonlarıyla ilişkili<br />

mikrodalgalar aracılığıyla kısa süreli geçiş sırasında etkilenebilecek olan hava kaynaklı<br />

omurgasız hayvanlar olduğuna dair” hiçbir kanıt bulamamışlardır. Bununla birlikte, RF (radyo<br />

frekansı) araştırmalarında (<strong>ve</strong> genelde Elektromanyetik Alan araştırmalarında) gözlemlenen<br />

canlı sistemler üzerindeki etkilerin birçoğu, sadece belirli bir enerji yoğunluğunda meydana<br />

gelir, yani, gözlemlenen etki için bir aşağı <strong>ve</strong> yukarı enerji yoğunluğu eşiği vardır. Bu<br />

nedenle, etkileri daha yüksek enerji yoğunluklarında gözlemleyerek daha düşük etkilerin ne<br />

olduğunu anlamak, mantıksal olarak gerekli değildir <strong>ve</strong> doğru olmaz. Bu (mikrodalga<br />

enerjisinin bal arıları üzerindeki etkisi) konusu, kablosuz komünikasyon sistemlerinin neden<br />

olduğu muhtemel sağlık riskleri konusundaki mevcut anlaşmazlık bağlamında tekrar<br />

gündeme gelecektir. Yine de bununla ilgili olarak gü<strong>ve</strong>nilir sonuçların alınmasına olanak<br />

sağlayacak yeterli bir deneyimsel tasarım <strong>ve</strong> sözü edilen radyasyona maruz kalma<br />

değerlendirilmesi konusunda yapılan hiçbir çalışma yoktur.<br />

89

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

2004 yılında elektromanyetik alana maruz kalmanın termal olmayan etkileri <strong>ve</strong> bunların<br />

nedenlerini öğrenmek için açıklayıcı bir inceleme yapılmıştır. Araştırmacılar, 1880-1900<br />

MHz’de çalıştırılan DECT baz istasyonundan etkilenen RF nedeniyle davranışta her hangi bir<br />

değişiklik bulmamışlardır.<br />

2006 yılında Landau Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ndeki araştırmacılar, bal arıları (Apis mellifera<br />

carnica) üzerinde radyo frekansının (“RF”) termal olmayan etkileri üzerinde bir pilot inceleme<br />

yapmışlar <strong>ve</strong> DECT kablosuz telefon baz istasyonlarının arı kovanları içerisine yerleştirildiği<br />

zaman, yakın menzilli elektromanyetik alanın arıların kovanlarına dönebilme yeteneğini<br />

azaltabileceğini, arıların hatta işleme tabi tutulmuş kolonilerde petek ağırlığında az da olsa<br />

biraz eksilme olduğunu fark ettiklerini ileri sürmüşlerdir. Yaptıkları inceleme sırasında<br />

araştırmacılar, kovanlarının içerisine DECT baz istasyonları yetiştirilmemiş olan kontrol<br />

altındaki koloniler de dahil olmak üzere kolonilerin yarısının bozulduğunu tespit etmişlerdir.<br />

Nisan 2007’de Landau Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ndeki araştırmacılar tarafından yapılan cep<br />

telefonlarını kapsayan bir inceleme <strong>ve</strong> bunu Koloni Çöküş Sendromu (KÇS) ile ilişkilendiren<br />

bir makale ilk önce The Independent’te <strong>ve</strong> ardından çeşitli medya organlarda yayınlanmıştır.<br />

O sırada diğer medya organlarında cep telefonları konusunda çeşitli haberler ((Amerikan<br />

Arizona Landau Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin yaptığı bir araştırmanın sonuçlara göre, cep telefonlarının <strong>ve</strong><br />

baz istasyonlarının yaydığı radyasyon, arıların yön bulma yeteneklerini tamamen çökertiyor.<br />

Araştırmayı yürüten Dr. George Carlo arıların yayılan elektromanyetik dalgalardan olumsuz<br />

etkilenerek yön bulma yeteneklerini kaybettiklerini <strong>ve</strong> kovanlarına dönemeyince kolonilerin<br />

dağıldığını söylüyor. Yaşamak için kovanlarına ihtiyaç duyan binlerce arı tamamen farklı<br />

noktalara doğru tek başlarına uçuyor. Ve böylece kısa sürede ölüyorlar. Cep telefonlarının<br />

teknoloji kullanımının üst seviyelerde olduğu gelişmiş ülkelerde yüksek oranlarda rastlanan<br />

arı ölümlerin nedeni olduğu ihtimalini gittikçe güçleniyor.)) çıkmasına rağmen, bu haberler<br />

2007 yılında yapılan bu incelemeye dahil edilmemiştir. 2007 yılı incelemesine katılan<br />

araştırmacılar, yaptıkları araştırmanın cep telefonlarını <strong>ve</strong>ya onların KÇS ile ilişkileriyle ilgili<br />

bulgularını kapsamadığını <strong>ve</strong> The Independent’te yayınlanan makalede araştırma<br />

sonuçlarının yanlış yorumlandığını <strong>ve</strong> “korkunç bir hikâye” uydurulduğunu belirtmişlerdir.<br />

Bununla birlikte, söz konusu incelemede sözü edilen frekans menzili, yaklaşık 1900 MHz,<br />

GSM cep telefonları tarafından kullanılan daha yeni bir banttır (eskiden 850 MHz olan bant<br />

daha küçüktü.), bu nedenle DECT el telefonlarının frekansı konusunda yapılan testten elde<br />

edilen sonuçlar, GSM cep <strong>ve</strong> kablosuz el telefonlarının yayılmasıyla ilişkilendirilebilir.<br />

Mayıs 2010’da Chandigarh Panjab Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden iki araştırmacı, GSM 900 MHz<br />

frekanslı iki fonksiyonel cep telefonunun yerleştirilmesinin bir sonucu olarak bal arısı<br />

davranışındaki önemli değişiklikleri tespit etmek için yaptıkları bir incelemeyi yayınlamışlardır.<br />

Bu inceleme, esasen az numune (dört koloni) bazında yapıldığı için sistemik hatalar<br />

nedeniyle daha yayınlanır yayınlanmaz eleştirilmiştir. İncelemeyi eleştirenler, araştırmacıların<br />

KÇS’nun rapor edildiği alanların elektromanyetik alan çevresini yanlış karakterize ettiklerini<br />

<strong>ve</strong> Hindistan’ın elektromanyetik alan çevresini yanlış mukayese ettiklerini de not etmişlerdir.<br />

Zayıf radyo frekanslı enerjinin, ısıtma etkilerinden başka haşerelerin davranışını<br />

etkileyebilecek hiçbir mekanizma tespit edilmemiştir. Bununla birlikte, bal arılarının uçtukları<br />

sırada birkaç işaretten biri olarak kullandıkları zayıf statik <strong>ve</strong>ya düşük manyetik alanları<br />

sezebildikleri çok iyi tespit edilmiştir.<br />

Koloni Çöküş Sendromu <strong>ve</strong>ya bal arılarının koloni çöküş sendromu bir kovandaki işçi<br />

arılar <strong>ve</strong>ya Avrupa’ya özgü bal arısı kolonisi birdenbire ortadan kaybolunca olan doğal bir<br />

olaydır. Bu tarz ortadan kaybolmalar arıcılık tarihi boyunca meydana gelirken, koloni çöküş<br />

sendromu terimi ilk olarak 2006’nın sonlarında Kuzey Amerika’da Batıya ait bal arısı<br />

kolonilerinin ortadan kayboluşlarında şiddetli bir yükselişi tanımlamak için kullanılmıştır.<br />

90

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Koloni çöküşü, dünyanın her tarafındaki birçok tarımsal ürünün arılar tarafından polenlendiği<br />

için ekonomik olarak önemlidir.<br />

Her ne kadar daha az derecede olsa da Kuzey İrlanda Meclisi %50 den fazla bir düşüş<br />

haberi alırken Avrupalı arıcılar aynı olayı Belçika’da, Fransa’da, Hollanda’da, Yunanistan’da,<br />

İtalya’da, Portekiz’de <strong>ve</strong> İspanya’da gözlemlemişler, ilk raporlar ise İsviçre’den <strong>ve</strong><br />

Almanya’dan gelmiştir. Nisan 2007’den beri muhtemel KÇS vakalarının Tayvan’da görüldüğü<br />

rapor edilmiştir.<br />

Birçok yetkilinin problemi, (Nosema apis <strong>ve</strong> İsrail akut paraliz virüsü de dahil olmak<br />

üzere patojenlerin neden olduğu) Varroa zararlıları <strong>ve</strong> böcek hastalıkları gibi biyotik faktörlere<br />

bağlamasına rağmen, sendromun nedeni <strong>ve</strong>ya nedenleri henüz tam olarak anlaşılamamıştır.<br />

Diğer önerilen çevre değişikliği ile ilgili stresi kapsayan nedenler, yanlış beslenme <strong>ve</strong> böcek<br />

ilaçları (örneğin, imidacloprid gibi neonicotinoidler) <strong>ve</strong> göçebe arıcılıktır. Daha fazla şüpheli<br />

olasılıklar hem cep telefonu radyasyonunu hem de genetik yapısı değiştirilmiş haşere ile<br />

mücadele özellikli mahsulleri içermektedir, Ayrıca, her iki iddia karşısında hiçbir kanıt<br />

sunulmamasına rağmen, sorunun nedeninin tek bir faktörden kaynaklanmadığı, aksine birçok<br />

faktörden kaynaklandığı da iddia edilmektedir.<br />

Araştırmacılar, 2010’da proteomiks bazlı bölme araçlarını uygulayarak, bütün Koloni<br />

Çöküş Sendromu örneklenmiş kolonilerinde omurgasız iridesan virüs 6 tipinin<br />

koenfeksiyonunu <strong>ve</strong> Nosema ceranae belirlediklerini bildirmişlerdir. Bu sonuçlar, eğer<br />

onaylanırsa, Koloni Çöküş Sendromunun gerçek nedenine sonunda bir açıklama getirebilir.<br />

Bu araştırmaya dayanılarak, New York Times koloni çöküşü gizeminin çözüldüğünü<br />

açıklamış, çalışmanın yardımcı yazarı araştırmacı Dr. Bromenshenk’den alıntı yaparak:<br />

“(Virüsler <strong>ve</strong> mantarlar)ın her ikisi de tüm bu çöken kolonilerde mevcuttur.” Açıklamasını<br />

yapmıştır.<br />

Olayların Geçmişi:<br />

1972’den 2006 ya kadar, Birleşik Devletlerdeki yabani bal arılarının sayısında çarpıcı<br />

bir azalma ( şimdi neredeyse yok) <strong>ve</strong> bir ölçüde önemli olan arıcıların baktığı koloni sayısında<br />

kademeli bir azalma vardır. Bu azalma şehirleşme, böcek ilacı kullanımı, trakeal <strong>ve</strong> Varroa<br />

kurtları <strong>ve</strong> ticari arıcıların emekliliği <strong>ve</strong> işi yapmamaları gibi bütün faktörlerden giderek artan<br />

kayıpları içermektedir. Fakat 2006’nın sonlarında <strong>ve</strong> 2007’nin başlarında zayiat oranının yeni<br />

oranlara ulaştığı iddia edilmiş <strong>ve</strong> bu ani yok oluşları tarif etmek için “koloni çöküşü<br />

sendromu” terimi önerilmiştir.<br />

Koloni çöküş sendromuna benzeyen sınırlı sayıdaki olaylar daha 1869 yılında<br />

belgelenmiştir <strong>ve</strong> bu semptomlara geçmişteki birkaç on yıl içerisinde birçok değişik isim<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir.( hastalıkların kaybolması, baharda popülasyon sayısında düşüş, Mayıs hastalığı,<br />

güz çöküşü, sonbaharda popülasyon sayısında düşüş hastalığı). En son, benzer bir olay<br />

2004/2005 kışında ortaya çıkmış <strong>ve</strong> bu kesinlikle sonuç olarak onaylanmamasına rağmen<br />

Varroa kurtlarına (“Vampir Kurt” korkusu) dayandırılmıştır. Hiç kimse bu sendromun<br />

geçmişteki hiç bir görünümünün nedenini belirleyememiştir. Sendromun mevsimsel olarak<br />

kısıtlanmadığının <strong>ve</strong> genel yargıda bunun bir hastalık olmayabileceğinin-<strong>ve</strong> özel olarak<br />

neden olan bir aracının olmayabileceğinin- farkına varılması üzerine, sendrom tekrar<br />

isimlendirilmiştir.<br />

Böcekler <strong>ve</strong> enerji hatlarını içeren hemen hemen tüm çalışmalarda bal arıları yer<br />

almaktadır (1970’lerin başlarında, bazı Avrupa kaynaklı raporlar, örneğin; Wellenstein 1973).<br />

Arılar konusunda rapor edilmiş etkiler nedeniyle, Amerika’da Elektrik Güç Araştırmaları<br />

Enstitüsü (EPRI) 1977’ de bir araştırma başlatmıştır. EPRI’ çalışması, Bioconcern tarafından<br />

Illinois’deki bir 765 kV’luk hat yakınında gerçekleştirilmiştir (Greenberg <strong>ve</strong> arkadaşları, 1981).<br />

91

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

1200 kV’luk hattın etkileri, kovanlar üzerine topraklı tel perdeler (üst <strong>ve</strong> ortaya)<br />

yerleştirerek <strong>ve</strong>ya standart kovan kapağına topraklı hat çekerek (alta) hafifletilebilir. Bu<br />

ölçütler kovan içindeki indüklenmiş akım miktarını oldukça azaltır.<br />

En fazla dikkat çeken etki kovan içindeki aşırı propolizasyondur. Propolis, genelde<br />

arıların muhtelif bitkilerden topladığı <strong>ve</strong> sızdırmazlık olarak kullandığı reçineli bir maddedir.<br />

Aynı zamanda, koloni ağırlık kazanımlarında azalmalar, artan duyarlılık <strong>ve</strong> ölüm oranları <strong>ve</strong><br />

kolonilerin zor kış şartlarının üstesinden gelebilme zayıflığı da görülebilir.<br />

Ağaç iyi bir yalıtkan olmadığından, bir elektrik alanına yerleştirilmiş ağaç kovana, içinde<br />

metal kısımlar olsun <strong>ve</strong>ya olmasın, akım doğrudan indüklenebilir. Akımın şiddeti elektrik alan<br />

şiddetinden, kovan yüksekliğinden <strong>ve</strong> nem şartlarından kolayca etkilenebilir. 1200 kV prototip<br />

alanına yapılan uzun süreli bir otomatik gözlem belirli bir kovandaki akımın günlük <strong>ve</strong><br />

mevsimsel olarak değişebileceğini göstermiştir. İndüklenmiş akım 0.02mA - 0.04mA gibi<br />

rakamlara çıktığında bazı etkiler belirgin hale gelir. Kovan yüksekliğine bağlı olarak da bu, 2<br />

<strong>ve</strong> 4 kV/m’ ler arasındaki değerlerde oluşur.<br />

Bal arısı kolonilerinde görülen etkiler arıların kovan içindeyken yaşadıkları sıkça<br />

görülen şokların neden olduklarıyla benzerlik taşır (Greenberg <strong>ve</strong> arkadaşları 1985, Bindokas<br />

<strong>ve</strong> arkadaşları 1988). <strong>Etki</strong>ler kovan üzerine topraklı tel perde yerleştirerek önlenebilir ki bu<br />

elektrik alanının <strong>ve</strong> akım akışının kovana girişini büyük çapta önleyecektir. Topraklanmış bir<br />

standart metal kovan kapağı kullanımı da 1200-kV/m altında bulunan arıların maruz kaldığı<br />

etkiyi hafifletmiştir.<br />

A-C iletim hattı elektrik alanları balarısı kolonilerini etkilediği halde manyetik alanların<br />

belirgin bir etkisinin olmadığı göze çarpmaktadır. Bu, elektrik alanını gidermek amacıyla<br />

topraklı bir tel perdenin kovanlar üzerine yerleştirildiği 765 kV hat çalışmasında gösterilmiştir<br />

(Greenberg <strong>ve</strong> arkadaşları, 1981). Manyetik alan kolaylıkla perdelenmiş kovana sızar. Hattın<br />

altındaki perdelenmiş kovanlardaki bal arılarının performansı kontrol alanındaki<br />

kolonilerinkinden farklı değildir.<br />

İlgililer bir önlem olarak, arı kovanlarının 500 kV’ luk hat altına, özellikle de elektrik<br />

alanının en kuv<strong>ve</strong>tli olduğu kuleler arasındaki orta açıklığa yerleştirilmemeleri gerektiğini<br />

önermiştir.<br />

GENEL SONUÇ<br />

Yukarıda detaylı açıklamaları yapılan olumsuz olayların olası nedenlerini aşağıdaki gibi<br />

özetleyebiliriz:<br />

1- Dengesiz beslenme<br />

2- Patojenler <strong>ve</strong> bağışıklık yetersizliği<br />

3- Virüs <strong>ve</strong> mantar kombinasyonu (Berlin Hür Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden arı uzmanı Benedikt<br />

Polaczek’e göre, son yıllarda arı topluluklarının kitlesel ölümünün asıl nedeni Varroa zararlısı<br />

<strong>ve</strong> uyuz böcekleri. Pensilvanya Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden böcek bilimci Diana Cox-Foster, 2008 Mart<br />

ayında Amerikan Kongresine <strong>ve</strong>rdiği raporda arılarda çok yüksek miktarda parazite<br />

rastladıklarını <strong>ve</strong> bunun, arıların bağışıklık sisteminin yavaşladığı anlamına geldiğini<br />

söylüyor. Bu bulgu Bonn Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nden Arı uzmanı Dieter Wittmann tarafından da<br />

doğrulanıyor. Vücut direnci düşen arılar, küresel ısınma sonucu erken gelen bahara<br />

yakalanınca yorgun düşüyor. Şubat ayında ısınan hava ile kovandan çıkıp bal toplamaya<br />

başlayan arılar, sonra birden bire bastıran kışla halsiz düşüyor, ardından aniden gelen<br />

sıcaklar insanları olduğu kadar arıları da etkiliyor. Arıların ritmini bozan bir başka<br />

uygulamada arıcıların daha fazla bal almak için kovanları kamyonlara yükleyip bölge bölge<br />

gezdirmeleri.)<br />

4- Böcek ilaçları (Bilinçsiz ilaç kullanımı)<br />

5- Antibiyotikler <strong>ve</strong> kene öldürücü ilaçlar<br />

92

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

6- Genetiği değiştirilmiş mahsuller (Gen teknolojisindeki hata )<br />

7- Arıların geçici konaklama yerlerine uçmaları<br />

8- İklim değişikliği (Dünya iklimindeki istikrarsızlık) (Giresun Arıcılar Birliği, bal<br />

üretmekten çok, bitkisel üretimi arttırmak amacıyla arıcılık yapılan bu ülkelerde gözardı<br />

edilemez büyüklükte koloni kayıplarına rastlandığını, ayrıca dünya iklimindeki istikrarsızlığın<br />

da arı biyolojisini olumsuz etkilediğini söylüyor. Birlik, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Tüm<br />

dünyada olduğu gibi Türkiye’de de çevresel faktörlerin değişmesi, bu değişikliklere<br />

alışamayan <strong>ve</strong> strese karşı çok hassas olan kanatlıları, özellikle arıları oldukça etkiledi. İlk kış<br />

<strong>ve</strong> ilkbahar çıkışları farklı oldu. Bu noktada da bu ölümleri, çevresel koşulların değişmesine<br />

bağlıyoruz. Çünkü çok ilginçtir ki, mikro klimaların değişmediği yerlerde arı ölümleri yok. Ama<br />

klima yapısı, iklim yapısında değişiklik olan bölgeler var. Karadeniz’de örneğin iki vadi<br />

arasında farklı iklimler yaşandı bu sene <strong>ve</strong> ölümler oldu. Ama şimdi bana derseniz ki bu<br />

ölümleri kesinkes bilimsel olarak teyit edebilir misiniz, yani buna bağlayabilir misiniz; hayır.<br />

Ama gözlem yani, genel anlamda, ampirik yaklaşım şu: bu sene arı ölümleri normalin<br />

üzerinde <strong>ve</strong> yüzde 40’ı buldu.”)<br />

9-Elektromanyetik radyasyon<br />

10-Çevre Kirliliği (Giresun Arıcılar Birliği, insanların arılarda stres yaratan hatalarını<br />

telafi etmesi gerektiğini söylüyor. Birlik şöyle konuşuyor: “Tüm dünyada insanlık artık<br />

yaşadığı çevreyi kirletiyor. Doğayı biz insanlar irite ediyor, stres altına sokuyoruz. Dünyadaki<br />

bu stresin kaynakları da belli, herkesin bildiği <strong>ve</strong> söylediği sera gazları, aşırı tüketim gibi.<br />

Enerjiyi tüketmek yerine enerjiyi kullanmak; yani bilinçli yaşamak gerekiyor. Bence bugün<br />

dünyanın tüm gelişmiş ülkeleri – ki bu kirlilikten en fazla onlar sorumludur-biran önce dünyayı<br />

stresten kurtarmanın yollarını bulup, en büyük yatırımları bunlara yapmaları gerektiği<br />

inancındayız.’’)<br />

11- Küresel ısınma (Isı değişimleri arıları etkiliyor. Bu tezi savunanlar henüz izole<br />

edilemeyen bir virüsün küresel ısınma nedeniyle arıların savunma sistemlerini etkilediği<br />

görüşünde. Bu konuda kenelerde meydana gelen değişim örnek gösteriliyor. Virüsün arıların<br />

ufuk çizgisini takip yeteneğini körelttiği <strong>ve</strong> arıların doğa içinde kaybolduğu söyleniyor)<br />

12- Tarım ilaçları ( a- Halen yeni nesil ilaçlar inceleniyor. Arılar üzerinde toksik etkileri<br />

kanıtlanmış olanları var. Bitkilerde kullanılan bazı hormonların arıların koku alma niteliklerini<br />

etkilediği ise ortaya konan son haberler arasında.) b- Bilinçsiz ilaç kullanımı: Parazitlere karşı<br />

geliştirilen ilaçların, arıcılar tarafından bilinçsiz kullanımı da arılar açısından tehlike arz<br />

edebiliyor. Bu ilaçlara karşı varroa zararlılarının zamanla bağışıklık <strong>ve</strong> direnç kazanması<br />

sonucu arı yetiştiricileri çareyi, fazla dozda ilaç kullanmakta bulabiliyor. Ancak ilaçların<br />

kovanlarda <strong>ve</strong> peteklerde bıraktığı kalıntının kokusundan rahatsız olan arılar, kovanlarını terk<br />

ediyor <strong>ve</strong> geri dönmüyor. Arı larvalarında ölümlere de neden olan yüksek dozda ilaç<br />

kullanımının yanı sıra, ilaç seçimi <strong>ve</strong> ilaç uygulama zamanlarında da bilinçli olmak gerekiyor.<br />

Yukarıda görüldüğü üzere, arılar üzerindeki sorunun tek bir faktörden kaynaklanmadığı<br />

aksine birçok faktörden kaynaklanabileceği iddia edilmektedir. Ancak bu iddialar tam olarak<br />

kanıtlanmış değildir.<br />

Bu konudaki birçok soru cevapsız kalmaktadır <strong>ve</strong> gerçek nedenin ne olduğu ortaya<br />

çıkarmak için birbiri ardına daha çok araştırma yapılmasına gerek vardır.<br />

ÇAF-EMA <strong>ve</strong> Balarılarına Genel Bakış<br />

Çok Alçak Frekanslı (“ÇAF”) Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar (“EMAlar”), arasındaki<br />

etkileşimler bilimsel çalışmalar dahilinde incelenmiştir. Bu çalışmalarda, yan etki olarak çok<br />

az olgu ile karşılaşılmış, Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alanlarda yer alan balarıları üzerinde ise hiçbir<br />

yan etkiye rastlanmamıştır. Çok-Alçak Frekanslı Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alan türlerine çoğu<br />

zaman mevcut iletim hattı koridorları yakınlarında rastlanmıştır. Ayrıca, arıcılık konusundaki<br />

bilgi kaynakları 380-kV <strong>ve</strong> altındaki havai iletim hatları ile ilgili özel hiçbir sorunun varlığından<br />

söz ediyor görünmemektedir. İnternet’teki bazı web siteleri balarısı “Koloni Çöküş Sendromu”<br />

gibi etkilerin manyetik alanlarla bağlantılı olduğunu öne sürmektedir fakat bu kaynaklar Çok-<br />

93

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Alçak Frekanslı Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar üzerine değil elektromanyetik spektrumun cep<br />

telefonu kısmındaki radyo frekansı (“RF”) üzerine odaklanmışlardır.<br />

Enerji İletim Hattı Elektrik-Alanları Dâhilindeki Balarıları Üzerine Çalışmalar<br />

Araştırma çalışmaları, iletim hatları için öngörülenlerden daha büyük seviyelerdeki<br />

yükseltilmiş Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarına maruz bırakıldıklarında arılarda davranış<br />

değişiklikleri olduğunu göstermiştir. Tipik Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanları organizmanın<br />

hücresel <strong>ve</strong> moleküler işlevlerini etkilemese de yeterli derecede yükseltilmiş yoğunluktaki<br />

harici elektrik alanları saçlar <strong>ve</strong> saç benzeri yapılar üzerindeki kuv<strong>ve</strong>t nedeniyle <strong>ve</strong> potansiyel<br />

olarak küçük elektrik şokları yoluyla tüm organizmada fiziksel etkilere neden olur.<br />

Öngörülenlerden daha yüksek Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarına maruz bırakılmış arı<br />

kovanları artan motor faaliyeti, bal peteğinin (propolis) yeniden dağılımı, düşük yem arama<br />

oranları <strong>ve</strong> azalan kış yaşamı gibi arı davranış değişiklikleri sergileyebilir. Bununla birlikte bu<br />

etkiler yalnız direkt olarak azami sarkmanın noktadaki hatlar altında <strong>ve</strong> maksimum elektrik<br />

alanındaki elektrik alan yoğunluklarında belgelendirilmiştir. Bu noktadan uzak olan bölgeler<br />

ister irtifak hakkı sınırının kenarına doğru yanlamasına, ister destek yapılara doğru olan<br />

hatlar boyunca olsun, daha düşük elektrik alanlarına haiz olacaktır.<br />

Not: Çok-Alçak Frekanslı Elektrik Manyetik Alanı güç hattının balarısı CCD sinde bir<br />

faktör olduğuna dair bir kanıt bulunmayıp bu yalnız 2006 <strong>ve</strong> daha sonrası artış gösteren bir<br />

sorun olmuştur. Aksine, 1986 yılında ABD’de rastlantı sonucu ortaya çıkan varroa mite,<br />

picorna-benzeri bir virüs taşıyıcı olarak görünmekte olup bu arılarda ribozom parçalanmaya<br />

öncülük eder gibidir <strong>ve</strong> de ABD balarısı kovanlarında bir parça koloni azalmasına katkı yapan<br />

bir faktör olarak da görülmüştür.<br />

Balarıları bazı araştırma deneylerinde iki ay süresinde 100 kV/m ye kadar olan 50 Hz<br />

elektrik alanına maruz bırakılmıştır. Eğer maruziyet, iletken olmayan kovanlar içinde<br />

(tüneller) kuru <strong>ve</strong> nemsiz şartlarda gerçekleşirse koloni davranışlarında 100 kV/m de dahi<br />

istenmeyen bir etki oluşmaz. Bununla birlikte, eğer arılar nemli şartlar (örneğin, buğulanma<br />

<strong>ve</strong> yağmur) altında 50 – 100 kV/m aralığında elektrik alanına maruz bırakılırsa artan ölümler,<br />

bozulan kovan yapıları <strong>ve</strong> koloni gelişiminde olası azalma gibi bazı istenmeyen etkiler<br />

görülebilir. Araştırmacılar rahatsız edici arı davranışlarında yüksek seviyede Çok-Alçak<br />

Frekanslı elektrik alanları etkisinin arıların yüzeylere konduğu durumlarda oluşan küçük<br />

elektrik şoklarının algılanması yoluyla gerçekleştiğini belirtmişlerdir (Bindokas <strong>ve</strong> diğerleri,<br />

1988).<br />

Bindokas <strong>ve</strong> diğerlerinin (1989) gerçekleştirdiği izleme deneyleri oldukça yüksek (350<br />

kV/m ye kadar) elektrik alanına maruz bırakılan arıların, maruz bırakılma durumu onların<br />

iletken bir yüzeye konmasını içermediği sürece, rahatsız olmadıklarını göstermiştir. Bu<br />

araştırma sonuçları yüksek gerilim hattı civarında (örneğin, uçmakta olan arılar) uçan arıların<br />

ters orantılı olarak etkilenmedikleri sonucunu desteklemektedir.<br />

Çok-Alçak Frekanslı elektrik alan seviyelerinde ters etkiler ya yüzeyleri kuru tutarak<br />

ya da kovanları açık örgülü iletken bir paravanla Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanından<br />

koruyarak önlenebilir, örneğin, arıların kovana doğru <strong>ve</strong> kovandan uçuşunu engellememek<br />

için yeterince büyük örgü boyutuna sahip bir paravan ile gerçekleştirilebilir. Ayrıca, doğrudan<br />

yüksek iletim enerji nakil hattı altında yer almayan balarısı kolonilerinin etkilenmesi<br />

beklenemez çünkü, iletkenlerin azami sarkma noktası altındaki irtifak hakkı sınırı (ROW)<br />

bölgesinden yana doğru uzaklaştığında elektrik alan gücü hızla düşer.<br />

Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarından yan etkiler yalnız elektrik alanlarının çok<br />

nemli ortamlarda, 50 – 100 kV/m üzerinde ölçüldüğü çalışmalarda belgelendirilmiştir. Eğer<br />

yan etkiler bekleniyorsa Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanları ya arı kovanının üzerine açıkörgülü<br />

iletken bir paravan kurarak ya da arı kovanını doğrudan yüksek gerilim hattının<br />

altından uzaklaştırarak kolaylıkla önlenebilir. Proje için azami düzeyde öngörülen zemin<br />

seviyeli elektrik alanı, balarılarında istenmeyen etkilerin gözlemlendiği yukarıda değinilen<br />

seviyelerin oldukça altındadır.<br />

94

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Balarıları Üzerinde Enerji Nakil Hattı Manyetik Alan <strong>Etki</strong>leri Çalışmaları<br />

Bazı hayvanların (balarıları dahil) belli bir yöne yönelme, seyir <strong>ve</strong> göç için yeryüzünün<br />

sabit (“DC”) manyetik alanını (~500 mG) kullandıklarına inanılmaktadır (Kirschvink 1997 <strong>ve</strong><br />

2001; Lohmann <strong>ve</strong> diğerleri 2000). Bu manyetik duyu altında yatan mekanizmanın toprağın<br />

manyetik alanını bir “manyetik pusula” gibi algılayan duyumsal organlarda içerilen<br />

mikroskobik ferromanyetik partiküller olabileceği düşünülmüştür, örneğin, mikroskobik<br />

partiküllerin manyetik eksenini yeryüzünün manyetik alan yönü ile hizalama eğiliminde olan<br />

bir burulma kuv<strong>ve</strong>ti yoluyla.<br />

Bu gibi bir partikül sıralaması, içinde yavaş değişim gösteren uygulanmış manyetik<br />

alanlar için geçerlidir, örneğin, oldukça yavaş yanıt süreleri ile sınırlıdır <strong>ve</strong> manyetik alanlar<br />

zamanla değişiklik gösterdikçe yeniden sıralamanın oluşması beklenemez (örnek olarak, 50<br />

Hz alternatif akım manyetik alanlar ki bu saniyenin 1/50’sinde sıfır ortalamadır).<br />

Arıların sabit manyetik alanlardaki değişikliklere hassasiyetleri yeryüzü alanının<br />

yaklaşık yüzde biri seviyesinde gibi görünür <strong>ve</strong> balarıları yem arama faaliyetlerinde yardımcı<br />

olmak üzere jeomanyetik alanın ezberlenmiş bir “haritasını” kullanabilirler (Walker <strong>ve</strong><br />

Bitterman, 1989; Hsu <strong>ve</strong> diğerleri, 2007). Enerji İletim Hattı Çok-Alçak Frekanslı Elektrik <strong>ve</strong><br />

Manyetik Alanların manyetik öğesi olanak dahilinde balarıları <strong>ve</strong>ya tek-moleküllü manyetik<br />

momentlerde (örneğin, “serbest radikal” moleküller) içerilen ince ferromanyetik partiküller<br />

üzerinde bir parça torsiyon momenti uygular. Canlı organizmalardaki manyetit partiküller<br />

olası jeomanyetik alan sensörleri olduklarından (Adair 1994; Kirschvink <strong>ve</strong> diğerleri 1992,<br />

2001), işlevsel biyojenik ferromanyetik materyal bazı türlerde (örneğin, balarıları) şüpheli olsa<br />

da yalnız sınırlı sayıda organizma içinde yerleşiktirler. Manyetik etkileşimin bu<br />

organizmalarda duyumsal yönlendirme sağladığına inanılır <strong>ve</strong> fizyolojik arıza <strong>ve</strong>ya hastalığa<br />

öncülük edeceğe benzememektedir.<br />

Manyetik kuv<strong>ve</strong>tler ferromanyetik partikülleri torsiyona uğratacak yeterlikte olsa da<br />

partiküllerin 50-Hz manyetik alanlara tepkisi enerji iletim hattı manyetik alan yönünün her<br />

saniyede 100 misli ters dönmesi ile sınırlıdır. Yani, saniyenin herhangi bir 1/50 üzerindeki net<br />

dönüşü sıfır olacaktır <strong>ve</strong> biyolojik materyallerin yükselmiş viskozitesi nedeniyle yalnız çok<br />

ince bir miktar dönüş, manyetik alanın <strong>ve</strong>rilen yönde gösterdiği saniyenin 1/100’ü esnasında<br />

oluşacaktır. Aslında, balarılarının 50-Hz manyetik alanlara hassasiyetinin doğrudan bir<br />

sınaması, arıların birçoğunun en azından 10,000 mG ye gereksinim duyduğu durumda,<br />

yemeklerin bulunduğu yerde kendi seçimlerinin doğruluğuna engel olmak üzere, yalnız 4,300<br />

mG üzerinde 50-Hz manyetik alan seviyelerinde davranışsal etkiler (hangi yemeğin sade<br />

suya karşı şekerli su içerdiğini doğru şekilde seçmek gibi) göstermiştir (Kirschvink <strong>ve</strong><br />

diğerleri, 1997). Bu seviyeler iletim hatlarının altındaki azami seviyelerden oldukça yüksektir.<br />

İletim hattı irtifak hakkı sınırı (ROW) merkezi <strong>ve</strong> azami devre sarkma noktasından yana<br />

doğru hareket ettiğinde manyetik alan seviyeleri hızla azalır.<br />

Enerji iletim hattı manyetik alanları durumunda, biyofiziksel analizler<br />

(“magnetoreceptor” (manyeto-alıcı) olarak adlandırılan) manyetik duyu organlarına sahip<br />

organizmalar için maksimum teorik hassasiyetin ne olabileceğini dikkate almıştır. Yani,<br />

manyeto-alıcılar büyük ihtimalle manyetik eksenlerini yeryüzünün alanı ile yönlendirecek<br />

küçük manyetit parçalardan faydalanacaktır. Ebat <strong>ve</strong> yön olarak hızla değişen <strong>ve</strong> zaman<br />

ortalama boyutu sıfır olan “pusula ibresi” mekanizmasının enerji nakil hattı manyetik<br />

alanlarına tepki <strong>ve</strong>rmesi beklenmemelidir. Hatta teorik azami hassasiyeti göz önünde<br />

bulundururken DC (Doğru akım) alan algılanması ile olası şekilde karışacak gerekli 50-Hz<br />

manyetik alan gücü 50 mG dir (Adair 1994; Polk 1994). Daha önce de dikkate alındığı gibi,<br />

arılar ile gerçekleştirilen gerçek deneyler 50-Hz alanın varlığını ayırt etmek için “en hassas<br />

arı” nın 4,300 mG enerji iletim hattı Çok-Alçak Frekanslı manyetik alana gereksinim<br />

duyduğunu göstermiştir.<br />

Sonuç:<br />

Bilimsel çalışmalar, düşük frekanslı elektromanyetik alanların, bal arılarının<br />

davranış <strong>ve</strong> sağlık üzerindeki bazı etkilerinin, yüksek düzeydeki (>100-350 kV/m) elektrik<br />

alanlarından kaynaklanan mikro şoklar şeklindedir.<br />

Elimine şekli raporda anlatılmıştır.<br />

95

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Ancak, 380 kV’luk enerji iletim hattının bu şiddette bir elektrik alanı oluşturması<br />

imkânsızdır. (Ülkemizde yüksek gerilimli elektrik iletim tesislerinden (Enerji iletim hattı-EİH,<br />

Trafo merkezi-TM) kaynaklı elektrik alanı <strong>ve</strong> manyetik alan düzeylerinin saptanmasına<br />

yönelik ilk <strong>ve</strong> tek kapsamlı çalışma, 2001 yılında TEAŞ ile TÜBİTAK Ulusal Metroloji<br />

Enstitüsü tarafından gerçekleştirilmiştir. Bazı hatlarda yapılan ölçüm sonuçlarına göre, 380<br />

kV EİH tesislerden kaynaklı alan şiddetleri aralığı aşağıda <strong>ve</strong>rildiği gibidir<br />

Gerilim (kV) Elektrik Alan Şiddeti (kV/m) Max. Alan Şiddeti (mG)<br />

380 kV EİH 0,222 -5,0 2,70-86<br />

Düşük frekanslı manyetik alanlarının ise bal arıları üzerinde belirli bir etkisine dair<br />

<strong>ve</strong>riler bulunmamaktadır.<br />

Raporda bahse konu olası etkiler, radyo frekansı ( 10 5 – 10 8 Hz ) bandındaki<br />

alanlardadır.<br />

Oysa enerji iletim hatlarından kaynaklı elektromanyetik alanların frekansı 50 Hz’dir<br />

(Çok-Alçak Frekans).<br />

Alçak frekanslı elektrik <strong>ve</strong> manyetik alanların canlı organizmalar üzerindeki<br />

potansiyel etkileri araştırılmıştır fakat bulgular tartışmalıdır (NRC, 1997; Pagnac <strong>ve</strong> diğerleri<br />

1998) <strong>ve</strong> ters sonuçları destekleyen tutarlı bir kanıt eksikliği mevcuttur.<br />

Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarının (100 kV/m üzerinde) oldukça yükseltilmiş<br />

seviyelerine ait bilimsel çalışmalar balarısı davranışı <strong>ve</strong> sağlığı üzerinde bazı etkiler<br />

göstermiştir. Bu belgelendirilmiş etkiler genelde balarılarının elektriksel-iletkenli yüzeylere<br />

konarken oluşturdukları mikro şoklar nedeniyledir. 350 kV/m ye kadar olan Çok-Alçak<br />

Frekanslı elektrik alanlarında uçmakta olan balarıları için herhangi bir etki rapor edilmemiştir.<br />

Balarıları <strong>ve</strong>ya balarısı kovanları üzerindeki Çok-Alçak Frekanslı elektrik alan etkileri<br />

kovanları irtifak hakkı sınırı dışına yerleştirilerek rahatlıkla önlenebilir <strong>ve</strong>ya eğer arı kovanları<br />

irtifak hakkı sınırı içine yerleştirilecekse, Çok-Alçak Frekanslı elektrik alanlarından<br />

topraklanmış büyük örgülü metal perde ile kolaylıkla korunabilir.<br />

Kovanlar <strong>ve</strong> balarısı kolonilerinin enerji iletim hatlarına <strong>ve</strong> bağlantılı manyetik alanlara<br />

yakın olmaları nedeniyle etkilendiklerine dair arıcılar tarafından rapor edilmiş bir belge yok<br />

gibidir. Sabit manyetik alanlar için “pusula ibresi” tip alıcılar gibi özel duyu organlarının bazı<br />

hayvanlarda mevcut olduğu bilinmektedir (Kirschvink <strong>ve</strong> diğerleri 2001) fakat bu gibi bir<br />

algılayıcı saniyenin 1/50 si üzerinde sıfır ortalamalı <strong>ve</strong> yön olarak değişen enerji iletim<br />

hattından, 50-Hz Çok-Alçak Frekanslı manyetik alanlardan etkilenmeyecektir (Adair 1994;<br />

Polk 1994; Valberg <strong>ve</strong> diğerleri.,1997). Balarılarındaki 50-Hz manyetik alanlara ilişkin<br />

duyarsızlık ispat edilmiştir (Kirschvink <strong>ve</strong> diğerleri, 1997).<br />

V.2.5. Hattın Haberleşme İle İlgili Tesislere (PTT Hatları, Radyo, TV Vericileri vs.)<br />

<strong>Etki</strong>leri,<br />

EİH haberleşme tesislerine etkisi korona oluşumundan kaynaklanmaktadır. Ancak bu<br />

etki haberleşme tesislerinin çalışmasını engelleyici bir etki değildir. EİH güzergah seçiminde<br />

Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım Tesisleri Yönetmeliği’nde belirtilen açıklık <strong>ve</strong> yaklaşım mesafelerine<br />

uyulmaktadır. Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım Tesisleri Yönetmeliği’nin 44. Maddesi’nde yer alan yatay<br />

<strong>ve</strong> düşey mesafeler sınır değerleri Tablo V.2.5.1 <strong>ve</strong> Tablo V.2.5.2’de <strong>ve</strong>rilmektedir.<br />

96

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo V.2.5.1 Gü<strong>ve</strong>nli Yaklaşım İçin Gerekli Düşey Mesafeler<br />

İLETKENLERİN ÜZERİNDEN GEÇTİĞİ YER DÜŞEY UZAKLIKLAR (M)<br />

Yalnızca yayaların geçebileceği yerler üzerinde trafik olmayan sular 6<br />

Araçların geçmesine el<strong>ve</strong>rişli çayır tarla otlak vb. yerler 7<br />

Araçların geçmesine el<strong>ve</strong>rişli köy <strong>ve</strong> şehir içi yollar 8<br />

Şehirlerarası karayolları 9<br />

Üzerinde trafik olan sular <strong>ve</strong> kanallar 6<br />

Elektriksiz demiryolları 8<br />

İletişim hatları 35<br />

Elektrik hatları 25<br />

Yapılar 5<br />

Ağaçlar 3<br />

Tablo V.2.5.2 Gü<strong>ve</strong>nli Yaklaşım İçin Gerekli Yatay Mesafeler<br />

TESİS TESİSİN KENARINA OLAN YATAY UZAKLIK<br />

Demiryolu <strong>ve</strong> Karayolu<br />

Direğin toprak üstü tüm boyu +2 ya da karayolu <strong>ve</strong> demiryolu istimlak sınırı dışı<br />

(bu değerlerden en büyük olanı)<br />

Ağaçlar 3<br />

Binalar 4<br />

V.2.6. Orman Alanlarına Olabilecek <strong>Etki</strong> <strong>ve</strong> Bu <strong>Etki</strong>lere Karşı Alınacak Tedbirlerin<br />

Tanımlanması, Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler,<br />

Proje kapsamında inceleme koridoru boyunca direk yerleri için tespit edilen alanlarda ki<br />

ağaçların tamamı kesilecek, topografyanın uygun olduğu vadi atlamalarında vb. yerlerde<br />

irtifak alanı içerinde kalan ağaçlar kesilmeyecek, topografyanın <strong>ve</strong> bitki örtüsünün el<strong>ve</strong>rişli<br />

olmadığı alanlarda ise irtifak alanına giren ağaçlar kesilecektir. Yapılan kesimler alanda<br />

bulunan bitki kompozisyonunda (tür çeşitliğinde) değişikliğe neden olmayacaktır. Kesim<br />

sonrası elde edilen emval ilgili orman idaresince değerlendirileceğinden ekonomik bir kayıp<br />

söz konusu olmayacaktır. İrtifak alanı içerisinde kalan ormanlık alanın 6 ayda bir bakımı<br />

yapılacak olup periyodik bakımlarla bu alanın muhafazası sağlanacaktır.<br />

V.2.7. Hattın Bölgedeki Sulak Alanlara <strong>Etki</strong>leri, (Proje Alanı İçindeki Mevcut Olan<br />

Derelerin Yatakları Korunmalı, Bu Dere Yataklarına Hiçbir Şekilde Müdahale<br />

Yapılmayacağının Taahhüdü)<br />

Projenin tüm aşamalarında, 31 Aralık 2004 tarih <strong>ve</strong> 25687 sayılı Resmi Gazete’<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”, 17.05.2005 tarih <strong>ve</strong> 25818<br />

sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sulak Alanların Korunması<br />

Yönetmeliği”, 13 Şubat 2008 tarih <strong>ve</strong> 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe<br />

giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” , 1380<br />

sayılı Su Ürünleri Kanunu <strong>ve</strong> Yönetmeliği <strong>ve</strong> 09.09.2006 tarih <strong>ve</strong> 26284 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanan Başbakanlık Genelgesi’nin hükümleri yerine getirilecektir.<br />

Proje güzergâhı <strong>ve</strong> inceleme alanı içerisinde yer alan yüzeysel suların, çalışmalardan<br />

olumsuz şekilde etkilenmemesi beklenmektedir. Proje kapsamında, söz konusu yüzey sulara<br />

herhangi bir müdahalede bulunulmayacak <strong>ve</strong> hafriyat malzemesi atılmayacaktır.<br />

Kuş popülâsyonun korunması amacıyla enerji iletim hattının üzerinde TEİAŞ’ın Direk<br />

Montaj Şartnamesi gereği kuşkonmazlar <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya balonlar bulundurulacaktır.<br />

V.2.8. Diğer Faaliyetler.<br />

Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır.<br />

97

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

V.3. Projenin <strong>Çevresel</strong> Fayda Maliyet Analizi<br />

Tesis edilecek enerji iletim tesisinin yapımı ile ihtiyaç duyulan enerji kesintisiz bir<br />

şekilde sağlanacağından, bölge <strong>ve</strong> Türkiye ekonomisini olumlu bir şekilde etkileyecektir.<br />

Projenin inşaat aşamasında güzergah boyunca gürültü, toz, arazi kullanımındaki<br />

değişiklik <strong>ve</strong> habitat kaybı sebebiyle kısa süreli olumsuz etkiler beklenmektedir. Bu olumsuz<br />

etkilere karşı alınacak önlemler Bölüm V boyunca ayrıntılı bir şekilde <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

<strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong> <strong>Değerlendirmesi</strong>nin temelinde bulunan <strong>ve</strong> doğuş noktası olan <strong>Çevresel</strong><br />

fayda maliyet analizinin daha iyi kavranabilmesi için hazırlanan Tablo V.3.1 aşağıda<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo V.3.1 <strong>Çevresel</strong> Fayda/Maliyet Analizi<br />

DEĞERLENDİRME<br />

UNSURLARI<br />

MEVCUT<br />

ENERJİ<br />

ÖNERİLEN<br />

PROJE<br />

AÇIKLAMALAR<br />

+ : DİĞERİNE GÖRE AVANTAJLI<br />

- : DİĞERİNE GÖRE YETERSİZ/DEZAVANTAJLI<br />

X : DİĞERİ İLE AYNI<br />

Enerji - + Önerilen proje ile enerji temini <strong>ve</strong> sürekliliği sağlanacaktır.<br />

Ekonomi - +<br />

İşletme Gideri<br />

<strong>Çevresel</strong> Faktörler + -<br />

-<br />

+<br />

Önerilen proje ile endüstriyel üretim artacak çeşitli sanayi kollarında<br />

gelişme olacaktır.<br />

Önerilen projenin işletme döneminde periyodik bakımlar dışında<br />

herhangi bir işletme gideri söz konusu değildir.<br />

Önerilen projenin inşaat aşamasında kabul edilebilir sınırlarda hava <strong>ve</strong><br />

gürültü kirliliği oluşacaktır. İnşaat aşamasında bir miktar biyomas kaybı<br />

olacaktır.<br />

98

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM VI<br />

İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA<br />

OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU<br />

ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER<br />

99

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM VI: İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE<br />

SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER<br />

VI.1. Arazi Islahı<br />

Projenin ekonomik ömrü bittikten sonra; o günkü ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak<br />

hattın yenilenmesi durumu söz konusu olursa yenilenecek, hattın yer değiştirmesi <strong>ve</strong>ya yer<br />

altı kablolu hale gelmesi durumunda ise mevcut direkler TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından<br />

yerlerinden alınacak <strong>ve</strong> TEİAŞ Genel Müdürlüğü’ne ait depolarda yeniden değerlendirilmek<br />

üzere muhafaza edilecektir. Kullanılamaz durumda olanlar ise hurda olarak satılacaktır.<br />

Direk ayaklarının bulunduğu beton kalıpların kırılmasından dolayı oluşacak inşaat<br />

atıklarının en yakın belediye <strong>ve</strong>ya lisanslı bir inşaat atıkları geri dönüşüm <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya bertaraf<br />

tesisi tarafından alınması sağlanacaktır. Direklerin sökülmesi için direk ayaklarının kazılmaya<br />

başlamasından önce üstte bulunan bitkisel toprak sıyrılacak <strong>ve</strong> kenarda biriktirilecektir. Daha<br />

sonra beton kalıplar çıkarılacak <strong>ve</strong> bunların çıkarılmasından oluşan boşluklar satın alınacak<br />

agrega <strong>ve</strong>ya kayaç malzeme ile doldurulacaktır. Bu malzemenin üstüne bitkisel toprak<br />

altındaki toprak ila<strong>ve</strong> edilecek <strong>ve</strong> en üste de bitkisel toprak düzgün bir şekilde serilecektir.<br />

Hattın yer değiştirmesi <strong>ve</strong>ya hattın kaldırılması durumunda, arazi terk edilmeden önce;<br />

yukarıda açıklanan şekilde arazi ıslah çalışmaları yapılacak <strong>ve</strong> arazi düzenlenerek etraftaki<br />

mevcut topografya ile uyumlu hale getirilerek restorasyon çalışması yapılacaktır. Böylece<br />

yeni projelere <strong>ve</strong> planlamalara uygun hale dönüştürülecektir.<br />

VI.2. Diğer Çalışmalar<br />

Bu konuda belirtilecek başka bir husus bulunmamaktadır.<br />

99

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM VII<br />

PROJENİN ALTERNATİFLERİ

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ<br />

(Bu Bölümde Yer Seçimi, Teknoloji <strong>ve</strong> Alınacak Önlemlerin Alternatiflerin<br />

