A42 XXXVI.

Geleneksel Çubukçu Günleri Konuşması

Yaşlı ve Sosyal Hizmetler

Elderly and Social Services

fiadiye DÖNÜMCÜ
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yafll› Bak›m Hizmetleri Dairesi, Ankara

Özet Summary

Yafllanma; biyolojik bir süreç olup, bireysel farkl›l›klar da içerir. Toplum- Aging is a biological process that reveals differences amongst indivi-
da marjinalize edilen yafll›lar; negatif ayr›mc›l›¤a tabii tutulmaktad›r. duals. Elderly people are being marginalized and discriminated. In a
Toplumsal de¤iflme ve geliflme sürecinde yafll› nüfus giderek artmakta- developing and changing society, the number of elderly people is inc-
d›r. Yafll›l›k, bir sosyal sorundur. Yafll›lara koruyucu, önleyici ve destek- reasing exponentially. Being old has become a social problem. Provi-
leyici nitelikli sosyal hizmetler verilmelidir. Ülkemizde sosyal yoksunluk ding preventive, protective and supportive social services to the el-
ve/veya ekonomik yoksulluk içindeki yafll›lara yaflam standartlar›n› ko- derly people is essential. In Turkey, 'Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirge-
ruma ve yükseltme amaçl› hizmetleri düzenleme ve denetlemekle gö- me Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlü¤ü' is responsible for protecting
revli Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Mü- and raising the social standards of the elderly population, often soci-
dürlü¤ü, yafll›lara kurum bak›m› ve sosyal yard›m hizmetleri vermekte- ally deprived and under economic poverty, by providing foundation
dir. Ülkemizde mevcut ve yayg›n bak›m modeli huzurevi hizmeti olup, care and social aid services. The existing and widespread model for
201 huzurevinde 17.394 yafll›ya hizmet verilmektedir. Huzurevi yafll› için care service is retirement home services; the country has 201 of them
çevre denetimini göreli olarak yitirdi¤i yeni bir ortamd›r. Her 235 yafll›- in which 17.394 old people are being cared for. A retirement home
dan 234'ünün evde yaflam›n› sürdürdü¤ü ülkemizde bu yafll›lara yöne- constitutes a new environment in which old people have less control
lik hizmetler s›n›rl› ve yetersizdir. Kronik hastal›¤› olan yafll›lara yeterli on their surroundings. In our country, where 234 out of 235 old peop-
destek verilememektedir. Yafllanan bireylerin yaflam kalitesinin artt›r›l- le live at their homes, services oriented towards these people are limi-
mas›na yönelik al›nacak çok yönlü önlemlerle yafll› refah› sa¤lanabile- ted and insufficient. Old people having chronic diseases are not being
ce¤inden, bu ba¤lamda ilgili disiplinlerin etkin bir iflbirli¤i gelifltirmesi supported enough. Well-being and increased quality of life for the el-
gerekmektedir. Ülkemizde yafll›lara götürülen hizmetlerin organizasyo- derly people can be obtained by taking the appropriate measures; it is
nunda k›sa ve uzun süreli hedeflerin saptanarak yaflama geçirilmesi necessary that relevant institutions cooperate in this context. Deter-
gerekmektedir. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(Özel Ek A):A42-A46 mining short and long term targets and putting them in practice to or-
Anahtar Kelimeler: Yafll›l›k, Sosyal Hizmetler, SHÇEK ganize the care services for the old people in our country is now con-
sidered as critical Turk J Phys Med Rehab 2006;52(Suppl A):A42-A46
Key Words: Aging, Social Services, SHÇEK

Sosyal Hizmetler Üzerine selleflme sürecinde, iflsizlik ve yoksulluk

nedeniyle sosyal güvence kapsam›na girmeyen ve eflitsizlik-
Bir ülkede ekonomik ve toplumsal kalk›nman›n gerçekleflti- ler nedeniyle sosyal d›fllanm›fll›¤a maruz kalan her geçen gün
rilmesi ve kalk›nman›n sonuçlar›ndan herkesin eflitlik içinde ya- büyüyen bir kitlenin yaflam koflullar›n›n daha da güçleflmektedir.
rarlanmas› insan haklar›n›n bir gere¤idir. Bu eflitli¤in sa¤lana- Bu durum bizim gibi ülkelerde sosyal hizmetlerin öneminin art-
mamas› toplumsal düzeni sarsmaya yol açmaktad›r. Yaflam›m›- mas›na yol açmaktad›r.
z›n her alan›nda etkilerini giderek daha fazla gözledi¤imiz küre- Sosyal hizmet; insan haklar› ve sosyal adalet ilkelerini temel