Karşılaştırılması Yapılacak <strong>ve</strong> Tercih Sıralaması Yapılacaktır.)<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından, Artvin ili Borçka, Merkez, Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat<br />

ilçeleri ile Ardahan ili Posof ilçesi sınırları içerisinde 3x954 MCM iletkenli 120 km<br />

uzunluğunda 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) Enerji İletim Hattının (EİH) tesis edilmesi<br />

planlanmaktadır. Tesis edilecek enerji iletim hattının ekonomik ömrü 30 yıl olarak<br />

öngörülmektedir.<br />

Planlanan bu çalışmalar için, TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından enerji iletim hattı<br />

merkez kabul edilerek projenin sağından <strong>ve</strong> solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km.lik<br />

alan inceleme alanı olarak kabul edilerek, tüm çevresel etütler <strong>ve</strong> arazi çalışmaları, bu<br />

koridor içerisinde yapılmıştır.<br />

Bu incelemede EİH’nin yerleşim yerlerine olan mesafesi, tesis-bakım-işletme<br />

kolaylıkları, bataklık-sel yatağı-heyelana maruz alanlar, orman-mey<strong>ve</strong>lik-kavaklık gibi alanlar,<br />

askeri sahalar, hava meydanları-devlet üretme çiftlikleri-kavakçılık enstitüsü vb. olan alanlar,<br />

PTT, Özel Çevre Koruma Alanları, karayolları, DDY, baraj, gölet, sulama kanalları, imarlı<br />

sahalar, maden, kömür alanları gibi önemli unsurlar göz önünde bulundurularak yer tespit<br />

edilmektedir.<br />

Yukarıdaki unsurlar dikkate alındığında enerji iletim hattı için seçilen güzergah<br />

ekonomik <strong>ve</strong> çevreye en az etkili alan olarak seçilmiştir. Proje için alternatif bir güzergah<br />

bulunmamaktadır.<br />

Projenin uygulaması “Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım Tesisleri Yönetmeliği” <strong>ve</strong> “Montaj Teknik<br />

Şartnamesi’’ hükümleri dikkate alınarak yapılacaktır.<br />

Teknik alternatif olarak yeraltı kablosu döşenmesi görülebilir. Ancak Türkiye’deki<br />

mevcut yönetmelikler göz önüne alındığında yeraltı kablosunun yalnızca imarlı sahalarda<br />

kullanılabilmesine izin <strong>ve</strong>rilmektedir. Proje alanı imarlı alan sınırları içerisinde yer<br />

almadığından bu alternatif değerlendirme dışıdır. Aynı zamanda maliyet analizine<br />

bakıldığında enerji üretim tesislerinin maliyetine yakın bir fiyat ortaya çıkmaktadır. Aynı<br />

zamanda tesisi planlanan hattın yaklaşık 120 km olduğu düşünülürse kazı çalışmaları<br />

sırasında çevresel etkilerin daha olumsuz olması beklenmekte <strong>ve</strong> bakım işlemleri daha zor<br />

olmaktadır. Fayda–maliyet analizi yapıldığında yeraltı kablosunun uygulanabilir olmadığı<br />

ortaya çıkmaktadır.<br />

100

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM VIII<br />

İZLEME PROGRAMI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM VIII: İZLEME PROGRAMI<br />

VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi <strong>ve</strong><br />

İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı <strong>ve</strong> Acil Müdahale Planı (Doğal Afetler<br />

Riski İçin Ne Gibi Önlemler Alınacağı)<br />

17.07.2008 tarih <strong>ve</strong> 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren<br />

Yeterlilik Tebliği’nde belirtildiği üzere raporda belirtilen tüm hususlar Çevre <strong>ve</strong> Orman<br />

Bakanlığı’na düzenli olarak hazırlanacak izleme formları sunulacaktır. Projenin tesis öncesi,<br />

tesis aşaması, işletme aşaması <strong>ve</strong> işletme sonrası aşamalarında yapılacaklar için<br />

hazırlanmış izleme programı Tablo VIII.1.1 de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

101

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Tablo VIII.1.1 İzleme Programı (EİH)<br />

AŞAMA KONU<br />

TESİS<br />

(İNŞAAT)<br />

Kültürel <strong>ve</strong> tarihi<br />

değerler<br />

Toz - partikül<br />

madde<br />

Gürültü<br />

İZLENECEK<br />

PARAMETREL<br />

ER<br />

NEDİR?<br />

Proje alanında<br />

rastlanabilecek<br />

yeni kültür<br />

varlıkları<br />

Hafriyat <strong>ve</strong><br />

inşaat<br />

makinelerinin<br />

hareketinden<br />

<strong>ve</strong> egzozundan<br />

kaynaklanacak<br />

toz<br />

Halkın<br />

şikâyetleri<br />

Halkın<br />

şikâyetleri<br />

Gürültü<br />

seviyesi (dBA)<br />

PARAMETRELER<br />

NERELERDE<br />

İZLENECEK?<br />

Hat güzergâhı<br />

boyunca<br />

Hat güzergâhı<br />

boyunca<br />

İnşaat alanında<br />

PARAMETRELER<br />

NASIL<br />

İZLENECEK/<br />

İZLEME<br />

EKİPMANLARININ<br />

ÇEŞİTLERİ?<br />

Görsel izlemeler<br />

Görsel izlemeler<br />

Yakın<br />

yerleşimlerde<br />

yapılacak<br />

görüşmeler<br />

Yakın yerleşimlerde<br />

yapılacak<br />

görüşmeler<br />

Gürültü ölçer (ses<br />

düzey ölçer cihazı)<br />

ile gürültü seviyesi<br />

ölçümü<br />

PARAMETRELER<br />

NE ZAMAN<br />

İZLENECEK-<br />

ÖLÇÜMLERİN<br />

SIKLIĞI /SÜREKLİ<br />

ÖLÇÜM?<br />

Kültür varlığına<br />

rastlanılması<br />

durumunda Kültür<br />

<strong>ve</strong> Tabiat<br />

Varlıklarını<br />

Koruma Yetkilileri<br />

tarafından<br />

izlenecektir<br />

Hafriyat sırasında<br />

/ inşaatın yoğun<br />

olduğu<br />

zamanlarda<br />

haftalık/ şikâyet<br />

üzerine<br />

Haftalık görsel<br />

izlemeler<br />

Halkın şikâyetleri<br />

üzerine<br />

102<br />

PARAMETRELER<br />

NEDEN<br />

İZLENECEK?<br />

Kültür <strong>ve</strong> Tabiat<br />

Varlıklarını Koruma<br />

Kanunu’na uyumun<br />

sağlanması<br />

Sanayi Kaynaklı<br />

Hava Kirliliğinin<br />

Kontrolü Yönetmeliği<br />

<strong>Çevresel</strong> Gürültünün<br />

Değerlendirilmesi <strong>ve</strong><br />

Yönetimi Yönetmeliği<br />

MALİYET<br />

Herhangi bir<br />

kültür varlığına<br />

zarar<br />

<strong>ve</strong>rilmemesi<br />

durumunda<br />

yüksek değil<br />

Ek maliyet yok<br />

(Proje bütçesi<br />

kapsamında)<br />

Yüksek değil<br />

KONTROL<br />

EDEN KURUM<br />

İl Kültür <strong>ve</strong><br />

Turizm<br />

Müdürlüğü<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

İl Çevre <strong>ve</strong><br />

Orman<br />

Müdürlükleri<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

İl Çevre <strong>ve</strong><br />

Orman<br />

Müdürlükleri<br />

BAŞLANGIÇ<br />

TARİHİ<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

BİTİŞ TARİHİ<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

AŞAMA KONU<br />

TESİS<br />

(İNŞAAT)<br />

Şantiyelerden<br />

kaynaklanacak<br />

atık su<br />

İnşaat<br />

alanlarından <strong>ve</strong><br />

şantiyeden<br />

kaynaklanacak<br />

atıklar (hafriyat,<br />

evsel, katı <strong>ve</strong><br />

tehlikeli atıklar)<br />

Toprak kullanımı<br />

İZLENECEK<br />

PARAMETREL<br />

ER<br />

NEDİR?<br />

Hat güzergâhı<br />

boyunca kirlilik,<br />

koku<br />

Depolama <strong>ve</strong><br />

inşaat koşulları<br />

Üst toprağın<br />

sıyrılması/depol<br />

anması/serilmes<br />

i<br />

PARAMETRELER<br />

NERELERDE<br />

İZLENECEK?<br />

Hat güzergâhı<br />

İnşaat <strong>ve</strong> şantiye<br />

alanlarında <strong>ve</strong><br />

döküm sahasında<br />

Hat güzergâhı<br />

(tarım alanları)<br />

PARAMETRELER<br />

NASIL<br />

İZLENECEK/<br />

İZLEME<br />

EKİPMANLARININ<br />

ÇEŞİTLERİ?<br />

Görsel (Atık suların<br />

izin <strong>ve</strong>rilmeyen<br />

alanlara deşarj<br />

edilip edilmediğinin,<br />

atık suyun<br />

kanalizasyon<br />

sistemine<br />

bağlanarak deşarj<br />

edilip edilmediğinin<br />

belgelerle, görsel<br />

olarak izlenmesi)<br />

Görsel<br />

Görsel<br />

PARAMETRELER<br />

NE ZAMAN<br />

İZLENECEK-<br />

ÖLÇÜMLERİN<br />

SIKLIĞI /SÜREKLİ<br />

ÖLÇÜM?<br />

103<br />

Haftalık (ani<br />

kontroller)<br />

Haftalık (ani<br />

kontroller)<br />

Haftalık (Hattın<br />

tarım arazilerinden<br />

geçtiği sırada)<br />

PARAMETRELER<br />

NEDEN<br />

İZLENECEK?<br />

Su Kirliliği Kontrolü <strong>ve</strong><br />

Toprak Kirliliğinin<br />

Kontrolü <strong>ve</strong> Noktasal<br />

Kaynaklı Kirlenmiş<br />

Sahalara Dair<br />

Yönetmeliğe uyumun<br />

sağlanması<br />

Katı Atıkların Kontrolü<br />

Yönetmeliği, Toprak<br />

Kirliğinin Kontrolü <strong>ve</strong><br />

Noktasal Kaynaklı<br />

Kirlenmiş Sahalara<br />

Dair Yönetmelik,<br />

Tehlikeli Atıkların<br />

Kontrolü Yönetmeliği,<br />

hafriyat toprağı,<br />

inşaat <strong>ve</strong> yıkıntı<br />

atıklarının kontrolü<br />

yönetmeliği <strong>ve</strong> Atık<br />

Yağların Kontrolü<br />

Yönetmeliği’ne<br />

uyumun sağlanması<br />

Toprak Kirliğinin<br />

Kontrolü <strong>ve</strong> Noktasal<br />

Kaynaklı Kirlenmiş<br />

Sahalara Dair<br />

Yönetmeliği’ne<br />

uyumun sağlanması<br />

MALİYET<br />

Ek maliyet yok<br />

(Proje bütçesi<br />

kapsamında)<br />

Ek maliyet yok<br />

(Proje bütçesi<br />

kapsamında)<br />

Ek maliyet yok<br />

(Proje bütçesi<br />

kapsamında)<br />

KONTROL<br />

EDEN KURUM<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

Belediye<br />

TEİAŞ<br />

Yüklenici<br />

Belediye<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

İl Çevre <strong>ve</strong><br />

Orman<br />

Müdürlükleri<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

BAŞLANGIÇ<br />

TARİHİ<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

BİTİŞ TARİHİ<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

AŞAMA KONU<br />

TESİS<br />

(İNŞAAT)<br />

Araç Parkından<br />

kaynaklanacak<br />

atıklar<br />

Sağlık <strong>ve</strong><br />

gü<strong>ve</strong>nlik<br />

Peyzaj<br />

İZLENECEK<br />

PARAMETREL<br />

ER<br />

NEDİR?<br />

Atık yağlar,<br />

aküler, ömrünü<br />

tamamlamış<br />

lastikler <strong>ve</strong><br />

hurda araç<br />

malzemesi<br />

Sağlık <strong>ve</strong><br />

gü<strong>ve</strong>nlik<br />

eğitimine ait<br />

belgeler<br />

Eğitim katılım<br />

belgeleri<br />

İnşaat alanında<br />

işçiler tarafından<br />

kullanılan<br />

gü<strong>ve</strong>nlik<br />

ekipmanları<br />

(baret, eldi<strong>ve</strong>n,<br />

ayakkabı,<br />

gü<strong>ve</strong>nlik kemeri,<br />

vb.)<br />

Uyarı levhaları,<br />

şeritler<br />

Atıklar (katı,<br />

sıvı, tehlikeli<br />

vb.)<br />

Kazılan<br />

yollar/alanlar/<br />

servis yolları<br />

PARAMETRELER<br />

NERELERDE<br />

İZLENECEK?<br />

Araç parkında<br />

PARAMETRELER<br />

NASIL<br />

İZLENECEK/<br />

İZLEME<br />

EKİPMANLARININ<br />

ÇEŞİTLERİ?<br />

Araç muayene<br />

belgelerinin<br />

incelenmesi <strong>ve</strong><br />

kontrolü<br />

İnşaat alanlarında Görsel<br />

Hat güzergâhı Görsel<br />

PARAMETRELER<br />

NE ZAMAN<br />

İZLENECEK-<br />

ÖLÇÜMLERİN<br />

SIKLIĞI /SÜREKLİ<br />

ÖLÇÜM?<br />

Arıza <strong>ve</strong>ya<br />

periyodik bakım<br />

sırasında<br />

Her iş aşaması<br />

başında<br />

104<br />

Günlük<br />

Şantiyenin<br />

kapatılması<br />

sırasında<br />

PARAMETRELER<br />

NEDEN<br />

İZLENECEK?<br />

Tehlikeli Atıkların<br />

Kontrolü Yönetmeliği,<br />

Atık Yağların<br />

kontrolü, Atık Pil <strong>ve</strong><br />

Akümülatörlerin<br />

Kontrolü, Ömrünü<br />

Tamamlamış<br />

Lastiklerin Kontrolü<br />

Yönetmeliliklerine<br />

uygun olarak<br />

bertarafının<br />

sağlanması<br />

İş Sağlığı <strong>ve</strong><br />

Gü<strong>ve</strong>nliği<br />

Yönetmeliği’ne<br />

uyumun sağlanması<br />

Çevre kanunu <strong>ve</strong><br />

yönetmeliklere uyumu<br />

sağlamak<br />

MALİYET<br />

Lisanslı bir geri<br />

kazanım<br />

tesisine bağlı<br />

olarak<br />

değişmekle<br />

birlikte yüksek<br />

değil<br />

Ek maliyet yok<br />

(Proje bütçesi<br />

kapsamında)<br />

Ek maliyet yok<br />

(Proje bütçesi<br />

kapsamında)<br />

KONTROL<br />

EDEN KURUM<br />

Yüklenici<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

BAŞLANGIÇ<br />

TARİHİ<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

başlaması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması<br />

BİTİŞ TARİHİ<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması<br />

İnşaat<br />

çalışmalarının<br />

tamamlanması<br />

Hattın işletmeye<br />

alınması

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

AŞAMA KONU<br />

İŞLETME<br />

Elektro-Manyetik<br />

Alanlar (EMA)<br />

Sağlık <strong>ve</strong><br />

gü<strong>ve</strong>nlik<br />

İZLENECEK<br />

PARAMETREL<br />

ER<br />

NEDİR?<br />

Gü<strong>ve</strong>nli<br />

yaklaşım<br />

mesafeleri<br />

(iletim hatları)<br />

Halkın şikâyeti<br />

Teknik eğitim<br />

(İşletme <strong>ve</strong><br />

bakım)<br />

Koruyucu<br />

ekipman <strong>ve</strong><br />

giysiler<br />

(çalışanlar<br />

tarafından<br />

kullanılıp<br />

kullanılmadığı)<br />

İkaz<br />

levhaları/balon<br />

ikaz küreleri<br />

PARAMETRELER<br />

NERELERDE<br />

İZLENECEK?<br />

Hat güzergâhında<br />

Hat güzergâhı/<br />

bağlantı noktaları<br />

PARAMETRELER<br />

NASIL<br />

İZLENECEK/<br />

İZLEME<br />

EKİPMANLARININ<br />

ÇEŞİTLERİ?<br />

Görsel izlemeler<br />

Yakın yerleşim<br />

yerlerinde<br />

oturanlarla<br />

yapılacak<br />

görüşmeler<br />

EMA ölçümü (EMA<br />

ölçer ile)<br />

Görsel<br />

PARAMETRELER<br />

NE ZAMAN<br />

İZLENECEK-<br />

ÖLÇÜMLERİN<br />

SIKLIĞI /SÜREKLİ<br />

ÖLÇÜM?<br />

İşletmeye<br />

alınmadan önce 1<br />

kere<br />

Şikâyet olması<br />

durumunda<br />

Arıza olması<br />

durumunda<br />

(bakım-onarım<br />

sırasında)<br />

İşletmeye<br />

alınmadan önce 1<br />

kere<br />

105<br />

PARAMETRELER<br />

NEDEN<br />

İZLENECEK?<br />

İyonlaştırıcı Olmayan<br />

Radyasyonun<br />

Olumsuz <strong>Etki</strong>lerinden<br />

Çevre <strong>ve</strong> Halkın<br />

Sağlağının<br />

Korunmasına Yönelik<br />

Alınması Gereken<br />

Tedbirlere İlişkin<br />

Yönetmeliğe uyumun<br />

sağlanması<br />

İş Sağlığı <strong>ve</strong><br />

Gü<strong>ve</strong>nliği ile ilgili tüm<br />

yönetmeliklere<br />

uyumun sağlanması<br />

MALİYET<br />

Yüksek değil<br />

Ek maliyet yok<br />

(İşletme bütçesi<br />

kapsamında)<br />

KONTROL<br />

EDEN KURUM<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

.<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

.<br />

BAŞLANGIÇ<br />

TARİHİ<br />

Hattın<br />

işletmeye<br />

alınması<br />

Hattın<br />

işletmeye<br />

alınması<br />

BİTİŞ TARİHİ<br />

Hattın ekonomik<br />

ömrünü<br />

tamamlaması<br />

Hattın ekonomik<br />

ömrünü<br />

tamamlaması

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

AŞAMA KONU<br />

Katı-sıvı <strong>ve</strong><br />

tehlikeli atıklar<br />

Yangın riski<br />

İZLENECEK<br />

PARAMETREL<br />

ER<br />

NEDİR?<br />

Atıkların<br />

toplanma <strong>ve</strong><br />

bertaraf şekli<br />

Röle ikaz<br />

sinyalleri<br />

Hatta gevşeklik,<br />

malzeme<br />

bozukluğu/arıza<br />

sı<br />

PARAMETRELER<br />

NERELERDE<br />

İZLENECEK?<br />

İşletme depoları<br />

Hat güzergahı<br />

Hat güzergahı<br />

PARAMETRELER<br />

NASIL<br />

İZLENECEK/<br />

İZLEME<br />

EKİPMANLARININ<br />

ÇEŞİTLERİ?<br />

PARAMETRELER<br />

NE ZAMAN<br />

İZLENECEK-<br />

ÖLÇÜMLERİN<br />

SIKLIĞI /SÜREKLİ<br />

ÖLÇÜM?<br />

Görsel izlemeler Haftalık<br />

Görsel<br />

Cihazla<br />

(Termovizyon)<br />

Altı aylık/Yıllık<br />

Bakım, kontrol <strong>ve</strong><br />

arıza esnasında<br />

106<br />

PARAMETRELER<br />

NEDEN<br />

İZLENECEK?<br />

Katı Atıkların Kontrolü<br />

Yönetmeliği <strong>ve</strong><br />

Toprak Kirliğinin<br />

Kontrolü <strong>ve</strong> Noktasal<br />

Kaynaklı Kirlenmiş<br />

Sahalara Dair<br />

Yönetmelik, Tehlikeli<br />

Atıkların Kontrolü<br />

Yönetmeliği <strong>ve</strong> Atık<br />

Yağların Kontrolü<br />

Yönetmeliği’ne<br />

uyumun sağlanması<br />

Yangın riskini<br />

önlemek<br />

Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım<br />

Tesisleri<br />

Yönetmeliğinde<br />

belirlenen yangın<br />

gü<strong>ve</strong>nliği esaslarına<br />

uyulması,bozulan,<br />

yıpranan bölümlerin<br />

onarımı, kaza riskini<br />

azaltmak <strong>ve</strong><br />

kesintileri<br />

önleyebilmek için<br />

uyumu sağlamak<br />

MALİYET<br />

Ek maliyet yok<br />

(İşletme bütçesi<br />

kapsamında)<br />

Ek maliyet yok<br />

(İşletme bütçesi<br />

kapsamında)<br />

KONTROL<br />

EDEN KURUM<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

TEİAŞ<br />

14. <strong>ve</strong> 15.<br />

İletim Tesis <strong>ve</strong><br />

İşletme Grup<br />

Müdürlükleri<br />

BAŞLANGIÇ<br />

TARİHİ<br />

Hattın<br />

işletmeye<br />

alınması<br />

Hattın<br />

işletmeye<br />

alınması<br />

BİTİŞ TARİHİ<br />

Hattın ekonomik<br />

ömrünü<br />

tamamlaması<br />

Hattın ekonomik<br />

ömrünü<br />

tamamlaması

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Projenin tesis <strong>ve</strong> işletme dönemlerinde iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği konusunda acil<br />

önlemlerin belirlendiği iş sağlığı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği planı oluşturulacaktır. Acil Müdahale Planları<br />

(AMP) en önemli amacı, acil durumlarda kimin hangi görevleri üstelenerek gerekli önlemlerin<br />

alınacağının belirlenmesidir. Projenin tesisinden işletme sürecinin sona ermesine kadar<br />

geçen sürede proje alanında meydana gelebilecek parlama, patlama vb. acil durumlarda<br />

çalışanların <strong>ve</strong> çevre halkının uyarılması için alınacak önlemleri içermektedir.<br />

Hazırlanacak AMP ile proje alanında bulunan tüm personelin <strong>ve</strong> ekipmanların acil<br />

duruma ne şekilde müdahale edecekleri <strong>ve</strong> hangi noktalara park edecekleri dikkatlice<br />

belirlenecektir.<br />

AMP:<br />

� Doğal afet durumunda hatta meydana gelebilecek dengesizlik durumunda röleler<br />

otomatik olarak devreye girerek enerji kesilecektir.<br />

� İlgili Grup Müdürlükleri Bakım <strong>ve</strong> İşletme ekiplerine haber <strong>ve</strong>rilecek.<br />

� Afet sonrası enerji iletim hattı bakım çalışmaları tamamlanacak, arızalanan malzeme<br />

değiştirildikten sonra enerji <strong>ve</strong>rilecektir.<br />

TEİAŞ’tan kaynaklı enerji iletim hattı altında meydana gelen zarar ziyan durum tespiti<br />

yapılarak, ilgililere bedelleri ödenecektir.<br />

VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği’nde<br />

‘Yeterlilik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri’ Başlığının Dördüncü<br />

Maddesinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi ile İlgili Program<br />

Projenin inşaat işletme <strong>ve</strong> işletme sonrası aşamaları için önerilen izleme programı<br />

Bölüm VII.1’ de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Proje ile ilgili “ÇED Olumlu Belgesi” nin alınması durumunda; Nihai ÇED Raporu’nda<br />

belirtilen yatırımın başlangıç <strong>ve</strong> inşaat dönemlerine ait (yatırımın işletmeye geçişine kadar)<br />

taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği incelemek üzere; Yeterlik Tebliği Ek-4’te yer alan<br />

“ÇED Raporlarında Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol Formu”<br />

Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı’nın belirlediği periyotlarda doldurularak Çevre <strong>ve</strong> Orman<br />

Bakanlığı <strong>ve</strong> ilgili İl Çevre <strong>ve</strong> Orman Müdürlüğü’ne iletilecektir.<br />

107

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM IX<br />

HALKIN KATILIMI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM IX: HALKIN KATILIMI<br />

(Projeden <strong>Etki</strong>lenmesi Muhtemel Yöre Halkının Nasıl <strong>ve</strong> Hangi Yöntemlerle<br />

Bilgilendirildiği, Proje ile İlgili Halkın Görüşlerinin <strong>ve</strong> Konu ile İlgili Açıklamaların ÇED<br />

Raporuna Yansıtılması)<br />

ÇED Yönetmeliği kapsamında yapılması gereken “Halkın Katılımı Toplantıları”<br />

26.04.2011 tarihinde Artvin İli, Şavşat İlçesinde saat 14.00’ te <strong>ve</strong> 27.04.2011 tarihinde saat<br />

14.00’ te ise Ardahan ili Posof ilçesinde gerçekleştirilmiştir.<br />

Halkın Katılımı Toplantısı için duyuru metinleri 11.04.2011 tarihinde Ardahan Süreç<br />

Gazetesinde, 11.04.2011 tarihinde Artvin Serhad Gazetesinde <strong>ve</strong> 14.04.2011 tarihinde Star<br />

gazetesinde yayımlanmıştır. Bunun yanı sıra İlçe Kaymakamlıkları, İlçe Belediyeleri <strong>ve</strong><br />

inceleme koridoru içerisinde kalan köy muhtarlıklarına yazı ile projeye ilişkin duyuru metinleri<br />

<strong>ve</strong> tanıtım kitapçıkları gönderilerek, ilan panolarında asılmaları sağlanmıştır.<br />

Artvin’deki toplantıya; Artvin İl Çevre <strong>ve</strong> Orman Müdürlüğü’nden, <strong>raporu</strong> hazırlayan<br />

kuruluş olarak TEİAŞ Genel Müdürlüğü'nden <strong>ve</strong> TEİAŞ 14. İletim Tesis <strong>ve</strong> İşletme Grup<br />

Müdürlüğü ile Ardahan’daki toplantıya Ardahan İl Çevre <strong>ve</strong> Orman Müdürlüğü’nden TEİAŞ<br />

15. İletim Tesis <strong>ve</strong> İşletme Grup Müdürlüğü yetkililerinden uzmanlarla birlikte hat güzergahı<br />

civarındaki yöre halkı katılmıştır.<br />

Toplantılarda katılımcılara; proje konusu enerji iletim hattı ile ilgili açıklamaların yer<br />

aldığı Halkın Katılımı Toplantı Broşürleri dağıtılmış, projeksiyon ile görsel bir sunum yapılan<br />

toplantıda proje hakkında detay bilgiler <strong>ve</strong>rilmiş <strong>ve</strong> yöneltilen sorular cevaplandırılmıştır.<br />

Toplantı kapsamında halk tarafından ağırlıklı olarak kamulaştırma, zarar ziyan<br />

durumunun karşılanıp karşılanmayacağı ile ilgili sorular sorulmuştur. Sorulan sorulara<br />

aydınlatıcı bir şekilde cevap <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Toplantıya ait dağıtılan tanıtım kitapçıkları, gazeteler <strong>ve</strong> tutanak Ek-10’da <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

108

---

BÖLÜM X<br />

YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN<br />

BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 154 kV KARASU-KAYNARCA EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM X: YUKARIDAKİ BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK<br />

OLMAYAN BİR ÖZETİ<br />

(Projenin İnşaat <strong>ve</strong> İşletme Aşamalarında Yapılması Planlanan Tüm Çalışmaların<br />

<strong>ve</strong> <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>ler için Alınması Öngörülen Tüm Önlemlerin, Mümkün Olduğunca<br />

Basit, Teknik Terim İçermeyecek Şekilde <strong>ve</strong> Halkın Anlayabileceği Sadelikte<br />

Anlatılması)<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından mevcut Borçka Trafo Merkezinden (TM) başlayıp<br />

Gürcistan sınırında sonlanacak 3x954 MCM karakteristiğinde yaklaşık 120 km.<br />

uzunluğundaki 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH tesisi planlanmaktadır. Sınırdan sonra<br />

Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacak olan EİH’nın bu kısmı ise Gürcistan devleti tarafından<br />

tesis edilecektir. EİH güzergâhı Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat İlçeleri ile Ardahan<br />

İli Posof ilçesinden geçmektedir.<br />

Proje kapsamında EİH için yaklaşık 350 direk tesis edilecek, bunların 305 tanesi<br />

taşıyıcı 45 tanesi ise durdurucu direk özelliğinde olacaktır. Enerji iletim tesislerinin ekonomik<br />

ömrü 30 yıl olarak öngörülmektedir.<br />

EİH kapsamında sadece direk ayakları için yaklaşık 79.000 m 2 alanda kamulaştırma<br />

yapılacak <strong>ve</strong>ya izin alınacak, Güzergâhın direk ayakları dışında kalan 5.921.000 m 2 alanda<br />

ise 1 defaya mahsus kamulaştırma yapılacak, kamulaştırma yapılamayan yerlerde ise meri<br />

kanunlar gereği izinler alınacaktır.<br />

Proje kapsamında olabilecek olası çevresel etkiler arazi kullanımı, katı atıklar, sıvı<br />

atıklar, gürültü, emisyon <strong>ve</strong> EMA’dır.<br />

Arazi kullanımında;<br />

� Direk ayakları çukurları açılması sırasında üst toprak sıyrılacak, direk tesis edildikten<br />

sonra tekrar yüzeye serilecektir.<br />

� Hafriyat işlemleri sırasında çıkacak malzeme dolgu işlemlerinde kullanılacak, hafriyat<br />

atığı oluşmayacaktır.<br />

� Toprak yüzeye hiçbir şekilde katı <strong>ve</strong> sıvı atık deşarj edilmeyecektir.<br />

� Özellikle su kenarlarına çöp <strong>ve</strong> atık depolama yapılmayacaktır.<br />

� Hiçbir şekilde herbisit kullanılmayacaktır.<br />

� Hattın tesisinden kaynaklanacak her türlü zarar <strong>ve</strong> ziyan karşılanacaktır.<br />

hususlarına dikkat edilecektir.<br />

Katı atıklardan geri dönüşümü mümkün olanlar ayrı ayrı toplanacak <strong>ve</strong> lisans almış<br />

firmalar ile geri dönüşümü sağlanacaktır. Geri dönüşümü mümkün olmayan evsel atıklar ise<br />

belediye tarafından bertaraf edilecektir.<br />

İnşaat <strong>ve</strong> işletme aşamalarında personelden kaynaklı atık sular, varsa mevcut<br />

kanalizasyon sistemine yoksa yapılacak sızdırmaz fosseptik çukurlarda biriktirilecek, biriken<br />

atık sular vidanjörler ile çekildikten sonra atık su toplama sistemine <strong>ve</strong>rilecektir. Atık sular<br />

hiçbir şekilde yeraltı <strong>ve</strong> yerüstü su kaynaklarına boşaltılmayacaktır.<br />

Projenin inşaat <strong>ve</strong> işletme aşamalarında meydana gelebilecek gürültü için sınır<br />

değerlere uyulacaktır. İnşaat aşamasında minimum sayıda <strong>ve</strong> yeni araçların kullanılmasına<br />

özen gösterilecektir.<br />

109

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Projenin inşaat aşamasında kazı <strong>ve</strong> dolgu işlemlerinden dolayı toz emisyonu oluşması<br />

beklenmektedir. Tozuma durumunda gerekli hallerde sulama yapılacaktır. Boşaltma savurma<br />

şeklinde yapılmayacak, taşıma esnasında hafriyat kamyonlarının üzeri branda ile örtülecektir.<br />

İşletme aşamasında oluşacak EMA için ise güzergah yerleşim alanlarına uzak<br />

geçirilecek, uluslararası sınır değerlerin altında kalması sağlanacaktır.<br />

Projenin işletmeye alınması ile birlikte direklerin üzerlerine uyarıcı ikaz levhaları, kuş<br />

kovanlar <strong>ve</strong> EİH üzerine ikaz küreleri asılarak muhtemel kazaların önlenmesi sağlanacaktır.<br />

110

---

BÖLÜM XI<br />

SONUÇLAR

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

BÖLÜM XI: SONUÇLAR<br />

(Yapılan Tüm Açıklamaların Özeti, Projenin Önemli <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>lerinin<br />

Sıralandığı <strong>ve</strong> Projenin Gerçekleşmesi Halinde Olumsuz <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>lerin<br />

Önlenmesinde Ne Ölçüde Başarı Sağlanabileceğinin Belirtildiği Genel Bir<br />

Değerlendirme, Proje Kapsamında Alternatifler Arası Seçimler <strong>ve</strong> Bu Seçimlerin<br />

Nedenleri)<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü tarafından mevcut Borçka Trafo Merkezinden (TM) başlayıp<br />

Gürcistan sınırında sonlanacak 3x954 MCM karakteristiğinde yaklaşık 120 km.<br />

uzunluğundaki 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH tesisi planlanmaktadır. Sınırdan sonra<br />

Alhaltsikhe’de (Gürcistan) sonlanacak olan EİH’nın bu kısmı ise Gürcistan devleti tarafından<br />

tesis edilecektir. EİH güzergâhı Artvin ili Merkez, Borçka, Ardanuç, Şavşat İlçeleri ile Ardahan<br />

İli Posof ilçesinden geçmektedir.<br />

Emisyon<br />

Projenin arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat çalışmalarında patlatma, kırma, öğütme gibi işlemler<br />

yapılmayacak <strong>ve</strong> patlayıcı kullanılmayacaktır. Proje kapsamında tesis edilecek EİH’nin<br />

saatlik toz debisi 0,108 kg/saat hesaplanmıştır. Projenin inşaat aşamasında toz emisyonu<br />

için hesaplanan değer toplam 0,108 kg/saat olup, bu değer limit (1,0 kg/saat) değerin çok<br />

altında olduğu için hava kalitesi katkı değerlerinin tespitine <strong>ve</strong>ya modellenmesine gerek<br />

kalmamıştır. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nin “İzne Tabi Tesisler<br />

İçin Emisyon Sınırları” ekinde (Ek-1) belirtilen, açıkta depolanan tozlu yığma malzemelerle<br />

ilgili hava kalitesi standartlarını karşılama hususlarına uyulacaktır.<br />

Katı Atık<br />

EİH arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat aşamalarında çalışacak 45 kişiden kaynaklı evsel nitelikli<br />

katı atık 54,45 kg/gün’dür.<br />

� Evsel katı atıklar şantiye alanında uygun konteynırlarda toplanacak <strong>ve</strong> belirli<br />

aralıklarla ilgili belediye tarafından alınması sağlanacaktır.<br />

� İnşaat atıkları sarı renkli geçici biriktirme konteynırları içinde toplanacak, üzerlerine<br />

atık türleri yazılacaktır. Bu atıklar evsel <strong>ve</strong>ya tehlikeli atıklar ile karıştırılmayacaktır.<br />

Yüklenici firma tarafından kullanılmayan bu atıkların belediye tarafından alınması<br />

sağlanacak, ya da lisanslı bir taşıma şirketi aracılığıyla yine lisans almış bir geri<br />

kazanım <strong>ve</strong>ya bertaraf şirketine gönderilecektir. Bu konuyla ilgili gerekli tüm yazışmalar<br />

yüklenici firma tarafından yapılacaktır.<br />

� Ambalaj atıklarının kullanılabilir durumda olanları ayrılacak, kalanlar ise geri dönüşüm<br />

tesisine satılacaktır.<br />

� İnşaat alanında biyolojik olarak parçalanamayan hiçbir atık bırakılmayacaktır.<br />

Projenin tüm aşamalarında; çalışanlardan kaynaklanacak katı atıkların (yemek artığı,<br />

ambalaj kağıdı, pet şişe, cam şişe vb.) 05.04.2005 tarih <strong>ve</strong> 25777 sayılı “Katı Atıkların<br />

Kontrolü Yönetmeliği” Madde 18’de belirtildiği gibi denizlere, göllere <strong>ve</strong> benzeri alıcı<br />

ortamlara, caddelere dökülmesinin yasak olduğu konusunda çalışanlar uyarılacak <strong>ve</strong> gerek<br />

bu yasağa gerekse “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin <strong>ve</strong> yapılan bütün değişiklikler ile<br />

ilgili yönetmeliklerin tüm hükümlerine uymaları sağlanacaktır.<br />

Ayrıca proje kapsamında oluşması muhtemel geri dönüşümü mümkün olan ambalaj <strong>ve</strong><br />

ambalaj atıkları; 24.06.2007 tarih <strong>ve</strong> 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe<br />

giren “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ (AYKY) <strong>ve</strong> 30.03.2010 tarih <strong>ve</strong> 27537 sayılı<br />

111

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “AYKY Değişiklik Yapılmasına Dair<br />

Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak bertaraf edilecektir.<br />

Sıvı Atık<br />

Projenin arazi hazırlık <strong>ve</strong> inşaat aşamasında çalışacak 45 kişi için içme <strong>ve</strong> kullanma<br />

suyu sarfiyatı toplam 6.75 m 3 /gün olacaktır. Kullanılacak suyun % 100’ünün atık su olarak<br />

geri döneceği ile EİH inşaatında oluşacak evsel nitelikli atık su miktarı en fazla 6.75 m 3 /gün<br />

olarak hesaplanır. İşletme aşamasında ise atık su oluşmayacaktır.<br />

İnşaat <strong>ve</strong> işletme aşamasında personelden kaynaklı atık sular ise mevcut ise<br />

kanalizasyon sistemine değilse, sızdırmaz fosseptikte biriktirilecektir. Fosseptikte biriken atık<br />

sular Belediyeye ait vidanjörlerde çekilerek en yakın arıtma sistemine <strong>ve</strong>rilecek, yeraltı <strong>ve</strong><br />

yerüstü sularına boşaltılmayacaktır.<br />

Proje kapsamında, Lağım <strong>ve</strong> Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak<br />

Çukurlara Ait Yönetmelik ile 31 Aralık 2004 tarih <strong>ve</strong> 25687 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği <strong>ve</strong> 1380 sayılı Su Ürünleri<br />

Kanunu <strong>ve</strong> Yönetmeliğinin hükümleri yerine getirilecektir.<br />

Gürültü<br />

Proje kapsamında tesis edilecek EİH arazi hazırlama <strong>ve</strong> inşaat aşamasında<br />

kullanılacak araçlardan kaynaklı gürültü oluşması beklenmektedir. İşletme aşamasında ise<br />

rüzgar gürültüsü <strong>ve</strong> iletkenlerden oluşan korona gürültüsü oluşması beklenmektedir.<br />

07.03.2008 tarih <strong>ve</strong> 26809 <strong>Çevresel</strong> Gürültünün Değerlendirilmesi <strong>ve</strong> Yönetimi<br />

Yönetmeliği’nin (endüstriyel tesisler için çevresel gürültü kriterleri ) 22. Maddesine göre<br />

Endüstriyel tesislerden kaynaklanan çevresel gürültü düzeyi <strong>ve</strong> gürültünün önlenmesine<br />

ilişkin <strong>ve</strong>rilen sınır değerlere uyulacaktır.<br />

Hafriyat<br />

Proje kapsamında tesis edilecek EİH için yaklaşık 350 adet direk tesis edilmesi<br />

planlanmaktadır. 350 direk için 37.800 m 3 hafriyat yapılacaktır. Proje kapsamında oluşacak<br />

hafriyat tekrar dolgu malzemesi olarak kullanılacağı için hafriyat oluşmayacaktır. Ancak<br />

zeminin uygun olmadığı <strong>ve</strong> farklı bir dolgu malzemesi kullanılması gerektiğinde oluşacak<br />

hafriyat toprağı Belediyenin göstereceği alana nakledilecektir. İnşaat çalışmaları esnasında<br />

oluşabilecek hafriyat atığı için 18.03.2004 tarihli <strong>ve</strong> 25406 sayılı Resmi Gazete’de<br />

yayımlanarak yürürlüğe giren “Hafriyat toprağı, İnşaat <strong>ve</strong> Yıkıntı Atıklarının Kontrolü<br />

Yönetmeliği” deki hükümlere uyulacaktır.<br />

Arazi Kullanımı<br />

380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) EİH projesi kapsamında 120 km için yaklaşık 350<br />

direk dikilmesi planlanmakta <strong>ve</strong> bu direklerin işgal edeceği toplam alan 79.000 m 2 ’dir. Özel<br />

mülk için Kamulaştırma kanunu gereği mülkiyet hakkı olarak kamulaştırılacak, orman alanları<br />

için izin irtifak bedelleri Erzurum <strong>ve</strong> Artvin Orman Bölge Müdürlüklerinin tespitiyle ilgili işletme<br />

şefliklerine ödenecektir. EİH merkezde kalacak şekilde 50 m genişliğindeki koridor için irtifak<br />

bedeli ödenecektir.<br />

Proje kapsamında tesis edilecek EİH güzergahı inceleme koridorunda arazi kullanım<br />

kabiliyeti sınıfları bakımından güzergah boyunca II., III., IV., VI., VII. <strong>ve</strong> VIII. sınıf topraklar,<br />

büyük toprak gurupları olarak M (Kah<strong>ve</strong>rengi Orman Topr.), N (Kireçsiz Kah<strong>ve</strong>rengi Orman<br />

112

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Toprakları), y (Yüksek Dağ Çayır Topr.), A (Alüvyal Topraklar) <strong>ve</strong> P (Kırmızı Sarı Podzolik<br />

Topr.) toprak gurupları bulunmaktadır.<br />

Hat güzergahının yaklaşık 78 km’lik kısmı ormanlık alandan, 29 km’lik kısmı tarım<br />

arazilerinden, 13 km’lik kısmı ise mera alanlarından geçmektedir. Bu uzunlukların toprak<br />

sınıflarına <strong>ve</strong> gruplarına göre dağılımı Tablo IV.2.4.3’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Proje kapsamında yer alan tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanılması için,<br />

19.07.2005 tarih <strong>ve</strong> 25880 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5403 sayılı’<br />

Toprak Koruma <strong>ve</strong> Arazi Kullanım Kanununun 13. maddesi gereğince Artvin <strong>ve</strong> Ardahan İl<br />

Toprak Koruma Kurullarına müracaat edilerek Tarım Dışı Amaçlı Arazi Kullanım İzni<br />

alınacak, ayrıca aynı kanunun 12. maddesi <strong>ve</strong> kanuna ait yönetmeliğin 12. maddesi<br />

gereğince ilgili tarım alanlarında İl Tarım Müdürlüklerince hazırlanacak etüt <strong>raporu</strong> <strong>ve</strong> Toprak<br />

Koruma Kurullarının belirteceği hususlar doğrultusunda toprak koruma projesi hazırlattırılarak<br />

gerekli tedbirler alınacaktır.<br />

Benzer şekilde mera alanlarında, sadece direk yerleri için, 4342 sayılı Mera<br />

Kanunu’nun 14. maddesi 1. fıkrası (ğ) bendi gereğince fiilen yatırıma başlanmadan önce söz<br />

konusu mera alanlarının tahsis amacı değişikliği ile ilgili olarak Artvin <strong>ve</strong> Ardahan Valiliklerine<br />

(Valilik Mera Komisyonuna) müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır.<br />

İş Gü<strong>ve</strong>nliği<br />

Projenin işletmeye geçecek sürede personel için iş makinelerinden kaynaklı kazalar ile<br />

yüksekten düşme sonucu yararlanma <strong>ve</strong>ya ölme kazaları söz konusu olmaktadır. Yöre halkı<br />

için ise direk yerleri inşaat çalışmalarında açılacak çukurlara düşerek meydana gelebilecek<br />

kazalar söz konusudur. İnşaat süresince meydana gelebilecek riskleri en aza indirgemek için<br />

10 Haziran 2003 tarihli 25134 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı<br />

İş Kanunu kapsamında yürürlüğe giren İşçi Sağlığı <strong>ve</strong> İş Gü<strong>ve</strong>nliği Tüzüğü, İş Sağlığı <strong>ve</strong><br />

Gü<strong>ve</strong>nliği, Çalışanların İş Sağlığı <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nliği Eğitimlerinin Usul <strong>ve</strong> Esasları Hakkında<br />

Yönetmeliği, Sağlık <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nlik Şartları Yönetmeliği ile 27.11.2002 tarih <strong>ve</strong> 37-265 sayılı<br />

TEİAŞ İş Gü<strong>ve</strong>nliği Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır.<br />

Kültür <strong>ve</strong> Tabiat Varlıkları<br />

İnşaat çalışmaları sırasında yapılacak kazı çalışmalarında herhangi bir kültür varlığına<br />

rastlanılması durumunda ise Artvin <strong>ve</strong> Ardahan İl Kültür <strong>ve</strong> Turizm Müdürlüklerine haber<br />

<strong>ve</strong>rilecektir.<br />

EMA<br />

Elektrikli aletler <strong>ve</strong> enerji iletim <strong>ve</strong> dağıtım hatlarının etrafında, hem elektrik <strong>ve</strong> hem de<br />

manyetik alanlar bulunmasına rağmen, en son araştırmalar, EMA’ ların potansiyel sağlık<br />

etkileri üzerine odaklanmıştır. Bu nedenle elektrik <strong>ve</strong> manyetik alanlarla ilgili yapılan<br />

çalışmaların önemli bir bölümü kanser araştırmaları konusunda yoğunlaşmıştır. Yapılan<br />

araştırma sonuçlarına göre, bazı “risk faktörleri” belirlenerek, değişik etkilere göre kanser<br />

riskleri ortaya konmuştur.<br />

Sonuç olarak, elektrik <strong>ve</strong> manyetik alanın insan yaşamı üzerine olan olumsuz etkileri<br />

kanıtlanmamıştır. Türkiye’de enerji iletim hatlarından kaynaklanacak elektrik <strong>ve</strong> manyetik<br />

alanlar için 24.07.2010 tarih <strong>ve</strong> 27651 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren<br />

İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz <strong>Etki</strong>lerinden Çevre <strong>ve</strong> Halkın Korunmasına<br />

Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik hükümleri geçerlidir. Ayrıca 30 Kasım<br />

2000 tarih <strong>ve</strong> 24246 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli<br />

Akım Tesisleri Yönetmeliği” enerji iletim hatlarının yerleşim yerlerine, yollara <strong>ve</strong> tesislere olan<br />

113

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

mesafesine bazı sınırlamalar getirmiş <strong>ve</strong> hatların tesis iznini bu şartlara bağlamıştır. 380 kV<br />

gerilimli planlanan EİH güzergahı üzerinde de bu mesafelere uyulacaktır.<br />

EİH’ den kaynaklı EMA mesafeye bağlı olarak azalmaktadır.<br />

Tehlikeli Atıklar<br />

Projenin inşaat aşamasında herhangi bir tehlikeli atık oluşması söz konusu değildir.<br />

Projenin işletme aşamasında tehlikeli atık oluşması beklenmemektedir. Ancak bakım<br />

çalışmalarından kaynaklı tehlikeli atık oluşması durumunda 14.03.2005 tarih <strong>ve</strong> 25755 sayılı<br />

Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği<br />

hükümlerine uyulacaktır.<br />

İzleme<br />

Proje ile ilgili “ÇED Olumlu Belgesi” nin alınması durumunda; Nihai ÇED Raporu’nda<br />

belirtilen yatırımın başlangıç <strong>ve</strong> inşaat dönemlerine ait (yatırımın işletmeye geçişine kadar)<br />

taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği incelemek üzere; Yeterlik Tebliği Ek-4’de yer alan<br />

“Nihai ÇED Raporlarına Verilen Taahhütlere Ait Yatırımın İnşaat Dönemi İzleme-Kontrol<br />

Formu” Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığının belirlediği periyotlarda doldurularak Çevre <strong>ve</strong> Orman<br />

Bakanlığı <strong>ve</strong> İlgili İl Çevre Orman Müdürlüklerine sunulacaktır.<br />

114

---

EKLER

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

EKLER (Raporun Hazırlanmasında Kullanılan <strong>ve</strong> Çeşitli Kuruluşlardan Sağlanan<br />

Bilgi, Belge <strong>ve</strong> Tekniklerden Rapor Metninde Sunulamayanlar)<br />

Ek-1 Yer Bulduru Haritası<br />

EKLER DİZİNİ<br />

Ek-2 Proje Güzergahını Gösterir 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita<br />

Ek-3 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Arazi Varlığı Haritası<br />

Ek-4 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Orman Mesçere Haritası<br />

Ek-5 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita Üzerinde Proje Güzergahı Jeoloji Haritası<br />

Ek-6 1/25.000 Ölçekli Topografik Harita Üzerinde Posof YHGS Zonlarını Gösterir Harita<br />

Ek-7 Proje Güzergahından Görünümler<br />

Ek-8 Fosseptik Çukur Planı<br />

Ek-9 Resmi Yazılar<br />

Ek-10 Halkın Katılımı Toplantısı Tanıtım Kitapçıkları, Gazete <strong>ve</strong> Toplantı Tutanakları<br />

Ek-11 Acil Eylem Planı<br />

Ek-12 Ekosistem Değerlendirme Raporu<br />

Ek-13 Flora-Fauna Analiz Raporları<br />

105

---

EK–1<br />

YER BULDURU HARİTASI

---

EİH Güzergâhını Gösteren Yer Bulduru Haritası

---

EK–2<br />

PROJE GÜZERGAHINI GÖSTERİR 1/25.000<br />

ÖLÇEKLİ TOPOGRAFİK HARİTA

---

EK–3<br />

1/25.000 ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA<br />

ÜZERİNDE PROJE GÜZERGÂHI ARAZİ<br />

VARLIĞI HARİTASI

---

EK–4<br />

1/25.000 ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA<br />

ÜZERİNDE PROJE GÜZERGÂHI ORMAN<br />

MESÇERE HARİTASI

---

EK–5<br />

1/25.000 ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA<br />

ÜZERİNDE PROJE GÜZERGÂHI JEOLOJİ<br />

HARİTASI

---

EK–6<br />

1/25000 ÖLÇEKLİ POSOF YABAN HAYATI<br />

GELİŞTİRME SAHASI ZONLARINI GÖSTERİR<br />

HARİTA

---

EK–7<br />

PROJE GÜZERGAHINDAN GÖRÜNÜMLER

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Fotoğraf 1. Borçka şalt sahası<br />

BORÇKA<br />

Fotoğraf 2. Borçka yerleşim yeri <strong>ve</strong> Borçka Barajı<br />

EİH<br />

GÜZERGAHI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Fotoğraf 3. Hattan Genel Bir Görünüm<br />

Fotoğraf 4. Güzergâhın geçtiği alandan genel bir görünüm<br />

EİH<br />

GÜZERGAHI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Fotoğraf 5. EİH genel bir görünüm<br />