Yaz›flflm
ma adresi: fiadiye Dönümcü, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yafll› Bak›m Hizmetleri Dairesi, Anafartalar Cad. No: 68 Ulus-Ankara
Tel: 0312-3102460/1373 Faks: 0312-3402460/1373 E-posta: dosadoster@gmail.com Kabul Tarihi: Ocak 2006
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(Özel Ek A):A42-A46 fiadiye Dönümcü
Turk J Phys Med Rehab 2006;52(Özel Ek A):A42-A46 Yafll› ve Sosyal Hizmetler
A43

alan sosyal de¤iflimi destekleyen, insanlar›n iyilik durumunun gibi alanlarda yeni düzenlemelerin yap›lmas›n› zorunlu k›lmak-
gelifltirilmesi için insan iliflkilerinde problem çözmeyi, güçlendir- tad›r. Sosyal güvenli¤i olan yafll›lar ve bakmakla yükümlü oldu-
meyi ve özgürlefltirmeyi amaçlayan ve bunun için insan davra- ¤u kifliler ayl›k gelir ve sa¤l›k yard›mlarla maddi risklere karfl›
n›fl›na ve sosyal sistemlere iliflkin teorilerden yararlanarak in- korunmakta ise de, bu bireylerin emeklilik döneminde gelirleri-
sanlar›n çevreleriyle etkileflim noktalar›na müdahale eden bir nin azalmas›, geçim koflullar›n›n zorlaflmas›, çabuk ve s›k hasta-
meslektir. Müdahale alanlar› da; kad›n, çocuk, yafll›, özürlü, mül- land›klar›ndan sa¤l›k diyet, ›s›nma vb. masraflar› artmas› yüzün-
teci, s›¤›nmac›, özel ihtiyaç gruplar› (HIV, madde ba¤›ml›lar›, efl- den ekonomik destek ihtiyac› artmaktad›r. Sosyal güvenlik kap-
cinseller vb.), evsizler, yoksullar vb.dir. sam› d›fl›nda kalan insanlar›n yafll›l›k günleri için bireysel sosyal
Dünyada ve ülkemizde insan haklar› alan›ndaki geliflmeler güvenlik önlemleri de ço¤u kez yetersiz kald›¤›ndan bu kiflilerin
çevresine uyum güçlükleri olan bireyin bu güçlükleri aflarak ki- durumu daha da zor olmaktad›r.
flili¤ini gelifltirebilmesine iliflkin engelleri kald›rma ve devletin Uluslararas› Belgeler ve Bölgesel Belgeler dayana¤›nda Bir-
yap›c› sorumlulu¤unu harekete geçirme aç›s›ndan sosyal hiz- leflmifl Milletler (2002, Madrid) Dünya Yafll›lar Asamblesi'nde
metlerin geliflmesini sa¤lam›flt›r. Kalk›nma, Sa¤l›k ve Refah›n Sa¤lanmas›, Olanaklar Sunan Des-
Ekonomik ve toplumsal yap›y› kamu araçlar› arac›l›¤›yla, ka- tekleyici Ortamlar›n Sa¤lanmas›'na iliflkin hak ve ilkelerinin yer
mu mekanizmalar› üzerinden do¤rudan yönlendiren “sosyal ald›¤› Uluslararas› Eylem Plan› (Yafll›l›k ‹lkeleri) saptanm›flt›r. Bu
devlet” olgusunu uzun y›llar temel alan, flimdilerde sosyal alan- ilkeler do¤rultusunda Devlet Planlama Teflkilat› (DPT)-Sosyal
da da -ve elbette sosyal hizmetlerde de- özellefltirme yoluna gi- Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) koordinatörlü-
dilen ülkemizde, örgütlü sosyal hizmetler yo¤unluklu olarak ka- ¤ünde sektörler aras› iflbirli¤i ile ülkemiz “Yafllanma Ulusal Ey-