Fotoğraf 6. EİH genel bir görünüm<br />

EİH<br />

GÜZERGAHI<br />

EİH<br />

GÜZERGAHI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Fotoğraf 7 EİH genel bir görünüm<br />

Fotoğraf 8 Ardahan Posoftan genel bir görünüm<br />

EİH GÜZERGAHI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Fotoğraf 9 Arazi çalışmalarından genel bir görüntü<br />

Fotoğraf 10 Arazi çalışmalarından genel bir görüntü

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

Fotoğraf 11 EİH Güzergahından Genel Bir Görünüm<br />

Fotoğraf 12 Türkiye-Gürcistan Sınır Kapısı

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

EK–8<br />

FOSSEPTİK ÇUKUR PLANI

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU

---

EK–9<br />

RESMİ YAZILAR VE GÖRÜŞLER

---

EK–10<br />

HALKIN KATILIMI TOPLANTISI TANITIM<br />

KİTAPÇIKLARI, GAZETE VE TOPLANTI<br />

TUTANAKLARI

---

Atıkların Bertarafı :<br />

Personelden kaynaklanacak atıksular,<br />

kanalizasyon sistemine <strong>ve</strong>rilecek, sistemin<br />

olmaması durumunda ise sızdırmaz foseptik<br />

çukurlarda toplanacaktır.<br />

İnşaat alanındaki katı atıklar ayrı ayrı<br />

konteynırlarda toplanacak <strong>ve</strong> en yakın belediye<br />

tarafından alınması sağlanacaktır.<br />

Kazı işlemlerinden kaynaklanacak hafriyat inşaat<br />

alanında dolgu malzemesi olarak kullanılacaktır.<br />

Hafriyat atığı oluşumunda ise belediyenin<br />

göstereceği alana boşaltılacaktır.<br />

Enerji İletim Hattı Yaklaşım Mesafeleri<br />

154 kV<br />

380 kV<br />

154 380<br />

30 KASIM 2000 ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİS YÖNETMELİĞİ<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü<br />

Çevre, Emlak <strong>ve</strong> Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı<br />

İnönü Bulvarı No:27 Kat :14 Bahçelievler 06100 ANKARA<br />

Tel : 0 312 203 86 12 Fax : 0 312 203 87 17<br />

TEİAŞ Genel Müdürlüğü<br />

14.İletim Tesis <strong>ve</strong> İşletme Grup Müdürlüğü<br />

Havaalanı Karşısı PK:24 Pelitli/TRABZON<br />

Tel : 0 (462) 334 49 85 Fax : 0(462) 332 49 84<br />

TEİAŞ<br />

Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi<br />

Genel Müdürlüğü<br />

Çevre, Emlak <strong>ve</strong> Kamulaştırma<br />

Dairesi Başkanlığı<br />

380 kV<br />

BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

HALKIN KATILIMI TOPLANTISI<br />

ARTVİN İLİ MERKEZ, BORÇKA, ARDANUÇ <strong>ve</strong><br />

ŞAVŞAT İLÇELERİ (26 Nisan 2011)<br />

ARDAHAN İLİ, POSOF İLÇESİ (27 Nisan 2011)

---

Projenin Tanımı <strong>ve</strong> Amacı<br />

Projenin Tanımı :<br />

Bu proje kapsamında 380 kV Borçka-Sınır(Gürcistan)<br />

Enerji İletim Hattı (EİH) tesisi <strong>ve</strong> işletmesi<br />

planlanmaktadır. Mevcut 380 kV Borçka Trafo<br />

Merkezinden başlayan hat Artvin ili Borçka, Merkez,<br />

Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat İlçeleri ile Ardahan İli Posof<br />

ilçesinden geçerek Gürcistan sınırında Gürcistan<br />

tarafından inşa edilecek olan EİH’ye bağlanarak son<br />

bulacaktır. EİH 380 kV geriliminde 3x954 MCM<br />

karakteristiğinde yaklaşık <strong>ve</strong> 120 km uzunluğundadır.<br />

Projenin Ekonomik Ömrü<br />

İnşaat Süresi<br />

Proje Yeri<br />

Projenin Amacı :<br />

Kamulaştırma :<br />

30 YIL<br />

EİH :18 AY / 27 Milyon TL<br />

Artvin ili Borçka, Merkez,<br />

Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat ilçeleri<br />

ile Ardahan ili Posof İlçesi<br />

-Türkiye ile Gürcistan arasında enerji alış <strong>ve</strong>rişini sağlamak.<br />

-Ulusal <strong>ve</strong> uluslar arası enterkonnekte enerji iletim<br />

şebekesinin gelişimini sağlamak<br />

- Tesisi planlanan direk sayısı : ~350<br />

-Taşıyıcı direk sayısı : ~305<br />

- Durdurucu direk sayısı : ~45<br />

Direk yerleri orman alanları hariç kamulaştırılacak,<br />

orman alanları için izin alınacak olup tellerin izdüşüm<br />

alanlarına irtifak (geçiş) hakkı ödenecektir. Bedeller<br />

"Kıymet Takdiri Komisyonunca" belirlenecektir.<br />

Projenin <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>leri <strong>ve</strong> Alınacak Önlemler<br />

EİH güzergahının 2,5 km sağ <strong>ve</strong> 2,5 km sol olmak<br />

üzere toplam 5 km. lik koridor içerisinde çevresel etüd<br />

çalışmaları yapılmıştır.<br />

Arazi Kullanımı :<br />

Ekim <strong>ve</strong> hasat zamanlarda inşaat çalışmalarından<br />

mümkün olduğunca kaçınılacaktır.<br />

Tesis aşamasında <strong>ve</strong>rilen zarar karşılanacaktır.<br />

Kazı çalışmaları öncesi nebati toprak sıyrılacak<br />

dolgu çalışmalarının ardından alana düzgün bir<br />

şekilde serilecektir.<br />

İnşaat çalışmalarının ardından arazi eski haline<br />

getirilecektir.<br />

Flora-Fauna :<br />

Kuşların elektrik tellerinden zarar görmemesi için<br />

kuşkonmazlar <strong>ve</strong> ikaz küreleri kullanılacaktır.<br />

İnşaat çalışmaları sırasında hafriyat, katı <strong>ve</strong> sıvı<br />

atıklar, yeraltı <strong>ve</strong> yerüstü su kaynaklarına<br />

boşaltılmayacaktır.<br />

Hava Kirliliği :<br />

İnşaat aşamasında mümkün olduğunca yeni iş<br />

makinaları kullanılacaktır.<br />

Gerekli hallerde toz oluşumunu önlemek için<br />

inşaat alanı düzenli olarak sulanacak <strong>ve</strong><br />

kamyonların üzeri kapalı tutulacaktır.<br />

Araçların emisyon ölçüm kontrolleri düzenli olarak<br />

yapılacaktır.<br />

Gürültü :<br />

İnşaat çalışmaları gündüz saatlerde (07:00-<br />

19:00)yürütülecektir.<br />

Kullanılacak iş makinalarının düzenli bakımları<br />

yapılarak ilgili yönetmelikte belirtilen sınır<br />

değerlerin aşılmaması sağlanacaktır.<br />

Elektro Manyetik Alan (EMA) :<br />

Enerji İletim hatları <strong>ve</strong> trafo merkezlerinden kaynaklanan<br />

elektro manyetik alanların şiddeti insan sağlığı <strong>ve</strong> doğal<br />

yaşamı etkilemeyecek kadar düşük seviyede<br />

olmaktadır. Güzergah seçiminde yerleşim alanlarından<br />

mümkün olduğunca uzak geçilmeye özen gösterilmiştir.<br />

Yerleşim Adı<br />

Pırnallı<br />

Bağcılar<br />

Ortaköy<br />

Borçka Merkez<br />

Arkaköy<br />

Aralık<br />

Atanoğlu<br />

Çakıllar<br />

Bağlıca<br />

Y. Irmaklı<br />

Üzümlü<br />

Dereiçi<br />

Küplüce<br />

Şenocak<br />

Kayabaşı<br />

Şalcı<br />

Çoraklı<br />

Şenköy<br />

Yoncalı<br />

Atalar<br />

Saylıca<br />

Tepeköy<br />

Dalkırmaz<br />

Otluca<br />

Posof (Merkez)<br />

Kolköy<br />

Özbaşı<br />

Doğrular<br />

Gümüşkavak<br />

B.Eminbey<br />

Günbatan<br />

Yurtbaşı<br />

Kopuzlu<br />

Gürarmut<br />

Günlüce<br />

Uğurca<br />

Kayınlı<br />

Taşkıran<br />

İncedere<br />

Kalkankaya<br />

Kumlukoz<br />

Armut<strong>ve</strong>ren<br />

Mısırlı<br />

Türkgözü<br />

İl<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Artvin<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

Ardahan<br />

İlçe<br />

Merkez<br />

Merkez<br />

Merkez<br />

Borçka<br />

Borçka<br />

Borçka<br />

Borçka<br />

Ardanuç<br />

Ardanuç<br />

Ardanuç<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Şavşat<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Posof<br />

Mesafe<br />

(m)<br />

1400<br />

2400<br />

450<br />

230<br />

140<br />

1800<br />

1360m<br />

250<br />

180<br />

1430<br />

180<br />

1450<br />

1300<br />

1510<br />

150<br />

150<br />

200<br />

670<br />

500<br />

200<br />

380<br />

350<br />

2200<br />

150<br />

1750<br />

1850<br />

1150<br />

750<br />

1700<br />

550<br />

410<br />

1600<br />

1250<br />

250<br />

1800<br />

400<br />

2000<br />

1500<br />

580<br />

2300<br />

1000<br />

1500<br />

400<br />

100<br />

Yön<br />

Güney<br />

Kuzey<br />

Kuzey<br />

Kuzey Batı<br />

G.Doğu<br />

Kuzey<br />

Kuzey<br />

Kuzey<br />

Kuzey<br />

Güney<br />

Kuzey<br />

K.Batı<br />

K.Batı<br />

K.Batı K.Batı<br />

Batı<br />

K.Batı<br />

Güney<br />

Güney<br />

Güney<br />

K.Batı<br />

K.Batı<br />

Doğu<br />

K.Batı<br />

K.Batı<br />

Güney<br />

G.Doğu<br />

G.Doğu<br />

Güney<br />

G.Doğu<br />

Güney<br />

K.Batı<br />

Kuzey<br />

K.Batı<br />

Kuzey<br />

Kuzey Batı<br />

Kuzey<br />

Kuzey Batı<br />

Kuzey Batı<br />

Kuzey<br />

Kuzey<br />

Kuzey<br />

Kuzey<br />

G.Batı<br />

Kuzey

---

EK–11<br />

ACİL EYLEM PLANI

---

������������������<br />

�������������<br />

���������<br />

����<br />

������������<br />

�����������<br />

����������������<br />

������������<br />

�������<br />

����������������<br />

�������<br />

�����������������<br />

������������������<br />

���������������<br />

������������<br />

���������<br />

������ �����������������<br />

�����<br />

������������<br />

����<br />

�����<br />

����������������<br />

�����������

---

�����������<br />

������������<br />

������������<br />

���<br />

����<br />

������������<br />

���������<br />

�����<br />

������������������<br />

��������������<br />

���������������<br />

������<br />

�������<br />

����������<br />

���������<br />

������������<br />

�������������������������<br />

�����<br />

����<br />

�������������<br />

������<br />

���������<br />

����<br />

�����<br />

����������������<br />

�����������<br />

�����������<br />

������������

---

EK–12<br />

EKOSİSTEM DEĞERLENDİRME RAPORU

---

EK–10<br />

FLORA-FAUNA ANALİZ RAPORU

---

EK–13<br />

FLORA-FAUNA ANALİZ RAPORU

---

TEİAŞ<br />

380 kV Borçka (Artvin) – Gürcistan Sınır<br />

Enerji İletim Hattı<br />

FLORİSTİK ANALİZ<br />

Hazırlayanlar:<br />

Prof. Dr. Osman KETENOĞLU<br />

Ankara Ünersitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölüm Başkanı<br />

Prof.Dr.Latif KURT<br />

Ankara Ünersitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü<br />

Ekoloji <strong>ve</strong> Çevre Biyolojisi A.B.D. Öğretim Üyesi<br />

1

---

I-ALANIN TANIMI:<br />

Elektrik iletim hattının Doğu Karadeniz Bölgesinde Artvin-Borçkadan başlayıp Ardahan-<br />

Posof’tan geçerek Türközü sınır kapısı yakınından Gürcistan’a bağlanması planlanmaktadır<br />

(Harita ). Hattın yaklaşık uzunluğu 120 km olup Avrupa-Sibirya <strong>ve</strong> İran-Turan bitki<br />

coğrafyası bölgelerini karakkterize eden farlı biyotoplardan geçecektir.<br />

Şekil 1. Borçka – Gürcistan EİH güzergâhı<br />

ÇED çalışmalarında, "inceleme alanı" olarak, tesis edilecek hattın güzergahının<br />

sağından <strong>ve</strong> solundan 2.5 km olmak üzere toplam 5 km genişliğinde bir koridor esas<br />

alınmıştır.<br />

II-MEVCUT DURUM TESPİTİ<br />

II.1.ARAŞTIRMA ALANININ VEJETASYONU<br />

Artvin ili Borçka ilçesinden başlamak üzere Posof ilçesi, Türközü ınır kapısına kadar<br />

yaklaşık 120’km’ lik bir hat boyunca uzanan araştırma bölgesi Fitocoğrafik açıdan Avrupa-<br />

Sibirya <strong>ve</strong> Iran-Turan Floristik Bölgeleri sınırları içinde yer almaktadır.<br />

Araştırma bölgesinin <strong>ve</strong>jeasyonunu iki kısımda ele almak daha yaralı olacaktır.<br />

2

---

II.1.1.-Doğu Karadeniz Kesimi:<br />

Bu kesimde daha çok Artvin il sınırları içinde Avrupa-Sibirya kökenli mezofil türlerin<br />

oluşturduğu orman <strong>ve</strong>jetasyonu hakimdir.<br />

Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan Artvin ili dağlık <strong>ve</strong> çok engebeli bir arazi<br />

yapısına sahiptir.<br />

Bu alan yüksekliğe bağlı olarak yaprak döken <strong>ve</strong> ibreli ormanlarla kaplıdır.<br />

Orman <strong>ve</strong>jetasyonunun dominant türleri; Pinus syl<strong>ve</strong>stris (sarıçam), Picea orientalis<br />

(ladin), Abies nordmanniana ssp. nordmanniana (göknar), fagus orientalis (kayın), Quercus<br />

spp. meşe, Carpinus spp. (gürgen), Alnus glutinosa (kızılağaç), Acer spp. (akağaç), Fraxinus<br />

spp. (dişbudak), Ostrya carpinifolia (kayacık), Pinus pinea (fıstıkçamı), Ulmus spp.<br />

(karaağaç), Betula spp. (huş), Juniperus spp. (ardıç), Buxus spp. (şimşir), Arbutus<br />

andrachne (sandal), Taxus baccata (porsuk), Rhododendron spp. (orman gülü) gibi türler<br />

hakimdir.<br />

Bu kesimdeki başlıca habitat tipleri:<br />

1-Karışık Ormanlar (igne <strong>ve</strong> yaprak döken)<br />

2-İğne Yapraklı Ormanlar<br />

3-Galeri Ormanları<br />

4-Pseudomaki<br />

5-Dere Kenarı (Riparian)<br />

6-Hiğrofil Çayırlar<br />

Karışık Ormanlar (igne <strong>ve</strong> yaprak döken); 1000-1600 m. yükseklikte ibreli türlerden Picea<br />

orientalis <strong>ve</strong> Pinus syl<strong>ve</strong>stris ile yaprak döken türlerden Fagus orientalis, Carpinus betulus<br />

gibi türlerin karışık halde bulunduğu topluluklardır.<br />

İğne Yapraklı Ormanlar: 1600 m’nin üzerindeki yükseltilerde Pinus syl<strong>ve</strong>stris yada Picea<br />

orientalis in saf olduğu topluluklardır.<br />

Galeri Ormanları: Akarsu kenarında vadiler içinde Platanus orientalis <strong>ve</strong> Alnus glutinosa gibi<br />

yaprak döken higrofil türlerin oluşturduğu topluluklardır.<br />

Pseudomaki: Fizyonomik olarak maki görünümünde ancak tipik Akdeniz makisinden türleri<br />

itibari ile frlı olan çogunlukla Çoruh vadisindeki mikroklimaya bağlı olarak gelişen bir<br />

<strong>ve</strong>jetasyon tipidir.<br />

Dere Kenarı (Riparian): Akarsu yataklarındaki kum ya da mil üzerinde gelişen türlerin<br />

oluşturduğu <strong>ve</strong>jetasyonu karakterize eder.<br />

Higrofil Çayırlar; Orman açıklıklarında meydana gelen nemli çayırlardır.<br />

3

---

Resim: İğne Yapraklı Ormanlar<br />

Resim: Dere Kenarı (Riparian) Vejetasyon<br />

4

---

Foto: Karışık Orman <strong>ve</strong>jetasyonu<br />

Resim: Çoruh vadisinde Pseudomaki<br />

5

---

Foto: İgne yapraklı Orman (Pinus syl<strong>ve</strong>stris (Sarıçam))<br />

Foto: sambucus nigra (Mür<strong>ve</strong>r ağacı).<br />

6

---

II.1.2.Doğu Anadolu Yüksek Dağ Stepleri<br />

Doğu Anadolu Bölgesinde ortalama yükseklik 1600-1800 m’nin üzerindedir. Bölgeniz<br />

klimaks bitki topluluğu Pinus syl<strong>ve</strong>stris (Sarı çam) dir. Bununla birlikte bölgede Pinus<br />

syl<strong>ve</strong>stris ormanları devamlı olmayıp kesintili hatta izole lokal topluluklar halindedir.<br />

Antropojen etkilerle Pinus syl<strong>ve</strong>stris ormanlarının regressif gelişimi sonucu tarım dışı kalan<br />

alanlar ikliminde etkisiyle nemli çayırlara (ekorşe) dönüşmüştür.<br />

Foto: Pinus syl<strong>ve</strong>stris ormanı (Posof)<br />

7

---

Doğu Anadolu Bölgesi genel anlamda yarı-karasal iklim kuşağının etkisi altındadır.<br />

Karasallığın bir sonucu olarak bölgede yağışlar yaz aylarında toplanmıştır. Yağışın yaz<br />

aylarına lokalize olmasının bir sonucu olarak yazın otlaklarda <strong>ve</strong>jetatif gelişim maksimuma<br />

ulaşmaktadır. Bu nedenle Doğu Anadolu Bölgesinde nemli çayırların egemen olduğu bir<br />

yüksek dağ stepleri hakimdir.<br />

8

---

Foto: Taraxacum sp.<br />

Foto: Colchicum speciosum album (Ilgar dağı)<br />

9

---

Yüksek dağ steplerini karakterize eden başlıca türler;<br />

Festuca varia, Agrostis stolonifera, Alopecurus aequalis, Bromus pumilio, Dactylis<br />

glomerata,, Gaudiniopsis niacra,, Phleum pratense, Poa nemoralis, P. bulbosa var.<br />

vivipara, P. pratensis gibi Gramineae lerin yanı sıra Acanthus diascorides, Aster alpinus,<br />

Helichrysum plicatum, Myosotis lithospermifolia, Subbaldia parviflora, Alchemilla<br />

caucasica, Anthemis cretia, Draba bruinfolia, Gentiana <strong>ve</strong>rna, Minuartia anatolica yaygın <strong>ve</strong><br />

dominant durumdadır.<br />

Foto: Gentiana <strong>ve</strong>rna (Posof)<br />

Doğu Anadolu bölgesi yüksek kesimlerinde ekorşe çayırlar (yüksek dağ stepleri) hakim iken<br />

Kura vadisi gibi derin vadilerde mikrokilimanın bir sonucu olarak daha çok yaprak döken<br />

türlerin egemen olduğu bir örtü hakimdir.<br />

10

---

Yaprak dken türlerin başında Betula spp.. <strong>ve</strong> Populus tremula gelmektedir.<br />

Foto: Betula spp. (Huş) ormanı Posof.<br />

11

---

III.SUCUL VE KARASAL FLORA<br />

Türkiye ihtiva ettiği 12.000’e yakın çiçekli bitki taksonu ile (tür altı taksonlar dahil),<br />

floristik çeşitlilik bakımından ılıman kuşağın en zengin ülkelerinden birisidir. Bu çeşitlilik<br />

başta ekosistem çeşitliliği olmak üzere iklimsel, edafik, topoğrafik vb. çeşitliliklerin bir<br />

yansımasıdır.<br />

Türkiye florası bir taraftan Orta Avrupa, diğer taraftan Asya ile ilişkilidir. Uralların<br />

batısından itibaren tüm kıta Avrupa’sında 11.000 civarında tür olduğu düşünülürse,<br />

Türkiye’nin floristik çeşitlilik bakımından bir kıta özelliği gösterdiği söylenebilir. Türkiye<br />

florası ihtiva ettiği 3000’in üzerinde endemik tür ile de diğer ülkeler arasında önemli bir yere<br />

sahiptir.<br />

III.1.METODOLOJİ<br />

Araştırma bölgesinin floristik yapısını ortaya koyabilmek için gerçekleştirilen arazi<br />

çalışmalarının yanı sıra mevcut literatürden de yararlanılmıştır. Zira arazi çalışmaları uygun<br />

<strong>ve</strong>jetasyon dönemlerinde gerçekleştirlememiş olmakla birlikte tecrübeye dayalı olarak<br />

kurumuş bitki kalıntılarından da tanımlamalar yapılabilmiştir.<br />

Arazi çalışmaları sırasında yöntemine uygun olarak bitki örnekleri en az ikişer adet<br />

olmak üzere üzerinde çiçek, mey<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> yaprak gibi organları ile toplanmaya özen<br />

gösterilmiştir. Örnekler toplanırken gerekli hallerde notlar alınmıştır. Toplanan örnekler<br />

preslenerek kurutulmuş <strong>ve</strong> daha sonra herbaryum materyali haline getirilmiştir.<br />

Toplanan örneklerin teşhisinde Davis (1965, 1988)’in “Flora of Turkey and East<br />

Aegean Island“ Vol.I-X. <strong>ve</strong> XI cilt, Güner et all. 2000 adlı eserlerden <strong>ve</strong> komşu ülke<br />

floralarından yararlanılmış, teşhisinde güçlükle karşılaşılan örnekler herbaryum örnekleri ile<br />

karşılaştırılarak kontrol edilmiştir.<br />

III.2.BULGULAR<br />

Gerçekleştirilen arazi çalışmaları <strong>ve</strong> literatür taraması sonucu sonucu alandan toplanan<br />

bitkilerin büyük bir kısmı teşhis edilmiş olup tür listesi Tablo 1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Tablo 1’de<br />

Familya Adı, Tür Adı, Türkçe Adı, Habitat, Endemizm ile IUCN Tehlike Kategorisi sırası<br />

takip edilmiştir.<br />

Araştırma Doğu Karadeniz <strong>ve</strong> Doğu Anadolu Bölgelerini kapsamaktadır. Avrupa-<br />

Sibirya <strong>ve</strong> Iran-Turan bitki coğrafyası bölgelerine dahil edilen bu alanlarda floristik<br />

çalışmalar geçmişte olduğu gibi bugünde yerli <strong>ve</strong> yabancı birçok araştırıcı tarafından<br />

sürdürülmektedir. Özellikle Kuzey Anadolu’da çalışan yabancı araştırıcılardan Tchihatcheff,<br />

Sintenis, Czeczott, Zohary, Davis <strong>ve</strong> Quézel’i sayabiliriz. Ayrıca Anşin R, .zkan ZC &<br />

Eminağaoğlu . 2002. Doğu Karadeniz B.lgesi Endemik Taksonları (Endemic Taxa of East<br />

12

---

Black Sea Region). Anşin R, 1979. Trabzon-Meryemana Araştırma Ormanı Florası <strong>ve</strong> Saf<br />

Ladin Meşcerelerinde Floristik Araştırmalar. Atalay, 1., 1985. Tetik, M. and Yılmaz, ö., The<br />

Ecosystem of North-Eastern Anatolia. Demirkuş, N., Erik, S.,1994. Çiçek Dağı (Ulgar) Ve<br />

Çevresinin (Posof/Kars) Florası Üzerine Bir Araştırma. Düzenli, Α., 1979. Tiryal Dağının<br />

(Artvin) Bitki Ekolojisi <strong>ve</strong> Sosyolojisi Yönünden Araştırılması, Eminağaoğlu . & Anşin R<br />

2003b. A9 (Artvin) Karesi Üçin Yeni Floristik Kayıtlar. Erik, S. and Demirkuş, N., 1985.<br />

Türkiye Florasındaki Çeşitli Kareler İçin Yeni Kayıtlar. Ocak<strong>ve</strong>rdi H 2001. The Flora of the<br />

Mount Kısır (Kars and Ardahan) and Nearest Environs. Ocak<strong>ve</strong>rdi, H., 1985. Akkaya,<br />

Arpaçay, Melikköy <strong>ve</strong> Değirmenköprü Yaylaları (Kars) ile Sovyet Sının Arasında Kalan<br />

Bölgenin Florasını araştırmışlardır.<br />

Davis tarafından Türkiye florasında kullanılan kareleme sistemine göre araştırma alanı<br />

A9 karesi içinde yer almaktadır.<br />

Gerçekleştirilen arazi çalışmalarında toplanan yaklaşık 1800 bitki örneğinin<br />

değerlendirilmesi sonucu 112 familyaya ait 392 cins, 746 tür <strong>ve</strong> tür altı takson tespit edilmiştir<br />

(Tablo 1)<br />

13

---

Tablo 1: Flora Listesi<br />

Divisio/ Familya Tür Türkçe Adı Lokalite Fitocoğrafik<br />

Bölge<br />

PTERIDOPHYTA<br />

ASCLEPIADACEAE Cynanchum acutum L. subsp. acutum - -<br />

ASPIDIACEAE Dryopteris abbreuiata (DC.) Newman Eom. - -<br />

ASPIDIACEAE D. filix-mas (L.) Schott - -<br />

ASPIDIACEAE D. liliana Golitsin - -<br />

ASPIDIACEAE D. dilatata (Hoffm.) Gray - -<br />

ASPIDIACEAE Gymnocarpium dryopteris (L.) Newman - -<br />

ASPIDIACEAE Polystichum lonchitis (L.) Roth - -<br />

ASPLENIACEAE Asplenium adiantum-nigrum L. - -<br />

ASPLENIACEAE A.ruta-maria L. - -<br />

ASPLENIACEAE A. trichomanes L. - -<br />

ASPLENIACEAE Ceterach officinarum DC. - -<br />

ATHYRIACEAE Athyrium filix-foemina (L.).Roth - -<br />

ATHYRIACEAE Cystopteris fragilis (L.) Bernh. - -<br />

EQUISETACEAE Equisetum ar<strong>ve</strong>nse L. At kuyruğu -<br />

EQUISETACEAE E. fluviatile L. At kuyruğu -<br />

EQUISETACEAE E. palustre L. At kuyruğu -<br />

EQUISETACEAE E. ramosissimum Desf. At kuyruğu -<br />

HYPOLEPIDACEAE Pteridium aquilinum (L.) Kuhn - -<br />

LYCOPODIACEAE Lycopodium selago L. - -<br />

POLYPODIACEAE Polypodium vulgare L. subsp. vulgare - -<br />

14<br />

Endemizm<br />

IUCN<br />

<strong>ve</strong><br />

BERN

---

THELYPTERIDACEAE Thelypteris phegopteris (L.) Sloss. - -<br />

SPERMATOPHYTA<br />

GYMNOSPERMAE<br />

CUPRESSACEAE Juniperus communis L. subsp. saxatilis<br />

Pall.<br />

Adi ardıç -<br />

CUPRESSACEAE J.communis L. subsp. hemisphaerica (Presl)<br />

Nyman<br />

Adi ardıç -<br />

CUPRESSACEAE J. oblonga Bieb. Ardıç -<br />

CUPRESSACEAE J. oxycedrus L. subsp. oxycedrus Katran ardıcı -<br />

CUPRESSACEAE J. sabina L. Kara ardıç -<br />

EPHEDRACEAE Ephedra distachya L. Deniz üzümü -<br />

PINACEAE Abies nordmanniana (Stev.) Spach subsp. Göknar<br />

nordmanniana<br />

Öksin<br />

PINACEAE Picea orientalis (L.) Link Ladin Öksin<br />

PINACEAE Pinus syl<strong>ve</strong>stris L. var. hamata Stev. Sarı çam Avrupa-Sib.<br />

TAXACEAE Taxus baccata L. Porsuk -<br />

ANGIOSPERMAE<br />

DICOTYLEDONAE<br />

ACERACEAE Acer cappadocicum Gled. ar. Akçaağaç Hirkanocappadocicum<br />

Öksin<br />

ACERACEAE A. negundo L. Akçaağaç -<br />

ACERACEAE A. platanoides L. Akçaağaç Avrupa-Sib.<br />

ACERACEAE A. traut<strong>ve</strong>tteri Medw. Akçaağaç Öksin<br />

ACERACEAE A. campestre L. var. campestre Akçaağaç Avrupa-Sib.<br />

ACERACEAE A. tataricum L. Akçaağaç -<br />

15

---

AMARANTHACEAE Amaranthus retforlexus L. Hoşkuran -<br />

ANACARDIACEAE Cotinus coggygria Scop. Pamuklu<br />

sumak<br />

-<br />

ANACARDIACEAE Rhus coriaria L. Sumak -<br />

APIACEAE Angelica syl<strong>ve</strong>stris L. var. syl<strong>ve</strong>stris Anjelik Avrupa-Sib.<br />

APIACEAE Anthriscus nemorosa (Bieb.) Sprengel - -<br />

APIACEAE Astrantia maxima Pall. subsp. Maxima - Öksin<br />

APIACEAE Astrodaucus orientalis (L.) Drude, - İran-Turan<br />

APIACEAE Bupleurum falcatum L. subsp. polyphyllum<br />

(Ledeb.) Wolff,<br />

- Öksin<br />

APIACEAE B. rotundifolium L. - -<br />

APIACEAE Carum carvi L. Frenk kimyonu -<br />

APIACEAE Caucalis platycarpos L. - -<br />

APIACEAE Chaerophyllum aureum L. Hırhındilik -<br />

APIACEAE C. macrospermum Hırhındilik Iran-Turan<br />

APIACEAE Chamaesciadium acaule (Bieb.) Boiss., Baldıran Hirkaniyen<br />

APIACEAE Conium maculatum L. Baldıran -<br />

APIACEAE Eryngium campestre L. var. virens Link. Şeker dikeni -<br />

APIACEAE E. giganteum Bieb. At dikeni Öksin<br />

APIACEAE Foeniculum vulgare Miller Rezene -<br />

APIACEAE Heracleum antasiaticum Manden. Baldırgan -<br />

APIACEAE H. appiifolium Boiss., Baldırgan Öksin<br />

APIACEAE H. crenatifolium Boiss. Baldırgan - Endemik LR (nt)<br />

APIACEAE H.pastinacifolium<br />

pastinacifolium<br />

C. Koch subsp. Baldırgan -<br />

APIACEAE H. platytaenium Boiss., K. Baldırgan Öksin Endemik LR (lc)<br />

APIACEAE H. sphondylium L. subsp. cyclocarpum<br />

(C.Koch) Davis<br />

Baldırgan Öksin<br />

APIACEAE H. sphondylium L. subsp. cyclocarpum<br />

(C.Koch) P.H.Davis<br />

Baldırgan Öksin<br />

16

---

APIACEAE Pastinaca armena Fisch. et Mey subsp. Kelemkeşir<br />

armena<br />

-<br />

APIACEAE Pimpinella cappadocica Boiss. Et Bal. var. Anason Avrupa- Endemik LR (lc)<br />

cappadocica<br />

Sibirya<br />

APIACEAE Pimpinella rhodantha Boiss. Anason -<br />

APIACEAE Sanicula europaea L. - -<br />

APIACEAE Scandix iberica Bieb. Kişkiş -<br />

APIACEAE Seseli libanotis (L.) W. Koch., A. Kelemkeşir -<br />

APIACEAE Tordylium aegyptiacum (L.) Lam. - Doğu-<br />

Akdeniz<br />

APIACEAE Trinia scabra Boiss. et Noe, - İran-Turan<br />

APIACEAE Turgenia latifolia (L.) Hoffm. - -<br />

APOCYNACEAE Vinca herbacea Waldst. & Kit. - -<br />

AQUIFOLIACEAE Ilex colchica Pojark Eux. Işığan -<br />

ARISTOLOCHIACEAE Aristolochia iberica Fisch. & Mey. ex. Yılan otu<br />

Boiss.<br />

Endemik VU<br />

ASTERACEAE Achillea biebersteinii Afan., Civan perçemi İran-Turan<br />

ASTERACEAE A. millefolium L. subsp. millefolium Civan perçemi Avrupa-<br />

Sibirya<br />

ASTERACEAE A. cappadocica hausskn. et Bomm. Papatya İran-Turan<br />

ASTERACEAE A. marschalliana Willd. subsp. peetinata Papatya<br />

(Boiss.) Grierson<br />

Öksin<br />

ASTERACEAE A. melanoloma Trautv. subsp. melanoloma Papatya Endemik LR (lc)<br />

ASTERACEAE A. melanoloma Trautv. subsp. trapezuntica<br />

Grierson<br />

Papatya Endemik LR (nt)<br />

ASTERACEAE A.caucasicus Willd. Papatya Öksin<br />

ASTERACEAE A. cretica L. subsp. iberica (Bieb.) Papatya Öksin<br />

ASTERACEAE<br />

Grierson,<br />

Arctium minus (Hill.) Bemh. subsp. pubens - Avrupa-<br />

(Babinton) Arenes<br />

Sibirya<br />

ASTERACEAE Artemisia absinthium L. Pelin -<br />

17

---

ASTERACEAE A. vulgaris L. Pelin -<br />

ASTERACEAE Aster amellus L. subsp. ibericus (Stev.) -<br />

A<strong>ve</strong>tisian,<br />

Öksin<br />

ASTERACEAE Bidens tripartita L. - -<br />

ASTERACEAE Calendula officinalis L. Nergis -<br />

ASTERACEAE Carduus nutans L. De<strong>ve</strong> dikeni -<br />

ASTERACEAE Carthamus lanatus L. Aspir -<br />

ASTERACEAE Centaurea depressa Bieb. Peygamber<br />

çiçeği<br />

-<br />

ASTERACEAE C. triumfetti All. Peygamber<br />

çiçeği<br />

-<br />

ASTERACEAE C. wiedemanniana Fisch. et Mey. Det. F. Peygamber<br />

- Endemik VU<br />

Karaer et Demirkuş<br />

çiçeği<br />

ASTERACEAE Chondrilia juncea L. var. juncea Çengel sakızı -<br />

ASTERACEAE Cicerbita rasemosa (Willd.) Beau<strong>ve</strong>rd - Öksin<br />

ASTERACEAE Cirsium sommieri Petrak. Kazankulpu - Endemik LR (lc)<br />

ASTERACEAE Circium caucasicum (Adams) Petrak Kazankulpu Öksin<br />

ASTERACEAE Conyza canadensis (L.) Cronquist Çakal otu -<br />

ASTERACEAE Crepis conyzifolia (Gouan) A. Kerner<br />

subsp. djimilensis (C.Koch) Lamond<br />

Tüylü kanak Öksin<br />

ASTERACEAE Doronicum balansae Cavill., - Endemik LR (nt)<br />

ASTERACEAE Echinops sphaerocephalus L. subsp. Topuz Avrupa-Sib.<br />

albidus (Boiss. et Spruner) Kozuharov<br />

ASTERACEAE Erigeron<br />

caucasicus<br />

caucasicus Stev. subsp. - Öksin<br />

ASTERACEAE Eupatorium cannabinum L. - Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Gnaphalium luto-album L. - -<br />

ASTERACEAE Helianthus annuus L. - -<br />

ASTERACEAE Helichrysum plicatum DC. subsp. Ölmez çiçek -<br />

ASTERACEAE<br />

polyphyllum (Ledeb.) Davis et Kurpicha<br />

Hieracium odontophyllum Freyn. Et Sint. - Öksin Endemik LR (nt)<br />

18

---

ASTERACEAE Inula britannica L. Andız otu Avrupa-<br />

Sibirya<br />

ASTERACEAE I. helenium L. subsp. orgyalis (Boiss.)<br />

Grierson<br />

Andız otu Öksin Endemik LR (nt)<br />

ASTERACEAE I.orientalis Lam. Andız otu Öksin<br />

ASTERACEAE Jurinella moschus Jaub. et Spach - İran-Turan<br />

ASTERACEAE Lactuca serriola L. Yabani marul Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Lapsana communis L. - -<br />

ASTERACEAE Leontodon hispidus L. var. hispidus - -<br />

ASTERACEAE Ligularia sibirca (L.) Cass. - -<br />

ASTERACEAE Mulgedium quercinum (L.) C. Jeffrey<br />

Sorger (11,12,13)<br />

- Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Mycelis muralis (L.) Dum. Sorger - Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Onopordum acanthium L. Eşek dikeni İran-Turan<br />

ASTERACEAE O. carduchorum Bornm. et Bea<strong>ve</strong>rd, Eşek dikeni İran-Turan<br />

ASTERACEAE O. turcicum Danin Eşek dikeni İran-Turan<br />

ASTERACEAE Petasites hybridus (L.) Gaertn. Lapaza çiçeği Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Picris hieracioides L. - Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Pilosella hoppeana (Schultes) C.H. et F.W.<br />

Schultz subsp. trioca (Zahn) Sell et West<br />

- -<br />

ASTERACEAE Prenanthes cacaliifolia (Bieb.) Beau<strong>ve</strong>rd - Öksin<br />

ASTERACEAE Rhaponticum insigne (Boiss.) Wegenitz - İran-Turan<br />

ASTERACEAE Riechardia glauca Matthews - İran-Turan<br />

ASTERACEAE Scorzonera seidlitzii Boiss. Bırçalık İran-Turan<br />

ASTERACEAE Senecio pandurifolius C. Koch Kanarya otu Öksin<br />

ASTERACEAE Solidago virgaurea L. subsp. virgaurea - -<br />

ASTERACEAE Sonchus oleraceus L. Eşek marulu -<br />

ASTERACEAE Tanacetum parthenium (L.) Schultz & Bip. Gümüş düğme -<br />

ASTERACEAE T. corymbosum (L.) Schultz Bip. subsp. Gümüş düğme<br />

corymbosum<br />

-<br />

19

---

ASTERACEAE T. macrophyllum (Waldst. & Kit.) Schultz Gümüş düğme Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Taraxacum<br />

crepidiforme<br />

crepidiforme DC. Subsp. Kara hindiba İran-Turan<br />

ASTERACEAE Tragopogon albinervis Freyn et Sint. Teke sakalı İran-Turan Endemik LR (lc)<br />

ASTERACEAE Tripleurospermum<br />

Hayek<br />

caucasicum (Willd.) - -<br />

ASTERACEAE Tussilago farfara L. - Avrupa-Sib.<br />

ASTERACEAE Xeranthemum annuum L. Dağ karanfili -<br />

BALSAMINACEAE Impatiens noli-tangere L. - Avrupa-Sib.<br />

BERBERIDACEAE Berberis vulgaris L. Kadın tuzluğu -<br />

BETULACEAE Alnus glutinosa (L.) Gaertn. subsp. Kızıl ağaç Öksin<br />

BETULACEAE Betula litwinowii Doluch. Huş Öksin<br />

BETULACEAE B. pendula Roth. Huş -<br />

BETULACEAE B. recurvata (I.V.Vassil.) A.V.Vassil. Huş Öksin<br />

BLECHNACEAE Blechnum spicant (L.) Roth - -<br />

BORAGIANCEAE Anchusa azurea Miller var. azurea Sığır dili -<br />

BORAGIANCEAE Arnebia pulchra (Roemer et Schultes)<br />

Edmondson, H.<br />

Havacıva Hirkaniyen<br />

BORAGIANCEAE Asperugo procumbens L. - Avrupa-Sib.<br />

BORAGIANCEAE A. procumbens L. - İran-Turan<br />

BORAGIANCEAE Buglossoides ar<strong>ve</strong>nsis (L.) Johnston - -<br />

BORAGIANCEAE Cerinthe minor L. subsp. auriculata (Ten.)<br />

Domec<br />

Mum çiçeği -<br />

BORAGIANCEAE Cynoglossum officinale L. Pisi tetiği Avrupa-Sib.<br />

BORAGIANCEAE Echium vulgare L. - -<br />

BORAGIANCEAE E. russicum J.F. Gmelin - -<br />

BORAGIANCEAE Lappula squarrosa (Retz.) Dumort. - -<br />

BORAGIANCEAE Myosotis lithtospernifoila (Willd.) Hornem. Unutma beni -<br />

BORAGIANCEAE M. sylvatica Ehrh. ex Hoffm. subsp. cyanea<br />

Vestergren<br />

Unutma beni -<br />

20

---

BORAGIANCEAE Onosma isauricum Boiss. Et Heldr. - Endemik LR (lc)<br />

BORAGIANCEAE O. sericeum Willd. Emzik otu İran-Turan<br />

BORAGIANCEAE O. tauricum Pallas ex Willd. var. tauricum Emzik otu -<br />

BORAGINACEAE Paracaryum artvinense R.Mill. - Endemik LR (cd)<br />

BORAGIANCEAE Symphytum asperum Lepechin, - Hirkaniyen<br />

BRASSICACEAE Aethionema arabicum (L.) Andrz. - -<br />

BRASSICACEAE Alyssum desertorum Staf. var. desertorum Kevke -<br />

BRASSICACEAE A. murale Waldst. et Kit var. murale Kevke -<br />

BRASSICACEAE A. peltarioides Boiss. subsp. pelarioides Kevke - Endemik LR (lc)<br />

BRASSICACEAE Arabis brachyçarpa Rupr. - Öksin<br />

BRASSICACEAE Barbarca plantaginea DC. - -<br />

BRASSICACEAE Berteroa mutabilis (Vent.) DC. - -<br />

BRASSICACEAE Brassica rapa L. - -<br />

BRASSICACEAE Bunias orientalis L. - -<br />

BRASSICACEAE Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Çoban çantası -<br />

BRASSICACEAE Cardamine impatiens L. var. İmpatiens - Avrupa-Sib.<br />

BRASSICACEAE C. bulbifera (L.) Crantz. - Avrupa-Sib.<br />

BRASSICACEAE C. uliginosa Bieb. - -<br />

BRASSICACEAE Cardaria draba (L.) Desv. subsp. draba - -<br />

BRASSICACEAE Coluteocarpus <strong>ve</strong>sicaria (L.) Holmboe - İran-Turan<br />

BRASSICACEAE Conringia oriantalis (L.) Andrz. var. Deli tütün -<br />

orientalis<br />

BRASSICACEAE Crambe orientalis L. var. orientalis - -<br />

BRASSICACEAE Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl - -<br />

BRASSICACEAE Draba bruniifo'ıia Stev. var. bruniifolia - -<br />

BRASSICACEAE Hesperis bicuspidata (Willd.) Poir. Gece<br />

menekşesi<br />

-<br />

BRASSICACEAE Hesperis matronalis L. subsp. adzharica Gece<br />

-<br />

(Tz<strong>ve</strong>lev) Cullen<br />

menekşesi<br />

BRASSICACEAE Isatis glauca Aucher ex Boiss. subsp. iconia Çivit otu Endemik LR (lc)<br />

21

---

BRASSICACEAE<br />

(Boisss. Et Heldr.) Davis<br />

Lepidium perfoliatum L. Kerdeme -<br />

BRASSICACEAE Neslia paniculata (L.) Desv. - -<br />

BRASSICACEAE Raphanus raphanistrum L. Turp otu -<br />

BRASSICACEAE Sinapis ar<strong>ve</strong>nsis L. Hardal otu -<br />

BRASSICACEAE Sisymbrium loeselii L. - -<br />

BRASSICACEAE Thlaspi ar<strong>ve</strong>nse S. - -<br />

BRASSICACEAE Turritis glabra L. - -<br />

CAMPANULACEAE Asyneuma amplexicaule (Willd.) Hand.-<br />

Mazz. subsp. amplexicaule<br />

- -<br />

CAMPANULACEAE Asyneuma rigidum (Willd.) Grossh. subsp. - İran-Turan<br />

rigidum<br />

CAMPANULACEAE Campanula olympicum Boiss. Çan çiçeği Öksin<br />

CAMPANULACEAE C. rapunculodies L. subsp. rapunculoides Çan çiçeği Avrupa-Sib.<br />

CAMPANULACEAE C. ste<strong>ve</strong>nii Bieb. subsp. ste<strong>ve</strong>nii Çan çiçeği Hirkaniyen<br />

CAMPANULACEAE C. trachelium L. subsp. trachelium Çan çiçeği -<br />

CAMPANULACEAE C. tridentata Schreber Çan çiçeği Öksin<br />

CAMPANULACEAE C. latifolia L. Çan çiçeği Avrupa-Sib.<br />

CANNABINACEAE Cannabis sativa L. Çedene kah<strong>ve</strong>si -<br />

CANNABINACEAE Humulus lupulus L. Şerbetçi otu Avrupa-Sib.<br />

CAPRIFOLIACEAE Lonicera caprifolium L. Hanımeli -<br />

CAPRIFOLIACEAE L. xylosteum L. Hanımeli -<br />

CAPRIFOLIACEAE L. caucasica Pallas subsp. caucasica Hanımeli -<br />

CAPRIFOLIACEAE Sambucus nigra L. Mür<strong>ve</strong>r Avrupa-Sib.<br />

CAPRIFOLIACEAE S. ebulus L. Mür<strong>ve</strong>r Avrupa-Sib.<br />

CAPRIFOLIACEAE Viburnum opulus L. Girabolu Avrupa-Sib.<br />

CAPRIFOLIACEAE V. orientale Pall. Girabolu Öksin<br />

CAPRIFOLIACEAE V. lantana L. girabolu Avrupa-Sib.<br />

CARYOPHYLLACEAE Agrostemma githago L. Buğday çiçeği -<br />

CARYOPHYLLACEAE Arenaria leptoclados (Riechb.) Guss. - -<br />

22

---

CARYOPHYLLACEAE A. lychnidea M.Bieb. - -<br />

CARYOPHYLLACEAE Cerastium araraticum Rupr. - İran-Turan Endemik LR (lc)<br />

CARYOPHYLLACEAE C. armeniacum Gren. - Endemik LR (lc)<br />

CARYOPHYLLACEAE C. chlorifolium Fisch. & J.A.Mey. - -<br />

CARYOPHYLLACEAE C. glomeratum Thuill. - -<br />

CARYOPHYLLACEAE C. purpurascens Adams - -<br />

CARYOPHYLLACEAE Dianthus artwinensis Schischk. Karanfil - Endemik LR (lc)<br />

CARYOPHYLLACEAE D. calocephalus Boiss. Karanfil -<br />

CARYOPHYLLACEAE D. capitatus Balb. ex DC. Karanfil Avrupa-Sib.<br />

CARYOPHYLLACEAE D. cretaceus Adam Karanfil -<br />

CARYOPHYLLACEAE D. crinitus Sm. var. crinitus Karanfil -<br />

CARYOPHYLLACEAE D. liboschitzianus Ser. Karanfil İran-Turan<br />

CARYOPHYLLACEAE D. multicaulis Boiss. et Huet Karanfil -<br />

CARYOPHYLLACEAE Gypsophila elegans Bieb. Çö<strong>ve</strong>n İran-Turan<br />

CARYOPHYLLACEAE G. silenoides Rupr. Çö<strong>ve</strong>n Öksin<br />

CARYOPHYLLACEAE G. simulatrix Bornm. et Woron. Çö<strong>ve</strong>n Endemik LR (lc)<br />

CARYOPHYLLACEAE G. tenuifolia M.Bieb. Çö<strong>ve</strong>n Öksin VU<br />

CARYOPHYLLACEAE Lepyrodiclis holosteoides (C.A. Meyer)<br />

Fenzl ex Fisch. et Mey.<br />

- Avrupa-Sib.<br />

CARYOPHYLLACEAE M. hybrida (Vill.) Schischk. subsp. trucica - -<br />

McNeill<br />

CARYOPHYLLACEAE M. micrantha Schischk. - -<br />

CARYOPHYLLACEAE M. subtilis (Fenzl) Hand,-Mazz. - İran-Turan<br />

CARYOPHYLLACEAE M. circassaica (Albow) Woron. - Öksin<br />

CARYOPHYLLACEAE M. imbricata (M.Bieb.) Woronow - -<br />

CARYOPHYLLACEAE Petrorhagia saxifraga (L.) Link - Avrupa-Sib.<br />

CARYOPHYLLACEAE P. alpina (Habl.) Ball et Hey wood subsp. - -<br />

alpina<br />

CARYOPHYLLACEAE P. saxifraga (L.) Link - Avrupa-Sib.<br />

CARYOPHYLLACEAE Saponaria orientalis L. Sabun otu -<br />

23

---

CARYOPHYLLACEAE Silene alba (Miller) Krause subsp. Uyuz otu -<br />

CARYOPHYLLACEAE<br />

divaricata (Reichb) Walters<br />

S. ampullata Boiss. Uyuz otu<br />

CARYOPHYLLACEAE S. armeria L Uyuz otu Avrupa-Sib.<br />

CARYOPHYLLACEAE S. capitellata Boiss. Uyuz otu - Endemik LR (lc)<br />

CARYOPHYLLACEAE S. holostea L. Uyuz otu -<br />

CARYOPHYLLACEAE S. italica (L.) Pers. Uyuz otu -<br />

CARYOPHYLLACEAE S. laxa Boiss. et Kotschy Uyuz otu İran-Turan<br />

CARYOPHYLLACEAE S. lazica Boiss. Uyuz otu Endemik LR (lc)<br />

CARYOPHYLLACEAE S. marschallii C.A.Mey. Uyuz otu İran-Turan<br />

CARYOPHYLLACEAE S. saxatilis Sim Uyuz otu -<br />

CARYOPHYLLACEAE S. viscosa (L.) Pers Uyuz otu -<br />

CARYOPHYLLACEAE S. vulgaris (Moench) Garcke var. vulgaris Uyuz otu -<br />

CARYOPHYLLACEAE Stellaria media (L.) Vill. subsp. media Kuş otu -<br />

CELASTRACEAE Euonymus europaeus L. İğ ağacı -<br />

CELASTRACEAE E. latifolius (L.) Mill. subsp. latifolius İğ ağacı Avrupa-Sib.<br />

CHENOPODIACEAE Chenopodium album L. subsp. album var. -<br />

alburn<br />

-<br />

CHENOPODIACEAE C. foliosum (Monech) Acshers - -<br />

CHENOPODIACEAE C. botrys L. - -<br />

CISTACEAE Helianthemum nummularia (L.) Miller - -<br />

CONVOLVULACEAE<br />

subsp. ovaturn (Viv.) Schinz et Thellung<br />

Calystegia silvatica (Kit.) Griseb. Çit sarmaşığı -<br />

CONVOLVULACEAE Convolculus ar<strong>ve</strong>nsis L. Mahmude otu -<br />

CONVOLVULACEAE C.cantabrica L. Mahmude otu -<br />

CONVOLVULACEAE C. pseudoscammonia C. Koch Mahmude otu - Endemik LR (lc)<br />

CORNACEAE Cornus mas L. Kızılcık Avrupa-Sib.<br />

CORNACEAE C. sanguinea L. subsp. australis (C.A.<br />

Meyer) Jav<br />

Kızılcık Avrupa-Sib.<br />

CORYLACEAE Carpinus betulus L. Gürgen Avrupa-Sib.<br />

24

---

CORYLACEAE Corylus a<strong>ve</strong>llana L. var. a<strong>ve</strong>llana Fındık Avrupa-Sib.<br />

CORYLACEAE Ostrya carpinifolia Scop. Kayacık Akdeniz<br />

CRASSULACEAE Sedum album L. Dam koruğu -<br />

CRASSULACEAE S. alpestre Vill Dam koruğu -<br />

CRASSULACEAE S. pallidum Bieb. var. bithynicum (Boiss.) Dam koruğu Öksin<br />

Chamberlain<br />

CRASSULACEAE S. pilosum M.Bieb. Dam koruğu -<br />

CRASSULACEAE S. spurium Bieb. Dam koruğu -<br />

CRASSULACEAE S. spurium M.Bieb. Dam koruğu Hirkaniyen<br />

CRASSULACEAE S. stoloniferum Gmelin Dam koruğu Hirkaniyen<br />

CRASSULACEAE S. telephium L. subsp. maximum (L.)<br />

Krocker A.<br />

Dam koruğu Avrupa-Sib.<br />

CUCURBITACEAE Cucurbita pepo L. Kabak -<br />

CUSCUTACEAE Cuscuta planiflora Ten. Bostanbozan -<br />

CUSCUTACEAE C. approximata Babington var. Bostanbozan -<br />

approximata<br />

CUSCUTACEAE C. epithymum (L.) L. var epithymum Bostanbozan Avrupa-Sib.<br />

CUSCUTACEAE C. europaea L. Bostanbozan -<br />

DATISCACEAE Datisca cannabina L. Renk otu -<br />

DIPSACACEAE Cephalaria aristata C.Koch. Pelemir -<br />

DIPSACACEAE C. procera Fisch. et Lall. Pelemir İran-Turan<br />

DIPSACACEAE Dipsacus laciniatus L. Fesçitarağı -<br />

DIPSACACEAE D. pilosus L. Fesçitarağı Avrupa-Sib.<br />

DIPSACACEAE Knautia involucrata Soranı, et Lev. - Öksin<br />

DIPSACACEAE Scabiosa caucasica Bieb.,İ. Uyuz otu<br />

DIPSACACEAE S. micrantha Desf. Uyuz otu -<br />

DIPSACACEAE S. columbaria L. subsp. columbaria var. Uyuz otu -<br />

columbaria<br />

DIPSACACEAE S. crinita Kotschy et Boiss. Uyuz otu İran-Turan<br />

ELEAGNACEAE Hippophae rhamnoides L. subsp. caucasica Çıçırgan -<br />

25

---

Rousi<br />

EMPETRACEAE Empetrum nigrum L. subsp. hemiafroditum<br />

(Hagerup) Böcher<br />

26<br />

- -<br />

ERICACEAE Monotropa hypopithys L. - -<br />

ERICACEAE Pyrola media Swartz - -<br />

ERICACEAE P. chlorantha Swartz - -<br />

ERICACEAE Rhododendron caucasicum Pallas Orman gülü Öksin<br />

ERICACEAE R. luteum Sweet Orman gülü Öksin<br />

ERICACEAE Vaccinium arctostaphylos L. Çay üzümü Öksin Bern<br />

ERICACEAE V. uliginosum L. Çay üzümü -<br />

ERICACEAE V. myrtillus L. Çay üzümü Avrupa-Sib.<br />

EUPHORBIACEAE Euphorbia cheiradenia Boiss. et Hohen. Sütleğen İran-Turan<br />

EUPHORBIACEAE E. falcata L. subsp. falcata Sütleğen -<br />

EUPHORBIACEAE E. macroceras Fisch. et Mey. Sütleğen Öksin<br />

EUPHORBIACEAE E. myrsinites L. Sütleğen -<br />

EUPHORBIACEAE E. sequieriana Necker subsp. sequieriana Sütleğen Avrupa-Sib.<br />

EUPHORBIACEAE E. virgata Waldst. et Kit. Sütleğen -<br />

EUPHORBIACEAE E. peplis L. Sütleğen Akdeniz<br />

EUPHORBIACEAE E. stricta L. Sütleğen Avrupa-Sib.<br />

EUPHORBIACEAE Ε. oblongifolia (C. Koch) C. Koch Sütleğen Öksin<br />

FABACEAE Anthyllis vulneraria L. subsp. boissieri (Sg.) - -<br />

Bomm.<br />

FABACEAE Argyrolobium biebersteinii Ball. - -<br />

FABACEAE Astragalus cinereus Willd. Ge<strong>ve</strong>n - Endemik LR (lc)<br />

FABACEAE Astragalus czorochensis Charazde Ge<strong>ve</strong>n İran-Turan Endemik VU<br />

FABACEAE A. flaccidus Bieb. Ge<strong>ve</strong>n -<br />

FABACEAE A. fragrans Willd. Ge<strong>ve</strong>n İran-Turan<br />

FABACEAE A.incertus Ledeb. Ge<strong>ve</strong>n -<br />

FABACEAE A. microcephalus Willd. Ge<strong>ve</strong>n İran-Turan<br />

FABACEAE A. vulneraria L. subsp. polyphylla (DC.) Ge<strong>ve</strong>n -

---

FABACEAE<br />

Nyman<br />

A. xerophilus Ledeb. Ge<strong>ve</strong>n - Endemik LR (nt)<br />

FABACEAE A. fraxinifolius DC. Ge<strong>ve</strong>n İran-Turan<br />

FABACEAE A. frisckii Bunge Ge<strong>ve</strong>n -<br />

FABACEAE Chamaecytisus hirsutus (L.) Link Süpürgelik -<br />

FABACEAE C. hirsutus (L.) Link Süpürgelik -<br />

FABACEAE Colutea armena Boiss. & Huet Patlangaç -<br />

FABACEAE Coronilla varia L. subsp. varia Körigen -<br />

FABACEAE Genista tinctoria L. Katırtırnağı Avrupa-Sib.<br />

FABACEAE Hedysarum hedisaroieds (L.) Schinz et<br />

Thell.<br />

- -<br />

FABACEAE Lathyrus corniculatus L. var. corniculatus Burçak -<br />

Ser.<br />

FABACEAE L. pratensis L. Burçak -<br />

FABACEAE L. roseus Stev. Burçak Hirkaniyen<br />

FABACEAE L. pallescens (Bieb.) Koch Burçak -<br />

FABACEAE Lotus corniculatus L. var. alpinus Ser. Sepik -<br />

FABACEAE Medicago lupulina L. Çevrince -<br />

FABACEAE Melilotus officinalis (L.) Desr. Eşek yoncası -<br />

FABACEAE Onobrychis transcaucasica Grossh. Korunga -<br />

FABACEAE O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi Korunga<br />

(Gossh.) Hayek<br />

İran-Turan Endemik VU<br />

FABACEAE Ononis spinosa L. subsp. leisperma (Boiss.)<br />

Sirj<br />

Kayışkıran -<br />

FABACEAE Pisum sativum L. subsp. sativum var. Bezelye -<br />

sativum<br />

FABACEAE Robinia pseudoacacia L. Yalancı akasya -<br />

FABACEAE Trifolium alpestre L. Üçgül Avrupa-Sib.<br />

FABACEAE T. ambiguum Bieb. Üçgül -<br />

FABACEAE T. ar<strong>ve</strong>nse L. var. gracile (Thuill.) DC. Üçgül -<br />

27

---

FABACEAE T. aureum PİL Üçgül Avrupa-Sib.<br />

FABACEAE T. campestre Schreb. Üçgül -<br />

FABACEAE T. pannonicum Jacq. Subsp. elongatum Üçgül<br />

(Willd.) Zoh.<br />

- Endemik LR (lc)<br />

FABACEAE T. repens L. var. inacrorrhizum (Boiss.) Üçgül<br />

Boiss.<br />

Hirkaniyen<br />

FABACEAE Trigonella cancellata Desf. Boy otu -<br />

FABACEAE Vicia balansae Boiss, Fiğ Öksin<br />

FABACEAE V. canescens Lab. subsp. variegata (Willd.)<br />

Davis<br />

Fiğ İran-Turan<br />

FABACEAE V.cracca L. subsp. Cracca Fiğ Avrupa-Sib.<br />

FABACEAE V. pannonica Crantz var. pannonica Fiğ -<br />

FABACEAE V. sativa L. subsp. nigra (L.) Ehrh. var. Fiğ<br />

nigra<br />

-<br />

FABACEAE V. sepium L. Fiğ Avrupa-Sib.<br />

FABACEAE V. villosa Roth subsp. villosa Fiğ -<br />

FAGACEAE Fagus orientalis Lipsky Kayın Avrupa-Sib.<br />

FAGACEAE Carpinus orientalis Gürgen -<br />

FAGACEAE Q. petraea (Mattuschka) Liebl. subsp.<br />

pinnatiloba (C. Koch) Menitsky<br />

Meşe - Endemik LR (lc)<br />

FAGACEAE Q. hartwissiana Ste<strong>ve</strong>n Eux. Istıranca<br />

meşesi<br />

Öksin<br />

FAGACEAE Quercus macranthera Fisch. et Mey. ex Palamut meşesi Endemik LR (lc)<br />

Hoben. subsp. syspirensis (C. Koch)<br />

GENTIANACEAE<br />

Menitsky<br />

Centaurium<br />

erythraea<br />

erythraea Rafn subsp. - Avrupa-Sib.<br />

GENTIANACEAE Centaurium pulchellurn (Swartz) Druce - -<br />

GENTIANACEAE Gentiana<br />

Pritchard<br />

<strong>ve</strong>rna L. subsp. balcanica Gensiyan Avrupa-Sib.<br />

GENTIANACEAE G. asclepiadea L. Gensiyan Avrupa-Sib.<br />

28

---

GENTIANACEAE G. brachyphylla Viil. subsp. favratii Gensiyan Avrupa-Sib.<br />

GENTIANACEAE<br />

(Rittener) Tulin<br />

G. caucasea (Loddiges ex Sims) Holub Gensiyan Öksin<br />

GENTIANACEAE G. cruciata L. Gensiyan Avrupa-Sib.<br />

GENTIANACEAE G. septemfida Pallas Gensiyan Hirkaniyen<br />

GENTIANACEAE Gentianella ciliata (L.) Bork subsp. - -<br />

GERANIACEAE<br />

belpharophora (E. Bordz.)<br />

Erodium cicutarium (L.) L'Herit. subsp. İğnelik<br />

cicutarium<br />

-<br />

GERANIACEAE Geranium asphodeloides Burm. fil. İğnelik Avrupa-Sib.<br />

GERANIACEAE G. collinum Setph. ex Willd. İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. divaricatum Ehrh İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. ibericum Cav. subsp. ibericum İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. ibericum Cav. subsp. jubatum (Hand.-<br />

Mazz.) Davis<br />

İğnelik - Endemik LR (lc)<br />

GERANIACEAE G. palustre L. İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. platypetalum Fich. et Mey. İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. psilostemon Ledeb. İğnelik Öksin<br />

GERANIACEAE G. purpureum Vill. İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. pyrenaicum Burm. fil. İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. robertianum L. 85 İğnelik -<br />

GERANIACEAE G. lucidum İğnelik İran-Turan<br />

GROSSULARIACEAE Ribes alpinum L. Frenk üzümü -<br />

GROSSULARIACEAE R. biebersteinii Berl. exDC. Frenk üzümü Öksin<br />

GROSSULARIACEAE R. orientale Desf. Frenk üzümü -<br />

GROSSULARIACEAE R. uva-crispa L. Frenk üzümü -<br />

GROSSULARIACEAE R. rubrum L. Frenk üzümü -<br />

HYDRANGACEAE Philadelphus caucasicus Koehne - -<br />

HYPERICACEAE Hypericum bithynicum Boiss. Binbirdelik otu -<br />

HYPERICACEAE H. hirsutum L. Binbirdelik otu Avrupa-Sib.<br />

29

---

HYPERICACEAE H. linarioides Boiss. Binbirdelik otu -<br />

HYPERICACEAE H. montanum L. Binbirdelik otu Avrupa-Sib.<br />

HYPERICACEAE H. orientale L. Binbirdelik otu -<br />

HYPERICACEAE H. perforatum L. Binbirdelik otu -<br />

HYPERICACEAE H. androsaemum L. Binbirdelik otu -<br />

HYPERICACEAE H. <strong>ve</strong>nustum Fenzl. Binbirdelik otu -<br />

ILLECEBRACEAE Hernaria incana Lam. - -<br />

ILLECEBRACEAE Scleranthus uncinatus Schur - -<br />

JUGLANDACEAE Juglans regia L. Ceviz -<br />

LAMIACEAE Acinos rotundifolius Pers. - -<br />

LAMIACEAE Ajuga chamaepitys (L.) Schreber subsp. Yerçamı -<br />

laevigata (Banks et Sol.) P.H.Davis<br />

LAMIACEAE A. orientalis L. Yerçamı -<br />

LAMIACEAE Ballota nigra L. subsp. nigra Nemnem otu Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE Calamintha grandiflora (L.) Moench - Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE Clinopodium vulgare L. subsp. vulgare - -<br />

LAMIACEAE Dracocephalum ruyschiana L. - - Bern<br />

LAMIACEAE Galeopsis bifida Boenn. - Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE G. ladanum L. Det. A. Güner - Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE Lallemantia peltatae (L.) Fisch, et Mey., İ. - İran-Turan<br />

LAMIACEAE Lamium armenum Boiss. subsp. armenum - Öksin<br />

LAMIACEAE Leonurus quinquelobatus Gilib. - Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE Lycopus europaeus L. - Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE Mentha longifolia (L.) Hudson subsp.<br />

longifolia<br />

Nane -<br />

LAMIACEAE M. ar<strong>ve</strong>nsis L. Nane -<br />

LAMIACEAE Nepeta nuda L. subsp. albiflora (Boiss.) - -<br />

Gams<br />

LAMIACEAE N. racemosa Lam. - -<br />

LAMIACEAE N. stenantha Kotschy et Boiss. ex Boiss. - İran-Turan<br />

30

---

LAMIACEAE N. nuda L. subsp. nuda - -<br />

LAMIACEAE Origanum rotundifolium Boiss. Mercanköşk -<br />

LAMIACEAE O. vulgare L. Mercanköşk Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE Prunella vulgaris L. - Avrupa-Sib.<br />

LAMIACEAE Salvia balansae Boiss. et Kotschy subsp. Adaçayı -<br />

balansea<br />

LAMIACEAE S. brachyantha (Beordz.) Pobed., Î. Adaçayı İran-Turan<br />

LAMIACEAE S. glutinosa L. Adaçayı Hirkaniyen<br />

LAMIACEAE S. macrantha (C. Koch) Steam Adaçayı Öksin<br />

LAMIACEAE S. nemorosa L. Adaçayı -<br />

LAMIACEAE S. sclarea L. Adaçayı -<br />

LAMIACEAE S. <strong>ve</strong>rticillata L. subsp. <strong>ve</strong>rticillata Adaçayı İran-Turan<br />

LAMIACEAE Satureja hortensis L. Kaya kekiği -<br />

LAMIACEAE Sideritis montana L. subsp. nigra Dağ çayı Akdeniz<br />

LAMIACEAE Stachys iberica Bieb. subsp. iberica var. Adaçayı<br />

iberica<br />

İran-Turan<br />

LAMIACEAE Teucrium orientale L. var. glabresoens<br />

Hausskn. ex Bornm.<br />

- İran-Turan<br />

LAMIACEAE T. polium L. - İran-Turan<br />

LAMIACEAE Thymus praecux Opiz subsp. grossheimii Kekik<br />

(Ronriiger) Jalas var. grossheimii<br />

-<br />

LAMIACEAE T. longicaulis C. Presl. subsp. longicaulis Kekik<br />

var. subisophyllus (Borbas) Jalas<br />

-<br />

LAMIACEAE T. pubescens Boiss. et Kotschy ex Celak. Kekik -<br />

var. pubescens<br />

LAMIACEAE Wiedemanna multifida (L.) Bentham - İran-Turan<br />

LAMIACEAE Ziziphora clinopodioides Lam. - İran-Turan<br />

LEMNACEAE Lemna trisulca L. Su mercimeği -<br />

LINACEAE Linum catharticum L. Keten -<br />

LINACEAE L. hypericifolium Salisb. Keten -<br />

31

---

LINACEAE L. mucronatum Bertol. subsp. armenum Keten<br />

(Bordz.) P.H.Davis<br />

İran-Turan<br />

LINACEAE L. tenuifolium L. Keten -<br />

LORANTHACEAE Arceuthobium oxycedri (DC.) M.Bieb. - -<br />

LORANTHACEAE Viscum album L. subsp. album Ökse otu -<br />

LORANTHACEAE V. album L. subsp. austriacum (Wiesb.) Ökse otu<br />

Vollman<br />

-<br />

LYTHRACEAE Lythrum salicaria L. Aklar otu Avrupa-Sib.<br />

MALVACEAE Alcea cal<strong>ve</strong>rtii (Boiss.) Boiss. Hatmi çiçeği İran-Turan Endemik LR (lc)<br />

MALVACEAE Lavatera arborea L. - -<br />

MALVACEAE L. thuringiaca L. - -<br />

MALVACEAE Malva neglecta Walk Ebegümeci -<br />

MALVACEAE M. neglecta Wallr. Ebegümeci -<br />

MORACEAE Morus alba L. Dut -<br />

MORACEAE M. nigra L. Karadut -<br />

OLEACEAE Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. Dişbudak Avrupa-Sib.<br />

ONAGRACEAE<br />

oxycarpa (M.Bieb. ex Willd.) Franco &<br />

Rocha Afonso<br />

Epilobium algidum Bieb. Yakı otu Öksin<br />

ONOGRACEAE Epilobium<br />

angustifolium<br />

angustifolium L. subsp.<br />

-<br />

ONAGRACEAE E. colchicum Albow Yakı otu Öksin<br />

ONAGRACEAE E. hirsutum L., Det. S. Erik Yakı otu -<br />

ONAGRACEAE E. parviflorum Schreber Yakı otu -<br />

ONAGRACEAE E. ponticum Hausskn. Yakı otu -<br />

ONAGRACEAE E. roseum Schreber subsp. subsessile<br />

(Boiss.) P.H. Ra<strong>ve</strong>n<br />

Yakı otu -<br />

ONAGRACEAE E. tetragonum L. subsp. lamyi (F.W.<br />

Schultz) Nyman<br />

Yakı otu -<br />

ONAGRACEAE Ludwigia palustris (L.) Elliot - -<br />

ONOGRACEAE Circaea alpina L. - -<br />

32

---

OROBANCHACEAE Orobanche elatior Sutton Canavar otu -<br />

OROBANCHACEAE O. bungeana Beck Canavar otu Hirkano-<br />

Öksin<br />

OROBANCHACEAE O. oxyloba (Reuter) G. Beck Canavar otu -<br />

OXALIDACEAE Oxalis corniculata L. Ekşi yonca -<br />

OXALIDACEAE O. acetosella L. Ekşi yonca -<br />

PAEONIACEAE Paeonia wittmanniana Hartwiss et Şakayık -<br />

Lindl.var. nudicarpa Schipcz<br />

PAPAVERACEAE Chelidonium majus L. Kırlangıç otu -<br />

PAPAVERACEAE Corydalis conorhiza Ledeb. Kaz gagası Öksin<br />

PAPAVERACEAE Fumaria asepala Boiss. - İran-Turan<br />

PAPAVERACEAE F. microcarpa Boiss. ex Hausskn. - -<br />

PAPAVERACEAE F. officinalis L. - -<br />

PAPAVERACEAE Papa<strong>ve</strong>r bracteatum Lindl. Gelincik -<br />

PAPAVERACEAE P. dubium L. Gelincik -<br />

PAPAVERACEAE P. fugax Poir. var. fugax Gelincik -<br />

PAPAVERACEAE P. fugax Poiret var. platydiscus Cullen Gelincik - Endemik LR (lc)<br />

PAPAVERACEAE P. macrostomum Boiss. et Huet ex Boiss. Gelincik -<br />

PAPAVERACEAE P. paucifoliatum (Trutv.) Fedde Gelincik İran-Turan<br />

PAPAVERACEAE P. rhoeas L. Gelincik -<br />

PAPAVERACEAE P. tauricola Boiss. Gelincik -<br />

PAPAVERACEAE P. orientale L. var. orientale Gelincik -<br />

PAPAVERACEAE P. orientale L. var. parviflora Busch Gelincik -<br />

PLANTAGINACEAE Plantago lanceolata L. Bağa -<br />

PLANTAGINACEAE P. media L. Bağa -<br />

PLANTAGINACEAE P. major L. subsp. major Bağa -<br />

POLYGALACEAE Polygala alpestris Rchb. Süt otu Avrupa-Sib.<br />

POLYGALACEAE P. alpestris Reich. Süt otu -<br />

POLYGALACEAE P. major Jacq. Süt otu Avrupa-Sib.<br />

POLYGALACEAE P. transcaucasica Tamamschian Süt otu -<br />

33

---

POLYGALACEAE P. vulgaris L. Süt otu Avrupa-Sib.<br />

POLYGALACEAE P. anatolica Boiss. et Heldr. Süt otu -<br />

POLYGALACEAE P. supina Schreb. Süt otu -<br />

POLYGONACEAE Polygonum arenastrum Bor. Madımak -<br />

POLYGONACEAE P. aviculare L. Madımak -<br />

POLYGONACEAE P. cognatum Meissn. Madımak -<br />

POLYGONACEAE P. convolvulus L. Madımak -<br />

POLYGONACEAE P. lapathifolium L. Madımak -<br />

POLYGONACEAE P. persicaria L. Madımak -<br />

POLYGONACEAE P. bistorta L. subsp. carneum (C. Koch) Madımak Öksin<br />

Good et Cullen<br />

POLYGONACEAE Rumex alpinus L. Labada -<br />

POLYGONACEAE R. crispus L. Labada -<br />

POLYGONACEAE R. cristatus DC. Labada -<br />

POLYGONACEAE R. ponticus E.H.L. Krause Labada - Endemik LR (lc)<br />

POLYGONACEAE R. scutatus L. Labada -<br />

POLYGONACEAE R. tuberosus L. subsp. horizantalis (Koch) Labada<br />

Reich<br />

-<br />

POLYGONACEAE R. acetocella L. Labada -<br />

PRIMULACEAE Anagallis ar<strong>ve</strong>nsis L. subsp. parviflora<br />

(Hoffmans. et Link.) CES.<br />

Fare kulağı -<br />

PRIMULACEAE Androsace albana Ste<strong>ve</strong>n - Hirkaniyen<br />

PRIMULACEAE Cyclamen coum Mill. Var. coum var. Sıklamen - Bern<br />

caucasicum (C.Koch) Medik.<br />

PRIMULACEAE Lysimachia <strong>ve</strong>rticillaris Sprengel - Hirkaniyen<br />

PRIMULACEAE L. vulgaris L. - -<br />

PRIMULACEAE Primula algida Adams Çuha çiçeği -<br />

PRIMULACEAE P. elatior (L.) Hill subsp. pallasii (Lehm.) Çuha çiçeği<br />

W.W. Sm. et Forrest<br />

Avrupa-Sib.<br />

PRIMULACEAE P. <strong>ve</strong>ris L. subsp. macrocalyx (Bunge) Lüdi Çuha çiçeği Avrupa-Sib.<br />

34

---

PRIMULACEAE P. vulgaris Huds. subsp. sibthorpii Çuha çiçeği -<br />

RANUNCULACEAE<br />

(Hoffmanns) W.W. Sm.<br />

Aconitum anthora L. Kurtboğan -<br />

RANUNCULACEAE A. nasutum Fisch. ex Rchb. Kurtboğan Öksin<br />

RANUNCULACEAE Adonis aestivalis L. subsp. aestivalis Kan damlası Avrupa-Sib.<br />

RANUNCULACEAE A. aestivalis L. subsp. parviflora (Fisch. ex<br />

DC.) Busch<br />

Kan damlası -<br />

RANUNCULACEAE Anemone narcissiflora L. subsp. Dağ lalesi Avrupa-Sib.<br />

RANUNCULACEAE<br />

narcissiflora<br />

Aquilegia olympica Boiss. Haseki küpesi -<br />

RANUNCULACEAE Caltha polypetala Hochst. ex Lorent - -<br />

RANUNCULACEAE Clematis vitalba L. Akasma -<br />

RANUNCULACEAE Consolida hohenackeri (Boiss.) Grossh Hezeran İran-Turan<br />

RANUNCULACEAE C. orientalis (Gay) Schr. Hezeran -<br />

RANUNCULACEAE Delphinium albiflorum DC. Hezeran -<br />

RANUNCULACEAE D. flexuosum Bieb. Hezeran -<br />

RANUNCULACEAE Helleborus orientalis Lam. Çöpleme Öksin<br />

RANUNCULACEAE Nigella segetalis Bieb. Çörek otu -<br />

RANUNCULACEAE Ranunculus brachylobus Boiss. & Hohen. Düğün çiçeği Hirkanosubsp.<br />

brachylobus<br />

Öksin<br />

RANUNCULACEAE R. caucasicus M.Bieb. subsp. caucasicus Düğün çiçeği - VU<br />

RANUNCULACEAE R. constantinopolitanus (DC.) d'Urv. Düğün çiçeği -<br />

RANUNCULACEAE R. dissectus M.Bieb. subsp. glabrescens Düğün çiçeği<br />

(Boiss.) P.H.Davis<br />

-<br />

RANUNCULACEAE R. grandiflours L. Düğün çiçeği -<br />

RANUNCULACEAE R. oreophilus Bieb. Düğün çiçeği Avrupa-Sib.<br />

RANUNCULACEAE R. polyanthemos L. Düğün çiçeği -<br />

RANUNCULACEAE R. repens L. Düğün çiçeği -<br />

RANUNCULACEAE R. trichophyllus Chaix Düğün çiçeği -<br />

RANUNCULACEAE R.caucasicus Bieb. subsp. subleiocarpus Düğün çiçeği -<br />

35

---

(Som.et Lev.) Davis<br />

RANUNCULACEAE R. ar<strong>ve</strong>nsis L. Düğün çiçeği -<br />

RANUNCULACEAE Trollius ranunculinus (Smith) Steam - -<br />

RHAMNACEAE Frangula alnus Mill. subsp. alnus Barut ağacı Avrupa-Sib.<br />

RHAMNACEAE Paliurus spina-christi Mill. Kara çalı -<br />

RHAMNACEAE Rhamnus catharticus L. Cehri Avrupa-Sib.<br />

RHAMNACEAE R. microcarpus Boiss. Cehri Öksin<br />

RHAMNACEAE R.depressus Grub. Cehri Öksin<br />

RHAMNACEAE R. imeretinus Booth Cehri Öksin<br />

ROSACEAE Agrimonia eupatoria L. Koyun otu -<br />

ROSACEAE Alchemilla caucasica Buser K. Aslan pençesi Öksin<br />

ROSACEAE A. sericea Willd. Aslan pençesi Öksin<br />

ROSACEAE Aruncus vulgaris Rafin. - Avrupa-Sib.<br />

ROSACEAE Cerasus mahaleb (L.) Miller var. mahaleb Mahlep -<br />

ROSACEAE C.avium (L.) Moench Kiraz -<br />

ROSACEAE Cotoneaster integerrimus Medik. Euro-Sib. Tavşan elması Avrupa-Sib.<br />

ROSACEAE C. nummularia Fisch. et Mey. Tavşan elması -<br />

ROSACEAE Crataegus microphylla C. Koch Alıç Hirkaniyen<br />

ROSACEAE C. orientalis Pallas ex Bieb. var. orentalis Alıç -<br />

ROSACEAE C. pentagyna Waldst. & Kit. Ex Willd. Alıç Avrupa-Sib.<br />

ROSACEAE Fragaria <strong>ve</strong>sca L. Çilek -<br />

ROSACEAE Geum urbanum L. Su karanfili Avrupa-Sib.<br />

ROSACEAE G. coccineum Sm. Su karanfili Avrupa-Sib.<br />

ROSACEAE G. rivale L. Su karanfili -<br />

ROSACEAE Malus syl<strong>ve</strong>stris Miller subsp. syl<strong>ve</strong>stris Elma -<br />

ROSACEAE Mespilus germanica L. Muşmula Hirkano-<br />

Öksin<br />

ROSACEAE Potentilla argentea L. - -<br />

ROSACEAE P. recta L. - -<br />

ROSACEAE Prunus spinosa L. subsp. dasyphylla Erik Avrupa-Sib.<br />

36

---

ROSACEAE<br />

(Schur) Domin<br />

Pyracantha coccinea Roem. Ateş dikeni -<br />

ROSACEAE Pyrus communis L. subsp. Caucasica (Fed.)<br />

Browicz<br />

Armut -<br />

ROSACEAE Pyrus communis L. subsp. communis Armut -<br />

ROSACEAE Rosa canina L. Gül -<br />

ROSACEAE R. caucasicus Focke Gül Öksin<br />

ROSACEAE R. dumalis Bechst. subsp. boissieri (Crepin)<br />

Ö. Nilsson var. boissieri<br />

Gül -<br />

ROSACEAE R. pimpinellifolia L. Gül<br />

ROSACEAE R. pimpinellifolia L. Gül Avrupa-Sib.<br />

ROSACEAE Rubus canescens DC. var. canes<strong>ve</strong>ns Böğürtlen -<br />

ROSACEAE R. idaeus L. Böğürtlen -<br />

ROSACEAE R.saxatilis L. Böğürtlen -<br />

ROSACEAE Sanguisorba minor Scop. subsp. muricata -<br />

(Spach) Briq<br />

-<br />

ROSACEAE S. officinalis L. - -<br />

ROSACEAE Sibbaldia parviflora Willd. var parviflora - -<br />

ROSACEAE Sorbus umbellata (Desf.) Fritsch. var.<br />

umbellata<br />

Ü<strong>ve</strong>z -<br />

ROSACEAE S. aucuparia L. Ü<strong>ve</strong>z Avrupa-Sib.<br />

ROSACEAE Spiraea crenata L. - -<br />

RUBIACEAE Asperula laxiflora Boiss. - Öksin<br />

RUBIACEAE A. woronowii Krecz. - Öksin Endemik VU<br />

RUBIACEAE Crucianella gilanica Trin. subsp. Pontica -<br />

(Ehrend.) Ehrend.<br />

Öksin<br />

RUBIACEAE Cruciata taurica (Pallas ex Willd.) Ehrend. - İran-Turan<br />

RUBIACEAE C. laevipes Opiz - Avrupa-Sib.<br />

RUBIACEAE Galium basalticum Ehrend. et Schöjnb.-<br />

Tem.<br />

- İran-Turan<br />

37

---

RUBIACEAE G. fissurense Ehrend. et Schönb.-Tem. - Öksin<br />

RUBIACEAE G. incanum Sm. subsp. eiatius (Boiss.) -<br />

Ehrend.<br />

İran-Turan<br />

RUBIACEAE G. odoratum (L.) Scop. - Avrupa-Sib.<br />

RUBIACEAE G. rivale (Sm.) Griseb. - Avrupa-Sib.<br />

RUBIACEAE G. spurium L. subsp. ibicinum Boiss. et -<br />

Hussknn. ex Boiss.<br />

-<br />

RUBIACEAE G.rotundifolium L. - Avrupa-Sib.<br />

RUTACEAE Haplophyllum buxbaumii (Poiret) G. Don -<br />

subsp. buxbaumii<br />

-<br />

SALICACEAE Populus nigra L. subsp. nigra Kara Kavak -<br />

SALICACEAE P. tremula L Titrek kavak Avrupa-Sib.<br />

SALICACEAE Salix aegyptiaca L. Söğüt -<br />

SALICACEAE S. alba L. Söğüt Avrupa-Sib.<br />

SALICACEAE S. armenorossica A.K.Skvortsov Söğüt Öksin<br />

SALICACEAE S. babylonica L. Söğüt Avrupa-Sib.<br />

SALICACEAE S.caucasica Anderson Söğüt Öksin VU<br />

SALICACEAE S. elbursensis Boiss. Söğüt Hirkaniyen<br />

SALICACEAE S. pseudomedemii E.Wolf Söğüt Öksin<br />

SAXIFRAGACEAE Saxifraga rotundifolia L. Taşkıran otu Avrupa-Sib.<br />

SAXIFRAGACEAE S. sibirica L. subsp. sibirica Taşkıran otu -<br />

SAXIFRAGACEAE S. paniculata Mill. subsp. paniculata Taşkıran otu Avrupa-Sib.<br />

SCROPHULARIACEAE Digitalis ferruginea subsp. schischkinii<br />

(Ivan.) Werner<br />

Yüksük otu -<br />

SCROPHULARIACEAE Euphrasia hirtella Jorda ex Reuter - Avrupa-Sib.<br />

SCROPHULARIACEAE E. sevanensis juz. Sorger - -<br />

SCROPHULARIACEAE Linaria genistifolia (L.) M. Killer subsp. Nevruz otu<br />

genistifolia<br />

Avrupa-Sib.<br />

SCROPHULARIACEAE Melampyrum ar<strong>ve</strong>nse L. var. ar<strong>ve</strong>nse - Avrupa-Sib.<br />

SCROPHULARIACEAE M. pratense L. - Avrupa-Sib.<br />

38

---

SCROPHULARIACEAE Pedicularis caucasica Bieb. - Hirkaniyen<br />

SCROPHULARIACEAE P. comosa L. subsp. acmodontha (Boiss.) -<br />

Boiss.<br />

-<br />

SCROPHULARIACEAE P. comosa L. subsp. sibthorpii (Boiss.) -<br />

Boiss.<br />

-<br />

SCROPHULARIACEAE P. condensata Bieb. - Avrupa-Sib.<br />

SCROPHULARIACEAE P. wilhelmsiana Fisch. ex Bieb. - Öksin<br />

SCROPHULARIACEAE Rhinanthus angustifolius C.C. Gmellin<br />

subsp. grandifloours(Walk.) D.A. Webb.<br />

- -<br />

SCROPHULARIACEAE Rhynchocorys orientalis (L.) Bentham, Det.<br />

B. Yıldız<br />

- -<br />

SCROPHULARIACEAE Scrophularia capillaris Boiss. - Öksin Endemik<br />

SCROPHULARIACEAE S. cryptophila Boiss. et. Heldr. - Öksin Endemik LR (lc)<br />

SCROPHULARIACEAE S. divaricata Ledeb. Sorger et Bucher - -<br />

SCROPHULARIACEAE S. libanotica Boiss. subsp. libanotica var. -<br />

urartuensis R. Mill.<br />

İran-Turan<br />

SCROPHULARIACEAE S.nachitschevanica Grossh. - İran-Turan<br />

SCROPHULARIACEAE S. orientalis L. - -<br />

SCROPHULARIACEAE S. scopolii (Hoppe ex) Pers. var. - -<br />

SCROPHULARIACEAE<br />

adenocalyx Somrn. et Lev.<br />

S. striata Boiss. - İran-Turan<br />

SCROPHULARIACEAE S. xanthoglossa Boiss. var. decipiens<br />

(Boiss. etKotschy) Boiss.<br />

- -<br />

SCROPHULARIACEAE Verbascum oreophilum C. Koch Sığır kuyruğu İran-Turan Endemik LR (lc)<br />

SCROPHULARIACEAE Veronica officinalis L. - Avrupa-Sib.<br />

SCROPHULARIACEAE V. anagallis-aquatica L. subsp. - -<br />

SCROPHULARIACEAE<br />

lysimachioides Boiss.<br />

V. gentianoides Vahl. - Hirkaniyen<br />

SCROPHULARIACEAE V. multifida L. - İran-Turan Endemik LR (lc)<br />

SOLANACEAE Atropa belladonna L. Güzel avrat otu Avrupa-Sib.<br />

SOLANACEAE Datura stramonium L. Boru çiçeği -<br />

39

---

SOLANACEAE Hyoscyamus niger L. Ban otu -<br />

SOLANACEAE Physalis alkekengi L. - -<br />

SOLANACEAE Solanum dulcamara L. Yaban<br />

yasemini<br />

Avrupa-Sib.<br />

SOLANACEAE S. luteum Miller İt üzümü -<br />

SOLANACEAE S. nigrum L. subsp. nigrum İt üzümü -<br />

TAMARICACEAE Myricaria germanica (L.) Desv. - -<br />

TAMARICACEAE Tamarix smyrnensis Bunge Ilgın -<br />

THYMELAEACEAE Daphne glomerata Lam. - Öksin<br />

THYMELAEACEAE Thymelaea passerina (L.) Cosson et Germ. - -<br />

TILIACEAE Tilia rubra DC. subsp. caucasica (Rubr.) V.<br />

Engler<br />

Ihlamur Öksin<br />

ULMACEAE Ulmus glabra Huds. Kara ağaç Avrupa-Sib.<br />

URTICACEAE Urtica dioica L. Isırgan Avrupa-Sib.<br />

URTICACEAE U. urens L. Isırgan -<br />

VALERIANACEAE Centranthus longiflorus Stev. subsp. - İran-Turan<br />

VALERIANACEAE<br />

Longiflorus Ir-Tur.<br />

Valeriana alliariifolia Adams Kedi otu Avrupa-Sib.<br />

VALERIANACEAE Valerianella uncinata (M.Bieb.) Dufr. - -<br />

VERBENACEAE Verbena officinalis L. - -<br />

VIOLACEAE Viola ar<strong>ve</strong>nsis Murray Menekşe -<br />

VIOLACEAE V. canina Besser Menekşe -<br />

VIOLACEAE V. gracilis Sibth. et Sm Menekşe -<br />

VIOLACEAE V. odorata L. Menekşe -<br />

VIOLACEAE V. sieheana Becker Menekşe -<br />

VIOLACEAE V. tricolor L. Menekşe -<br />

LILIOPSIDA<br />

ALISMATACEAE Alisma plantago-aquatica L. Su zambağı Avrupa-Sib.<br />

40

---

AMARYLLIDACEAE Galanthus woronowii A.Losinks Kardelen -<br />

CYPERACEAE Carex atrata L. subsp. Atrata Saparna Avrupa-Sib.<br />

CYPERACEAE C. canescens L. Saparna Avrupa-Sib.<br />

CYPERACEAE C. caucasica Ste<strong>ve</strong>n Saparna -<br />

CYPERACEAE C. divisa Huds. Saparna Avrupa-Sib.<br />

CYPERACEAE C. kukkonenii Ö. Nilsson Saparna İran-Turan<br />

CYPERACEAE C. oligantha Steudel Saparna Hirkaniyen<br />

CYPERACEAE C. orbicularis Boott subsp. kotschyana Saparna -<br />

(Boiss. et Hohen) Kukkonen<br />

CYPERACEAE C. rostrata Stokes Saparna Avrupa-Sib.<br />

CYPERACEAE C. sylvatica Huds. subsp. sylvatica Saparna<br />

CYPERACEAE C. diandra Schrank Saparna Avrupa-Sib.<br />

CYPERACEAE C. oreophila C.A.Mey. Ir-Tur. Saparna İran-Turan<br />

DIOSCOREACEAE Tamus communis L. subsp. communis Sarmaşık -<br />

IRIDACEAE Colchicum speciosum album Çiğdem -<br />

IRIDACEAE Crocus scharojanii Rupr. Çiğdem Öksin<br />

IRIDACEAE Gladiolus kotschyanus Boiss. Gladiyöl İran-Turan<br />

IRIDACEAE Iris sari İris Endemik LR (lc)<br />

JUNCACEAE Juncus alpigenus C.Koch Kofa -<br />

JUNCACEAE J. articulatus L. Kofa Avrupa-Sib.<br />

JUNCACEAE J. conglomerates L. Kofa -<br />

JUNCACEAE J. effusus L. Kofa -<br />

JUNCACEAE Luzula campestris (L.) DC. - Avrupa-Sib.<br />

JUNCACEAE L. forsteri (Sm.) DC. - Avrupa-Sib.<br />

JUNCACEAE L. pseudosudetica (V. Kracz.) V. Krecz. - Avrupa-Sib.<br />

LILIACEAE Allium fuscoviolaceum Fomin Yabani soğan -<br />

LILIACEAE A. kunthianum V<strong>ve</strong>d. Yabani soğan İran-Turan<br />

LILIACEAE A. schoenoprasum L. Yabani soğan -<br />

LILIACEAE A. szovitsii Regel Yabani soğan Öksin<br />

LILIACEAE Bellevalia paradoxa (Fisch. et Mey.) Boiss. Dağ sümbülü -<br />

41

---

LILIACEAE Colchicum speciosum Ste<strong>ve</strong>n Çiğdem Hirkano-<br />

Öksin<br />

LILIACEAE C. falcifolium Stapf Çiğdem İran-Turan<br />

LILIACEAE C. szovitsii Fisch. & C.A.Mey. Çiğdem İran-Turan<br />

LILIACEAE Fritillaria latifolia Willd. Ters lale Öksin<br />

LILIACEAE Gagea glacialis C. Koch Gagea İran-Turan<br />

LILIACEAE G. luteoides Stapf Gagea -<br />

LILIACEAE G. uliginosa Siehe et Pacher İ. Gagea İran-Turan<br />

LILIACEAE G. taurica Ste<strong>ve</strong>n Gagea İran-Turan<br />

LILIACEAE Lilium monadelphum Bieb. var. armenum Zambak -<br />

Miscz. et Grossh.<br />

LILIACEAE Muscari neglectum Fuss. Dağ sümbülü -<br />

LILIACEAE M. tenuiflorum Tausch Dağ sümbülü -<br />

LILIACEAE Ornithogalum narbonense L. Ak baldır -<br />

LILIACEAE O. oligophyllum E.D. Clark Ak baldır -<br />

LILIACEAE Polygonatum <strong>ve</strong>rticillatum (L.) All. - -<br />

LILIACEAE Scilla winogradowii Sosn. Dağ soğanı -<br />

LILIACEAE Smilax excelsa L. Silcan Öksin<br />

LILIACEAE Veratrum album L. Ak çöpleme Avrupa-Sib.<br />

LILIACEAE V. album L. Ak çöpleme Avrupa-Sib.<br />

ORCHIDACEAE Cephalanthera rubra (L.) Rich. - -<br />

ORCHIDACEAE Dactylorhiza euxina (Nevski) H. Baumann Salep otu<br />

et Kiinkele<br />

Öksin<br />

ORCHIDACEAE D. urvilleana (Steudel) H. Baumann et Salep otu Öksin<br />

Kiinkele<br />

POACEAE Agrostis stolonifera L. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE A. gigantea Roth A. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Alopecurus aequalis Sobol - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE A<strong>ve</strong>na sterilis E: subsp. ludoviciana - -<br />

(Durieu) Gillet et Magne<br />

42

---

POACEAE Bothriochola ischaemum (L.) Keng. - -<br />

POACEAE Briza media L. - -<br />

POACEAE Bromus pumilio (Trin) P.M. Smith Brom İran-Turan<br />

POACEAE B. tectorum L. - -<br />

POACEAE Calamagrostis arundinaceae (L.) Roth - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Cynosurus cristatus L. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Dactylis glomerata L. subsp. glomerata - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Deschampsia caespitosa (L.) Beauv. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Festuca varia - -<br />

POACEAE Gaudiniopsis niacra (Bieb.) Eig subsp. - İran-Turan<br />

macra<br />

POACEAE Glyceria plicata (Fries) Fries - -<br />

POACEAE Hordeum bulbosum L. Pisipisi otu -<br />

POACEAE Lolium persicum Boiss. et Hohen. ex Boiss. - İran-Turan<br />

POACEAE Melica picta C. Koch Sorger - -<br />

POACEAE Milium effusum L. - -<br />

POACEAE Phleum pratense L. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Poa nemoralis L. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE P. annua L. - -<br />

POACEAE P. bulbosa L. var. vivipara - -<br />

POACEAE P. pratensis L. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Setaria viridis (L.) P. Beauv - -<br />

POACEAE Stipa pontica P. Smirnov Palak -<br />

POACEAE Trisetum fla<strong>ve</strong>scens (L.) P. Beauv. - Avrupa-Sib.<br />

POACEAE Zea mays L. subsp. mays Mısır -<br />

SPARGANIACEAE Sparganium emersum Rehmann - -<br />

TYPHACEAE Typha latifolia L. Saz -<br />

43

---

Tablo 2. Toplanan Bitkilerin Büyük Bitki Gruplarına Göre Dağılımları<br />

Familya Cins Tür<br />

Pteridophyta 9 14 21<br />

Spermatophyta<br />

Gymnospermae 4 6 11<br />

Angiospermae<br />

Dicotyledonae 90 325 632<br />

Monocotyledonae 9 47 82<br />

Toplam 112 392 746<br />

Araştırma alanında en zengin familya Asteraceae, Fabaceae, Caryophyllaceae,<br />

Lamiaceae, Rosaceae, Apiaceae, Poaceae, Scrophulariaceae, Ranunculaceae <strong>ve</strong><br />

Brassicaceae’dir. En zengin 10 familyanın toplam türlere oranı % 49,33’dür. Geri kalan 102<br />

familyaya dağılmış türlerin oranı ise % 50,67’dir (Tablo 3).<br />

Tablo 3. Toplanan Türlerin Familyalara Göre Dağılımları<br />

Familya Tür sayısı %<br />

Asteraceae 64 8,58<br />

Fabaceae 46 6,17<br />

Caryophyllaceae 44 5,90<br />

Lamiaceae 39 5,22<br />

Rosaceae 38 5,09<br />

Apiaceae 30 4,02<br />

Poaceae 28 3,75<br />

Scrophulariaceae 27 3,62<br />

Ranunculaceae 26 3,49<br />

Brassicaceae 26 3,49<br />

Diger 378 50,67<br />

Toplam 746 100<br />

44

---

Şekil 2. Familya Spektrumu<br />

Toplanan bitki cinslerinin tür zenginliğine göre sıralamaları Tablo 4.’de <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Tablo incelendiğinde, alanda en zengin tür sayısına sahip cinsin Silene olduğunu görürüz.<br />

Bunun sebebi; alanda bu cinse ait hem step hem de orman <strong>ve</strong>jetasyonunda bulunan türlerin<br />

çok olmasıdır.<br />

Diger<br />

51%<br />

Tablo 4. Toplanan Bitkilerin Cinslere Göre Dağılımı<br />

Cins Tür Adedi<br />

Silene 12<br />

Geranium 12<br />

Ranunculus 11<br />

Papa<strong>ve</strong>r 10<br />

Scrophularia 9<br />

Euphorbia 9<br />

Hypericum 8<br />

Sedum 8<br />

Dianthus 7<br />

Trifolium 7<br />

Salix 7<br />

Diğer 646<br />

45<br />

Asteraceae<br />

9%<br />

Brassicaceae<br />

3% Ranunculaceae<br />

3%<br />

Fabaceae<br />

6% Caryophyllaceae<br />

6%<br />

Lamiaceae<br />

5%<br />

Rosaceae<br />

5%<br />

Apiaceae<br />

4%<br />

Poaceae<br />

4%<br />

Scrophulariaceae<br />

4%

---

Şekil 3. Cins Spektrumu<br />

Salix<br />

Trifolium<br />

Dianthus<br />

Sedum<br />

Hypericum<br />

Euphorbia<br />

Scrophularia<br />

Papa<strong>ve</strong>r<br />

Ranunculus<br />

Geranium<br />

Silene<br />

Toplam 746<br />

III.3.ALANININ FİTOCOĞRAFİK ÖZELLİKLERİ<br />

Araştırma bölgesinin kuzey batı kesimleri genel anlamda Avrupa-Sibirya bitki<br />

coğrafyası sınırları içinde yer alırken güney-doğu kesimleri Iran-Turan floristik bölge<br />

sınırları içinde yer almaktadır.<br />

46<br />

7<br />

7<br />

7<br />

8<br />

8<br />

9<br />

9<br />

10<br />

11<br />

12<br />

12<br />

0 2 4 6 8 10 12 14

---

Çalışma alanınındaki türlerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımlarından da<br />

görüleceği gibi 126 türle Avrupa-Sibirya Bitki coğrafyası bölgesi kökenli türler çoğunluktadır<br />

(Tablo 5.).<br />

Bu da bölgenin özellikle kuzey batı kesimlerinin Avrupa-Sibirya bitki coğrafyası<br />

bölgesinde yer aldığını göstermekle birlikte Öksin kökenli türlerinde ihmal edilemeyecek<br />

oranda bulunması bölgenin kuzey batı kesimlerinin Avrupa-Sibirya Bitki Coğrafyası<br />

Bölgesinin Öksin Pro<strong>ve</strong>nsi sınırları içinde bulunduğunu göstermektedir.<br />

Bölgede Iran-Turan kökenli 68 takson yer almaktadır. Bu taksonlar özellikle güney<br />

doğu kesimlerde (Ardahan-Posof) yayılmaktadır. Bu kesim genel anlamda Irano-Turaniyen<br />

bölge sıbırları içinde yer almakla birlikte bunun “ Doğu Anadolu- İran Alanı” sınırları<br />

içindedir.<br />

Tablo 5. Türlerin Fitocografik Bölgelere Göre Dağılımları<br />

Fitocoğrafik Bölge Takson Sayısı %<br />

İran-Turan 68 9,12<br />

Akdeniz 3 0,40<br />

Avrupa-Sibirya 126 16,89<br />

Öksin 72 9,65<br />

Hirkano-Öksin 5 0,67<br />

Bilinmeyen 472 63,27<br />

Toplam 746 100<br />

47

---

Şekil 4. Fitocoğrafik Bölge Spektrumu<br />

Bilinmeyen<br />

63%<br />

III.4.ENDEMİK BİTKİ TÜRLERİ<br />

Alanda 40 adet endemik bitki türü tespit edilmiş olup, alanda endemizm oranı %<br />

5,36’dır. Bu oran Türkiye florası ortalamasının oldukça altındadır. Bunun en önemli sebebi<br />

Avrupa-Sibirya Fitocoğrafik bölgesinin egemen olduğu Karadeniz bölgesinde dağ<br />

silsilelerinin denize paralel uzanması nedeniyle izolasyonun gerçekleşmemiş olmasıdır.<br />

Endemik bitkilerin tamamı IUCN kategorilerine göre sınıflandırılmış olup 27 adet<br />

LR(Ic), 6 adet LR(nt) <strong>ve</strong> 6 adet VU <strong>ve</strong> 1 adet LR (cd) kategorisine giren endemik bitki türü<br />

bulunmaktadır.<br />

Ayrıca VU kategorisinde yer alıp endemik olmayan 2 adet tür bulunmaktadır. Bu<br />

türler Şekil 5’te <strong>ve</strong>rilen IUCN değerlendirme grafiğinde değerlendirmeye alınmamıştır.<br />

IUCN tehlike kategorileri “Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti <strong>ve</strong> Tohumlu<br />

Bitkiler) Red Data Book of Turkish Plants (Pteridophyta and Spermatophyta) Ekim <strong>ve</strong> ark.<br />

2000, Ankara” adlı eser baz alınarak değerlendirilmiştir. Endemik türlerin listesi <strong>ve</strong> tehlike<br />

kategorileri Tablo 6.’da <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

Şekil: 5.’de toplam 40 endemik bitki türüne ait IUCN kategorilerinin dağılımı<br />

görülmektedir.<br />

48<br />

İran-Turan<br />

9%<br />

Akdeniz<br />

0%<br />

Avrupa-Sibirya<br />

17%<br />

Öksin<br />

10%<br />

Hirkano-Öksin<br />

1%

---

Şekil.5. IUCN Tehlike Kategorileri<br />

VU<br />

LR (cd)<br />

LR (nt)<br />

LR (lc)<br />

1<br />

IUCN Kategorileri;<br />

6<br />

6<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

CR-CRITICALLY ENDANGERED-Çok Tehlikede: Bir takson çok yakın bir<br />

gelecekte yok olma riski altında ise bu gruba konur.<br />

EN-ENDANGERED-Tehlikede: Bir takson oldukça yüksek bir risk altında <strong>ve</strong> yakın<br />

gelecekte yok olma tehlikesi altında olup, ancak henüz CR grubunda degilse EN grubuna<br />

konur.<br />

VU-VULNERABLE-Zarar Görebilir: CR <strong>ve</strong> EN gruplarına konamamakla birlikte;<br />

doğada orta vadeli gelecekte yüksek tehdit altında olan taksonlar bu gruba konur. Ülkemizde<br />

orta vadede tehdit altında olabileceği düşünülen <strong>ve</strong> birden fazla lokaliteden bilinen bazı türler<br />

bu kategoriye konmuştur. Ayrıca şimdilik durumlarında tehlike olmayan bazı türler, gelecekte<br />

korunmalarının sağlanması için, bu kategoriye konmuşlardır.<br />

LR-LOWER RISK-Az Tehdit Altında: Üstteki gruplardan herhangi birine<br />

konamayan, onlara göre populasyonları daha iyi bitkiler bu kategoriye konur. Populasyonları<br />

oldukça iyi <strong>ve</strong> en az 5 lokaliteden bilinenler bu kategoriye konmuştur. Gelecekteki<br />

durumlarına göre tehdit açısından sıralanabilecek 3 alt kategorisi vardır:<br />

LR (cd) Conservation Dependent -Koruma Önlemi Gerektiren<br />

49<br />

27

---

Takson 5 yıl içinde yukarıdaki kategorilerden birine konulacak <strong>ve</strong> hem tür, hem de<br />

habitat açısından özel bir koruma statüsü gerektirenler.<br />

LR (nt) Near Threatened -Tehdit Altına Girebilir<br />

Bir ev<strong>ve</strong>lki gruba konamayan ancak VU kategorisine konmaya yakın adaylar.<br />

LR (lc) Least Concern - En Az Endişe Verici<br />

Herhangi bir koruma gerektirmeyen <strong>ve</strong> tehdit altında olmayanlar.<br />

50

---

Tablo 6: Endemik Türler Listesi <strong>ve</strong> Tehlike Kategorileri<br />

APIACEAE Heracleum crenatifolium Boiss. - Endemik LR<br />

APIACEAE Heracleum platytaenium Boiss., K. Öksin Endemik LR<br />

APIACEAE Pimpinella cappadocica Boiss. Et Ball. Avrupa-Sib. Endemik LR<br />

ARISTOLOCHIACEAE Aristolochia iberica Fisch. & Mey. ex.<br />

Boiss.<br />

ASTERACEAE Anthemis melanoloma Trautv. subsp.<br />

melanoloma<br />

ASTERACEAE Anthemis melanoloma Trautv. subsp.<br />

melanoloma<br />

ASTERACEAE Centaurea wiedemanniana Fisch. et Mey.<br />

Det. F. Karaer et Demirkuş<br />

51<br />

(nt)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

Endemik VU<br />

Endemik LR<br />

(lc)<br />

Endemik LR<br />

(nt)<br />

- Endemik VU<br />

ASTERACEAE Cirsium sommieri Petrak Endemik LR<br />

ASTERACEAE Doronicum balansae Cavill., Endemik LR<br />

ASTERACEAE Hieracium odonthophyllum Freyn. Et Sint. Öksin Endemik LR<br />

(lc)<br />

(nt)<br />

(nt)

---

ASTERACEAE Inula helenium L. subsp. orgyalis (Boiss.)<br />

Grierson<br />

52<br />

Öksin Endemik NT<br />

ASTERACEAE Tragopogon albinervis Freyn et Sint. İran-Turan Endemik LR<br />

BORAGIANCEAE Onosma isauricum Boiss. Et Heldr. Endemik LR<br />

BORAGIANCEAE Paracaryum artvinense R.Mill. Endemik LR<br />

BRASSICACEAE A. peltarioides Boiss. subsp. pelarioides - Endemik LR<br />

BRASSICACEAE Isatis glauca Aucher ex Boiss. subsp. iconia<br />

(Boisss. Et Heldr.) Davis<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(cd)<br />

(lc)<br />

Endemik LR<br />

CARYOPHYLLACEAE Cerastium araraticum Rupr. İran-Turan Endemik LR<br />

CARYOPHYLLACEAE Cerastium armeniacum Gren. Endemik LR<br />

CARYOPHYLLACEAE Dianthus artwinensis Schischk. - Endemik LR<br />

CARYOPHYLLACEAE Gypsophila simulatrix Bornm. et Woron. Endemik LR<br />

CARYOPHYLLACEAE Gypsophila tenuifolia M.Bieb. Öksin VU<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(Lc)

---

CARYOPHYLLACEAE Silene lazica Boiss. Endemik LR<br />

CARYOPHYLLACEAE S. capitellata Boiss. - Endemik LR<br />

CONVOLVULACEAE Convolculus pseudoscammonia C. Koch - Endemik LR<br />

FABACEAE Astragalus cinereus Willd. - Endemik LR<br />

FABACEAE Astragalus czorochensis Charazde İran-Turan Endemik VU<br />

FABACEAE Astragalus xerophilus Ledeb. - Endemik LR<br />

FABACEAE Onobrychis stenostachya Freyn subsp.<br />

sosnowskyi (Gossh.) Hayek<br />

FABACEAE Trifolium pannonicum Jacq. Subsp.<br />

elongatum (Willd.) Zoh.<br />

FAGACEAE Quercus petraea (Mattuschka) Liebl. subsp.<br />

pinnatilob (C. Koch) Menitsky<br />

FAGACEAE Quercus macranthera Fisch. et Mey. ex<br />

Hoben. subsp. syspirensis (C. Koch)<br />

Menitsky<br />

53<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(nt)<br />

İran-Turan Endemik VU<br />

- Endemik LR<br />

(lc)<br />

- Endemik LR<br />

(lc)<br />

Endemik LR<br />

GERANIACEAE Geranium ibericum Cav. subsp. jubatum - Endemik LR<br />

(lc)

---

(Hand.-Mazz.) Davis (lc)<br />

MALVACEAE Alcea cal<strong>ve</strong>rtii (Boiss.) Boiss. İran-Turan Endemik LR<br />

PAPAVERACEAE Papa<strong>ve</strong>r fugax Poiret var. platydiscus<br />

Cullen<br />

54<br />

(lc)<br />

- Endemik LR<br />

POLYGONACEAE Rumex ponticus E.H.L. Krause - Endemik LR<br />

RANUNCULACEAE R. caucasicus M.Bieb. subsp. caucasicus - VU<br />

RUBIACEAE Asperula woronowii Krecz. Öksin Endemik VU<br />

SALICACEAE Salix caucasica Anderson Öksin VU<br />

SCROPHULARIACEAE Scrophularia capillaris Boiss. Öksin Endemik<br />

SCROPHULARIACEAE Scrophularia cryptophila Boiss. et. Heldr. Öksin Endemik LR<br />

SCROPHULARIACEAE Verbascum oreophilum C. Koch İran-Turan Endemik LR<br />

SCROPHULARIACEAE V. multifida L. İran-Turan Endemik LR<br />

IRIDACEAE Iris sari - Endemik LR<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)<br />

(lc)

---

III.5.BERN SÖZLEŞMESI ILE KORUMA ALTINDAKI BITKI TÜRLERI<br />

Türkiye, “Bern Sözleşmesi” olarak bilinen “Avrupa’nın Yaban Hayatı <strong>ve</strong> Yaşam<br />

Ortamlarını Koruma Sözleşmesi’ne 20.02.1984 tarihinde üye olmuştur. Sözleşmenin amacı<br />

doğal bitki <strong>ve</strong> hayvan türlerini <strong>ve</strong> bunların doğal yaşam ortamlarını korumak <strong>ve</strong> bu amaçla<br />

üye ülkeler arasında işbirliği yapmaktır. Sözleşmeye imza atan ülkeler, tehlike altında<br />

bulunan bitki <strong>ve</strong> hayvan türlerini <strong>ve</strong> doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal<br />

<strong>ve</strong> idari önlemleri almakla yükümlüdür.<br />

Alanda Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan 3 adet bitki türü<br />

bulunmaktadır.<br />

Bern Kapsamında yer alan bitki türleri<br />

1. Familya: ERICACEAE Tür: Vaccinium arctostaphyllos L.<br />

2. Familya: LAMIACEAE Tür: Dracocephalum ruyschiana L.<br />

3. Familya: PRIMULACEAE Tür: Cyclamen coum Mill.<br />

IV.ETKİLER<br />

Elektrik iletim hatlarının florisitk çeşitlilik üzerine etkileri elektromanyetik etki <strong>ve</strong><br />

habitat kaybı olmak üzere 2 grupta ele alınabilir.<br />

IV.1.ELEKTROMANYETİK ETKİ<br />

EM kirlilik kaynakları çevremizde bulunan tüm <strong>ve</strong>riciler, alıcılar, yangın istasyonları,<br />

uydu antenleri, TV <strong>ve</strong> radyo alıcı <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>ricileri, elektrik hatları, trafo merkezleri, bilgisayar,<br />

televizyon, buzdolabı, mikrodalga fırın, çamaşır makinesi, elektrik süpürgeleri, saç kurutma<br />

makineleri, su ısıtıcıları <strong>ve</strong> tüm elektrikli ev aletleri gibi teknolojinin tüm araçları EM alan <strong>ve</strong><br />

EM çevre kirliliğine neden olmaktadır.<br />

EMA’nın etkileri, EMA’nın frekansına, şiddetine, vücut ölçülerine, vücudun<br />

elektriksel özelliklerine, EMA’nın uzaklığına <strong>ve</strong> en önemlisi etki süresine bağlıdır.<br />

Kısa dalgalar ile mikrodalgalar arasındaki farklarsa sahip olan EM dalgaların<br />

biyolojik etkilerinin etki alanı ile doğru orantılı; dalga uzunluğu ile ters orantılı olduğu<br />

görülmüştür.<br />

Bitkiler üzerinde yapılan deneylerde EMA’ya maruz kalan bitkilerin kök uzamasını<br />

durdurduğu görülmüştür. Dolayısıyla EM kirliliğin bitkilerde kısmi olarak büyümeyi azaltıcı<br />

etkileri olduğu söylenebilir (Ulukut, Çömlekçi, 2004)<br />

55

---

- Taşıdıkları yüksek gerilim nedeniyle, çevresinde oluşturdukları EMA’nın<br />

zararları kanıtlanmış havai hatlar yerleşim yerlerinin uzağında kurulmalıdır ki adı ğeçen hat<br />

yerleşim yerlerinden oldukça uzaktadır. .<br />

- Manyetik alanın şiddeti kaynaktan uzaklığın karesi <strong>ve</strong> içerisinde yayıldığı<br />

ortamın yoğunluğu ile ters orantılı olduğundan, floristik bakımdan hassas yörelerde hat<br />

mümkün olduğunca bu tip alanlardan uzak tutulmalıdır.<br />

IV.2.HABİTAT KAYBI:<br />

Hat boyunca toplam …….. civarında elektrik direği dikilecektir. Arazi hazırlama <strong>ve</strong><br />

inşaat çalışmaları sırasında öncelikle direklerin kurulacağı alanlarda inşaat çalışmaları<br />

yapılacak <strong>ve</strong> bu alanlarda arazi kullanım şekli değişecektir.<br />

Her bir direk dikimi için yaklaşık 200 m 2 lik bir alanda direk ayaklarını oturduğu<br />

alanlar beton ile kaplanmaktadır. Kuru dere <strong>ve</strong> dere tabanlarına direk kurulumu sözkonusu<br />

değildir.<br />

Özellikle Doğu Karadeniz kesiminde direklerin oturacağı alanlar genellikle orman<br />

alanlarıdır. Bu kesimlerde traşlama kesim yapılacaktır.<br />

Hattın inşası <strong>ve</strong> işletme aşamasında hat boyunca belirli yerlerde yol açma çalışmaları<br />

yapılacak <strong>ve</strong> yer yer ağaç kesimi yapılacaktır. Kesilen ağaç bedelleri Orman Genel<br />

Müdürlüğüne ödenmekte olup bu ödenek diğer ağaçlandırma vb. faaliyetlerde<br />

kullanılmaktadır.<br />

Bununla birlikte;<br />

Kesilen ağaçlar <strong>ve</strong> açılan yollar habitat bütünlüğüne zarar <strong>ve</strong>ren faaliyetlerdir. Zira<br />

Karadeniz bölgesinde toprak aşırı yağıuş nedeniyle hidromorf kararkterlidir.<br />

56

---

Resim: Borçka yakınlarında Hiğromorf topraklar<br />

Toprağı tutan bitki örtüsünün değiştirilmesi eğimli alanlarda toprak kaymalarına neden<br />

olmaktadır. Yakın bir geçmişte Artvin <strong>ve</strong> çevresinde buna benzer bir olay yaşanmıştır.<br />

Foto: Artvin çevresinde toprak kayması<br />

57

---

Hat boyunca her bir direk için yaklaşık 200 m2 alanda İnşaat çalışmalarının tamamlanmasının<br />

ardından direk yerleri topografyaya uygun hale getirilecektir.<br />

Foto: Artvin çevresinde meydana gelen sel sonucu yol çöküntüsü<br />

V.SONUÇ:<br />

Planlanan elektirk iletim hattı boyunca 2.5 km genişliğinde bir alan taranarak 112<br />

familyaya ait 392 cins, 746 tür <strong>ve</strong> tür altı takson tespit edilmiştir. Takson sayısı çok olmakla<br />

birlikte alanda endemizm oranı % 5,36’dır. Bu oran Türkiye florası ortalamasının oldukça<br />

altındadır. Bunun en önemli sebebi Avrupa-Sibirya Fitocoğrafik bölgesinin egemen olduğu<br />

Karadeniz bölgesinde dağ silsilelerinin denize paralel uzanması nedeniyle izolasyonun<br />

gerçekleşmemiş olmasıdır.<br />

Endemik bitkilerin tamamı IUCN kategorilerine göre sınıflandırılmış olup 27 adet<br />

LR(Ic), 6 adet LR(nt) <strong>ve</strong> 8 adet VU <strong>ve</strong> 1 adet LR (cd) kategorisine giren endemik bitki türü<br />

bulunmaktadır.<br />

Buna göre alanda tehdit kategorisi yüksek (CR <strong>ve</strong> EN) türe rastlanmamıştır.<br />

EİH boyunca BERN sözleşmesi ile koruma altına alınan 3 bitki türü tespit edilmiştir. Bu<br />

türler Vaccinium arctostaphyllos L., Cyclamen coum Mill. Var. coum var. caucasicum<br />

(C.Koch) Medik.. <strong>ve</strong> Dracocephalum ruyschiana L. olup her üçüde endemik değildir.<br />

58

---

EİH’nın bu türlerin populasyonları üzerinde etkileri daha çok habitat kaybı şeklinde<br />

olacaktır. Ancak bu türlerin yayılış alanları dikkate alındığında bu etki göz ardı eilebilir<br />

niteliktedir. Zira bu türler Doğıu Karadeniz <strong>ve</strong> Kuzey Doğu Anadolu bölgesinde yayılış<br />

alanları geniş türlerdir.<br />

Planlanan elektrik iletim hattı projesinin floristik çeşitlilik üzerine etkileri yukarıdaki<br />

değerlendirmeler ışığı altında ihmal edilebilir boyuttadır.<br />

VI.KAYNAKLAR<br />

� Akman, Υ. and Daget, P.H., 1981. Problemes Poses Par La Determination des Climats Meditt<br />

Comm. Fac. Sci. Univ. C2 (24): 15-27.<br />

� Akman, Υ., 1990. iklim <strong>ve</strong> Biyoiklim, Palme Yayınlan, Ankara.<br />

� Anşin R 1983. T.rkiye'nin Flora B.lgeleri <strong>ve</strong> Bu B.lgelerde Yayılan Asal Vejetasyon Tipleri<br />

(The Floristic Regions and the Major Vegetation Types of Turkey). Karadeniz Teknik<br />

.ni<strong>ve</strong>rsitesi Orman Fak.ltesi Dergisi 6: 318-339.<br />

� Anşin R, .zkan ZC & Eminağaoğlu . 2002. Doğu Karadeniz B.lgesi Endemik Taksonları<br />

(Endemic Taxa of East Black Sea Region). Artvin: II. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi<br />

Kitaplığı, Artvin 2: 565-573.<br />

� Anşin R, 1979. Trabzon-Meryemana Araştırma Ormanı Florası <strong>ve</strong> Saf Ladin Meşcerelerinde<br />

Floristik Araştırmalar (Flore de la foret de Recherches de Meryemana-Trabzon et Les<br />

Recherches Floristiques Dans les Peuplements Purs DÕEpicea). Trabzon: Karadeniz<br />

Gazetecilik <strong>ve</strong> Matbaacılık.<br />

� Atalay, 1., 1985. Tetik, M. and Yılmaz, ö., The Ecosystem of North-Eastern Anatolia, Ege<br />

Coğ. Der., 3, 16-56,<br />

� Boissier, E., Flora Orientalis, Vol 1 (1867), Vol 2 (1872), Vol 3 (1875), Vol 4 (1879), Vol 5<br />

(1884), Vol 6 (1888), Genova.<br />

� Çetik, R., 1973. Vejetasyon Bilimi, Ülkemiz Matbaası, Ankara,<br />

� Çırpıcı, Α., 1987.Türkiye'nin Flora <strong>ve</strong> Vejetasyonu Üzerine Çalışmalar, Doğa Türk Botanik<br />

Dergisi, 11: 217-232,<br />

� Davis, P.H., 1965-1988. Flora of Turkey And The East Agean Islands, Vol I-X, Edinburgh<br />

Univ. Press.<br />

� Davis, P.H., 1974. Prezent State of Floristic Knowledge La Flore du Bassin Mediterranean:<br />

Essai de Systematique Synthetique, 93-115, Montpellier.<br />

59

---

� Demirkuş, N., Erik, S.,1994. Çiçek Dağı (Ulgar) Ve Çevresinin (Posof/Kars) Florası Üzerine<br />

Bir Araştırma. Hacettepe Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi /Cilt 15 / 1 - 47<br />

� Düzenli, Α., 1979. Tiryal Dağının (Artvin) Bitki Ekolojisi <strong>ve</strong> Sosyolojisi Yönünden<br />

Araştırılması, (Doçentlik Tezi), Ankara,<br />

� Ekim T, Koyuncu M, Vural M, Duman H, Ayta Z & Adıgüzel N 2000. T.rkiye Bitkileri<br />

Kırmızı Kitabı, Eğrelti <strong>ve</strong> Tohumlu Bitkiler (Red Data Book of Turkish Plants, Pteridophyta<br />

and Spermatophyta). Ankara: TTKD <strong>ve</strong> Van 100. Yıl Üni<strong>ve</strong>rsitesi Yayını.<br />

� Eminağaoğlu . & Anşin R 2003a. The Flora of Hatila Valley National Park and its Close<br />

Environs (Artvin). Turk J Bot 27: 1-27.<br />

� Eminağaoğlu . & Anşin R 2003b. A9 (Artvin) Karesi Üçin Yeni Floristik Kayıtlar (New<br />

floristic records for the A9 Square). Kafkas Üni<strong>ve</strong>rsitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi, 3:<br />

96-108.<br />

� Erik, S. and Demirkuş, N., 1985. Türkiye Florasındaki Çeşitli Kareler İçin Yeni Kayıtlar,<br />

Doğa A2,9 (1): 51-61,<br />

� Erik, S. and Demirkuş, N., 1986. Contributions to the Flora of Turkey, Doğa A2, 10 (1): 100-<br />

105.<br />

� Erik, S. and Demirkuş, N., 1988. Türkiye Florasındaki Bazı Bitkiler îçin Yeni Yayılış<br />

Alanları, Doğa Türk Botanik D., 12 (3): 224-233,<br />

� Grossheim AA 1939-1967. Flora Kavkaza. Vol. 1-7. Baku and Leningrad.<br />

� Güneş, O., 1982. Aladağ (Kars) Florası Üzerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi,), Ankara.<br />

� Heywood, H.V. and Tutin, G.T.,1964-1976. Flora Europae Vol. I-IV, Univ. Press.<br />

Cambridge.<br />

� Ketzkho<strong>ve</strong>li NN & Gagnidze RI (eds.) 1971-2001. Georgian Flora (Flora of Georgia). Vol. 1-<br />

13. Metsniereba, Tbilisi.<br />

� Komarow, VL (ed.) 1934-1978. Flora of the USSR, Leningrad. (English translation by IPST,<br />

Vol. 1-24, Jerusalem: Israel).<br />

� Ocak<strong>ve</strong>rdi H 2001. The Flora of the Mount Kısır (Kars and Ardahan) and Nearest Environs,<br />

Turk J Bot, 25: 311-334.<br />

� Ocak<strong>ve</strong>rdi, H., 1985. Akkaya, Arpaçay, Melikköy <strong>ve</strong> Değirmenköprü Yaylaları (Kars) ile<br />

Sovyet Sının Arasında Kalan Bölgenin Florası, Doğa A2, 10,412-437.<br />

� Özhatay N, Byfield A & Atay S 2003. Türkiyenin .nemli Bitki Alanları, Üstanbul: WWF<br />

T.rkiye.<br />

� Vural M.,1996. Rizenin Yüksek Dağ Vejetasyonu. Turk J Bot 20: 83- 102.<br />

60

---

� Zazanashvili N, Sanadiradze G & Bukhnikashvili A .,1999. Caucasus. In: RA Mittermeier, N<br />

Meyers, P Robles Gil, and CG Mittermeier. Hotspots: Earth's Biologically Richest and Most<br />

Endangered Terrestrial Ecoregions. 268-277. Mexico: CEMEX.<br />

� Zohary M.,1973. Geobotanical Foundations of the Middle East. Vols 1-2. Amsterdam: Gustav<br />

Fischer Verlag.<br />

61

---

TEİAŞ<br />

380 kV Borçka (Artvin) – Gürcistan<br />

Sınır TEİAŞ Enerji Nakil Hattı<br />

(FAUNA ÇED RAPORU)<br />

BALIKLAR, İKİYAŞAMLILAR,<br />

SÜRÜNGENLER, KUŞLAR <strong>ve</strong> MEMELİ<br />

HAYVANLAR<br />

(PISCES, AMPHIBIA, REPTILIA, AVES, MAMMALIA)<br />

Hazırlayan: Prof. Dr. Nuri YİĞİT<br />

Ankara Ünv. Fen Fakültesi Biyoloji Bl<br />

Öğretim Üyesi<br />

1

---

İÇİNDEKİLER Sayfa No<br />

Kapak 1<br />

1. Giriş; Alanın tanımlanması <strong>ve</strong> zoocoğrafik önemi 3<br />

2. İzlenen Metodoloji 6<br />

3. Proje Alanının Faunistik Özellikleri 10<br />

3.1. Balıklar 11<br />

3.2. İki yaşamlılar 14<br />

3.3. Sürüngenler 15<br />

3.4. Kuşlar 18<br />

3.5. Memeli hayvanlar 29<br />

4. Enerji Nakil Hatlarının <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong>leri 35<br />

4.1. Elektromanyetik alanlar <strong>ve</strong> insan sağlığı üzerine etkileri 35<br />

4.2. Ekosistem tahribatı 36<br />

4.3. Fauna üzerine etkileri 37<br />

5. Merkez Av Komisyonu (MAK) Kararları Bakımından Değerlendirme 38<br />

6. Sonuçlar <strong>ve</strong> Önlemler 42<br />

7. Kaynaklar 43<br />

EKLER 47<br />

2

---

1. GİRİŞ; Alanın Tanımlanması <strong>ve</strong> Zoocoğrafik Önemi<br />

Borçka – Gürcistan sınır enerji nakil hattı Borçka (Artvin) civarından başlayıp Posof<br />

(Ardahan)’tan geçerek Gürcistan’a bağlanması planlanmaktadır (Şekil 1.1). Uzunluğuna<br />

bağlı olarak enerji nakil hattı farklı biyoptoplardan geçmekte <strong>ve</strong> buna bağlı olarak çevresel<br />

etkilerinden etkilenecek biyotop tipleri <strong>ve</strong> fauna elemanları değişiklik göstermektedir.<br />

Yaklaşık 120 km uzunluğundaki enerji nakil hattının Borçka – Şavşat arasında kalan<br />

kesimleri dağlık alanlarda karışık <strong>ve</strong> iğne yapraklı orman ekosistemi özelliklerine sahip<br />

biyoptoplardan geçerken Şavşat’tan sonra hâkim olan ekosistem tipi yüksek dağ stepleri<br />

şeklinde ortaya çıkmaktadır.<br />

Enerji nakil hattı Şekil 1.1’de de görüldüğü gibi kuzey doğu Anadolu’da yer almaktadır.<br />

Kuzeydoğu Anadolu içerdiği farklı ekosistemlerle <strong>ve</strong> kuş göç yolu üzerinde oluşuyla<br />

kendine has zoocografik yapıya sahiptir. Ayrıca Kafkasya’dan ülkemize giren steplere özgü<br />

türler için uygun ekosistemleri içinde barındırmaktadır. Bu nedenle bölgede çok sayıda<br />

koruma alanı bulunmakta <strong>ve</strong> bu alanlarda bölgeye has fauna elemanları yayılış yapmaktadır.<br />

Şekil 1.1 Borçka – Gürcistan enerji nakil hattının izleyeceği güzergâh<br />

3

---

Bölgede enerji nakil hattının çok yakınındaki koruma statüsüne sahip alanları aşağıdaki gibi<br />

listelemek olanaklıdır;<br />

1. Doğu Karadeniz Dağları – (Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Bayburt, Erzurum,<br />

Gümüşhane) (Bölgede milli park, tabiat koruma alanı, tabiat parkı, tabiat anıtı,<br />

yaban hayatı geliştirme sahası, özel çevre koruma bölgesi, doğal sit alanı <strong>ve</strong><br />

arkeolojik sit alanı koruma statüleri ile korunan pek çok alan bulunmaktadır).<br />

2. Posof Ormanları – Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (Huş Tavuğu populasyonunu<br />

korumak amacıyla tescil edilen “Posof Yaban Hayatı Koruma Sahası”nın gelişme<br />

yönetim planı 15 Ocak 2009 tarihinde Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı tarafından<br />

onaylanmıştır)<br />

3. Hatila Vadisi – Artvin (Merkez) – Hatila Vadisi Milli Parkı (Hatila Vadisi <strong>ve</strong> yan<br />

vadiler bitki <strong>ve</strong> yaban hayatı bakımından zengin <strong>ve</strong> çeşitlilik göstermektedir)<br />

4. Karagöl – Sahara Milli Parkı – Artvin (Şavşat)<br />

5. Borçka – Karagöl Tabiat Parkı (Artvin) (Jeolojik, jeomorfolojik <strong>ve</strong> peyzaj<br />

bakımından öneminin yanı sıra flora <strong>ve</strong> fauna bakımından da zengindir)<br />

6. Çamburnu Tabiatı Koruma Alanı – Artvin (Arhavi) (Barındırdığı relikt Sarı çam<br />

ormanları ile kuzeyden Karadeniz üzerinden Türkiye’ye gelen kuşların ilk ulaştıkları<br />

yerler olması bakımından oldukça büyük önem teşkil eder)<br />

7. Camili – Efeler Tabiatı Koruma Alanı – Artvin (Borçka) (Avrupa’daki <strong>ve</strong><br />

Türkiye’deki insan eli değmemiş tek orman olma özelliğini taşımaktadır. Ayrıca<br />

özelikle yırtıcı kuşlar olmak üzere kuşların göç yolu üzerinde bulunmaktadır)<br />

8. Camili – Gorgit Tabiatı Koruma Alanı – Artvin (Borçka) (İçerdiği çok sayıda<br />

anıt ağaçlarla yaşlı orman özelliğindedir)<br />

Posof civarında arazide yere yer sarıçam <strong>ve</strong> huş ağaçlarının ağırlıklı olduğu relikt ormanlar<br />

bulunmaktadır. Şekil 1.2’de Bakü Ceyhan petrol boru hattının geçirildiği güzergâh çizgi<br />

şeklinde görülmektedir. Enerji nakil hattının da bu relikt ormanlardan geçirilmesi<br />

planlanmıştır. Planın uygulanması durumunda aynı şekilde ikinci bir koridorun da ormanda<br />

açılması söz konusu olacaktır. Posof’taki bu relikt sarıçam ormanının arkasında da Huş<br />

ormanı yer almakta olup, alan Yaban Hayatı Geliştirme Sahasıdır (Şekil 1.3).<br />

4

---

Şekil 1.2 Bakü Ceyhan petrol boru hattının geçirildiği güzergâh<br />

Şekil 1.3 Posof’un üst kısmında hattın geçirilmesi planlanan relikt sarıçam ormanı (solda<br />

sarı okla işaretli <strong>ve</strong> sağda ormanın içinden görünüm), tepenin hemen arkasında ise Huş<br />

ormanı bulunmakta olup alan Yaban Hayatı Geliştirme sahasıdır<br />

Bu şekilde hassas ekosistemleri içine alan Kuzeydoğu Anadolu’nun fauna elemanları<br />

aşağıdaki Omurgalı hayvan sınıfları içerisinde yer alır;<br />

Sınıf: Osteichthyes: Tatlı su balıkları<br />

Sınıf: Amphibia: İkiyaşamlılar (Kurbağa <strong>ve</strong> Semenderler)<br />

Sınıf: Reptilia: Sürüngenler (Kaplumbağalar, Kertenkeleler <strong>ve</strong> Yılanlar)<br />

Sınıf: A<strong>ve</strong>s: Kuşlar<br />

Sınıf: Mammalia: Memeliler<br />

Burada listelenen 5 omurgalı hayvan sınıfına ait çok sayıda türü içine alan güzergâh;<br />

� Karışık orman <strong>ve</strong>jetasyonu<br />

� İğne yapraklı orman <strong>ve</strong>jetasyonu<br />

� Yüksek dağ stepleri<br />

� Akarsu <strong>ve</strong> göletler<br />

5

---

Olmak üzere farklı ekosistemlere sahiptir <strong>ve</strong> türlerin dağılışı bu ekosistemlere bağımlı <strong>ve</strong><br />

geniş yayılımlı olmak üzere farklılık göstermektedir. Bu nedenle bu alan Omurgalı<br />

hayvanların Osteichthyes, Amphibia, Reptilia, A<strong>ve</strong>s <strong>ve</strong> Mammalia sınıflarına ait çok sayıda<br />

tür için doğal bir yaşam alanı oluşturması bakımında her türlü inşa faaliyetinin <strong>ve</strong> tesisin<br />

yapımında dikkat <strong>ve</strong> özen gösterilmesi gereken yerlerin başında gelmektedir. Raporlandırma<br />

çalışmalarında arazi çalışmalarına ila<strong>ve</strong>ten bu alanda daha önce yapılan diğer bilimsel<br />

çalışmalardan da yararlanılmıştır; Balık (1979), Kuru (1980), Alkan (1963), Başoğlu <strong>ve</strong><br />

Hellmich (1970), Bodenheimer (1944), Clark (1972), Clark & Clark (1973), Mertens (1952),<br />

Schmidt (1939), Venzmer (1923), Wermuth (1967), Werner (1898, 1899, 1900, 1902, 1904,<br />

1919), Özeti & Yılmaz (1994), Lambert (1970) <strong>ve</strong> Baran (1976), Steiner & Vauk (1966),<br />

Blackler, (1916), Danford & Alston (1877),Felten & Storch (1968), Felten et al. (1971,<br />

1973), Filipucci et al. (1996), Kahmann (1961), Kefelioğlu (1995), Lehmann (1969), Miller<br />

(1908), Morlok (1978), Mursaloğlu (1965, 1973), Nehring (1903), Neuhäuser (1936),<br />

Osborn (1962, 1965), Satunin (1908), Spitzenberger (1971, 1978), Steiner & Vauk (1966),<br />

Thomas (1903), Thomas (1919), Çolak, et al. (1994), Yiğit, et al. (1995), Çolak, et al. (1997),<br />

Kıvanç, et al. (1997), Yiğit, et al. (1997a), Yiğit, et al. (1997b), Kıvanç, et al. (1997), Çolak &<br />

Yiğit (1998), Yiğit, et al. (1998a), Yiğit, et al. (1998b), Özkurt, et al. (1998), Çolak, et al.<br />

1998), Yiğit, et al. (1998c), Yiğit & Çolak (1998), Özkurt, et al. (1999), Çolak, et al. (1999),<br />

Özkurt, et al. (1999), Yiğit et al. (2002), Yiğit et al. (2006).<br />

2. İZLENEN METODOLOJİ<br />

Çalışma alanı olan Borçka – Gürcistan sınır enerji nakil hattı üzerinde arazi çalışması<br />

yapılarak alandaki biyotop tipleri belirlendi, görüntülendi (Şekil 2.1) <strong>ve</strong> gereken uygun<br />

yöntemlerle (mist-net <strong>ve</strong> kapan uygulaması vb) tür örneklemesi yapılarak fauna<br />

elemanlarının kesin teşhisi yapıldı. Çalışmalara Borçka civarından başlandı (Şekil 2.2 <strong>ve</strong><br />

Şekil 2.3). Çalışılan güzergâh genel olarak Borçka – Şavşat arası ormanlık <strong>ve</strong> çalılık<br />

alanları, Şavşat’tan sonra yüksek dağ steplerini kapsamaktadır (Şekil 2.4 <strong>ve</strong> Şekil 2.5).<br />

Ayrıca güzergahta birkaç dere, baraj <strong>ve</strong> sulak alan bulunmaktadır (Şekil 2.6 <strong>ve</strong> Şekil 2.7).<br />

Çalışılan güzergahtaki biyotop tipleri belirlenirken alanların koordinatları alınarak<br />

işaretlenmiştir (Şekil 2.8)<br />

6

---

Şekil 2.1 Şavşat’a kadar dağlık olan hattın güzergâhının yerini Şavşat’tan sonra yüksek dağ<br />

stepi alır (Solda: TEİAŞ Çevre Müdürü Çevre Müh. Hüseyin Bilgi, sağda flora uzmanı Prof.<br />

Dr. Latif Kurt çalışma yaparken)<br />

Şekil 2.2 Borçka civarında hattın geçeceği arazinin genel görünümü<br />

Şekil 2.3 Borçka trafo merkezi <strong>ve</strong> yeni hat fotoğrafta görünen hattın (sarı okla işaretli)<br />

hemen yanından geçecektir<br />

7

---

Şekil 2.4 Borçka civarında yeni yapılacak hat orman ekosisteminden, mevcut iki hata paralel<br />

geçecektir (solda), Şavşat’tan sonra hat yüksek dağ steplerinden geçmektedir (sağda)<br />

Şekil 2.5 Artvin civarındaki yapımı süren HES inşaatı <strong>ve</strong> Artvin çıkışı (Hat karşı tepelerden<br />

geçmektedir)<br />

Şekil 2.6 Başlangıç noktasında inceleme yapılan yerin koordinatı <strong>ve</strong> yüksekliği ile alandan<br />

görünüm<br />

8

---

Şekil 2.7 Nakil hattına enerji sağlayacak santralin genel görünümü (solda), Posof civarına<br />

hattın geçirilmesi planlanan güzergaha yakın bir sulak alan (sağda)<br />

Şekil 2.8 Artvin civarında 380 Kv’lik hattın diğer hattan ayrılıp kendi güzergâhına döndüğü<br />

alanda inceleme yapılan yerin koordinatı <strong>ve</strong> yüksekliği (solda), nakil hattına yakın bir<br />

noktada 12. SOME’nin ayrılma noktası civarında çalışma yapılan alanın koordinatı <strong>ve</strong><br />

yüksekliği (sağda)<br />

Arazi çalışması Ekim 2009 içinde yapılmakla birlikte <strong>ve</strong>ri toplama <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilerin<br />

değerlendirilmesi aşamasında bölgede 20 yılı aşkın süredir ekibimle birlikte yapmış<br />

olduğumuz sistematik <strong>ve</strong> ekolojik çalışmalardan elde edilen bulgular kullanıldı. Bunun<br />

dışında bu alandan yapılan bilimsel yayınlara da başvuruldu <strong>ve</strong> bu yayınlar liste olarak<br />

<strong>raporu</strong>n Kaynaklar kısmında <strong>ve</strong>rildi.<br />

Balıklar: Tatlı su balıklarına ait <strong>ve</strong>riler, doğrudan gözlem, yerel halkla yapılan çalışmalar <strong>ve</strong><br />

mevcut literatürden oluşturuldu.<br />

İkiyaşamlılar; Semenderler, Karakurbağaları <strong>ve</strong> Sukurbağaları bu sınıfa girer. Tamamı<br />

poikiloterm olan bu sınıfın üyeleri kış uykusuna yattıkları için çalışma periyodu olan Ekim<br />

ayında arazide aktif olarak görülemez. Bu sınıf içinde nokturnal <strong>ve</strong> diurnal türler bulunur.<br />

9

---

Genel olarak bu türler seçilen örneklik alanlardaki sulak <strong>ve</strong> karasal alanlar gece <strong>ve</strong> gündüz<br />

gezilerek kepçe <strong>ve</strong> elle toplanarak örnekleme yapılır.<br />

Sürüngenler: Sürüngen sınıfının üyeleri poikiloterm hayvanlar olup Türkiye’nin içinde<br />

bulunduğu coğrafyada tamamı zorunlu kış uykusuna girerler. O nedenle Ekim ayı içinde<br />

yapılan arazi çalışmaları sürüngen faunasını tam olarak yansıtmaz, bununla birlikte çalışma<br />

alanında az sayıda aktif türe rastlanmış <strong>ve</strong> fauna listesinin oluşturulmasında kaynaklardan<br />

faydalanılmıştır. Genel olarak sürüngen faunasının saptanmasına yönelik çalışmalarda arazi<br />

gezilir, taş altları kontrol edilir, yakalamak için uzun saplı pensler kullanılır.<br />

Kuşlar: Türkiye kuşları yerli, yaz göçmeni <strong>ve</strong> kış göçmeni olarak gruplandırılabilir. Ekim<br />

ayında yaptığımız arazi çalışmalarında yerli kuşlara ila<strong>ve</strong>ten, yaz göçmeni <strong>ve</strong> kış göçmeni<br />

türlere de arazide rastlama imkânı olmuştur. Kuşlarla ilgili çalışmalarda teleskop, dürbün,<br />

video kamera <strong>ve</strong> örnekleme yapmak gerektiği durumlarda kuş ağı olarak bilinen mist-net<br />

kullanılmıştır. Kaydedilen örnekler göçmenlik durumuna göre listelenmiş, tanımlama<br />

güçlüğü olduğu durumlarda video kamera kayıtlarından yararlanılmıştır. Ayrıca literetür<br />

kayıtlarından da yararlanılmıştır.<br />

Memeli hayvanlar: Alandaki memeli hayvan türleri içinde homoterm <strong>ve</strong> heteroterm türler<br />

yer almaktadır. Böcekçil memeliler, Yarasalar <strong>ve</strong> bazı kemirgenler heteroterm özellik<br />

gösterirken diğerleri homotermdir. Buna göre memeli örneklerinin saptanması için değişik<br />

özellikli kapanlar, mist-net kullanılmış (yarasa türleri için), arazideki yuvalar, hayvan izleri<br />

<strong>ve</strong> dışkıları incelenmiştir.<br />

3. PROJE ALANININ FAUNİSTİK ÖZELLİKLERİ<br />

Çalışma güzergahında saptanan Omurgalı Hayvan türlerinin sınıflarına göre yüzdeleri Şekil<br />

3.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Buradan görüleceği gibi alanda tür sayısı en fazla olan grup % 65’lik bir<br />

oranla kuşlar olup bunu % 14’lik bir yüzdeyle memeli hayvan türleri izlemektedir. Alanda<br />

yaşayan sürüngen türlerinin genel omurgalı hayvan faunası içindeki yüzdesi 11 <strong>ve</strong> balık<br />

türlerinin yüzdesi ise 8’dir. Alanda bulunan Amfibiler’in yüzdesi ise 2’dir <strong>ve</strong> sadece 6 türle<br />

temsil edilmektedir.<br />

10

---

14%<br />

65%<br />

8%<br />

2%<br />

11%<br />

Balıklar İki yaşamlılar Sürüngenler Kuşlar Memeliler<br />

Şekil 3.1. Bölgede saptanan fauna elemanlarının tür sayısı bakımından birbirlerine oranları<br />

3.1. Balıklar<br />

Çalışılan güzergâhta balık faunası için en önemli sucul ekosistem Çoruh nehri <strong>ve</strong> bunun<br />

kollarıdır. Bölgede bulunan çok sayıdaki derelerden hattın üzerinden geçtiği bir noktanın<br />

koordinatı <strong>ve</strong> görünümü Şekil 3.1.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Enerji nakil hattının balık faunasına<br />

doğrudan zarar <strong>ve</strong>rmesi öngörülmemektedir. Hat boyunca yer alan sulak alanlarda saptanan<br />

32 balık türü Anguilliformes, Salmoniformes <strong>ve</strong> Cypriniformes olmak üzere toplam 3 takım<br />

içinde yer almaktadır. Bu takımlar arasında Cypriniformes 2 familyası <strong>ve</strong> sahip olduğu 30<br />

tür ile en geniş takımdır. Burada <strong>ve</strong>rilen balık türleri tatlı sularda yaşayan türlerdir. Bölgede<br />

kaydedilen bu balık türleri Tablo 3.1.1’de koruma statüleri ile birlikte <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre<br />

yalnızca Anguilla anguilla Yılan balığı CR tehlike kategorisiyle değerlendirilmektedir.<br />

Ayrıca bölgede dünyada sadece Çoruh <strong>ve</strong> Aras havzasında bulunan 2 endemik balık türü<br />

yaşamaktadır (Acanthalburnus microlepis <strong>ve</strong> Alburnus filippii).<br />

11

---

Şekil 3.1.1 Hattın Çoruh nehrini geçtiği noktalarda yapılan biyotop incelemesi; solda;<br />

inceleme noktasının koordinatı <strong>ve</strong> yüksekliği, sağda: hattın nehri geçiş yaptığı alanın<br />

yakınlarında arazinin genel yapısı. Bu tip akarsu ekosistemi bölgede yaygın olup hat iki kez<br />

ırmak üzerinden geçmektedir<br />

Tablo 3.1.1 Borçka – Gürcistan sınır TEİAŞ enerji nakil hattına yakın dere <strong>ve</strong> göletlerde<br />

saptanan Balık türleri <strong>ve</strong> koruma statüleri<br />

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Anguilliformes/<br />

Anguillidae<br />

Salmoniformes/<br />

Salmonidae<br />

Cypriniformes/<br />

Cobitidae<br />

Cypriniformes/<br />

Cyprinidae<br />

Koruma<br />

Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Anguilla anguilla<br />

Göçmen; denizden - CR<br />

Yılan balığı<br />

ırmaklara giriş yapar<br />

Salmo trutta macrostigma<br />

Dağalası<br />

Salmo trutta caspius<br />

Alabalık<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - LC<br />

Sabanejewia aurta<br />

Taş ısıran<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - LC<br />

Orthirias angorae<br />

Çöpçü b.<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Orthirias panthera Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Orthirias tigris Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Barbus plebejus<br />

Bıyıklı b.<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - LC<br />

Barbus musra<br />

Murza balığı<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - LC<br />

Barbus capito<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III LC<br />

Capoeta capoeta<br />

Siraz b.<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Capoeta tinca<br />

Karabalık<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Tinca tinca Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III -<br />

12

---

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

* Endemik<br />

Kadife balığı<br />

Cyprinus carpio<br />

Sazan<br />

Gobio gobio<br />

Dere kaya b.<br />

Koruma<br />

Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Irmak <strong>ve</strong> göletlerde - -<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Gobio persa Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Leucalburnus satunini Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Leucaspius delineatus Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III LC<br />

Leuciscus cephalus<br />

Tatlısu kefali<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Leuciscus borysthenicus<br />

Tatlısu kefali<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - LC<br />

Rhodeus sericeus<br />

Acı balık<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III LC<br />

Rutilus rutilus<br />

Kızılgöz<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - LC<br />

Rutilus frisii<br />

Levkit<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III LC<br />

Scardinius erythtrophthlmus<br />

Kızılkanat<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - -<br />

Tinca tinca<br />

Kadife<br />

Irmak <strong>ve</strong> göletlerde - -<br />

Acanthalburnus microlepis * Kura <strong>ve</strong> Aras ırmağı - -<br />

Alburnoides bipunctatus<br />

Noktalı inci balığı<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III LC<br />

Alburnus charusini<br />

İnci balığı<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde - EN<br />

Alburnus filippii*<br />

İnci balığı<br />

Kura <strong>ve</strong> Aras ırmağı - LC<br />

Aspius aspius<br />

Kocaağız<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III LC<br />

Chalcalburnus chalcoides<br />

Tatlısu kolyozu<br />

Irmak <strong>ve</strong> derelerde Ek- III -<br />

Chondrostoma cyri<br />

Karaburun balığı<br />

Kura <strong>ve</strong> Aras ırmağı - -<br />

Chondrostoma colchicum Çoruh ırmağı - -<br />

13

---

3.2. İki yaşamlılar<br />

Çalışma alanında saptanan iki yaşamlılar Caudata <strong>ve</strong> Anura takımları içinde yer almaktadır.<br />

Caudata takımı kuyruklu iki yaşamlıları (semenderler) kapsayan takımdır. Çalışma<br />

alanındaki akuatik ekosistemlerde Salamadridae familyasından 2 tür kaydedilmiştir. Anura<br />

takımı kuyruklu iki yaşamlıları (kurbağalar) kapsar, hat boyuncaki akarsu <strong>ve</strong> göllerde Kara<br />

kurbağalarını içine alan Bufonidae <strong>ve</strong> Su kurbağalarını içine alan Ranidae familyalarına<br />

dâhil 4 kurbağa türü kaydedilmiştir. Bu kurbağalardan Pelodytes caucasicus Kafkas<br />

kurbağası Kuzeydoğu Anadolu’ya özel bir kara kurbağasıdır, IUCN’e göre NT<br />

kategorisinde yer almaktadır (Şekil 3.2.1). Hat boyunca saptanan toplam 6 iki yaşamlı türü<br />

koruma statüleriyle birlikte Tablo 3.2.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre bölgede tehlike altında<br />

olan iki yaşamlı türü bulunmamaktadır.<br />

Şekil.3.2.1 Hattın geçtiği güzergâhın yüksek kesimlerindeki sularda yaşayan Kafkas<br />

kurbağası<br />

Tablo 3.2.1 Borçka – Gürcistan sınırı TEİAŞ enerji nakil hattındaki dere <strong>ve</strong> göletlerde<br />

saptanan İkiyaşamlı (Semender <strong>ve</strong> Kurbağa) türleri <strong>ve</strong> koruma statüleri<br />

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Caudata/<br />

Salamandridae<br />

Anura/<br />

Bufonidae<br />

Triturus vulgaris<br />

(Lissotriton vulgaris)<br />

Küçük su semenderi<br />

Triturus vittatus<br />

(Ommatotriton vittatus)<br />

Taraklı semender<br />

Bufo bufo<br />

Siğilli Kurbağa<br />

Derelerin durgun akan<br />

göllenmiş sazlıklı kısımları<br />

Derelerin durgun akan<br />

göllenmiş sazlıklı kısımları<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

Dere kenarı yoğunluklu<br />

olmak üzere nemli topraklar<br />

Ek- III LC<br />

Bufo viridis Dere kenarı yoğunluklu Ek- II LC<br />

14

---

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Anura/<br />

Ranidae<br />

(Pseudepidalea viridis)<br />

Gece Kurbağası<br />

Pelodytes caucasicus<br />

Kafkas Kurbağası<br />

Rana ridibunda<br />

(Pelophylax ridibundus)<br />

Su Kurbağası<br />

olmak üzere nemli topraklar<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Yüksek kesimlerde Ek- II NT<br />

Derelerde <strong>ve</strong> gölet<br />

kenarlarında<br />

Ek- III LC<br />

3.3. Sürüngenler<br />

Çalışma alanında saptanan sürüngen türleri Testudines <strong>ve</strong> Squamata olmak üzere 2 takıma<br />

ait olan türlerdir. Bu takımlardan Testudines kaplumbağa türlerini içerir; bölgede 1<br />

kaplumbağa türü saptanmıştır. Squamata ise kertenkele <strong>ve</strong> yılan türlerini kapsamaktadır. Bu<br />

takım içindeki dört familya içinde toplam 18 kertenkele türü, diğer dört familya içinde de 21<br />

yılan türü saptanmıştır. Bu türler içerisinde son beş tür olan Viperidae familyasına dahil olan<br />

yılan türleri zehirli yılanlar olup diğer türler zehirsizdir. Kaydedilen sürüngen türlerinden<br />

bazılarına ait fotograflar Şekil 3.3.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Bölgede saptanan toplam 40 sürüngen<br />

türü koruma statüleri ile birlikte Tablo 3.3.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre biri kertenkele biri<br />

yılan olmak üzere 2 türün EN, biri kertenkele ikisi yılan omak üzere 3 türün NT <strong>ve</strong> yine biri<br />

kertenkele biri yılan 2 türün CR tehlike kategorisinde olduğu görülmektedir.<br />

Şekil 3.3.1 Bölgede yaşayan sürüngen türlerinden Çizgili su kaplumbağası (solda) <strong>ve</strong><br />

Kafkas keleri (sağda)<br />

15

---

Tablo 3.3.1 Borçka – Gürcistan sınırı TEİAŞ enerji nakil hattındaki dere <strong>ve</strong> göletlerde<br />

saptanan Sürüngen türleri <strong>ve</strong> koruma statüleri<br />

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Testudines/<br />

Bataguridae<br />

Squamata/<br />

Gekkonidae<br />

Squamata/<br />

Agamidae<br />

Squamata/<br />

Scincidae<br />

Squamata/<br />

Lacertidae<br />

Squamata/<br />

Anguidae<br />

Squamata/<br />

Typhlopidae<br />

Squamata/<br />

Boinae<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Mauremys caspica<br />

Güzergâh üzerindeki Ek- II -<br />

Çizgili su kaplumbağası derelerde<br />

Cyrtopodion kotschyi Kayalık alanlarda <strong>ve</strong> Ek- II LC<br />

İnce parmaklı keler bina duvarlarında<br />

Laudakia caucasica<br />

Kafkas keleri<br />

Kayalık alanlarda - -<br />

Trapelus ruderatus<br />

Bozkır keleri<br />

Step alanlarda - -<br />

Ablepharus kitaibelii Orman içi açıklıklarda Ek- II LC<br />

İnce kertenkele<br />

<strong>ve</strong> nemli yerlerde<br />

Ablepharus chernovi Orman içi açıklıklarda<br />

<strong>ve</strong> nemli yerlerde<br />

- LC<br />

Ablepharus bivittatus Daha çok yüksek<br />

steplerde<br />

- LC<br />

Lacerta trilineata<br />

Orman içi otluk <strong>ve</strong> Ek- II LC<br />

İri yeşilkertenkele<br />

çalılık yerlerde<br />

Lacerta strigata<br />

Orman içi otluk <strong>ve</strong> - LC<br />

Çizgili kertenkele<br />

çalılık yerlerde<br />

Lacerta parva<br />

Az <strong>ve</strong>jetasyonlu Ek- II LC<br />

Cüce kertenkele<br />

alanlar<br />

Darevskia raddei<br />

Radde kertenkelesi<br />

Yüksek steplerde - LC<br />

Darevskia rudis<br />

Orman içi otluk <strong>ve</strong> Ek- III LC<br />

Trabzon kertenkelesi çalılık yerlerdeki<br />

taşlarda<br />

Darevskia armeniaca Orman <strong>ve</strong> çalılık - LC<br />

Hemşin kertenkelesi alanlarda<br />

Darevskia uzzelli<br />

Step alanlar - EN<br />

Uzel kertenkelesi<br />

B1ab(iii)<br />

Darevskia unisexualis<br />

Ağrı kertenkelesi<br />

Step alanlar - NT<br />

Eremias strauchi<br />

Step kertenkelesi<br />

Step alanlar - LC<br />

Eremias pleskei Step alanlar - CR A2c<br />

Anguis fragilis<br />

Orman içinde kaya Ek- III -<br />

Yılanımsı kertenkele altlarında<br />

Ophisaurus apodus<br />

Oluklu kerkenkele<br />

Çalılık alanlarda Ek- II -<br />

Typhlops <strong>ve</strong>rmicularis Orman içinde toprak Ek- III -<br />

Kör yılan<br />

altında<br />

Eryx jaculus<br />

Mahmuzlu yılan<br />

Kurak alanlar <strong>ve</strong> step - -<br />

16

---

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Squamata/<br />

Colubridae<br />

Squamata/<br />

Viperidae<br />

Dolichophis (Coluber)<br />

caspius<br />

Hazer yılanı<br />

Coluber ra<strong>ve</strong>rgieri<br />

Kocabaş Yılan<br />

Dolichophis schmidti<br />

Kırmızı Yılan<br />

Eirenis modestus<br />

Uysal Yılan<br />

Eirenis punctatolineatus<br />

Van Yılanı<br />

Eirenis collaris<br />

Yakalı Yılan<br />

Eirenis decemlineata<br />

Çizgili Yılan<br />

Elaphe quartorlineata<br />

Sarı Yılan<br />

Elaphe situla<br />

Ev Yılanı<br />

Elaphe longissima<br />

Eskülap yılanı<br />

Zamenis hohenackeri<br />

Kafkas Yılanı<br />

Coronella austriaca<br />

Güney Yılanı<br />

Natrix natrix<br />

Yarısucul yılan<br />

Natrix tesellata<br />

Su yılanı<br />

Vipera ammodytes<br />

Boynuzlu engerek<br />

Vipera xanthina<br />

(Montivipera raddei)<br />

Şeritli engerek<br />

Vipera kaznakovi<br />

Siyah engerek<br />

Vipera lebetina<br />

(Marcovipera lebetina)<br />

Koca engerek<br />

Vipera wagneri<br />

Wagner engereği<br />

Orman içinde toprak<br />

altında<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Ek- III -<br />

Taşlık çalılık alanlar - -<br />

Taşlık çalılık alanlar - LC<br />

Taşlık alanlar Ek- III LC<br />

Taşlık alanlar - LC<br />

Taşlık alanlar - LC<br />

Taşlık alanlar - LC<br />

Yüksek kesimlerde Ek- II NT<br />

Orman içinde toprak<br />

altında<br />

Suya yakın<br />

çayırlıklarda<br />

Sularda <strong>ve</strong> su<br />

kenarlarında<br />

Orman içinde toprak<br />

altında<br />

Orman içinde toprak<br />

altında<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

- LC<br />

Ek- III -<br />

Ek- III LC<br />

Ek- II -<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II NT<br />

Orman içi kayalıklar Ek- II EN<br />

B2ab(ii,iii,v)<br />

Orman içi kayalıklar Ek- II -<br />

Orman içi kayalıklar Ek- II CR<br />

A2d+4cd<br />

17

---

3.4. Kuşlar<br />

Çalışma alanında saptanan kuş türleri Podicipediformes (Batağanlar; 1), Pelecaniformes<br />

(Pelikanlar;1), Ciconiiformes (Leyleksiler; 7), Anseriformes (Ördek <strong>ve</strong> Kazlar; 12),<br />

Falconiformes (Gündüz Yırtıcıları; 32), Galliformes (Tavuksular; 4), Gruiformes (Yel<strong>ve</strong>ler,<br />

Turnalar, Bataklık Kuşları; 10), Charadriiformes (Yağmur Kuşları; 39), Columbiiformes<br />

(Gü<strong>ve</strong>rcinler; 4), Cuculiformes (Guguk Kuşları; 1), Strigiformes (Baykuşlar; 4),<br />

Caprimulgiformes (Çobanaldatanlar; 1), Apodiformes (Ebabiller; 2), Coraciiformes<br />

(Gökkuzgunları; 4), Piciformes (Ağaçkakanlar; 8) <strong>ve</strong> Passeriformes (Ötücü Kuşlar; 116)<br />

olmak üzere on altı takıma dâhildir (Şekil 3.4.1, Şekil 3.4.2). Bölgede toplam 246 kuş türü<br />

saptanmış olup, Passeriformes, Charadriiformes <strong>ve</strong> Falconiformes takımları bölgede<br />

saptanan en fazla sayıda kuş türünü içermektedir. Bölgede bulunan su kuşları<br />

Podicipediformes, Pelecaniformes, Ciconiiformes, Anseriformes, Gruiformes <strong>ve</strong><br />

Charadriiformes takımları içerisinde yer almaktadır. Bu takımlar içerisinde yer alan toplam<br />

6 tür bölgede yerli olarak bulunmaktadır. Bu sucul türler bölgede bulunan dere kenarları,<br />

göl, göletler vb sulak yerlerde yaşamlarını sürdürmektedir (Şekil 3.4.3 <strong>ve</strong> Şekil 3.4.4).<br />

Falconiformes takımı içerisinde yer alan yırtıcı kuş türlerinin çoğu göçleri sırasında bölgeyi<br />

kullanmakta, bir o kadarı da bölgede yerli olarak bulunmaktadır. Geriye kalan türlerin büyük<br />

bir kısmı ormanlık <strong>ve</strong> çalılık içeren alanlara uyum sağlamış olan türlerdir. Bölge çok sayıda<br />

yerli <strong>ve</strong> üreyen kuşları barındırmasının yanında, çalışma alanının büyük göç yolu üzerinde<br />

bulunmasından ötürü civarda çok sayıda kuş türü, bunların göçleri sırasında gözlenmektedir.<br />

Şekil 3.4.5’te bölgede yerli olarak bulunan Huş tavuğunun habitatı ile çalışılan alanın<br />

koordinatı <strong>ve</strong>rilmiştir. Şekil 3.4.6’te ise bölgedeki ekosisteme uyum sağlamış türlerden<br />

bazıları gösterilmiştir. En fazla göçmen tür içeren takımlar Passeriformes, Charadriiformes<br />

<strong>ve</strong> Falconiformes’tir. Alanda saptanan kuş türleri, göçmenlik durumları <strong>ve</strong> koruma statüleri<br />

Tablo 3.4.1’de <strong>ve</strong>rilmiştir. Buna göre 3 türün EN, 11 türün NT <strong>ve</strong> 4 türün ise VU tehlike<br />

kategorisine sahip olduğu görülmektedir.<br />

18

---

140<br />

120<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

Podicipediformes<br />

Pelecaniformes<br />

Ciconiiformes<br />

Anseriformes<br />

Falconiformes<br />

Galliformes<br />

Gruiformes<br />

Charadriiformes<br />

Columbiformes<br />

Cuculiformes<br />

Strigiformes<br />

Caprimulgiformes<br />

Apodiformes<br />

Coraciiformes<br />

Piciformes<br />

Passeriformes<br />

Şekil 3.4.1. Bölgede yayılış gösteren kuş türü sayısının takımlarına göre dağılımı<br />

36%<br />

4%<br />

26%<br />

34%<br />

Yerli Yazın üreme Yaz göçmeni Kış göçmeni<br />

Şekil 3.4.2. Bölgede yayılış gösteren kuş türlerinin göçmenlik durumlarına göre oranları<br />

Şekil 3.4.3 Posof’un kuzeyinde Eminbey köyü civarının hattın yakınlarındaki sazlık<br />

bataklıklar <strong>ve</strong> gözlem noktası koordinatı<br />

19

---

Şekil 3.4.4 Eminbey köyü civarındaki bataklık alan <strong>ve</strong> kuş sürüleri (solda), hattın geçmesi<br />

planlanan güzergâh (1. ok) <strong>ve</strong> yanındaki bataklık alan (2. ok)<br />

Şekil 3.4.5 Huş tavuğu (erkek birey) (solda) <strong>ve</strong> habitatı olan Posof’un kuzeyinde hattın<br />

geçirilmesi planlanan alandaki karışık Huş ormanı <strong>ve</strong> çalışılan bu biyotopun koordinatı<br />

Şekil 3.4.3 Bölgede üreyen yırtıcı kuş türlerinden Küçük akbaba<br />

20

---

Tablo 3.4.1 Borçka - Posof (Artvin) TEİAŞ enerji nakil hattındaki alanda saptanan kuş<br />

türleri <strong>ve</strong> koruma statüleri<br />

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

1<br />

Podicipediformes/Podicipedidae<br />

Tachybaptus ruficollis<br />

Pelecaniformes/Pelecanidae<br />

Küçük batağan III LC Yerli<br />

2 Pelecanus onocrotalus<br />

Ciconiiformes/Ardeidae<br />

Ak Pelikan III LC Yaz göçmeni<br />

3 Ixobrychus minutus Küçük balaban II LC Yazın üreme<br />

4 Nycticorax nycticorax Gece balıkçılı II LC Yazın üreme<br />

5 Ardeola ralloides Alaca balıkçıl II LC Yaz göçmeni<br />

6 Ardea cinerea Gri balıkçıl III LC Yerli<br />

7 Ardea purpurea<br />

Ciconiiformes/Ciconiidae<br />

Erguvani<br />

balıkçıl<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

8 Ciconia ciconia Leylek II LC Yazın üreme<br />

9 Ciconia nigra<br />

Anseriformes/Anatidae<br />

Kara leylek II LC Yazın üreme<br />

10 Anser anser Boz kaz III LC Kış göçmeni<br />

11 Anas platyrhynchos Yeşilbaş III LC Yazın üreme<br />

12 Anas strepera Boz ördek III LC Yaz göçmeni<br />

13 Anas acuta Kılkuyruk III LC Yaz göçmeni<br />

14 Anas clypeata Kaşıkgaga III LC Yaz göçmeni<br />

15 Anas penelope Fiyu III LC Yaz göçmeni<br />

16 Anas crecca Çamurcun III LC Yaz göçmeni<br />

17 Anas querquedula Çıkrıkçın III LC Yaz göçmeni<br />

18 Aythya nyroca Pasbaş patka III LC Yerli<br />

19 Aythya fuligula Tepeli patka III LC Yaz göçmeni<br />

20 Melanitta fusca Kadife ördek III LC Yerli<br />

21 Oxyura leucocephala<br />

Falconiformes/Accipitridae<br />

Dikkuyruk II EN A2bcde Yaz göçmeni<br />

22 Aegypius monachus Kara akbaba II NT Yerli<br />

23 Gyps fulvus Kızıl akbaba II LC Yazın üreme<br />

24 Gypaetus barbatus Sakallı akbaba II LC<br />

EN<br />

Yerli<br />

25 Neophron percnopterus Küçük akbaba II A2abcd+3bcd+<br />

4abcd<br />

Yazın üreme<br />

26 Haliaeetus albicilla<br />

Akkuyruklu<br />

II LC Kış göçmeni<br />

kartal<br />

27 Pandion haliaetos Balık kartalı II LC Yaz göçmeni<br />

28 Aquila chrysaetos Kaya kartalı II LC Yerli<br />

29 Aquila heliaca Şah kartal II VU C2a(ii) Yerli<br />

30 Aquila clanga<br />

Büyük Orman<br />

Kartalı<br />

II VU C2a(ii) Yaz göçmeni<br />

21

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

31 Aquila pomarina<br />

Küçük Orman<br />

Kartalı<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

32 Aquila nipalensis Bozkır Kartalı II LC Yaz göçmeni<br />

33 Circaetus gallicus Yılan Kartalı II LC Yazın üreme<br />

34 Hieraaetus pennatus Küçük Kartal II LC Yazın üreme<br />

35 Milvus milvus Kızıl Çaylak II NT Yaz göçmeni<br />

36 Milvus migrans Kara çaylak II LC Yaz göçmeni<br />

37 Circus aeruginosus Saz delicesi II LC Yaz göçmeni<br />

38 Circus cyaneus Gökçe delice II LC Kış göçmeni<br />

39 Circus pygargus Çayır Delicesi II LC Yaz göçmeni<br />

40 Circus macrourus Bozkır Delicesi II NT Yaz göçmeni<br />

41 Buteo rufinus Kızıl şahin II LC Yerli<br />

42 Buteo buteo Şahin II LC Yerli<br />

43 Pernis apivorus Arı Şahini II LC Yazın üreme<br />

44 Accipiter nisus Atmaca II LC Yerli<br />

45 Accipiter brevipes Yoz Atmaca II LC Yaz göçmeni<br />

46 Accipiter gentilis Çakırkuşu II LC Yerli<br />

47 Falco tinnunculus Kerkenez II LC Yerli<br />

48 Falco naumanni<br />

Küçük<br />

Kerkenez<br />

II VU<br />

A2bce+3bce<br />

Yazın üreme<br />

49 Falco <strong>ve</strong>spertinus Ala Doğan II NT Yaz göçmeni<br />

50 Falco subbuteo Delice doğan II LC Yazın üreme<br />

51 Falco peregrinus Gökdoğan II LC Yerli<br />

52 Falco columbarius Boz doğan II LC Kış göçmeni<br />

53 Falco cherrug<br />

Galliformes/Tetraonidae<br />

Ulu Doğan II<br />

EN<br />

A2bcd+3bcd<br />

Yaz göçmeni<br />

54 Tetrao mlokosiewiczi<br />

Galliformes/Phasianidae<br />

Huş Tavuğu III NT Yerli<br />

55 Tetraogallus caspius Urkeklik III LC Yerli<br />

56 Alectoris chukar Kınalı keklik III LC Yerli<br />

57 Coturnix coturnix<br />

Gruiformes/Rallidae<br />

Bıldırcın III LC Yazın üreme<br />

58 Crex crex<br />

Bıldırcınkılavuz<br />

u<br />

II NT Yazın üreme<br />

59 Rallus aquaticus Sukılavuzu III LC Yerli<br />

60 Porzana parva<br />

Bataklık<br />

Sutavuğu<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

61 Porzana pusilla Küçük Sutavuğu II LC Yaz göçmeni<br />

62 Gallinula chloropus Saz Tavuğu III LC Yerli<br />

63 Fulica atra<br />

Gruiformes /Gruidae<br />

Sakarmeke III LC Yerli<br />

64 Grus grus Turna II LC Yaz göçmeni<br />

65 Grus virgo Telli turna II LC Yaz göçmeni<br />

22

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

66<br />

Gruiformes /Otididae<br />

Otis tarda Toy II VU A3c Yaz göçmeni<br />

67 Tetrax tetrax<br />

Charadriiformes/Haematopodi<br />

dae<br />

Mezgeldek II NT Yaz göçmeni<br />

68 Haematopus ostralegus<br />

Charadriiformes/Recurvirostri<br />

dae<br />

Poyraz kuşu III LC Yaz göçmeni<br />

69 Recurvirostra avosetta Kılıçgaga II LC Yaz göçmeni<br />

70 Himantopus himantopus<br />

Charadriiformes/Burhinidae<br />

Uzunbacak II LC Yaz göçmeni<br />

71 Burhinus oedicnemus<br />

Charadriiformes/Glareolidae<br />

Kocagöz II LC Yaz göçmeni<br />

72 Glareola pratincola<br />

Bataklık<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

kırlangıcı<br />

73 Glareola nordmanni<br />

Charadriiformes/Charadriidae<br />

Kara Kanatlı<br />

Bataklıkkırlangı<br />

cı<br />

II NT Yaz göçmeni<br />

74 Charadrius alexandrinus Akça cılıbıt II LC Yaz göçmeni<br />

75 Charadrius dubius<br />

Halkalı Küçük<br />

Cılıbıt<br />

II LC Yazın üreme<br />

76 Pluvialis squatarola<br />

Gümüş<br />

III LC Yaz göçmeni<br />

Yağmurcun<br />

77 Charadrius morinellus Dağ Cılıbıtı II LC Yaz göçmeni<br />

78 Charadrius asiaticus Doğu Cılıbıtı III LC Yaz göçmeni<br />

79 Pluvialis apricaria<br />

Altın<br />

III LC Yaz göçmeni<br />

Yağmurcun<br />

80 Vanellus vanellus<br />

Charadriiformes/Scolopacidae<br />

Kızkuşu III LC Yaz göçmeni<br />

81 Clidris ferruginea Kızıl Kumkuşu II LC Yaz göçmeni<br />

82 Limicola falcinellus<br />

Sürmeli<br />

Kumkuşu<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

83 Calidris temminckii<br />

Sarı Bacaklı<br />

Kumkuşu<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

84 Calidris minuta<br />

Küçük<br />

Kumkuşu<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

85 Tringa glareola<br />

Orman<br />

Düdükçünü<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

86 Tringa ochropus Yeşil Düdükçün II LC Yaz göçmeni<br />

87 Actitis hypoleucos<br />

Dere<br />

III LC Yazın üreme<br />

Düdükçünü<br />

88 Xenus cinereus Sarıbacak III LC Yaz göçmeni<br />

89 Tringa totanus Kızılbacak III LC Yaz göçmeni<br />

23

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

90 Tringa erythropus Kara Kızılbacak III LC Yaz göçmeni<br />

91 Tringa nebularia Yeşilbacak III LC Yaz göçmeni<br />

92 Tringa stagnatilis<br />

Bataklık<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

Düdükçünü<br />

93 Limosa limosa Çamurçulluğu III NT Yaz göçmeni<br />

94 Numenius arquata Kervançulluğu III LC Yaz göçmeni<br />

95 Numenius phaeopus<br />

Sürmeli<br />

Kervançulluğu<br />

III LC Yaz göçmeni<br />

96 Scolopax rusticola Çulluk III LC Kış göçmeni<br />

97 Gallinago media<br />

Büyük<br />

Suçulluğu<br />

II NT Yaz göçmeni<br />

98 Gallinago gallinago Suçulluğu III LC Yaz göçmeni<br />

99 Lymnocryptes minimus<br />

Küçük<br />

III LC Yaz göçmeni<br />

Suçulluğu<br />

100 Philomachus pugnax<br />

Charadriiformes/Laridae<br />

Döğüşkenkuş III LC Yaz göçmeni<br />

101 Larus ridibundus Karabaş Martı III LC Yaz göçmeni<br />

102 Larus genei<br />

İnce Gagalı<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

Martı<br />

103 Larus cachinnans<br />

Charadriiformes/Sternidae<br />

Gümüş Martı III LC Yerli<br />

104 Sterna nilotica Gülen Sumru III LC Yaz göçmeni<br />

105 Chlidonias leucopterus<br />

Ak kanatlı<br />

II LC Yazın üreme<br />

Sumru<br />

106 Chlidonias hybrida<br />

Columbiiformes/Columbidae<br />

Bıyıklı Sumru III LC Yaz göçmeni<br />

107 Columba livia Kaya gü<strong>ve</strong>rcini III LC Yerli<br />

108 Columba oenas Gökçe Gü<strong>ve</strong>rcin III LC Yerli<br />

109 Columba palumbus Tahtalı III LC Yaz göçmeni<br />

110 Streptopelia turtur<br />

Cuculiformes/Cuculidae<br />

Ü<strong>ve</strong>yik III LC Yazın üreme<br />

111 Cuculus canorus<br />

Strigiformes/Strigidae<br />

Guguk III LC Yazın üreme<br />

112 Athene noctua Kukumav II LC Yerli<br />

113 Strix aluco Alaca Baykuş II LC Yerli<br />

114 Asio flammeus Kır Baykuşu II LC Yaz göçmeni<br />

115 Asio otus<br />

Caprimulgiformes/<br />

Caprimulgidae<br />

Kulaklı Orman<br />

Baykuşu<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

116 Caprimulgus europaeus<br />

Apodiformes/Apodidae<br />

Çobanaldatan II LC Yazın üreme<br />

117 Apus apus Ebabil III LC Yazın üreme<br />

118 Apus melba Ak karınlı II LC Yaz göçmeni<br />

24

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

ebabil<br />

Coraciiformes/Upupidae<br />

119 Upupa epops<br />

Coraciiformes/Alcedinidae<br />

İbibik II LC Yazın üreme<br />

120 Alcedo atthis<br />

Coraciiformes/Meropidae<br />

Yalıçapkını II LC Kış göçmeni<br />

121 Merops apiaster<br />

Coraciiformes/Coraciidae<br />

Arıkuşu II LC Yaz göçmeni<br />

122 Coracias garrulus<br />

Piciformes/Picidae<br />

Gökkuzgun II NT Yaz göçmeni<br />

123 Jynx torquilla Boyunçeviren II LC Yaz göçmeni<br />

124 Dryocopus martius Kara Ağaçkakan II LC Yerli<br />

125 Picus viridis Yeşil ağaçkakan II LC Yerli<br />

126 Dendrocopos syriacus<br />

Alaca<br />

Ağaçkakan<br />

II LC Yerli<br />

127 Dendrocopos medius<br />

Ortanca<br />

ağaçkakan<br />

II LC Yerli<br />

128 Dendrocopos major<br />

Orman Alaca<br />

Ağaçkakanı<br />

II LC Yerli<br />

129 Dendrocopos leucotos<br />

Aksırtlı<br />

Ağaçkakan<br />

II LC Yerli<br />

130 Dendrocopos minor<br />

Passeriformes/Alaudidae<br />

Küçük<br />

ağaçkakan<br />

II LC Yerli<br />

131 Alauda ar<strong>ve</strong>nsis Tarlakuşu III LC Yazın üreme<br />

132 Galerida cristata Tepeli toygar III LC Yerli<br />

133 Lullula arborea Orman Toygarı III LC Yazın üreme<br />

134 Calandrella brachydactyla Bozkır toygarı II LC Yazın üreme<br />

135 Calandrella rufescens Çorak toygarı II LC Yaz göçmeni<br />

136 Melanocorypha calandra<br />

Boğmaklı<br />

toygar<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

137 Eremophila alpestris<br />

Passeriformes/Hirundinidae<br />

Kulaklı Toygar II LC Yerli<br />

138 Hirundo rustica Kır kırlangıcı II LC Yazın üreme<br />

139 Riparia riparia Kum kırlangıcı II LC Yazın üreme<br />

140 Delichon urbicum Ev Kırlangıcı II LC Yazın üreme<br />

141 Ptyonoprogne rupestris<br />

Passeriformes/Motacillidae<br />

Kaya Kırlangıcı II LC Yerli<br />

142 Anthus campestris Kır İncirkuşu II LC Yazın üreme<br />

143 Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu II LC Yerli<br />

144 Anthus pratensis Çayır İncirkuşu II LC Yaz göçmeni<br />

145 Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu II LC Yerli<br />

146 Anthus cervinus<br />

Kızıl Gerdanlı<br />

İncirkuşu<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

25

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

147 Motacilla flava<br />

Sarı<br />

kuyruksallayan<br />

II LC Yazın üreme<br />

148 Motacilla alba<br />

Ak<br />

kuyruksallayan<br />

II LC Yerli<br />

149 Motacilla cinerea<br />

Passeriformes/Cinclidae<br />

Dağ<br />

Kuyruksallayanı<br />

II LC Yazın üreme<br />

150 Cinclus cinclus<br />

Passeriformes/Troglodytidae<br />

Derekuşu II LC Yerli<br />

151 Troglodytes troglodytes<br />

Passeriformes/Prunellidae<br />

Çıtkuşu II LC Yerli<br />

152 Prunella modularis Dağ bülbülü II LC Yerli<br />

153 Prunella collaris<br />

Büyük<br />

Dağbülbülü<br />

II LC Yerli<br />

154 Prunella ocularis<br />

Passeriformes/Turdidae<br />

Sürmeli<br />

Dağbülbülü<br />

II LC Yerli<br />

155 Erithacus rubecula Kızılgerdan II LC Yerli<br />

156 Luscinia megarhynchos Bülbül II LC Yazın üreme<br />

157 Luscinia s<strong>ve</strong>cica Buğdaycıl II LC Yerli<br />

158 Irania gutturalis Taş Bülbülü II LC Yazın üreme<br />

159 Phoenicurus ochruros<br />

Kara<br />

kızılkuyruk<br />

II LC Yazın üreme<br />

160 Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk II LC Yazın üreme<br />

161 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan II LC Yazın üreme<br />

162 Oenanthe isabellina<br />

Boz<br />

kuyrukkakan<br />

II LC Yazın üreme<br />

163 Oenanthe hispanica<br />

Kara Kulaklı<br />

Kuyrukkakan<br />

II LC Yazın üreme<br />

164 Oenanthe pleschanka<br />

Alaca<br />

Kuyrukkakan<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

165 Oenanthe finschii<br />

Ak Sırtlı<br />

Kuyrukkakan<br />

II LC Yazın üreme<br />

166 Saxicola rubetra Çayır taşkuşu II LC Yazın üreme<br />

167 Saxicola torquata Taşkuşu II LC Yazın üreme<br />

168 Monticola solitarius Gökardıç II LC Yazın üreme<br />

169 Monticola saxatilis Taşkızılı II LC Yazın üreme<br />

170 Turdus philomelos Öter Ardıç III LC Yerli<br />

171 Turdus iliacus Kızıl Ardıç III LC Kış göçmeni<br />

172 Turdus viscivorus Ökse Ardıcı III LC Yerli<br />

173 Turdus merula Karatavuk III LC Yerli<br />

174 Turdus torquatus<br />

Passeriformes/Sylviidae<br />

Boğmaklı Ardıç II LC Yazın üreme<br />

175 Hippolais pallida Ak Mukallit II LC Yazın üreme<br />

26

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

176 Sylvia atricapilla<br />

Karabaşlı<br />

Ötleğen<br />

II LC Yazın üreme<br />

177 Sylvia hortensis<br />

Ak Gözlü<br />

Ötleğen<br />

II LC Yazın üreme<br />

178 Sylvia communis<br />

Ak Gerdanlı<br />

Ötleğen<br />

Küçük Ak<br />

II LC Yazın üreme<br />

179 Sylvia curruca<br />

Gerdanlı<br />

Ötleğen<br />

II LC Yazın üreme<br />

180 Acrocephalus schoenobaenus<br />

Kındıra<br />

Kamışçını<br />

II LC Yazın üreme<br />

181 Acrocephalus scirpaceus Saz Bülbülü II LC Yaz göçmeni<br />

182 Acrocephalus palustris Çalı Kamışçını II LC Yazın üreme<br />

183 Acrocephalus arundinaceus<br />

Büyük<br />

Kamışçın<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

184 Locustella naevia<br />

Çekirge<br />

Kamışçını<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

185 Locustella fluviatilis Ağaç Kamışçını II LC Yaz göçmeni<br />

186 Cettia cetti Kamış Bülbülü II LC Yazın üreme<br />

187 Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü II LC Yaz göçmeni<br />

188 Phylloscopus sibilatrix<br />

Orman<br />

Söğütbülbülü<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

189 Phylloscopus collybita Çıvgın II LC Yaz göçmeni<br />

190 Phylloscopus lorenzii Kafkas Çıvgını II LC Yazın üreme<br />

Phylloscopus (trochiloides)<br />

191<br />

nitidus<br />

Parlak yeşil<br />

Söğütbülbülü<br />

II LC Yazın üreme<br />

192 Regulus regulus Çalıkuşu II LC Yerli<br />

193 Regulus ignicapilla<br />

Passeriformes/Muscicapidae<br />

Sürmeli<br />

Çalıkuşu<br />

II LC Yerli<br />

194 Muscicapa striata<br />

Benekli<br />

Sinekkapan<br />

II LC Yazın üreme<br />

195 Ficedula parva<br />

Küçük<br />

Sinekkapan<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

196 Ficedula hypoleuca<br />

Kara<br />

Sinekkapan<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

197 Ficedula albicollis<br />

Halkalı<br />

Sinekkapan<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

198 Ficedula semitorquata<br />

Passeriformes/Aegithalidae<br />

Alaca<br />

Sinekkapan<br />

II LC Yazın üreme<br />

199 Aegithalos caudatus<br />

Passeriformes/Remizidae<br />

Uzun Kuyruklu<br />

Baştankara<br />

III LC Yerli<br />

200 Remiz pendulinus Çulhakuşu III LC Yaz göçmeni<br />

27

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

Passeriformes/Paridae<br />

201 Parus ater<br />

Çam<br />

Baştankarası<br />

II LC Yerli<br />

202 Parus caeruleus<br />

Mavi<br />

Baştankara<br />

II LC Yerli<br />

203 Parus major<br />

Büyük<br />

Baştankara<br />

II LC Yerli<br />

204 Parus palustris<br />

Kayın<br />

Baştankarası<br />

II LC Yerli<br />

205 Parus lugubris<br />

Passeriformes/Sittidae<br />

Ak Yanaklı<br />

Baştankara<br />

Anadolu<br />

II LC Yerli<br />

206 Sitta krueperi<br />

(Küçük)<br />

Sıvacıkuşu<br />

II LC Yerli<br />

207 Sitta europaea Sıvacıkuşu II LC Yerli<br />

208 Sitta neumayer<br />

Passeriformes/<br />

Tichodramadidae<br />

Kaya<br />

Sıvacıkuşu<br />

II LC Yerli<br />

209 Tichodroma muraria<br />

Passeriformes/Certhiidae<br />

Duvar<br />

Tırmaşıkkuşu<br />

III LC Yerli<br />

210 Certhia familiaris<br />

Passeriformes/Oriolidae<br />

Orman<br />

Tırmaşıkkuşu<br />

II LC Yerli<br />

211 Oriolus oriolus<br />

Passeriformes/Laniidae<br />

Sarıasma II LC Yazın üreme<br />

212 Lanius collurio<br />

Kızılsırtlı<br />

örümcekkuşu<br />

II LC Yazın üreme<br />

213 Lanius senator<br />

Kızıl Başlı<br />

Örümcekkuşu<br />

II LC Yaz göçmeni<br />

214 Lanius minor<br />

Passeriformes/Corvidae<br />

Karaalınlı<br />

örümcekkuşu<br />

II LC Yazın üreme<br />

215 Pica pica Saksağan - LC Yerli<br />

216 Garrulus glandarius Alakarga - LC Yerli<br />

217 Corvus monedula Küçük karga - LC Yerli<br />

218 Corvus frugilegus Ekin kargası - LC Yerli<br />

219 Corvus corone cornix Leş kargası - LC Yerli<br />

220 Corvus corax Kuzgun III LC Yerli<br />

221 Pyrrhocorax pyrrhocorax<br />

Kırmızı Gagalı<br />

Dağ Kargası<br />

II LC Yerli<br />

222 Pyrrhocorax graculus Sarı Gagalı Dağ II LC Yerli<br />

28

---

N<br />

o<br />

Bilimsel Adı<br />

Takım/Familya<br />

Tür<br />

Türkçe Adı<br />

Koruma Satüsü<br />

Bern IUCN<br />

Göçmenlik<br />

Durumu<br />

Kargası<br />

Passeriformes/Sturnidae<br />

223 Sturnus vulgaris Sığırcık - LC Yerli<br />

224 Sturnus roseus<br />

Passeriformes/Passeridae<br />

Alasığırcık II LC Yazın üreme<br />

225 Passer domesticus Serçe - LC Yerli<br />

226 Passer montanus Ağaç serçesi III LC Yerli<br />

227 Petronia petronia Kaya Serçesi III LC Yerli<br />

228 Montifringilla nivalis<br />

Passeriformes/Fringillidae<br />

Kar Serçesi III LC Yerli<br />

229 Fringilla coelebs İspinoz III LC Yerli<br />

230 Fringilla montifringilla Dağ İspinozu III LC Kış göçmeni<br />

231 Carduelis cannabina Ketenkuşu II LC Yerli<br />

232 Carduelis flavirostris<br />

Sarıgagalı<br />

Ketenkuşu<br />

II LC Yerli<br />

233 Carduelis carduelis Saka II LC Yerli<br />

234 Carduelis chloris Florya II LC Yerli<br />

235 Carduelis spinus Karabaşlı İskete II LC Kış göçmeni<br />

236 Serinus serinus Küçük İskete II LC Yazın üreme<br />

237 Serinus pusillus Kara İskete II LC Yerli<br />

238 Pyrrhula pyrrhula Şakrakkuşu III LC Yerli<br />

239 Coccothraustes coccothraustes Kocabaş II LC Kış göçmeni<br />

240 Carpodacus erythrinus Çütre II LC Yazın üreme<br />

241 Loxia curvirostra Çaprazgaga II LC Yerli<br />

242 Rhodopechys sanguinea<br />

Passeriformes/Emberizidae<br />

Alamecek III LC Yerli<br />

243 Emberiza hortulana Kirazkuşu III LC Yazın üreme<br />

244 Emberiza melanocephala Kara başlı çinte II LC Yazın üreme<br />

245 Miliaria calandra Tarla kirazkuşu III LC Yazın üreme<br />

246 Emberiza cia Kaya Kirazkuşu II LC Yazın üreme<br />

3.5. Memeli hayvanlar<br />

Çalışma alanında Eulipotyphla (Kirpiler <strong>ve</strong> Sivriburunlu fareler; 9), Chiroptera (Yarasalar;<br />

19), Lagomorpha (Tavşanlar; 1), Rodentia (Kemirgenler; 14), Carnivora (Yırtıcılar; 7) <strong>ve</strong><br />

Cetartiodactyla (Çift toynaklılar; 3) olmak üzere altı takıma ait memeli türleri saptanmıştır<br />

(Şekil 3.5.1 <strong>ve</strong> Şekil 3.5.2). Tür sayısı bakımından en zengin takım olan Chiroptera takımı<br />

yarasa türlerini içermektedir <strong>ve</strong> bölgede 19 türle temsil edilmektedir. Bunu izleyen Rodentia<br />

takımı ise kemirgen türlerini içermektedir <strong>ve</strong> alanda 14 türü saptanmıştır (Şekil 3.5.3).<br />

Alandaki toplam 53 memeli türü Tablo 3.5.1’de koruma statüleri ile birlikte <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

29

---

Buna göre toplam 5 memeli türü tehlike kategorisine sahiptir; 2 yarasa türü ile 1 kemirici<br />

türü NT <strong>ve</strong> 2 yarasa türü VU. Alanda yaptığımız çalışmalarda hattın yakınlarında <strong>ve</strong>ya<br />

hattan doğrudan etkilenecek önemi daha önceden bilinen <strong>ve</strong> yoğun populasyon barındıran<br />

önemli bir yarasa mağrasına rastlanmamıştır. Nakil hattı gerek inşaat gerekse işletme<br />

aşamasında burada bahsedilen memeli hayvan türlerinin beslenme, yuvalanma <strong>ve</strong> hareket<br />

alanını kısıtlayıcı uygulamalar içermemektedir.<br />

Şekil 3.5.1 SOME civarında inceleme yapılan biotop <strong>ve</strong> içinde mey<strong>ve</strong> çekirdekleri bulunan<br />

tipik bir karnivor memeli (Tilki) dışkısı<br />

Şekil 3.5.2 Artvin’den Güney istikametine doğru hattın geçtiği biyotop iğne yapraklı orman<br />

<strong>ve</strong>jetasyonundan Çimenli köyü civarında daha seyrek karışık meşe-çalı <strong>ve</strong>jetasyonuna doğru<br />

değişmektedir (solda), incelemeler sırasında araba çarpması sonucu ölmüş olan bir Çakal<br />

(Canis aureus) alanın biyolojik çeşitliliğini yansıtmaktadır (sağda)<br />

30

---

Şekil 3.5.3 12. SOME civarında incelenen biyotoptaki küçük derecikler <strong>ve</strong> bu alandaki<br />

fauna elemanlarına (Orman faresi) ait yuva girişi<br />

Tablo 3.5.1 Borçka – Gürcistan sınırı TEİAŞ enerji nakil hattındaki dere <strong>ve</strong> göletlerde<br />

saptanan Memeli hayvan türleri <strong>ve</strong> koruma statüleri<br />

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Eulipotyphla/<br />

Erinaceidae<br />

Erinaceus concolor<br />

Kirpi<br />

Eulipotyphla/ Soricidae Sorex volnuchini<br />

Sivriburunlu fare<br />

Alandaki ormanlık<br />

alanlar <strong>ve</strong> dere kenarları<br />

başta olmak üzere her<br />

yerde<br />

Orman <strong>ve</strong> orman içi<br />

açıklıklarda, dere<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

- LC<br />

Ek- III LC<br />

Sorex satunini<br />

kenarlarında<br />

Orman <strong>ve</strong> orman içi<br />

açıklıklarda, dere<br />

kenarlarında<br />

Sorex raddei Sulak yerlerde - LC<br />

Neomys teres<br />

Orman <strong>ve</strong> orman içi Ek- III LC<br />

Sivriburunlu su faresi açıklıklarda, dere<br />

kenarlarında<br />

Crocidura sua<strong>ve</strong>olens Orman <strong>ve</strong> orman içi Ek- II LC<br />

Sivriburunlu bahçe faresi açıklıklarda, dere<br />

kenarlarında<br />

Crocidura leucodon Orman <strong>ve</strong> orman içi Ek- III LC<br />

Sivriburunlu bahçe faresi açıklıklarda, dere<br />

kenarlarında<br />

Eulipotyphla/ Talpidae Talpa caucasicas Orman içi nemli <strong>ve</strong> - LC<br />

Kafkas Köstebeği<br />

Talpa levantis<br />

Akdeniz köstebeği<br />

toprak örtüsü uygun<br />

alanlarda<br />

Chiroptera/<br />

Rhinolophus<br />

Ormanlık alanlarda dere Ek- II LC<br />

Rhinolophidae<br />

ferrumequinum<br />

yataklarında uçar<br />

31

---

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Chiroptera/<br />

Vespertilionidae<br />

Büyük nalburunlu yarasa etraftaki mağaralarda <strong>ve</strong><br />

terkedilmiş metruk<br />

Rhinolophus hipposideros<br />

Küçük nalburunlu yarasa<br />

Rhinolophus euryale<br />

Akdeniz nalburunlu<br />

yarasası<br />

Rhinolophus mehelyi<br />

Mehelyi’nin nalburunlu<br />

yarasası<br />

Rhinolophus blasii<br />

Blasius nalburunlu<br />

yarasası<br />

Myotis myotis<br />

Farekulaklı Büyük yarasa<br />

Myotis blythii<br />

Fare Kulaklı Küçük<br />

Yarasa<br />

Myotis emarginatus<br />

Kirpikli yarasa<br />

Myotis mystacinus<br />

Bıyıklı yarasa<br />

Myotis capaccinii<br />

Uzunayaklı yarasa<br />

Myotis daubentonii<br />

Su yarasası<br />

Nyctalus leisleri<br />

Ağaç yarasası<br />

Nyctalus noctula<br />

Akşamcı yarasa<br />

yerlerde yuvalanır<br />

Ormanlık alanlarda dere<br />

yataklarında uçar<br />

etraftaki mağaralarda <strong>ve</strong><br />

terkedilmiş metruk<br />

yerlerde yuvalanır<br />

Ormanlık alanlarda dere<br />

yataklarında uçar<br />

etraftaki mağaralara <strong>ve</strong><br />

kaya yarıklarına<br />

yuvalanır<br />

Ormanlık alanlarda dere<br />

yataklarında uçar<br />

etraftaki mağaralara <strong>ve</strong><br />

kaya yarıklarına<br />

yuvalanır<br />

Ormanlık alanlarda dere<br />

yataklarında uçar<br />

mağaralara yuvalanır<br />

Ormanlık alanlarda dere<br />

yataklarında uçar, yazın<br />

terk edilmiş metruk<br />

yerler kışın ise<br />

mağaralara yuvalanır<br />

Etraftaki mağaralarda<br />

<strong>ve</strong> terk edilmiş metruk<br />

yerlerde yuvalanır<br />

Yuvalanma alanı<br />

mağara <strong>ve</strong> metruk<br />

yerlerdir<br />

Yerleşke <strong>ve</strong> metruk<br />

yerlerde yuvalanır nemi<br />

daha çok se<strong>ve</strong>r<br />

Suya yakın mağara <strong>ve</strong><br />

metruk binalarda<br />

yuvalanır<br />

Suya yakın mağara <strong>ve</strong><br />

metruk binalarda<br />

yuvalanır<br />

Yuvalanmak için<br />

ağaçlara <strong>ve</strong> ahşap<br />

binaları tercih eder<br />

Yuvalanmak için<br />

ağaçlara <strong>ve</strong> ahşap<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II NT<br />

Ek- II VU<br />

A4c<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II VU<br />

A4bce<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

32

---

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Eptesicus serotinus<br />

Geniş kanatlı yarasa<br />

Pipistrellus savii<br />

Savi’nin cüce yarasası<br />

Pipistrellus pipistrellus<br />

Cüce yarasa<br />

Pipistrellus mediterraneus<br />

Güney cüce yarasa<br />

Barbastella barbastellus<br />

Basık burunlu yarasa<br />

Miniopterus schreibersi<br />

Uzun kanatlı yarasa<br />

Lagomorpha/ Leporidae Lepus europaeus<br />

Yabani tavşan<br />

Rodentia/<br />

Sciurus anomalus<br />

Sciuridae<br />

Anadolu sincabı<br />

Sciurus vulgaris<br />

Avrupa sincabı<br />

Rodentia/<br />

Cricetidae<br />

Rodentia/<br />

Muridae<br />

Microtus subterraneus<br />

Yaygın orman tarla faresi<br />

Microtus<br />

rossiaemeridionalis<br />

(Microtus levis)<br />

Çayır tarla faresi<br />

Prometheomys<br />

schaposchnikowi<br />

Köstebeğimsi tarla faresi<br />

Rattus rattus<br />

Çatı sıçanı<br />

Rattus nor<strong>ve</strong>gicus<br />

Göçmen sıçan<br />

Apodemus mystacinus<br />

Orman kayalık faresi<br />

Apodemus flavicollis<br />

Sarı göğüslü Orman<br />

Faresi<br />

Apodemus uralensis<br />

Küçük orman faresi<br />

binaları tercih eder<br />

Yerleşkelerde ahşap<br />

binalar vb yerlere<br />

yuvalanır<br />

Kısmen kayalık<br />

alanlarda mağara <strong>ve</strong><br />

binalara yuvalanır<br />

Hat civarındaki evlerin<br />

çatı yarıkları içine<br />

yuvalanır<br />

Hat civarındaki evlerin<br />

çatı yarıkları içine<br />

yuvalanır<br />

Nadir bir tür olup, ağaç<br />

<strong>ve</strong> mağaralara yuvalanır<br />

Orman içi açıklar<br />

civarında mağara <strong>ve</strong><br />

binalara yuvalanır<br />

Orman içinde <strong>ve</strong>ya<br />

açıklıklarda bulunur<br />

Orman içinde <strong>ve</strong> mey<strong>ve</strong><br />

bahçelerinde bulunur<br />

Ormanlık alanlarda;<br />

bölgeye sonradan girmiş<br />

bir tür<br />

Orman içi bol otlu dere<br />

kenarlarında yayılır<br />

Orman içi <strong>ve</strong> arası bol<br />

otlu suya yakın<br />

çayırlıklarda bulunur<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II NT<br />

Ek- II NT<br />

Ek- III LC<br />

Ek- II LC<br />

- LC<br />

- LC<br />

Yüksek dağ stepleri - NT<br />

Yerleşkelerde <strong>ve</strong> dere<br />

yataklarında<br />

Kıyıya yakın<br />

yerleşkelerde<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

özellikle kayalık arazide<br />

Orman içinde yayılış<br />

yapar<br />

Orman içinde <strong>ve</strong> daha<br />

yüksek rakımlarda<br />

- LC<br />

- LC<br />

- LC<br />

- LC<br />

- LC<br />

33

---

Takım / Familya Tür <strong>ve</strong> Türkçe adı Habitatı<br />

Rodentia/<br />

Gliridae<br />

Carnivora/<br />

Mustelidae<br />

Carnivora/<br />

Canidae<br />

Carnivora/<br />

Ursidae<br />

Mus macedonicus<br />

Ev Faresi<br />

Dryomys nitedula<br />

Hasancık - Bahçe uyuru<br />

Glis glis<br />

Yediuyur<br />

Muscardinus a<strong>ve</strong>llanarius<br />

Fındık faresi<br />

Mustela nivalis<br />

Gelincik<br />

Martes foina<br />

Kaya sansarı<br />

Meles meles<br />

Porsuk<br />

Vulpes vulpes<br />

Tilki<br />

Canis aureus<br />

Çakal<br />

Canis lupus<br />

Kurt<br />

Ursus arctos<br />

Ayı<br />

Carnivora/ Felidae Lynx lynx<br />

Vaşak<br />

Cetartiodactyla/ Sus scrofa<br />

Suidae<br />

Domuz<br />

Cetartiodactyla/ Capreolus capreolus<br />

Cervidae<br />

Karaca<br />

Rupicapra rupicapra<br />

Çengel Boynuzlu dağ<br />

keçisi<br />

yayılış yapar<br />

Yerleşkeler <strong>ve</strong> çalılık<br />

nemli yerlerde bulunur<br />

Özellikle mey<strong>ve</strong><br />

bahçelerine <strong>ve</strong> orman<br />

içi mey<strong>ve</strong>lere yakın<br />

bulunur-Kış uykusuna<br />

yatar<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

fındıklıklara yakın<br />

bulunur-Kış uykusuna<br />

yatar<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

mey<strong>ve</strong>liklere,<br />

fındıklıklara yakın<br />

bulunur, fındık<br />

ağaçlarına yuva yapar<br />

<strong>ve</strong> kış uykuna yatar<br />

Orman içi kayalık <strong>ve</strong><br />

dere yataklarında <strong>ve</strong><br />

yerleşke civarında<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

yerleşke civarında<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

yerleşke civarında<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

yerleşke civarında<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

yerleşke civarında<br />

Orman içinde <strong>ve</strong><br />

yerleşke civarında<br />

Orman içinde <strong>ve</strong> hatta<br />

boyunca çok nadir,<br />

rastlantısal<br />

Orman içi <strong>ve</strong> özelikle<br />

tenha dere yatakları<br />

Orman içinde <strong>ve</strong> tenha<br />

yerlerde<br />

Çalışma hattının Borçka<br />

kesimlerinde rastlantısal<br />

olarak, çok nadir<br />

Koruma Statüsü<br />

Bern IUCN<br />

- LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

- LC<br />

- LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- II LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- III LC<br />

Ek- II LC<br />

34

---

4. ENERJİ NAKİL HATLARININ ÇEVRESEL ETKİLERİ<br />

4.1. Elektromanyetik Alanlar <strong>ve</strong> İnsan Sağlığı Üzerine <strong>Etki</strong>leri<br />

Enerji nakil hatlarının yaydıkları elektromanyetik radyasyonla çevre <strong>ve</strong> insan sağlığı üzerine<br />

olumsuz etkiler yaptığına dair çok sayıda çalışma vardır. 2 Tesla’nın (T) üzerinde<br />

elektromanyetik alana maruz kalan kişilerde baş dönmesi, bulantı, tat alma bozukluğu <strong>ve</strong><br />

gözde ışık parlamaları gibi etkiler ortaya çıkmaktadır. Akut etkiler ise 8T seviyelerinde<br />

görülmektedir. 380 kV’lik hatlarda bu şekilde yüksek değerlere ulaşmak <strong>ve</strong> akut etkileri<br />

görme olanağı yoktur. Daha çok dikkat edilmesi gereken süreç içerisinde ortaya çıkma<br />

olasılığı bulunan kronik etkilerdir. Bu etkilerin hangi biyolojik mekanizma ile özellikle<br />

çocukluk lösemisine yol açtığı tam olarak bilinmemektedir.<br />

Elektromanyetik alan (EMA) ölçümlerinde Tesla (T) <strong>ve</strong>ya Gaus (G) birimleri<br />

kullanılmaktadır;<br />

1T= 10 4 Gaus (G),<br />

1G= 10 3 miligaus (mG)<br />

1T= 10 3 miliTesla (mT)<br />

1T= 10 6 mikrotesla (µT)<br />

Uluslararası non-iyonize radyasyondan korunma komisyonun koyduğu sınırlara göre<br />

mesleği gereği EMA’ya maruz kalan kişilerin bir iş gününde üst değer 2T’yı geçmeyecek<br />

şekilde ortalama limit değeri 200 mT’yı aşmaması gerektiği belirtilmiştir. Genel halk sağlığı<br />

bakımından ise sürekli maruz kalınabilecek sınır değer 40 mT olarak <strong>ve</strong>rilmiştir. WHO’nun<br />

<strong>ve</strong>rdiği 24 saatlik sınır değer 1000 miligaus (100 mT) dır.<br />

Elektromanyetik radyasyon doğal olarak yerküre tarafından da üretilir. Yerkürenin kendi<br />

ürettiği elektromanyetik alan 0.035 - 0.07 mT arasında kalmaktadır <strong>ve</strong> bu alanları kullanarak<br />

bazı hayvanlar özellikle göç zamanlarında yön bulmaktadır.<br />

Umurkan (1997)’a göre 380 kV nakil hatlarında hattın sağından <strong>ve</strong> solundan 30 mt uzaklıkta<br />

EM alan değeri 2 miligaus’a (0,0002 mT) düşmektedir. Hattın 20 mt’lik koridoru içinde bu<br />

değerler 16 miligaus’a (0,0016 mT) kadar çıkmaktadır. Verilen bu değerler 40 mT’lık<br />

standart değerin çok altındadır.<br />

35

---

Enerji nakil hatlarına yakın olmayan evlerde kaydedilen elektromanyetik alan değeri 0.2<br />

µT’ya (0,0002 mT) kadar çıkmaktadır. Elektromanyetik alandan uzaklaştıkça etki azalmakta<br />

40 mt uzaklıkta maksimum değerin 20 katı azalmaktadır. Ayrıca nakil hatlarına 50 – 100 mt<br />

kadar mesafelerde EM etkisi doğal sınırlar içine girmektedir.<br />

Bununla birlikte çok düşük değerlerin bile önemi zararlı etkileri olduğuna dair çalışmalar<br />

bulunmaktadır. Ahlbom and Feychting (2003) de yaptığı çalışmada 0.4 µT üzerindeki<br />

elektromanyetik alanın çocuklardaki lösemide iki katına varan artışa neden olduğunu ortaya<br />

koymuştur. 2007 İngiltere sağlığı koruma ajansı 132 kV <strong>ve</strong> üzeri yerüstü <strong>ve</strong> yer altı<br />

kablolarının meskenlerin % 43’ünün 0.4 µT üzerinde elektromanyetik alana maruz<br />

kalmasına neden olduğunu rapor etmiştir.<br />

Draper et al (2005), İngiltere <strong>ve</strong> Galler’de çocukluğundan beri elektrik hatlarına yakın<br />

yaşayan insanlar üzerinde yaptığı çalışma elektromanyetik alan oluşturan nakil hatlarına 0 –<br />

200 mt mesafede lösemi relatif risk faktörünü 1.69, 200 – 600 mt aralığında ise 1.23 olarak<br />

saptamıştır. Aynı şekilde bu hatlara 0 - 200 mt mesafede yaşayan çocuklarda çocukluk<br />

löseminin yıllık insidansının İngiltere <strong>ve</strong> Gallere’deki her 42 milyonda 0.69 olduğunu, bu<br />

oranın 200 ile 600 mt aralığında ise 0.23 olduğunu bildirmiştir. Yine aynı çalışmada hattan<br />

60 mt uzaklıkla EMA’nın 0.4 µT’nın altına düştüğü de bildirilmiştir.<br />

Bu nedenle 380 kV’lik havai hatların oluşturduğu EM alan değeri uluslar arası standartların<br />

altında kalmakla birlikte yukarıda <strong>ve</strong>rilen çalışmalar dikkate alınarak hattın her iki yönünden<br />

en az 30’ar mt’lik mesafeleri gü<strong>ve</strong>nlik sınırı olarak tanımlamak <strong>ve</strong> bu alan içinde uzun süre<br />

kalınmasının sağlık sorunlarına yol açabileceğini vurgulamak <strong>ve</strong> bu yönde halkı<br />

bilgilendirmek gerekir.<br />

Ayrıca enerji nakil hatlarının Aerosol kirleticileri kendine çektiği, bu nedenle hatta yakın<br />

yaşayanların bu kirleticilere daha fazla maruz kaldıkları yönünde de yayınlar bulunmaktadır.<br />

Bu yayınlarda vücut yüzeyinde birikmekten çok özellikle solunum yoluyla daha fazla bir<br />

maruziyetin olduğu vurgulanmaktadır (Fews et al 1999ab).<br />

4.2. Ekosistem tahribatı<br />

Enerji nakil hatlarnın oluşturduğu EMA’nın insan sağlığı ile ilgili öneminden başka<br />

hayvanlar <strong>ve</strong> ekosistmeler üzerine benzer şekilde etkileri bulunmaktadır. Ancak ülkemize<br />

doğal olarak bulunan hayvanlar genelde hareketlidir <strong>ve</strong> özellikle enerji nakil hatlarının altına<br />

36

---

yerleşme <strong>ve</strong>ya buralarda yaşama eğiliminde değildir. Ayrıca habitat bütünlüğü içinde enerji<br />

nakil hatlarının oluşturduğu EMA’dan genel populasyonun çok az bir kısmının etkileneceği<br />

söylenebilir. Bunun dışında özellikle dağlık alanlardaki eğimli arazilerden geçirilen hatların<br />

gerek direk dikim alanlarında gerekse hat boyundaki ağaçların kesilmesi ile erozyona <strong>ve</strong><br />

ciddi toprak kaybına yol açması olanaklıdır.<br />

Planlanan nakil hattının şu an ki güzergahı Posof sırtlarındaki relikt ormandan geçirilmesi <strong>ve</strong><br />

bu alanın yaban hayatı koruma sahası olması önemli sorun teşkil etmektedir. Ayrıca yine<br />

Posof’un kuzeyindeki Eminbey köyü civarındaki bataklık alana da hattın yakın geçirilmesi<br />

planlanmıştır. Yaptığımız gözlemlerde alanın su kuşları tarafından yoğun olarak<br />

kullanıldığı, alanın kısmen sağzlık olduğu saptanmıştır. Gerek yangına neden olabilmesi<br />

gerekse yabanıl faunaya zarar <strong>ve</strong>röe olasılığı göz önüne alınarak hat bu alandan daha kuzey<br />

kaydırılmalıdır<br />

4.3. Fauna üzerine etkileri<br />

Enerji nakil hatlarıyla ilgili diğer bir ekolojik sorun özellikle orman içi geçişlerde habitat<br />

fragmentasyonu <strong>ve</strong> ekoton alanı oluşturarak alandaki biyoçeşitliliği zaman içinde<br />

değiştirmesidir. Buna yol açtan uygulana nakil hattının geçeği güzergahtaki ormanın<br />

traşlanarak kesilmesidir.<br />

Doğal olarak iki farklı ekosistemin <strong>ve</strong> sahip olduğu kommunitenin geçiş <strong>ve</strong> temas zonlarına<br />

Ekoton (Ecotone) denir. Ekotonlar orman sınırlarında doğal olarak oluşmuş ekolojik<br />

yapılardır. Enerji nakil hattı örneğinde olduğu gibi doğal olmayan habitat fragmentasyonları<br />

sonucuda ekotonlar oluşabilir, bu alanlarda oluşan kenarlar bazı türlere avantaj sağlarken<br />

bazı türlere de dez avantaj sağlar. Örneğin; ABD’de yangınlar sonucu oluşan orman<br />

kenarları, doğal olarak orman kenarlarında yuvalanan bazı ötücü kuşların sayısının<br />

azalmasına neden olmuştur; Kuluçka paraziti olan Kah<strong>ve</strong>rengibaşlı sığır kuşu bu ötücü<br />

kuşların yuvasına yumurta bırakır. Daha fazla kenar oluşumu ilk başta ötücü kuş<br />

populasyonunu arttırmıştır. Ancak sonra kuluçka paraziti kuşun daha fazla populasyon<br />

yapmasına neden olmuş <strong>ve</strong> sonuçta ötücü kuşların populasyonunu azaltmıştır. Ekotonlarda<br />

iki farklı ekosistemin temas noktasında farklı komunitelerin bir birlerini etkileme şekline<br />

Kenar etkisi (Edge effect) denir. Orman alanlarından geçen <strong>ve</strong> altı traşlanan Enerji nakil<br />

37

---

hatalarının oluşturduğu ekotonlarda uzun vadede bazı değişikliklerin (fauna elemanlarının<br />

<strong>ve</strong> bolluk durumunun değişmesi) ortaya çıkması söz konusu olabilir.<br />

Bunun dışında açılan hattın altında açılan şeritte gerekli bakım yapılmazsa oluşacak erozyon<br />

faunayı oluşturan türlerin temel yuvalanma alanı olan toprak kaybına yol açacak <strong>ve</strong> türlerin<br />

populasyonuna zarar <strong>ve</strong>rebilecektir.<br />

5. MERKEZ AV KOMİSYONU (MAK) KARARLARI BAKIMINDAN<br />

DEĞERLENDİRME<br />

Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı Merkez Av Komisyonu (MAK) kararı her yıl yayınlanır. MAK<br />

kararı avcılığına izin <strong>ve</strong>rilen kuş <strong>ve</strong> memeli hayvanların listesini <strong>ve</strong> kotalarını, avlakları <strong>ve</strong><br />

korunan hayvanları belirtir. 2009 – 2010 Av dönemi MAK kararları 1 Haziran 2009 tarihli<br />

<strong>ve</strong> 27245 sayılı Resmi gazetede yayınlanmıştır.<br />

MAK’ta oluşturulan Ek Liste 1, 2 <strong>ve</strong> 3;<br />

Ek Liste 1: ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞINCA KORUMA ALTINA ALINAN<br />

YABAN HAYVANLARI<br />

Ek Liste 2: MERKEZ AV KOMİSYONUNCA KORUMA ALTINA ALINAN AV<br />

HAYVANLARI<br />

Ek Liste 3: MERKEZ AV KOMİSYONUNCA AVINA BELLİ EDİLEN SÜRELERDE<br />

İZİN VERİLEN AV HAYVANLARINI içine almaktadır.<br />

Bu listelerin hazırlanmasında Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler esas alınır <strong>ve</strong><br />

temel alınan kriter Bern sözleşmesini ekleri <strong>ve</strong> IUCN tehdit kategorileridir.<br />

Borçka – Gürcistan sınırı çalışma alanı üzerinde yayılış gösteren türlerde MAK listelerinde<br />

bulunanlar ilgili tablolar üzerinde işaretlenmiştir <strong>ve</strong> <strong>raporu</strong>n son kısmında yer almaktadır.<br />

Buna göre Ek Liste 1’de yer alan 28 memeli türü, 180 kuş türü <strong>ve</strong> 39 sürüngen türü olmak<br />

üzere alanda bulunan türlerden toplam 247 tür Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığınca koruma altına<br />

alınan yaban hayvanlarındandır. Ek Liste 2’de yer alan 2 memeli <strong>ve</strong> 41 kuş türü Merkez Av<br />

Komisyonunca koruma altına alınan hayvan türleri arasındadır. Ek Liste 3’te yer alan 5<br />

memeli <strong>ve</strong> 21 kuş türü ise MAK tarafından avına belli sürelerde izin <strong>ve</strong>rilen türler<br />

arasındadır (Bkz. EKLER).<br />

Enerji nakil hattın geçtiği hat avlanma bölgesi olarak Doğu Karadeniz (Trabzon, Rize,<br />

Gümüşhane, Bayburt, Artvin, Samsun, Ordu, Giresun, Amasya, Tokat) ile Doğu Anadolu<br />

38

---

(Erzurum, Erzincan, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Tunceli, Van, Bingöl, Muş) bölgeleri<br />

avlanma bölgesi sınırları içerisinde yer almaktadır. (Tablo 5.1). Ancak bölgede avlaklardan<br />

çok avın yasak olduğu bölgeler bulunmaktadır. Aşağıda nakil hattına yakın kesimlerdeki<br />

avlanmanın yasak olduğu sahalar <strong>ve</strong>rilmiştir;<br />

ARTVİN: Merkez Av Komisyonunca 2009-2010 Av Döneminde Avın Yasaklandığı<br />

Sahalar:<br />

1- Ardanuç İlçesi; Kuzey Doğusu: Tütünlü Köyü, Kuzeyi: Yolüstü Köyü, Batısı:<br />

Ferhatlı Köyü, Güneyi: Ardanuç İlçe Merkezi.<br />

2- Borçka İlçesi (Camili Biyosfer Rezervi); (GEF-2 proje sahası olarak ayrılan Camili<br />

Orman İşletme Şefliğinin tamamı) Doğusu: Gürcistan sınırından başlayarak sırtı takiben<br />

Kayabaşı tepesi, Naçişgirev tepesi, Büyük Ömer Dağı, Alçakgeçit, Güzelyüz tepesi,<br />

Siyahkuş Tepesi, Yabani Lahana Tepe, Kırmızı Baş Tepesinden geçerek 3190 metre rakımlı<br />

Ziyaret Tepenin kuzeybatısındaki tepe, Batısı: Gürcistan sınırından başlayarak sırtı takiben<br />

2161 <strong>ve</strong> 2085 metre rakımlı tepelerinden nirengi noktalarından geçerek Kuvagibe Tepe, Yol<br />

Bakımevi, Yangın kulesi, Bakmarov tepe, Gennard tepe, Gildiziri tepe, 2274 <strong>ve</strong> 2318 metre<br />

rakımlı tepelerden geçerek, 2401 rakımlı tepe, Kuzeyi: Gürcistan, Güneyi: 2401 metre<br />

rakımlı tepeden başlayarak Verketil tepe, Bombalı tepe, Tuzlu tepe, Bayraklı Tepe, Geyikli<br />

sırtından Karçal Dağlarındaki 3286 metre rakımlı tepe, orta sivri tepeden geçerek, Ziyaret<br />

Tepenin kuzeybatısındaki tepe.<br />

3- Şavşat İlçesi (A); Doğusu: Ardahan il sınırı, Kuzeyi: Gürcistan Devlet sınırı, Batısı:<br />

Camili Biyosfer Rezerv alanı, Güneyi: Maden, Yağlı, Mısırlı, Erikli, Çağlıpınar, Ilıca köy<br />

hudutları. (B); Doğusu: Yaşarköy Köyü-Kayadibi Köyü, Kuzeyi: Tepeköy, Kayadibi<br />

Köyleri, Batısı: Tepeköy yolu, Köprükaya, Güneyi: Köprüyaka Köyü, Yaşar köyü.<br />

4- Artvin Merkez <strong>ve</strong> Yusufeli İlçesi; Kuzeydoğusu: Artvin-Ardanuç-Şavşat, Yusufeli<br />

Yol ayrımı (Varyant yolu başlangıcı), Güneyi: Yusufeli Taraklı Esenyaka Köyü sınırı<br />

(Başlangıcı Artvin Ardanuç, Yusufeli yol ayrımından, Yusufeli İlçesi Esenyaka Köyü<br />

sınırlarına kadar olan Çoruh nehri <strong>ve</strong> Şavşat deresinden sağlı-sollu olmak üzere 700 m.<br />

mesafe).<br />

Yaban Hayvanı Yerleştirildiği için Ava Yasaklanan Sahalar:<br />

Arhavi İlçesi; Kuzeyi: Pagol Dere, Doğusu: Arhavi Çayı, Güneyi: Armani Yolu, Batısı:<br />

Rize il sınırı.<br />

39

---

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Olarak Ayrıldığı İçin Avlanmanın Yasak Olduğu<br />

Sahalar:<br />

Artvin Yusufeli Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası; (16.10.2005 tarih <strong>ve</strong><br />

25968 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan sınırları dahilinde avlanmak yasaktır.)<br />

ARDAHAN: Merkez Av Komisyonunca 2009-2010 Av Döneminde Avın Yasaklandığı<br />

Sahalar:<br />

1- Merkez İlçe; Doğusu: Ardahan-Kars İl yolu (Çamlıçatak, Taşlıdere, Döşeli, Köprücük,<br />

Hasköy Köylerini takiben Köprübaşı Köy Köprüsüne kadar devam eden İl yolu), Güneyi:<br />

Ardahan-Kars İl yolundan Köprübaşı, Çalabaş, Çobanlı Köylerine ulaşan stabilize yolu<br />

takiben Göle İlçe Sınırı, Kuzeyi: Ardahan Merkez İlçe sınırından Çamlıçatak Köyüne<br />

devam eden Devlet Yolu, Batısı: Ardahan İl Merkezinden Sugöze, Güzçimeni Köylerini<br />

takiben Göle İlçe Sınırında Tepeler Köy Yaylasına kadar devam eden Ardahan-Göle Devlet<br />

Yolu.<br />

2- Çıldır İlçesi; Doğusu: Çıldır İlçe Merkezinden Kenarbel Köyü, Öncül İl Yolu sapağını<br />

takiben Gürcistan Ülke Sınırına ulaşan İl Yolu hattı, Güneyi: Çıldır İlçe Merkezinden<br />

Meryem <strong>ve</strong> Eskibeyrehatun Köylerini takiben Ardahan Merkez İlçe sınırına birleşen Devlet<br />

Yolu, Batısı: Çıldır-Ardahan Devlet Yolunun Ardahan sınırından başlayan <strong>ve</strong> Hanak İlçe<br />

Sınırı boyunca devam eden sınır hattı (Sevimli Köyü, Binbaşak Köyü, Geyube Yaylası,<br />

Ağıllı Köy Yolu ayrımından Kestane Yaylasına kadar olan kısım), Kuzeyi: Gürcistan ülke<br />

sınırı.<br />

3- Damal İlçesi; Doğusu: Hanak İlçe sınırından başlayarak Damal İlçe Merkezi, Aşağı<br />

Gündeş, Yukarı Gündeş Seyitören Köylerini takiben Posof İlçe sınırına ulaşan Damal-Posof<br />

İl Yolu, Güneyi: Hanak İlçe sınırı, Batısı: Hanak İlçe sınırı, Kuzeyi: Posof İlçe sınırı.<br />

4- Göle İlçesi; Doğusu: Göle İlçe Merkezinden Okçu, Çayırbaşı, Tahtakıran İl Yolu ile bu<br />

yolun Göle –Ardahan Devlet Yoluna birleştiği yerden itibaren Yiğit Konağı Köyünü takiben<br />

Ardahan Merkez İlçe Sınırına uzanan yol güzergâhı, Güneyi: Göle-Kars İl Yolu (Okçu<br />

Köyünden itibaren Göle-Kars Sınırına uzanan İl Yolu güzergahı), Batısı: Kars İl Sınırı,<br />

Kuzeyi: Göle- Ardahan Devlet Yolunun Ardahan Merkez İlçe Sınırıyla kesiştiği yerden<br />

Kars İl Sınırına devam eden Göle-Ardahan sınır hattı.<br />

40

---

5- Hanak İlçesi; Doğusu: Ardahan Merkez İlçe sınırından başlayarak Çayağzı Köyü <strong>ve</strong><br />

Hanak İlçe Merkezini takiben Damal İlçe Sınırına ulaşan Hanak-Damal İlçe Yolu, Güneyi:<br />

Ardahan Merkez İlçe Sınırı, Batısı: Artvin İl Sınırı, Kuzeyi: Damal <strong>ve</strong> Posof İlçe Sınırları.<br />

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Olarak Ayrıldığı İçin Avlanmanın Yasak Olduğu<br />

Sahalar:<br />

Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: (05.10.2006 tarih <strong>ve</strong> 26310 sayılı Resmi<br />

Gazete’de yayımlanan sınırları dâhilinde avlanmak yasaktır.)<br />

2009 – 2010 Av dönemi MAK kararına göre enerji hattının yapılacağı mülki hudutlara göre<br />

Artvin il genelinde tilki, Şavşat ilçesinde tavşan, sansar <strong>ve</strong> çakal koruma altına alınan av<br />

hayvanlarıdır. Ardahan ili sınırları içinde ise tilki, sansar <strong>ve</strong> çakal koruma altındadır. Tablo<br />

5.1’de üreme sezonu dışında avına izin <strong>ve</strong>rilen türler <strong>ve</strong> avlanılabilecek miktarları<br />

<strong>ve</strong>rilmiştir. Bu tabloda <strong>ve</strong>rilen çoğu tür çalışma alanında da yayılış gösteren türlerdir.<br />

Burada av hayvanı olarak listelenen türlerin dışında kalan türlerin avlanması yasaktır.<br />

Türlerin çoğu Bern sözleşmesi Ek’lerinde yer almaktadır.<br />

Tablo 5.1 Avlanmasının serbest olduğu illerde <strong>ve</strong> sahalarda av hayvanlarına göre avlanma<br />

limitleri<br />

KUŞLAR ADEDİ<br />

Bıldırcın 10 Adet<br />

Ü<strong>ve</strong>yik 8 Adet<br />

Karatavuk 3 Adet<br />

Gü<strong>ve</strong>rcin (kaya gü<strong>ve</strong>rcini) 6 Adet<br />

Çulluk (orman çulluğu) 4 Adet<br />

Saksağan 15 Adet<br />

Tahtalı, sakarmeke, yaban kazı (sakarca kazı) 3’er Adet<br />

Alakarga, Suçulluğu (bekasin) 1’er Adet<br />

Kınalı keklik, kum kekliği <strong>ve</strong> kaya kekliği<br />

Toplam 2<br />

Adet<br />

Kılkuyruk, yeşilbaş, bozördek, fiyu, kirik (çamurcun), macar ördeği, tepeli patka, karabaş patka, elmabaş patka, çıkrıkçın,<br />

kara ördek <strong>ve</strong> altıngöz (Toplam avlanma limiti içinde kara ördek, karabaş patka, altıngöz <strong>ve</strong> kılkuyruk sayısı 1 adetten<br />

fazla olamaz)<br />

Toplam 4<br />

Adet<br />

Küçük karga, ekinkargası, kara leşkargası <strong>ve</strong> leşkargası<br />

Toplam 15<br />

Adet<br />

Serçe <strong>ve</strong> Kızılsırtlı Örümcek Kuşu (Atmaca yakalamak amacıyla, Atmacacılık sertifikası sahibi kişiler tekrar doğaya Yılda Toplam<br />

canlı olarak bırakmak kaydıyla yakalayabilir.)<br />

MEMELİLER<br />

4 Adet<br />

Yabani tavşan, 1’er Adet<br />

Adatavşanı, sansar (kayasansarı, ağaçsansarı), yaban domuzu (bek <strong>ve</strong> yürüyüş avında avcı başına) 2’ şer Adet<br />

Çakal 1 adet<br />

Tilki 2 adet<br />

41

---

6. SONUÇLAR <strong>ve</strong> ÖNLEMLER<br />

1) Hattan kaynaklanan EMA, Dünyada kabul edilen günlük maruz kalınmasına izin<br />

<strong>ve</strong>rilebilen 40 mT’lık dozdan çok düşüktür. Hat doğrudan yerleşke üzerinden <strong>ve</strong>ya yaşam<br />

alanlarına çok yakın mesafelerden geçmemektedir. Bununla birlikte 0.4 µT değerinin sağlık<br />

sorunlarına yol açabileceği ile ilgili yayınlar bulunduğu için hattın iki tarafından 60’ar<br />

metrelik mesafelerde uzun süreli kalınmaması <strong>ve</strong>ya sürekli yaşanılmaması konusunda<br />

gerektiğinde halk uyarılmalıdır.<br />

2) Nakil hattı boyunca traşlananacak orman alanı erozyona açık bir alan yaratacaktır.<br />

Özellikle eğimli arazilerden geçişte traşlanacak <strong>ve</strong>jetasyonun altındaki toprağın erozyonla<br />

kaybedilmesi önleyici tedbirler (enine teraslama vb uygulamalar) alınmalıdır<br />

4) Hattın inşaat aşamasında iş makinlerinin kullanımında gürültü kirliliğinden kaçınmaya<br />

özen gösterilmeli, özellikle hayvanların çoğunun yavrulama / yumurtlama sezonu olan<br />

(Şubat – Mayıs) aylarında çalışmalar daha özenli yapılmalı. Gürültü <strong>ve</strong> Işık kirliliğinden<br />

kaçınılmalıdır.<br />

Hat boyunca yukarıda belirtildiği gibi çok sayıda alan yaban hayvanları için koruma alanı<br />

olup üreme sezonu çalışmalarda dikkatli olunmaldır.<br />

5) Hat inşaatı sırasında dere geçişlerinde iş makinelerinin doğrudan dereden geçmesi <strong>ve</strong><br />

bulanıklık oluşturması, derelere atıkların atılması engellenmeldir. Dere geçişlerinde en yakın<br />

köprü kullanılmalıdır. Sahada çalışacak PERSONELE Çevre Biyolojisi konusunda eğitim<br />

<strong>ve</strong>rilmelidir<br />

6) Hattın özellikle Posof sırtlarından geçen kısmı raporda belirtildiği gibi daha kuzeye<br />

kaydırılarak Posof ormanların, civardaki yabanıl faunanın <strong>ve</strong> Emin bey civarındaki<br />

bataklığın nakil hattından en az şekilde etkilenmesi sağlanmaldır.<br />

Bu önlemlere dikkat edilerek <strong>ve</strong> Birleşmiş Milletlerin çevre sorunlarına yaklaşımı açık bir<br />

şekilde tanımlayan UNEP’in (United Nation Enviromental Programme) çevresel konulara<br />

yaklaşımı olan “ekonomik gelişmeyi <strong>ve</strong> kalkınmayı engellemeyecek şekilde doğa koruma<br />

stretejilerinin geliştirilmesi” prensibini dikkate alınarak, yapılacak nakil hattının ekosistemin<br />

faunası üzerine kalıcı <strong>ve</strong> bertaraf edilemez etkileri beklenmemektedir.<br />

42

---

7. KAYNAKLAR<br />

Ahlbom, A and Feychting, M. 2003. Electromagnetic radiation. British Medical Bulletin,<br />

68: 157–165<br />

Balık, S., (1979): Batı Anadolu Tatlısu Balıklarının Taksonomisi <strong>ve</strong> Ekolojik Özellikleri<br />

Üzerine Araştırmalar, Ege Üniv. Fen Fak. İlmi Rap. Serisi No: 236, Bornova-İzmir,<br />

61 s.<br />

Baran, İ. (1976): Türkiye yılanlarının taksonomik revisyonu <strong>ve</strong> coğrafik dağılışları.-<br />

TÜBİTAK Yayınları Ankara, 309, TBAG seri no 9.<br />

Başoğlu, M & Hellmich, W. (1970): Amphibien und Reptilien aus dem östlichen Anatolien.-<br />

Ege Üniv. Fen Fak. İlmi Rap. Ser. no. 93: 1-26.<br />

Bodenheimer, F. S. (1944): Introduction into the knowledge of the Amphibia and Reptilia of<br />

Turkey.- İstanbul Üni<strong>ve</strong>rsitesi Fen. Fak. Monografileri no.11.<br />

Clark, R. J & Clark, D. E. (1973): Report on collection of Amphibians and Reptiles from<br />

Turkey.- Occasional Papers Calif. Acad. Sci. San Francisco 104: 1-62<br />

Clark, R. J (1972): Notes on a third collection of Reptiles made in Turkey,- Brit. J. Herp. 4:<br />

262-268.<br />

Çolak, E. and Yiğit, N., (1998): Ecology and Biology of Alllactaga elater, Allactaga<br />

euphratica and Allactaga williamsi (Rodentia: Dipodidae) in Turkey. Turkish J. of<br />

Zoology. 22: 105 - 117.<br />

Çolak, E., Kıvanç, E. and Yiğit, N., (1997): Taxonomic status of Allactaga williamsi Thomas,<br />

1897 (Rodentia: Dipodidae) in Turkey. Turkish J. of Zoology. 21: 127 - 133.<br />

Çolak, E., Yiğit, N., Özkurt, Ş. and Sözen, M. (1999): A study on Mustela nivalis Linnaeus,<br />

1766 (Mammalia : Carnivora) in Turkey, Turkish J. of Zoology. 23: 119 - 122.<br />

Davıs J. G. and Bennet W. R. (1993). Helth Effects of Low-Frequency Electric and<br />

Magnetic Fields, Environmental Science and Technology, Vol.27, No.l, pp.42-51.<br />

Draper, G, Vincent, T, Kroll, M. E, Swanson, J. (2005). Childhood cancer in relation to<br />

distance from high voltage power lines in England and Wales: a case-control study.<br />

BMJ, Vol.330: 1 – 5.<br />

Demirsoy, A., 1996: Genel <strong>ve</strong> Türkiye Zoocoğrafyası "Hayvan Coğrafyası". Meteksan A.Ş.<br />

P.K. 105 Maltepe 06572 Ankara<br />

43

---

Felten, H., F. Spitzenberger & G. Storch (1971): Zur Kleinsäugerfauna West Anatoliens,<br />

Teil 1.- Senckenberg. Biol. 52: 393-424..<br />

Felten, H., F. Spitzenberger & G. Storch (1973): Zur Kleinsäugerfauna West Anatoliens,<br />

Teil 2.- Senckenberg. Biol. 54: 227-290.<br />

Fews, A. P, Henshaw, D. L, Wilding, R. J. and Keitch, P. A. (1999a). Corona ions from<br />

powerlines and increased exposure to pollutant aerosols. International journal of<br />

radiation biology, 75(12):1523-31.<br />

Fews, A. P, Henshaw, D. L, Keitch, P. A, Close, J. J, Wilding, R. J. (1999b). Increased<br />

exposure to pollutant aerosols under high voltage power lines. Int J Radiat Biol.<br />

5(12):1505-21.<br />

Heinzel H., Fitter R., Parslow J., 1995: Türkiye <strong>ve</strong> Avrupa'nın Kuşları. 384 s.<br />

ICNIPR Guidelines (1998). Guidelines for limiting exposure time varying electric, magnetic<br />

and electromagnetic fields. Health Phy, 74: 494-521.<br />

Kahmann, H. (1961): Beiträge zur Säugetierkunde der Türkei. 2. Die Brandmaus (Apodemus<br />

agrarius Pallas, 1774) in Thrakien und die südeuropaische.- Verbreitung der Art.<br />

Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul 26: 87 - 106.<br />

Koşalay, İ. (2008). Enerji nakil hatlarının meydana getirdiği elektromagnetik alanlar <strong>ve</strong><br />

değerlendirmeler. VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2008 17-19<br />

Aralık 2008, İstanbul.<br />

Krystufek, B., Vohralik, V. 2001: Mammals of Turkey and Cyprus: Introduction Checklist<br />

of Insectivora. Knjizica Annales Majora, Ljubljana, 140 pp.<br />

Kuru, M. (1980): Türkiye Tatlısu Balıkları Kataloğu, Büro Zelal Matbağası, Ankara, 73 s.<br />

Lambert, M. R. K. (1970): Notes on a collection and observations of Amphibian and<br />

Reptiles from S. W. Türkei.- Brit. J. Herpetology 4: 129 - 134.<br />

Lehmann, E. von (1969): Eine neue Säugetieraufsammlung aus der Türkei in Museum<br />

Koenig (Kumerloe<strong>ve</strong>-Reise 1968).- Zool. Beitr. 15: 299-327.<br />

Mertens, R. (1952): Amphibien und Reptilien aus der Türkei.- İstanbul Üniv. Fen Fak.<br />

Mecm. Ser. B, 17: 41-75.<br />

Miller, G. S. (1908): New mammals from Asia Minor.- Ann. Mag. Nat. Hist. 1: 102 - 103.<br />

Morlok, W. F. (1978): Nagetiere aus der Türkei (Mammalia: Rodentia).- Senckenberg. Biol.<br />

(3-4) 59: 155-162.<br />

44

---

Özeti, N & Yılmaz, İ. (1994): Türkiye Amfibileri.- Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi Fen Fakültesi , Kitaplar<br />

Serisi: 151, Ege Ünv. Basımevi, Bornova - İzmir.<br />

Özkurt, Ş., Sözen, M., Yiğit, N. and Çolak, E., (1999): A study on Vormela peregusna<br />

Guldenstaedt, 1770 (Mammalia: Carnivora) in Turkey, Turkish J. of Zoology. 23:<br />

141 - 144.<br />

Özkurt, Ş., Sözen, M., Yiğit, N. and Çolak, E., Verimli, R., (1999): Contributions to Karyology<br />

and Morphology of Sciuris anomalus Gmelin, 1778 (Mammalia: Rodentia) in Turkey.<br />

Zoology in The Middle East. Zoology in The Middle East. 18: 19 - 30.<br />

Özkurt, Ş., Sözen, M., Yiğit, N., and Çolak, E., (1998): Notes on Distributional Records and<br />

Some Characteristics of fi<strong>ve</strong> Carnivore Species (Mammalia: Carnivora) in Turkey,<br />

Turkish J. of Zoology. 22: 285 - 288.<br />

Robert G. O. (1993). Electromagnetic Fields From Power Lines, IEEE Trans., Vol. PWRD-<br />

6, pp. 138-143.<br />

Satunin, K. A. (1908): Beitrage zur Kenntnis der Säugetierfauna Kleinasien U.<br />

Transkaspiens.- Mit. D. Kaokas-Mus Tiflis 4: 42 - 141.<br />

Sebo, E. A. and Sebo, S. A. (1996). Public reaction to power frequency electric and<br />

magnetic fields (EMF) effects. IEEE.<br />

Schmidt, K. P. (1939): Reptiles and Amphibians from southwestern Asia.- Zool. Ser. Field<br />

Mus. Nat. Hist. Chicago 24: 49-92.<br />

Snow D. W. and Perrins C. M., 1998: The Birds of the Western Palearctic. Volume 2-<br />

Passerines. 1694+43<br />

Spitzenberger, F. (1971): Zur Systematik und Tiergeographie von Microtus (Chinomys)<br />

nivalis und Microtus (Chinomys) gud (Microtinae: Mammalia) in S. Anatolien.- Z.<br />

Säugetierk. 36: 370 - 380.<br />

Steiner, H. & G. Vauk (1966): Säugetiere aus dem Beyşehir Gebiet (Vilayet Konya,<br />

Kleinasien).- Zool. Anz. 176: 97 - 102.<br />

TEAŞ (2001). Elektrik iletim Tesislerinin Elektrik Alanı <strong>ve</strong> Manyetik Alan Ölçüm Raporu,<br />

TEAŞ Genel Müdürlüğü, Ankara.<br />

TEAŞ (2001). Elektrik Alanları <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar. TEAŞ Genel Müdürlüğü Çevre Daire<br />

Başkanlığı, Cilt 1-2.<br />

Umurkan, N. (1997). The Calculation of Electromagnetic Fields of High Voltage<br />

45

---

transmission Lines" International Symposium on Electromagnetic Fields in Electrical<br />

Engineering (ISEF'97), Gdanks (Polonya), pp. 350-354.<br />

Venzmer, G. (1923): Neues Verzeichnis der Amphibien und Reptilien von Kleinasien.-<br />

Zool. Jb. (System) 46: 43-60.<br />

Wermuth, H. (1967): Liste der rezenten Amphibien und Reptilien: Agamidae.- Das<br />

Tierreich, Berlin 86: 1-127.<br />

Werner, F. (1919): Reptilien und Amphibien aus dem Amanus-Gebirge.- Arch. Naturgesch.<br />

85A: 130-141.<br />

Yiğit, N., and Çolak, E., (1998): Contribution to the Geographic Distribution of Rodent<br />

Species and Ecological analyses of Their Habitats in Asiatic Turkey, Turkish J. of<br />

Biology 22: 435 - 446.<br />

Yiğit, N., Çolak, E. and Özkurt, Ş. (1995): Biology of Meriones tristrami Thomas, 1892<br />

(Rodentia: Gerbillinae) in Turkey. Turkish J. of Zoology. 19: 337 - 341.<br />

Yiğit, N., Çolak, E., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Sözen, M., Hamzaoğlu, E., Karataş, A.,<br />

Özkurt, Ş. (2002). <strong>Çevresel</strong> <strong>Etki</strong> Değerlendirme (ÇED), Kılavuz Paz. Tic. Ve san. Ltd.<br />

Şti. Ankara, ISBN 975-96176-1-7.<br />

Yiğit, N., Çolak, E., Kıvanç, E. <strong>ve</strong> Sözen, M. (1997a): Türkiye`deki Mesocricetus brandti<br />

(Nehring, 1898) (Mammalia: Rodentia)`nın Biyolojisi Üzerinde Araştırmalar. Turkish<br />

J. of Zoology. 21: 343 - 348.<br />

Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. and Karataş, A. (2006). Rodent of Türkiye, 2006. Meteksan<br />

Co. Ankara. ISBN 9944-5560-0-9.<br />

Yiğit, N., Çolak, E., Sözen, M. and Özkurt, Ş., (1998b): A study on taxonomy and<br />

karyology of Rattus nor<strong>ve</strong>gicus Berkenhaut, 1769 and Rattus rattus Linnaeus, 1758<br />

in Turkey. Turkish J. of Zoology. 22 (3): 203 - 212.<br />

Yiğit, N., Kıvanç, E. and Çolak, E. (1997b): Türkiye`deki Meriones Illıger,1811 (Rodentia:<br />

Gerbillininae) Türlerinin Teşhis Karakterleri <strong>ve</strong> Yayılışı. Turkish J. of Zoology 21: 361<br />

- 374.<br />

Yiğit, N., Saygılı, F., Çolak, E., Sözen, M., Karataş, A., 2008. Ornitoloji “Kuş Bilimi”. Ümit<br />

Ofset Matbaacılık, Ankara (ISBN:97899440584-0-7), 370 s.<br />

46

---

EKLER<br />

EK LİSTE-I<br />

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞINCA KORUMA ALTINA ALINAN YABAN<br />

HAYVANLARI<br />

MEMELİLER<br />

Familya <strong>ve</strong> tür adı(Latince adı) Türkçe adı<br />

KİRPİLER ERINACEIDAE<br />

Erinaceus concolor Kirpi<br />

Oryctalagus auritus Uzun Kulaklı Çöl Kirpisi<br />

UÇAN YARASALAR PTEROPODIDAE<br />

Rousettus aegyptiacus Mısır Yarasası<br />

BÖCEKCİL YARASALAR EMBALLONURIDAE<br />

Taphozous nudi<strong>ve</strong>ntris<br />

NALBURUNLUYARASALAR) RHINOLOPHIDAE<br />

Rhinolophus ferrumequinum Nalburunlu Büyükyarasa<br />

Rhinolophus hipposideros Nalburunlu Küçükyarasa<br />

Rhinolophus euryale Akdeniz Nalburunluyarasası<br />

Rhinolophus mehelyi Nalburunluyarasa<br />

Rhinolophus blasii Nalburunluyarasa<br />

DÜZBURUN YARASALAR VESPERTILIONIDAE<br />

Myotis mystacinus Küçük Sakallı Yarasa<br />

Myotis nipalensis<br />

Myotis aurescens<br />

Myotis brandtii<br />

Myotis emerginatus Kirpikli Yarasa<br />

Myotis nattereri Saçaklı Yarasa<br />

Myotis bechsteini Büyükkulaklı Yarasa<br />

Myotis myotis Farekulaklı Büyükyarasa<br />

Myotis blythii Farekulaklı Küçükyarasa<br />

Myotis daubentonii Su Yarasası<br />

Myotis capaccinii Uzunayaklı Yarasa<br />

Pipistrellus nathusii Pürtüklü Yarasa<br />

Pipistrellus kuhlii Beyazyakalı Yarasa<br />

Hypsugo savii<br />

Nyctalus leisleri Küçük Akşamcı Yarasa<br />

Nyctalus noctula Akşamcı Yarasa<br />

Nyctalus lasiopterus Büyük Akşamcı Yarasa<br />

Eptesicus bottae Akdeniz Geniş Kanatlı Yarasası<br />

Eptesicus serotinus Genişkanatlı Yarasa<br />

Otonycteris hemprichi Uzunkulaklı Yarasa<br />

Barbastella barbastellus Sakallı Yarasa<br />

Plecotus auritus Kah<strong>ve</strong>rengi Uzunkulaklı Yarasa<br />

Plecotus austriacus Gri Uzunkulaklı Yarasa<br />

Vespertilio murinus İkirenkli Yarasa<br />

Miniopterus schreibersii Uzunkanatlı Yarasa<br />

KUYRUKLU YARASALAR MOLOSSIDAE<br />

Tadarida teniotis Kuyruklu Yarasa, Buldog Yarasa<br />

SİNCAPLAR SCIURIDAE<br />

Sciurus vulgaris Avrupa Sincabı<br />

Sciurus anomalus Anadolu Sincabı<br />

Spermophilus citellus Tarla Sincabı<br />

47

---

Spermophilus xanthophrymnus Tarla Sincabı<br />

KUNDUZLAR CASTORIDAE<br />

Castor fiber Kunduz<br />

ARAPTAVŞANLARI DIPODIDAE<br />

Allactaga euphratica Araptavşanı<br />

Allactaga elater Araptavşanı<br />

Allactaga williamsi Araptavşanı<br />

Sicista caucasica<br />

YEDİUYURLAR GLIRIDAE<br />

Dryomys nitedula Hasancık<br />

Dryomys laniger Kayauyuru<br />

Dryomys pictus Yediuyur<br />

Eliomys melanurus Asya Bahçe Yediuyuru<br />

Myomimus roachi Fare benzeri yediuyur<br />

Myomimus setzeri Fare benzeri yediuyur<br />

Muscardinus a<strong>ve</strong>llanarius<br />

Glis(= Myoxus) glis Yediuyur<br />

OKLU KİRPİLER HYSTRICIDAE<br />

Hystrix indica Oklukirpi<br />

SUMAYMUNLARI MYOCASTORIDAE<br />

Myocastor coypus Sumaymunu<br />

KÖPEKGİLLER CANİDAE<br />

Canis lupus Kurt (Av Turizmi Hariç)<br />

Vulpes zerda Uzun Kulaklı Çöl Tilkisi<br />

AYILAR URSIDAE<br />

Ursus arctos Boz Ayı (Av Turizmi Hariç)<br />

SANSARGİLLER MUSTALİDAE<br />

Vormela peregusna Alaca Sansar<br />

Lutra lutra Su Samuru<br />

SIRTLANLAR HYAENIDAE<br />

Hyaena hyaena Çizgili Sırtlan<br />

KEDİLER FELIDAE<br />

Felis sil<strong>ve</strong>stris Yaban Kedisi<br />

Felis chaus Sazlık Kedisi<br />

Lynx (= Felis) lynx Vaşak<br />

Caracal (= Felis) caracal Karakulak, Step Vaşağı<br />

Panthera pardus Leopar, Pars<br />

FOKLAR, DENİZ KÖPEKLERİ PHOCIDAE<br />

Monachucs monahus Akdeniz Foku<br />

GEYİKLER CERVIDAE<br />

Cervus dama Ala Geyik-Yağmurca (Av Turizmi Hariç)<br />

Cervus elaphus Kızılgeyik (Av Turizmi Hariç)<br />

Capreolus capreolus Karaca (Av Turizmi Hariç)<br />

BOYNUZLUGİLLER BOVIDAE<br />

Gazella dorcas Dorkas Ceylanı<br />

Gazella subgutturosa Ceylan, Ahu<br />

Rupicapra rupicapra Çengelboynuzlu Dağkeçisi (Av Turizmi Hariç)<br />

Capra aegagrus Yaban Keçisi (Av Turizmi Hariç)<br />

Ovis ammon gmelini Yaban Koyunu (Av Turizmi Hariç)<br />

Ovis orientalis anatolica Anadolu Yaban Koyunu (Av Turizmi Hariç)<br />

KUŞLAR<br />

Familya, cins <strong>ve</strong> tür adı(Latince adı) Türkçe adı<br />

Batağangiller Podicipediade<br />

Tachybaptus ruficollis Küçük Batağan<br />

48

---

Podiceps cristatus Bahri<br />

Podiceps grisegena Kızılboyunlu Batağan<br />

Podiceps auritus Kulaklı Batağan<br />

Podiceps nigricollis Karaboyunlu Batağan<br />

Yelkovangiller Procellaridae<br />

Calonectris diomedea Boz Yelkovan<br />

Puffinus yelkouan Yelkovan<br />

Fırtınakuşugiller Hydrobatidae<br />

Hydrobates pelagicus Fırtınakuşu<br />

Karabatakgiller Phalacrocoracidae<br />

Phalacrocorax aristotelis Tepeli Karabatak<br />

Phalacrocorax pygmeus Küçük Karabatak<br />

Yılanboyungiller Anhingidae<br />

Anhinga rufa Yılanboyun<br />

Pelikangiller Pelecanidae<br />

Pelecanus onocrotalus Ak Pelikan<br />

Pelecanus crispus Tepeli Pelikan<br />

Balıkçılgiller Ardeidae<br />

Botaurus stellaris Balaban<br />

Ixobrychus minutus Küçük Balaban<br />

Nycticorax nycticorax Gece Balıkçılı<br />

Ardeola ralloides Alaca Balıkçıl<br />

Bubulcus Ibis Sığır Balıkçılı<br />

Egretta garzetta Küçük Akbalıkçıl<br />

Egretta alba Büyük Akbalıkçıl<br />

Ardea purpurea Erguvani Balıkçıl<br />

Leylekgiller Ciconiidae<br />

Mycteria İbis Sarıgagalı Leylek<br />

Ciconia nigra Kara Leylek<br />

Ciconia ciconia Leylek<br />

İbisgiller Thereskionithidae<br />

Phegadis falcinellus Çeltikçi<br />

Geronticus eremita Kelaynak<br />

Platalea leucorodia Kaşıkçı<br />

Flamanlar Phoenicopteridae<br />

Phoenicopterus ruber Flamingo<br />

Ördekgiller Anatidae<br />

Cygnus Olor Kuğu<br />

Cygnus columbianus Küçük Kuğu<br />

Cygnus cygnus Ötücü Kuğu<br />

Anser erythropus Küçük Sakarca<br />

Branta leucopsis Akyanaklı Kaz<br />

Branta ruficollis Sibirya Kazı<br />

Tadorna ferruginea Angıt<br />

Tadorna tadorna Suna<br />

Marmaronetta angustirostris Yaz Ördeği<br />

Aythya nyroca Pasbaş Patka<br />

Mergus albellus Sütlabi<br />

Oxyura jamaicensis Kara başlı dikkuyruk<br />

Oxyura leucocephala Dikkuyruk<br />

Atmacagiller Accipitridae<br />

Pernis apivorus Arı Şahini<br />

Pernis ptilorhyncus Tepeli Arı Şahini<br />

Elanus caeruleus Ak Çaylak<br />

49

---

Milvus migrans Kara Çaylak<br />

Milvus milvus Kızıl Çaylak<br />

Haliaeetus albicilla Akkuyruklu Kartal<br />

Gypaetus barbatus Sakallı Akbaba<br />

Neophron percnopterus Küçük Akbaba<br />

Gyps fulvus Kızıl Akbaba<br />

Aegypius monachus Kara Akbaba<br />

Circaetus gallicus Yılan Kartalı<br />

Circus aeruginosus Saz Delicesi<br />

Circus cyaneus Gökçe Delice<br />

Circus macrourus Bozkır Delicesi<br />

Circus pygargus Çayır Delicesi<br />

Accipiter gentilis Çakırkuşu<br />

Accipiter nisus Atmaca<br />

Accipiter brevipes Yoz Atmaca<br />

Buteo buteo Şahin<br />

Buteo rufinus Kızıl Şahin<br />

Buteo lagopus Paçalı Şahin<br />

Aquila pomarina Küçük Orman Kartalı<br />

Aquila clanga Büyük Orman Kartalı<br />

Aquila nipalensis Bozkır Kartalı<br />

Aquila heliaca Şah Kartal<br />

Aquila chrysaetos Kaya Kartalı<br />

Hieraaetus pennatus Küçük Kartal<br />

Hieraaetus fasciatus Tavşancıl<br />

Pandion haliaetus Balık Kartalı<br />

Doğangiller Falcoidae<br />

Falco naumanni Küçük Kerkenez<br />

Falco tinnunculus Kerkenez<br />

Falco <strong>ve</strong>spertinus Ala Doğan<br />

Falco columbarius Boz Doğan<br />

Falco subbuteo Delice Doğan<br />

Falco eleonorae Ada Doğanı<br />

Falco concolor Gri Doğan<br />

Falco biarmicus Bıyıklı Doğan<br />

Falco cherrug Ulu Doğan<br />

Falco peregrinus Gök Doğan<br />

Falco pelegrinoides Kızıl Enseli Doğan<br />

Orman Tavuğugiller Tetraonidae<br />

Tetrao tetrix Orman Horozu<br />

Tetrao mlokosiewiczi Huş Tavuğu<br />

Sülüngiller Phasianidae<br />

Tetraogallus caspius Urkeklik<br />

Francolinus francolinus Turaç<br />

Sutavuğugiller Rallidae<br />

Porzana porzana Benekli Sutavuğu<br />

Porzana parva Bataklık Sutavuğu<br />

Porzana pusilla Küçük Sutavuğu<br />

Crex crex Bıldırcın Kılavuzu<br />

Porphyrio porphyrio Sazhorozu<br />

Turnagiller Gruidae<br />

Grus grus Turna<br />

Grus leucogeranus Ak Turna<br />

Anthropoides virgo Telli Turna<br />

50

---

Toygiller Otitidae<br />

Tetrax tetrax Mezgeldek<br />

Chlamydotis undulata Yakalı Toy<br />

Otis tarda Toy<br />

Kılıçgagagiller Recurvirostridae<br />

Himantopus himantopus Uzunbacak<br />

Recurvirostra avosetta Kılıçgaga<br />

Kocagözgiller Burhinidae<br />

Burhinus oedicnemus Kocagöz<br />

Cursorius cursor Çölkoşarı<br />

Bataklık Kırlangıçları Glareolidae<br />

Glareola pratincola Bataklıkkırlangıcı<br />

Glareola nordmanni Karakanatlı Bataklıkkırlangıcı<br />

Yağmurcunlar Charadriidae<br />

Charadrius dubius Küçük Halkalı Cılıbıt<br />

Charadrius hiaticula Halkalı Cılıbıt<br />

Charadrius alexandrinus Akça Cılıbıt<br />

Charadrius leschenaultii Büyük Cılıbıt<br />

Charadrius asiaticus Doğu Cılıbıtı<br />

Charadrius morinellus Dağ Cılıbıtı<br />

Vanellus spinosus Mahmuzlu Kızkuşu<br />

Çullukgiller Scolopacidae<br />

Calidris alba Ak Kumkuşu<br />

Calidris minuta Küçük Kumkuşu<br />

Calidris temminckii Sarıbacaklı Kumkuşu<br />

Calidris ferruginea Kızıl Kumkuşu<br />

Calidris alpina Karakarınlı Kumkuşu<br />

Limicola falcinellus Sürmeli Kumkuşu<br />

Gallinago media Büyük Su Çulluğu<br />

Numenius tenuirostris İncegagalı Kervançulluğu<br />

Tringa stagnatilis Bataklık Düdükçünü<br />

Tringa ochropus Yeşil Düdükçün<br />

Tringa glareola Orman Düdükçünü<br />

Actitis hypoleucos Dere Düdükçünü<br />

Arenaria interpres Taşçeviren<br />

Deniz Düdükçünleri Phalaroppididae<br />

Phalaropus tricolor Büyük Denizdüdükçünü<br />

Phalaropus lobatus Deniz Düdükçünü<br />

Phalaropus fulicarius Kızıl Denizdüdükçünü<br />

Martıgiller Laridae<br />

Larus melanocephalus Akdeniz Martısı<br />

Larus minutus Küçük Martı<br />

Larus genei İncegagalı Martı<br />

Larus audouinii Ada Martısı<br />

Sumrugiller Sternidae<br />

Sterna nilotica Gülen Sumru<br />

Sterna caspia Hazar Sumrusu<br />

Sterna bengalensis Tepeli Sumru<br />

Sterna sandvicensis Karagagalı Sumru<br />

Sterna hirundo Sumru<br />

Sterna paradisaea Kuzey Sumrusu<br />

Sterna albifrons Küçük Sumru<br />

Chlidonias hybridus Bıyıklı Sumru<br />

Chlidonias niger Kara Sumru<br />

51

---

Chlidonias leucopterus Akkanatlı Sumru<br />

Bağırtlakgiller Pteroclidae<br />

Pterocles senegallus Benekli Bağırtlak<br />

Syrrhaptes paradoxus Paçalı Bağırtlak<br />

Papağangiller Psittacidae<br />

Psittacula krameri Yeşilpapağan<br />

Gugukgiller Cuculidae<br />

Clamator glandarius Tepeli Guguk<br />

Cuculus canorus Guguk<br />

Peçeli Baykuşgiller Tytonidae<br />

Tyto alba Peçeli Baykuş<br />

Baykuşgiller Strigidae<br />

Otus brucei Çizgili İshakkuşu<br />

Otus scops İshakkuşu<br />

Bubo bubo Puhu<br />

Ketupa zeylonensis Balıkbaykuşu<br />

Athena noctua Kukumav<br />

Strix aluco Alaca Baykuş<br />

Asio otus Kulaklı Orman Baykuşu<br />

Asio flammeus Kır Baykuşu<br />

Aegolius funereus Paçalı Baykuş<br />

Çobahaldatangiller Caprimulgidae<br />

Caprimulgus europaeus Çobanaldatan<br />

Sağangiller Apodidae<br />

Apus apus Ebabil<br />

Apus pallidus Boz Sağan<br />

Apus melba Akkarınlı Sağan<br />

Apus affinis Küçük Sağan<br />

Yalıçapkınıgiller Alcedinidae<br />

Halcyon smyrnensis İzmir Yalıçapkını<br />

Alcedo atthis Yalıçapkını<br />

Ceryle rudis Alaca Yalıçapkını<br />

Arıkuşugiller Meropidae<br />

Merops superciliosus Yeşil Arıkuşu<br />

Merops apiaster Arıkuşu<br />

Gökkuzgungiller Coraciidae<br />

Coracias garrulus Gökkuzgun<br />

Coracias benghalensis Hint Gökkuzgun<br />

Çavuşkuşugiller Upupidae<br />

Upupa epops İbibik<br />

Ağaçkakangiller Picidae<br />

Jynx torquilla Boyunçeviren<br />

Picus canus Küçük Yeşil Ağaçkakan<br />

Picus viridis Yeşil Ağaçkakan<br />

Dryocopus martius Kara Ağaçkakan<br />

Dendrocopos major Orman Alaca Ağaçkakan<br />

Dendrocopos syriacus Alaca Ağaçkakan<br />

Dendrocopos medius Ortanca Ağaçkakan<br />

Dendrocopos leucotos Aksırtlı Ağaçkakan<br />

Dendrocopos minor Küçük Ağaçkakan<br />

Tarlakuşugiller Alaudidae<br />

Melanocorypha calandra Boğmaklı Toygar<br />

Melanocorypha bimaculata Küçük Boğmaklı Toygar<br />

Melanocorypha leucoptera Akkanatlı Toygar<br />

52

---

Melanocorypha yeltoninensis Kara Toygar<br />

Calandrella brachydactyla Bozkır Toygarı<br />

Calandrella rufescens Çorak Toygarı<br />

Eremophila alpestris Kulaklı Toygar<br />

Kırlangıçgiller Hirundinidae<br />

Riparia riparia Kum Kırlangıcı<br />

Ptyonoprogne rupestris Kaya Kırlangıcı<br />

Hirundo rustica Kır Kırlangıcı<br />

Hirundo daurica Kızıl Kırlangıç<br />

Delichon urbica Ev Kırlangıcı<br />

Kuyruksallayangiller Motacillidae<br />

Anthus novaeseelandiae Mahmuzlu İncirkuşu<br />

Anthus campestris Kır İncirkuşu<br />

Anthus hodgsoni Yeşilsırtlı İncirkuşu<br />

Anthus trivialis Ağaç İncirkuşu<br />

Anthus pratensis Çayır İncirkuşu<br />

Anthus cervinus Kızılgerdanlı İncirkuşu<br />

Anthus spinoletta Dağ İncirkuşu<br />

Motacilla flava Sarı Kuyruksallayan<br />

Motacilla citreola Sarıbaşlı Kuyruksallayan<br />

Motacilla cinerea Dağ Kuyruksallayanı<br />

Motacilla alba Akkuyruksallayan<br />

Arapbülbülleri Pycnonotidae<br />

Pycnonotus xanthopygos Arap Bülbülü<br />

İpekkuyrukkuşugiller Bombycillidae<br />

Bombycilla garrulus İpekkuyruk<br />

Hypocolius ampelinus Tırtılyiyen<br />

Derekuşugiller Cinclidae<br />

Cinclus cinclus Derekuşu<br />

Çitkuşugiller Troglodytidae<br />

Troglodytes troglodytes Çitkuşu<br />

Dağbülbülügiller Prunellidae<br />

Prunella modularis Dağbülbülü<br />

Prunella ocularis Sürmeli Dağbülbülü<br />

Prunella collaris Büyük Dağbülbülü<br />

Ardıçkuşugiller Turdidae<br />

Cercotichas galactotes Çalı Bülbülü<br />

Erithacus rubecula Kızılgerdan<br />

Luscinia luscinia Benekli Bübül<br />

Luscinia megarhynchos Bülbül<br />

Luscinia s<strong>ve</strong>cica Buğdaycıl<br />

Irania gutturalis Taş Bülbülü<br />

Phoenicurus ochruros Kara Kızılkuyruk<br />

Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk<br />

Phoenicurus erythronotus Kızılsırtlı Kızılkuyruk<br />

Saxicola rubetra Çayır Taşkuşu<br />

Saxicola torquata Taşkuşu<br />

Oenanthe isabellina Boz Kuyrukkakan<br />

Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan<br />

Oenanthe pleschanka Alaca Kuyrukkakan<br />

Oenanthe hispanica Karakulaklı Kuyrukkakan<br />

Oenanthe finschii Aksırtlı Kuyrukkakan<br />

Monticola saxatilis Taşkızılı<br />

Monticola solitarius Gökardıç<br />

53

---

Turdus torquatus Boğmaklı Ardıç<br />

Öyleğengiller Sylvidae<br />

Cettia cetti Kamış Bülbülü<br />

Cisticola juncidis Yelpazekuyruk<br />

Prinia gracilis Dikkuyruklu Ötleğen<br />

Locustella naevia Çekirge Kamışçını<br />

Locustella fluviatilis Ağaç Kamışçını<br />

Locustella lusciniodies Bataklık Kamışçını<br />

Acrocephalus melanopogon Bıyıklı Kamışçın<br />

Acrocephalus paludicola Sarı Kamışçın<br />

Acrocephalus schoenobaenus Kındıra Kamışçını<br />

Acrocephalus agricola Doğu Kamışçını<br />

Acrocephalus dumetorum Kuzey Kamışçını<br />

Acrocephalus palustris Çalı Kamışçını<br />

Acrocephalus scirpaceus Saz Bülbülü<br />

Acrocephalus arundinaceus Büyük Kamışçın<br />

Hippolais pallida Ak Mukallit<br />

Hippolais caligata Küçük Mukallit<br />

Hippolais languida Dağ Mukallidi<br />

Hippolais oli<strong>ve</strong>torum Zeytin Mukallidi<br />

Hippolais icterina Sarı Mukallit<br />

Hippolais polyglotta Kısakanatlı Sarı Mukallit<br />

Sylvia conspicillata Bozkır Ötleğeni<br />

Sylvia cantillans Bıyıklı Ötleğen<br />

Sylvia mystacea Pembe Göğüslü Ötleğen<br />

Sylvia melanocephala Maskeli Ötleğen<br />

Sylvia melanothorax Kıbrıs Ötleğeni<br />

Sylvia rüppelli Karaboğazlı Ötleğen<br />

Sylvia nana Çöl Ötleğeni<br />

Sylvia hortensis Akgözlü Ötleğen<br />

Sylvia nisoria Çizgili Ötleğen<br />

Sylvia curruca Küçük Akgerdanlı Ötleğen<br />

Sylvia communis Akgerdanlı Ötleğen<br />

Sylvia borin Boz Ötleğen<br />

Sylvia atricapilla Karabaşlı Ötleğen<br />

Phylloscopus throchiloides Yeşilimsi Söğütbülbülü<br />

Phylloscopus (throchiloides)nitidus Yeşil Söğütbülbülü<br />

Phylloscopus humei Yaprak Söğütbülbülü<br />

Phylloscopus inornatus Küçük Söğütbülbülü<br />

Phylloscopus bonelli Boz Söğütbülbülü<br />

Phylloscopus sibilatrix Orman Söğütbülbülü<br />

Phylloscopus sindianus Kafkas Çıvgını<br />

Phylloscopus collybita Çıvgın<br />

Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü<br />

Regulus regulus Çalıkuşu<br />

Regulus ignicapillus Sürmeli Çalıkuşu<br />

Sinekkapangiller Muscicapidae<br />

Muscicapa striata Benekli Sinekkapan<br />

Ficedula parva Küçük Sinekkapan<br />

Ficedula semitorquata Alaca Sinekkapan<br />

Ficedula albicollis Halkalı Sinekkapan<br />

Ficedula hypoleuca Kara Sinekkapan<br />

Bıyıklıbaştankaralar Timalidae<br />

Panurus biarmicus Bıyıklı Baştankara<br />

54

---

Baştankaragiller Paridae<br />

Parus palustris Kayın Baştankarası<br />

Parus lugubris Akyanaklı Baştankara<br />

Parus ater Çam baştankarası<br />

Parus caeruleus Mavi Baştankara<br />

Parus major Büyük Baştankara<br />

Parus cristatus Tepeli Baştankara<br />

Sıvacıkuşugiller Sittaidae<br />

Sitta krueperi Küçük Sıvacıkuşu<br />

Sitta europaea Sıvacı Kuşu<br />

Sitta tephronota Büyük Kaya Sıvacıkuşu<br />

Sitta neumayer Kaya Sıvacıkuşu<br />

Tırmanışkuşugiller Certhiidae<br />

Certhia familiaris Orman Tırmaşıkkuşu<br />

Certhia brachydactyla Bahçe Tırmaşıkkuşu<br />

Sarıasmagiller Oriolidae<br />

Oriolus oriolus Sarıasma<br />

Örümcekkuşugiller Lanidae<br />

Lanius isabellinus Kızılkuyruklu Örümcekkuşu<br />

Lanius collurio Kızılsırtlı Örümcekkuşu<br />

Lanius schach Uzunkuyruklu Örümcekkuşu<br />

Lanius minor Karaalınlı Örümekkuşu<br />

Lanius excubitor Büyük Örümcekkuşu<br />

Lanius senator Kızılbaşlı Örümcekkuşu<br />

Lanius nubicus Maskeli Örümcekkuşu<br />

Kargagiller Corvidae<br />

Nucifraga caryocatactes Köknar Kargası<br />

Pyrrhocorax graculus Sarıgagalı Dağkargası<br />

Pyrrhocorax pyrrhocorax Kırmızıgagalı Dağkargası<br />

Sığırcıkgiller Sturnidae<br />

Sturnus roseus Ala Sığırcık<br />

Ötücükuşgiller Passeridae<br />

Petronia petronia Kaya Serçesi<br />

Montifringilla nivalis Kar Serçesi<br />

İspinozgiller Fringillidae<br />

Serinus pusillus Kara İskete<br />

Serinus serinus Küçük İskete<br />

Carduelis chloris Florya<br />

Carduelis carduelis Saka<br />

Carduelis spinus Karabaşlı İskete<br />

Carduelis cannabina Ketenkuşu<br />

Carduelis flavirostris Sarıgagalı Ketenkuşu<br />

Carduelis flammea Kuzey Ketenkuşu<br />

Loxia curvirostra Çaprazgaga<br />

Bucanetes githagineus Küçük Alamecek<br />

Carpodacus erythrinus Çütre<br />

Coccothraustes coccothraustes Kocabaş<br />

Kirazkuşugiller Emberizidae<br />

Plectrophenax nivalis Alaca Kirazkuşu<br />

Emberiza leucocephalos Akbaşlı Kirazkuşu<br />

Emberiza citrinella Sarı Kirazkuşu<br />

Emberiza cirlus Bahçe Kirazkuşu<br />

Emberiza cia Kaya Kirazkuşu<br />

Emberiza cineracea Boz Kirazkuşu<br />

55

---

Emberiza caesia Kızıl Kirazkuşu<br />

Emberiza rustica Akkaşlı Kirazkuşu<br />

Emberizami pusilla Küçük Kirazkuşu<br />

Emberiza schoeniclus Bataklık Kirazkuşu<br />

Emberiza melanocephala Karabaşlı Kirazkuşu<br />

SÜRÜNGENLER<br />

Familya, cins <strong>ve</strong> tür adı(Latince adı) Türkçe adı<br />

TESTUDINES (Takım)<br />

Emydidae (Familya)<br />

Emys orbicularis Benekli Kaplumbağa<br />

Mauremys caspica Çizgili Kaplumbağa<br />

Testudinidae (Familya)<br />

Testudo graeca Tosbağa<br />

Testudo hermanni Trakya tosbağası<br />

Cheloniidae (Familya)<br />

Caretta caretta Deniz kaplumbağası<br />

Chelonia mydas Çorba kaplumbağası<br />

Trionychidae (Familya)<br />

Rafetus euphraticus Fırat kaplumbağası<br />

Trionyx triunguis Nil kaplumbağası<br />

SQUAMATA (TAKIM)<br />

Gekkonidae (Familya)<br />

Asaccus elisae Yaprak parmaklı keler<br />

Cyrtopodion heterocercus Mardin keleri<br />

Cyrtopodion kotschyi İnce parmaklı keler<br />

Cyropodion scaber Karinalı keler<br />

Hemidactylus turcicus Geniş parmaklı keler<br />

Stenodactylus grandiceps Tombul keler<br />

Agamidae (Familya)<br />

Agama caucasica Kafkas keleri<br />

Agama stellio Dikenli keler<br />

Phrynocephalus helioscopus Topbaş keler<br />

Agama ruderata Bozkır keleri<br />

Chamaeleonidae (Familya)<br />

Chamaeleo chamaeleon Bukalemun<br />

Anguidae (Familya)<br />

Anguis fragilis Yılan kertenkele<br />

Ophisaurus apodus Oluklu kertenkele<br />

Varanidae (Familya)<br />

Varanus griseus Dev kertenkele<br />

Lacertidae (Familya)<br />

Acanthodactylus boskianus Taraklı kertenkele<br />

Eremias pleskei Aras kertenkelesi<br />

Eremias strauchi Step kertenkelesi<br />

Eremias suphani Suphan kertenkelesi<br />

Lacerta agilis Kars kertenkelesi<br />

Lacerta anatolica Anadolu kertenkelesi<br />

Lacerta cappadocica Kayseri kertenkelesi<br />

Lacerta clarkorum Klark kertenkelesi<br />

Lacerta danfordi Toros kertenkelesi<br />

Lacerta derjugini Artvin kertenkelesi<br />

Lacerta laevis Hatay kertenkelesi<br />

Lacerta mixta<br />

56

---

Lacerta oertzeni<br />

Lacerta parva Cüce kertenkele<br />

Lacerta parvula<br />

Lacerta praticola Çayır kertenkelesi<br />

Lacerta princeps Siirt kertenkelesi<br />

Lacerta raddei<br />

Lacerta rudis<br />

Lacerta strigata Çizgili kertenkele<br />

Lacerta trilineata İri yeşil kertenkele<br />

Lacerta unisexualis<br />

Lacerta uzzelli<br />

Lacerta valentini<br />

Lacerta viridis Yeşil kertenkele<br />

Podarcis muralis Duvar kertenkelesi<br />

Podarcis sicula İstanbul kertenkelesi<br />

Podarcis taurica Trakya kertenkelesi<br />

Ophisos elegans Tarla kertenkelesi<br />

Scincidae (Familya)<br />

Aplepharus bivittatus<br />

Ablepharus chernovi<br />

Ablepharus kitaibeli İnce kertenkele<br />

Chalcides ocellatus Benekli kertenkele<br />

Eumeces schneiderii Sarı kertenkele<br />

Mabuya aurata Tıknaz kertenkele<br />

Mabuya vittata Serifli kertenkele<br />

Ophiomorus punctatissimus Toprak kertenkele<br />

Amphisbaenidae (Familya)<br />

Blanus strauchi Kör kertenkele<br />

Typhlopidae (Familya)<br />

Typlops <strong>ve</strong>rmicularis Kör yılan<br />

Leptotyphlopidae (Familya)<br />

Leptotyphlops macrorhynchus İpliksi yılan<br />

Boidae (Familya)<br />

Eryx jaculus Mahmuzlu yılan<br />

Colubridae (Familya)<br />

Coluber caspius Hazar yılanı<br />

Coluber jugularis Kara yılan<br />

Coluber najadum İnce yılan<br />

Coluber nummifer<br />

Coluber ra<strong>ve</strong>rgieri Kocabaş yılan<br />

Coluber rubriceps Toros yılanı<br />

Coluber schmidti Kırmızı yılan<br />

Coluber <strong>ve</strong>ntromaculatus Urfa yılanı<br />

Coronella austriaca Avusturya yılanı<br />

Eirenis aurolineatus-<br />

Eirenis barani<br />

Eirenis collaris Yakalı yılan<br />

Eirenis coronella Halkalı yılan<br />

Eirenis decemlineata Çizgili yılan<br />

Eirenis eiselti<br />

Eirenis hakkariensis Hakkari yılanı<br />

Eirenis levantinus<br />

Eirenis lineomaculatus Bodur yılan<br />

Eirenis modestus Uysal yılan<br />

57

---

Eirenis punctatolineata Van yılanı<br />

Eirenis rothi Kudüs yılanı<br />

Eirenis thospitis<br />

Elaphe hohenackeri Kafkas yılanı<br />

Elaphe longissima Eskülap yılanı<br />

Elaphe quatuorlineata Sarı yılan<br />

Elaphe situla Ev yılanı<br />

Natrix natrix Yarısucul yılan<br />

Natrix tesellata Su yılanı<br />

Malpolon monspessulana Çukurbaşlı yılan<br />

Pseudocyclophis persicus İran yılanı<br />

Rhynchocalamus melanocephalus Toprak yılanı<br />

Spalerosophis diadema Ş.Urfa yılanı<br />

Telescopus fallax Kedigözlü yılan<br />

Viperidae (Familya)<br />

Vipera ammodytes Boynuzlu engerek<br />

Vipera barani Baran engereği<br />

Vipera kaznakovi Siyah engerek<br />

Vipera lebetina Koca engerek<br />

Vipera raddei Ağrı engereği<br />

Vipera ursinii Küçük engerek<br />

Vipera xanthina Şeritli engerek<br />

Vipera wagneri Vagner engereği<br />

Elapidae (Familya)<br />

Walterinnesia aegyptia Çöl Kobrası<br />

EK LİSTE-II<br />

MERKEZ AV KOMİSYONUNCA KORUMA ALTINA ALINAN AV HAYVANLARI<br />

MEMELİLER<br />

Familya, cins <strong>ve</strong> tür adı(Latince adı) Türkçe adı<br />

SANSARGİLLER MUSTALİDAE<br />

Mustela nivalis Gelincik<br />

Mustela putorius Kokarca<br />

Mustela erminia Kakım<br />

Meles meles Porsuk<br />

KUYRUKSÜRENLER VİVERRİDAE<br />

Herpestes ichneumon Kuyruksüren<br />

KUŞLAR<br />

Familya, cins <strong>ve</strong> tür adı(Latince adı) Türkçe<br />

Gavidae Dalgıçkuşugiller<br />

Gavia stellata Kızılgerdanlı Dalgıç<br />

Gavia arctica Karagerdanlı Dalgıç<br />

Gavia Immer Buz Dalgıcı<br />

Sulida Sümsükkuşları<br />

Morus bassanus Sümsükkuşu<br />

Phalacrocoracidae Karabatakgiller<br />

Phalacrocorax carbo Karabatak<br />

Ardeidae Balıkçılgiller<br />

Ardea cinerea Gri Balıkçıl<br />

Ördekgiller Anatidae<br />

Anser fabalis Tarla Kazı<br />

58

---

Anser brachyrhynchus Küçük Tarla Kazı<br />

Anser anser Boz Kaz<br />

Branta bernicla Yosun Kazı<br />

Alopochen aegypticus Nil kazı<br />

Anas falcata Büyük Çamurcun<br />

Somateria mollissima Pufla<br />

Clangula hyemalis Telkuyruk<br />

Mergus serrator Tarakdiş<br />

Mergus merganser Büyük Tarakdiş<br />

Anas clypeata Kaşıkgaga<br />

Melanitta fusca Kadife Ördek<br />

Sülüngiller Phasianidae<br />

Perdix perdix Çilkeklik<br />

Phasianus colchicus Sülün<br />

Sutavuğugiller Rallidae<br />

Rallus aquaticus Su Kılavuzu<br />

Gallinula chloropus Saztavuğu<br />

Poyrazkuşugiller Haematopodidae<br />

Haematopus ostralegus Poyrazkuşu<br />

Yengeç Yağmurcunları Dromadidae<br />

Dromas ardeola Yengeç Yağmurcunu<br />

Yağmurcunlar Charadriidae<br />

Pluvialis fulva Küçük Altın Yağmurcun<br />

Pluvialis dominica Amerikan Altın Yağmurcun<br />

Pluvialis apricaria Altın Yağmurcun<br />

Pluvialis squatarola Gümüş Yağmurcun<br />

Vanellus indicus Büyük Kızkuşu<br />

Vanellus gregaria Sürmeli Kızkuşu<br />

Vanellus leucura Akkuyruklu Kızkuşu<br />

Vanellus vanellus Kızkuşu<br />

Çullukgiller Scolopacidae<br />

Calidris canutus Büyük Kumkuşu<br />

Calidris fuscicollis Aksokumlu kumkuşu<br />

Philomachus pugnax Döğüşkenkuş<br />

Limosa limosa Çamurçulluğu<br />

Limosa lapponica Kıyı Çamurçulluğu<br />

Lymnocryptes minimus Küçük Su Çulluğu<br />

Numenius phaeopus Sürmeli Kervançulluğu<br />

Numenius arquata Kervançulluğu<br />

Tringa erythropus Kara Kızılbacak<br />

Tringa totanus Kızılbacak<br />

Tringa nebularia Yeşilbacak<br />

Xenus cinereus Sarıbacak<br />

Actitis macularia Benekli Düdükçün<br />

Korsan Martıgiller Stercorariidae<br />

Stercorarius pomarinus Kütkuyruklu Korsanmartı<br />

Stercorarius parasiticus Korsanmartı<br />

Stercorarius longicaudus Uzunkuyruklu Korsanmartı<br />

Stercorarius skua Büyük Korsanmartı<br />

Martıgiller Laridae<br />

Larus leucophthalmus Kızıldeniz Martısı<br />

Larus ichthyaetus Büyük Karabaş Martı<br />

Larus ridibundus Karabaş Martı<br />

Larus canus Küçük Gümüş Martı<br />

59

---

Larus fuscus Karasırtlı Martı<br />

Larus cachinnans Gümüş Martı<br />

Larus hyperboreus Kutup Martısı<br />

Larus marinus Büyük Karasırtlı Martı<br />

Rissa tridactyla Karaayaklı Martı<br />

Larus argentatus Kuzet Gümüş Martı<br />

Bağırtlakgiller Pteroclidae<br />

Pterocles orientalis Bağırtlak<br />

Pterocles alchata Kılkuyruk Bağırtlak<br />

Gü<strong>ve</strong>rcingiller Columbidae<br />

Columba oenas Gökçe Gü<strong>ve</strong>rcin<br />

Streptopelia decaocto Kumru<br />

Streptopelia senegalensis Küçük Kumru<br />

Tarlakuşugiller Alaudidae<br />

Ammomanes deserti Çöl Toygarı<br />

Alaemon alaudipes İbibik toygarı<br />

Galerida cristata Tepeli Toygar<br />

Lullula arborea Orman Toygarı<br />

Alauda ar<strong>ve</strong>nsis Tarlakuşu<br />

Ardıçkuşugiller Turdidae<br />

Oenanthe cypriaca Kıbrıs Kuyrukkakanı<br />

Oenanthe deserti Çöl Kuyrukkakanı<br />

Oenanthe xanthoprymma Kızılca Kuyrukkakan<br />

Oenanthe moestra Büyük Kızılca Kuyrukkakan<br />

Oenanthe lugens Karasırtlı Kuyrukkakan<br />

Oenanthe leucopyga Aktepeli Kuyrukkakan<br />

Turdus pilaris Tarla Ardıcı<br />

Turdus philomelos Öter Ardıç<br />

Turdus iliacus Kızıl Ardıç<br />

Turdus viscivorus Ökse Ardıcı<br />

Bıyıklıbaştankaralar Timalidae<br />

Aegithalos caudatus Uzunkuyruklu Baştankara<br />

DuvarTırmanışkuşugiller Tichodromadidae<br />

Tichodroma muraria Duvar Tırmaşıkkuşu<br />

Çulhakuşları Remizidae<br />

Remiz pendulinus Çulhakuşu<br />

Kargagiller Corvidae<br />

Corvus ruficollis Çöl Kuzgunu<br />

Corvus corax Kuzgun<br />

Sığırcıkgiller Sturnidae<br />

Sturnus vulgaris Sığırcık<br />

Acridotheres tristis Çiğdeci<br />

Ötücükuşgiller Passeridae<br />

Passer hispaniolensis Söğüt Serçesi<br />

Passer moabiticus Küçük serçe<br />

Passer montanus Ağaç Serçesi<br />

Carpospiza brachydactyla Çöl Serçesi<br />

Petronia xanthocollis Sarıboğazlı Serçe<br />

İspinozgiller Fringillidae<br />

Fringilla coelebs İspinoz<br />

Fringilla montifringilla Dağ İspinozu<br />

Rhodopechys sanguinea Alamecek<br />

Rhodospiza obsoleta Boz Alamecek<br />

Bucanetes mongolicus Doğu Alameceği<br />

60

---

Carpodacus rubicilla Büyük Çütre<br />

Pyrrhula pyrrhula Şakrakkuşu<br />

Kirazkuşugiller Emberizidae<br />

Emberiza hortulana Kirazkuşu<br />

Emberiza buchanani Doğu Kirazkuşu<br />

Emberiza bruniceps Kızılbaşlı Kirazkuşu<br />

Miliaria calandra Tarla Kirazkuşu<br />

EK LİSTE-III MERKEZ AV KOMİSYONUNCA AVINA BELLİ EDİLEN<br />

SÜRELERDE İZİN VERİLEN AV HAYVANLARI<br />

MEMELİLER<br />

Familya, cins <strong>ve</strong> tür adı(Latince adı) Türkçe<br />

TAVŞANLAR LAPORIDAE<br />

Lepus europaeus Yabani Tavşan<br />

Oryctalagus cunicullus Ada Tavşanı<br />

KÖPEKGİLLER CANİDAE<br />

Canis aureus Çakal<br />

Vulpes vulpes Tilki<br />

SANSARGİLLER MUSTALİDAE<br />

Martes martes Ağaç Sansarı<br />

Martes foina Kaya Sansarı<br />

DOMUZGİLLER SUİDAE<br />

Sus<br />

KUŞLAR<br />

scrofa scrofa Yaban Domuzu<br />

Familya, cins <strong>ve</strong> tür adı (Latince adı) Türkçe<br />

Ördekgiller Anatidae<br />

Anser albifrons Sakarca<br />

Anas penelope Fiyu<br />

Anas strepera Boz Ördek<br />

Anas crecca Çamurcun<br />

Anas platyrhynchos Yeşilbaş<br />

Anas acuta Kılkuyruk<br />

Anas querquedula Çıkrıkçın<br />

Netta rufina Macar Ördeği<br />

Aythya ferina Elmabaş Patka<br />

Aythya fuligula Tepeli Patka<br />

Aythya marila Karabaş Patka<br />

Melanitta nigra Kara Ördek<br />

Bucephala clangula Altıngöz<br />

Sülüngiller Phasianidae<br />

Alectoris chukar Kınalı Keklik<br />

Alectoris geraeca Kaya Kekliği<br />

Ammoperdix griseogularis Kum Kekliği<br />

Coturnix coturnix Bıldırcın<br />

Sutavuğugiller Rallidae<br />

Fulica atra Sakarmeke<br />

Yağmurcunlar Charadriidae<br />

Gallinago gallinago Su Çulluğu (Bekasin)<br />

Scolopax rusticola Çulluk<br />

Gü<strong>ve</strong>rcingiller Columbidae<br />

Columba livia Kaya Gü<strong>ve</strong>rcini<br />

Columba palumbus Tahtalı<br />

Streptopelia turtur Ü<strong>ve</strong>yik<br />

61

---

Ardıçkuşugiller Turdidae<br />

Turdus merula Karatavuk<br />

Kargagiller Corvidae<br />

Garrulus glandarius Alakarga<br />

Pica pica Saksağan<br />

Corvus monedula Küçük Karga<br />

Corvus frugilegus Ekin Kargası<br />

Corvus corone corone Kara Leş Kargası<br />

Corvus corone pallescens Leş Kargası<br />

Ötücükuşgiller Passeridae<br />

Passer domesticus Şehir Serçesi<br />

62

---

Posof Ormanları, Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası <strong>ve</strong> Bölgedeki Doğal Hayatın<br />

Önemi Üzerine Ön Değerlendirme<br />

Doğu Karadeniz Dağları Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Bayburt, Erzurum <strong>ve</strong> Gümüşhane il<br />

sınırlarını kapsar <strong>ve</strong> bu bölge kendine has bir ekocoğrafik alan olarak tanımlanmıştır. Bunun<br />

anlamı bölgenin doğal yaşam açısından büyük öneme sahip olması <strong>ve</strong> kesintisiz doğal yaşam<br />

alanları içermesidir. Bölgede milli park, tabiat koruma alanı, tabiat parkı, tabiat anıtı, yaban<br />

hayatı geliştirme sahası, özel çevre koruma bölgesi, doğal sit alanı <strong>ve</strong> arkeolojik sit alanı<br />

koruma statüleri ile korunan pek çok alan bulunmaktadır. Enerji nakil hattının Posof civarında<br />

Posof Ormanları <strong>ve</strong> Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası içinden geçirilmesi planlanmış<br />

olup bu alandaki yaban hayatı <strong>ve</strong> ekosistemler için tehdit oluşturur niteliktedir.<br />

05.10.2006 tarih <strong>ve</strong> 26310 sayılı Resmi Gazete’de Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası<br />

olarak ayrılmış <strong>ve</strong> 15 Ocak 2009 tarihinde Çevre <strong>ve</strong> Orman bakanlığı tarafından onanmıştır.<br />

Bu alan gerek ihtiva ettiği yaban hayatı açısından <strong>ve</strong> gerekse özel <strong>ve</strong>jetasyon tipi bakımından<br />

son derece önemlidir. Bu saha Betula (Huş Ağacı) türlerinin dominant olduğu kalıntı (Relikt)<br />

bir orman niteliğindedir.<br />

Foto: Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Huş Ormanı<br />

1

---

Huş Tavuğu (=Kafkas Horozu) Tetrao mlokosiewiczi Kafkas dağlarına endemik bir türdür,<br />

dünyada sadece Türkiye’nin kuzeydoğusu, Rusya’da Karadeniz ile Hazar Denizi arasında,<br />

Gürcistan, Ermenistan <strong>ve</strong> Azerbaycan ile İran’ın kuzey batısında yayılış gösterir. Kafkasya <strong>ve</strong><br />

Türkiye’nin kuzeydoğusundaki dağlık alanlarda 1500 – 3000 m yükseklikteki sınırlı yaşam<br />

alanı içerisinde yerli olarak yaşar, kışın aşağı bölgelere inme eğilimleri de vardır. Posof’taki<br />

yaşam alanları Orman gülü Rhododendron <strong>ve</strong> Huş ağacı Betula barındıran alanlardır. Bu ağaç<br />

<strong>ve</strong> çalılıklar Huş tavuğuna hem besin hem de üreme alanı oluşturmaktadır.<br />

2005 yılına kadar IUCN tarafından Yetersiz Bilgi (DD= Data Deficient) kategorisine dâhil<br />

edilmiş olan Huş Tavuğu, üzerinde yapılan gözlem <strong>ve</strong> araştırmalar sonucunda turistik<br />

amaçlarla yapılan yeni yol inşaatları nedeniyle birey sayılarının azaldığı tespit edildiğinden<br />

kategorisi revize edilerek 2008 yılında Tehdite Yakın ”NT” (Near Threatened) kategorisine<br />

alınmıştır. Sayılarındaki azalmanın diğer nedenleri arasında ise avcılık, hayvan otlatma <strong>ve</strong><br />

ağaç kesimi gibi habitat parçalanmasına neden olan etkenler yer almaktadır. Huş Tavuğu<br />

Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları arasında yer<br />

almaktadır.<br />

Huş Tavuğunun yaşam alanlarından biri olan Ardahan’ın Posof ilçesi, Posof Yaban Hayatı<br />

Geliştirme Sahası olarak korunmaktadır, bu alanda avlanmak yasaktır. Alandaki Posof<br />

Ormanları ladin, göknar <strong>ve</strong> kayın ağaçlarının oluşturduğu ormanlarla, yaygın haldeki sarıçam<br />

ormanları, aşağı bölgelerde meşe ormanları, bir kısmında ise dağınık <strong>ve</strong> parçalı olmak üzere<br />

Huş ormanlarından oluşur. Posof Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, BTC boru hattı projesi<br />

sırasında yapılan flora – fauna <strong>ve</strong> çevresel etki değerlendirme çalışmaları sırasında<br />

barındırdığı doğal yaşam <strong>ve</strong> fauna elemanları nedeniyle de ESA (Ecologically Sensiti<strong>ve</strong><br />

Area) yani Ekolojik Açıdan Hassas Bölge olarak değerlendirilmiştir. Bu bölgede Huş<br />

Tavuklarının üreme dönemi sırasında boru hattı inşası durdurularak iş makinelerinden<br />

kaynaklanan gürültü <strong>ve</strong> diğer rahatsız edici etkenler ortadan kaldırılmış <strong>ve</strong> endemik olan bu<br />

türün üremesine destek olunmaya çalışılmıştır.<br />

Bölgede bulunan diğer hassas kuş türü Urkeklik Tetrao urogallus de yüksek dağ habitatlarına<br />

uyum sağlamış yerli türlerdendir. Türkiye’de sadece Toros dağlarının orta kesiminde,<br />

Akdeniz’in doğusu ile Doğu Karadeniz <strong>ve</strong> Doğu Anadolu’da dağlık alanlarda yayılış<br />

gösterirler. Türkiye’de Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları<br />

arasında yer almaktadır. IUCN’e göre Düşük Riskli “LC” (Least Concern) olarak<br />

2

---

değerlendirilse de son zamanlardaki araştırmalar sonucunda türün tüm dünyada sayılarının<br />

azaldığı tespit edildiğinden yaşam alanlarının muhafaza edilmesi son derece önemlidir.<br />

Bu Kuş türlerinin dışında; Kafkas semenderi Mertensiella caucasica da IUCN tarafından<br />

Hassas (Vulnerable) olarak değerlendirilir. Bu tür dünyada yalnızca Anadolu’nun kuzey<br />

doğusundaki Ordu, Giresun, Rize, Trabzon, Artvin, Kars, Bayburt <strong>ve</strong> Gümüşhane illeri olmak<br />

üzere sınırlı bir alanda <strong>ve</strong> Gürcistan’da Türkiye sınırındaki bazı dağ sırtlarında yayılış<br />

gösterir. Yaşam alanı olarak 400 – 2800 m yükseklikleri tercih etmektedir.<br />

Uzun tırnaklı körfare Prometheomys schaposchnikowi yine bir alpine türü olup, yayılışı<br />

Kafkas Dağlarında <strong>ve</strong> sınırlı olan türlerdendir. Türkiye’de Doğu Karadeniz Dağlarında <strong>ve</strong><br />

Gürcistan’da bulunmaktadır. Çok küçük alanlarda yaşarlar, tür en önemli etki olarak aşırı<br />

otlatma nedeniyle tehlike altına girmiştir. IUCN’e göre kategorisi Yakın Tehdit.“Near<br />

Threatened” olan bu türün populasyonundaki birey sayısı azalmaktadır. Memeli hayvan<br />

türlerinden Karaca Capreolus capreolus <strong>ve</strong> Boz ayı Ursus arctos bölgede bulunan diğer<br />

önemli fauna elemanlarındandır.<br />

Bu konular dikkate alınarak Enerji nakil hattının güzergahı <strong>raporu</strong>muzda belirtildiği gibi<br />

yaban hayatı Geliştirme Sahsının dışından daha uygun bir alandan geçirilmesi uygun olacaktır<br />

3

---

NOTLAR VE KAYNAKLAR

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

NOTLAR <strong>ve</strong> KAYNAKLAR<br />

� 2010-2011 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı. T.C. Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı<br />

Doğa Koruma <strong>ve</strong> Milli Parklar Genel Müdürlüğü.<br />

� Anonim, 1998, Türkiye’nin Çevre Konusunda Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler, T.C.<br />

Çevre Bakanlığı, Ankara, 554 s.<br />

� Anşin, R., 1988, Tohumlu Bitkiler, Karadeniz Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Orman Fakültesi<br />

Yayınları, No: 15, Trabzon.<br />

� Araştırma Dairesi Resmi Web Sitesi(www.deprem.gov.tr)<br />

� Atalay, İ., Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri, T.C. Orman Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.<br />

� Baran, İ., 2008, Türkiye Amfibi <strong>ve</strong> Sürüngenleri, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara<br />

� Baytop, T., 1994, Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK, Ankara.<br />

� Bilişim Toplumuna Giderken Elektromanyetik Kirlilik <strong>Etki</strong>leri Sempozyumu, 1999, Ankara<br />

� Birand, H., 1952, Türkiye Bitkileri, Ankara Üni<strong>ve</strong>rsitesi Fen Fakültesi Yayınları, Yayın No:<br />

85, Ankara, 330 s.<br />

� Çevre Bakanlığı Mevzuatı 1, T.C. Çevre Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon<br />

Kurulu Başkanlığı.<br />

� Çevre Bakanlığı Mevzuatı 2, T.C. Çevre Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon<br />

Kurulu Başkanlığı.<br />

� Çevre Bakanlığı Mevzuatı 3, T.C. Çevre Bakanlığı Araştırma Planlama Koordinasyon<br />

Kurulu Başkanlığı.<br />

� Çınar Mühendislik, 2009, Acarlat Gölü Longoz Ormanı Sulak Alan Yönetim Planı Projesi,<br />

T.C. Çevre <strong>ve</strong> Orman Bakanlığı Doğa Koruma <strong>ve</strong> Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ankara,<br />

392 s.<br />

� Davis, P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands Vol.1-9, Edinburgh, 1965-1985,<br />

� Davis, P.H., MILL, R.R., KIT., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, (Suppl.)<br />

Vol.10, Edinburgh, 1988.<br />

� Demirsoy, A., 1996, Amfibiler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara.<br />

� Demirsoy, A., 1996, Memeliler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara.<br />

� Demirsoy, A., 1996, Sürüngenler. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü,<br />

Ankara.<br />

� Demirsoy, A., 1997, Omurgalılar (Amniyota), Cilt III-Kısım II, Meteksan A.Ş., Ankara.<br />

� Demirsoy, A., 1998, Omurgalılar (Anamniyota), Cilt III-Kısım I, Meteksan A.Ş., Ankara.<br />

� Demirsoy, A., 1998, Omurgasızlar=İn<strong>ve</strong>rtebrata (Böcekler Dışında), Cilt II-Kısım I,<br />

Meteksan A.Ş., Ankara.<br />

� Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü,

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

� Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Web Sayfası (www.dsi.gov.tr)<br />

� DPT Tarafından Hazırlanan Beş Yıllık Kalkınma Planları<br />

� Ekim T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N., 2000, Türkiye Bitkileri<br />

Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Ankara.<br />

� Elekromanyetik Alan Değerlendirmeleri, Şubat 2008<br />

� Elektrik Alanları <strong>ve</strong> Manyetik Alanlar,Cilt II, TEAŞ Çevre Daire Başkanlığı, Nisan 2001<br />

� Elektrik Kuv<strong>ve</strong>tli Akım Tesisleri Yönetmeliği, 2000<br />

� Elektrik Mühendisliği 6.Ulusal Kongresi Bildirisi<br />

� Elektrik <strong>ve</strong> Manyetik Alana Maruz Kalma Sınır Değerleri Rehberi, IRPA / INIRC, 1990.<br />

� Emission Factors & AP42, Compilation of Air Pollutant Emission Factors, US EPA AP-42,<br />

January 1995<br />

� Erdem, O.,Kıraç, C., Özesmi, U., Kutlu, H., 1995, Türkiye’nin Kuş Cennetleri, T.C. Çevre<br />

Bakanlığı Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Ankara, 114 s.<br />

� Ertan, A., Kılıç, A., Kasparek, M., 1990, Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları, Doğal Hayatı<br />

Koruma Derneği <strong>ve</strong> International Council for Bird Preservation, İstanbul, 156 s.<br />

� http://animaldi<strong>ve</strong>rsity.ummz.umich.edu/site/index.html<br />

� http://botany.csdl.tamu.edu/FLORA/imaxxona.htm<br />

� http://species.wikimedia.org/wiki/Main_Page<br />

� http://www.avibirds.com<br />

� http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/canlilar/TR_tur_listesi<br />

� http://www.kazimcapaci.com/kusadlari.htm<br />

� http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=@<br />

� http://www.tramem.org/memeliler/?fsx=@<br />

� http://www.worldbirds.org/v3/turkey.php<br />

� http://www.zum.de/stueber/lindman/<br />

� http://zipcodezoo.com/<br />

� IUCN 2010, IUCN Red List of Threatened Species, Version 2010.4.<br />

� Karabolat, M., 2000, Türkiye’de Yaşayan Kuşlar, Milli Parklar <strong>ve</strong> Av Yaban Hayatı Genel<br />

Müdürlüğü Personeli Güçlendirme Vakfı, Ankara, 267 s.<br />

� Kiziroğlu, İ., 1993, The Birds of Türkiye (Species List İn Red Data Book), TTKD, Ankara.<br />

� Maden, Tetkik <strong>ve</strong> Arama Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi (www.mta.gov.tr).<br />

� Magnin, G., and Yarar, M., 1997, Important Bird Areas In Turkey, Doğal Hayatı Koruma<br />

Derneği, İstanbul, 314 p.<br />

� Mobile Sources Emisson Factors,EPA 1995<br />

� Artvin İli 2006 Yılı Çevre Durum Raporu, Artvin Valiliği İl Çevre Ve Orman Müdürlüğü

---

TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş. 380 kV BORÇKA-SINIR (GÜRCİSTAN) EİH<br />

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇED RAPORU<br />

� T.C.Bayındırlık <strong>ve</strong> İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Deprem<br />

� TEİAŞ Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan 2006-2015 10<br />

� TEİAŞ Genel Müdürlüğü Çevre, Emlak <strong>ve</strong> Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı Yayını-<br />

� Timur, E., Aksay, A., 2002, 1 / 100 000 Ölçekli Ereğli F24 <strong>ve</strong> F25 Paftaları, MTA, Ankara<br />

� Türkiye İstatistik Kurumu Resmi Web Sitesi,(www.tuik.gov.tr)<br />

� Türkiye’de Yaşayan Kuşlar, 2000, Milli Parklar <strong>ve</strong> Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü, No:<br />

001, Ankara.<br />

� Yaltırık, F., Efe, A., 1989, Otsu Bitkiler Sistematiği, İstanbul Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Fen Bilimleri<br />

Enstitüsü Yayınları, No:3, İstanbul.<br />

� Yıllık Üretim <strong>ve</strong> Kapasite Projeksiyonu

---

ÇED RAPORUNU<br />

HAZIRLAYANLARIN TANITIMI

---

TEİAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 154 kV BURSA SANAYİ-BURSA MERİNOS YERALTI KABLOSU<br />

PROJE TANITIM DOSYASI

---

YETERLİK BELGESİ TEBLİĞİ KAPSAMINDA ÇALIŞTIRILMASI TAAHHÜT EDİLEN<br />

PERSONEL TABLOSU<br />

Projenin Adı : 380 kV Borçka-Sınır (Gürcistan) Enerji İletim Hattı<br />

Proje Sahibi : TÜRKİYE ELEKTRİK İLETİM A.Ş GENEL MÜDÜRLÜĞÜ<br />

Projenin Mevkii : Artvin İli Merkez, Borçka, Ardanuç <strong>ve</strong> Şavşat İlçeleri ile Ardahan İli Posof<br />

İlçesi<br />

Yeterlik Belge No : 179<br />

Tebliğin İlgili Maddesi<br />

Kapsamında<br />

Çalıştırılacak Personel<br />

Çevre Mühendisi<br />

(Madde 5/1-a)<br />

Mühendislik <strong>ve</strong>ya<br />

mimarlık fakülteleri<br />

<strong>ve</strong>ya fakülte <strong>ve</strong>ya<br />

akademi <strong>ve</strong>ya dört yıllık<br />

yüksek okul <strong>ve</strong>ya fen<br />

<strong>ve</strong>ya edebiyat<br />

fakültelerinin<br />

........................................<br />

mezunu personel<br />

(Madde 5/1-b)<br />

Kapsam Belirleme <strong>ve</strong><br />

İnceleme Değerlendirme<br />

Komisyonunca <strong>ve</strong>ya<br />

PTD İnceleme<br />

değerlendirme sürecinde<br />

belirlenmiş meslek<br />

grubundaki personel<br />

Rapor Koordinatörü<br />

(Madde 5/1-c)<br />

(Madde 5/1-ç)<br />

kapsamındaki personel<br />

Adı Soyadı<br />

Mesleği<br />

-Sorumlu<br />

Olduğu Bölüm,<br />

Sayfa, bölüm,<br />

ekler vb.<br />

Le<strong>ve</strong>nt EROĞLU Çevre Mühendisi Tümü<br />

Gül MISIRLI Mimar Tümü<br />

Mustafa<br />

GÖKHARMAN<br />

Elektrik<br />

Mühendisi<br />

V.2.3<br />

Coşkun KOÇ Orman Mühendisi Tümü<br />

V.Serap BOYDAK Ziraat Müh. Bölüm III<br />

M.Uğur KAVLAK<br />

Şehir Bölge<br />

Plancı<br />

Bölüm II-III<br />

Mehmet KILIÇ Harita Mühendisi Ek-1,2,3,4,5<br />

Kubilay UYLU<br />

Harita Y.<br />

Mühendisi<br />

Ek-1,2,3,4,5<br />

Dilek KESKİN<br />

Ahmet ÇETİNEL<br />

Jeolji Mühendisi<br />

Çevre Bilimleri<br />

Yüksek Lisans<br />

Şehir Bölge<br />

Plancısı<br />

Tümü<br />

Bölüm II-III<br />

Yusuf SEÇER Jeoloji Y. Müh. Bölüm IV<br />

G.Burcu BARUT Ziraat Y. Müh. Bölüm III<br />

Hatice ÇALIŞKAN Çevre Müh.<br />

Bölüm II-III-<br />

IV<br />

Abdullah BİLAL Harita Müh. Ek-1,2,3,4,5<br />

Aişe Gül ARSLAN Harita Müh. Ek-1,2,3,4,5<br />

İmzası