mu taraf›ndan verilmekte, gönüllü kurulufllar da önemli bir kat- lem Plan›”n›n haz›rlanmas› çal›flmalar› sürdürülmektedir.
k›da bulunmaktad›r.
Temel insan haklar› aç›s›ndan yoksulluk, cinsiyet ayr›mc›l›¤›, Yaflflll›lara Yönelik Sosyal Hizmetler Üzerine
›rkç›l›k, din, çevre ve kalk›nma vb. gibi genel temalardan etkile-
nerek toplumsal yaflam›n tehdidi alt›nda incinebilen/savunma- 82' Anayasas› sosyal güvenlik kavram ve kapsam› içinde,
s›z kalan gruplar içinde yer alan yafll› ve özürlülerin önündeki nesnel sosyal yard›mlara (parasal yard›m, sosyal bak›m, yetifltir-
engellerin ve karfl›laflt›klar› sorunlar›n neden ve belirtilerini, hiz- me ve rehabilitasyon) yer vermifl ve uygulamada da çeflitli gö-
met sunumundaki eksikliklerin etkilerini azaltabilmek için koru- nüllü ve kamu kurulufllar› taraf›ndan da¤›n›k ve programs›z ola-
yucu, önleyici ve destekleyici nitelikli sosyal hizmetlere a¤›rl›k rak yürütülen sosyal hizmetlerin bir flemsiye alt›na al›narak yü-
verilmesi zorunluluktur. rütülmesi için gerekli hukuki düzeni -2828 say›l› SHÇEK Kanu-
nu- kurarak; s›f›r yafl›ndan bafllayarak, bir ömür boyunca uzanan
Yaflflll›l›k Üzerine süreçte, bir aile; anne-baba, çocuklar›, yafll›lar› için 'ne yap›yor-
sa, onu yapma' çaba ve sorumlulu¤unu SHÇEK Genel Müdürlü-
Yafllanma; biyolojik bir süreç ise de kat›l›m, yaflam biçimi, ya- ¤ü'ne vermifltir. SHÇEK, her tür tehlike ve riske aç›k olan kad›n,
p›lan ifl, beslenme al›flkanl›klar›, kronik hastal›klar ve bireyin ki- aile, çocuk, genç, özürlü ve yafll›lara; kurum bak›m›, koruyucu ai-
flilik yap›s›, toplumun ve çevresinin bireyi, bireyin de kendini al- le, evlat edinme ve sosyal yard›m hizmetleri vermektedir.
g›lay›fl›, vb. gibi etmenler nedeniyle bireysel farkl›l›klar da içerir. Ülkemizde sosyal yoksunluk ve/veya ekonomik yoksulluk
Yafll›lar›n toplum içindeki statüleri, toplumun uygarl›k düze- içinde bulunan yafll›lar›n yaflam standartlar›n› koruma ve yük-
yinden çok geleneklerine ve kültürüne göre de¤iflmekte, yafll›la- seltme amaçl› tüm hizmetleri planlamak, düzenlemek, izlemek,
ra iliflkin hizmetler de dinsel ve kültürel düflünce hareketleriyle koordine etmek ve denetlemekle görevli SHÇEK, bu hizmetleri;
toplumdaki refah düzeyine koflut geliflmektedir. Toplumsal de- 3 yönetmelik çerçevesinde yürütmektedir.
¤iflme ve geliflme sürecinde; genifl ailenin çekirdek aileye dö- 1-Özel Huzurevleri: Özel Huzurevleri ve Yafll› Bak›mevleri Yö-
nüflmesi, kad›n›n çal›flma yaflam›na kat›lmas›, gelenek, kültür ve netmeli¤i (3 Eylül 1997) ile; gerçek kifliler ve özel hukuk tüzel ki-
de¤erlerin de¤iflmesi, art›k 'ata' ve 'otorite' ol(a)mayan yafll›n›n flilerine ait huzurevi ve bak›mevlerinin aç›l›fl, hizmet, personel
aile içerisinde yük/sorun olmaya bafllamas›, sa¤l›k alan›ndaki bi- ve iflleyifl koflullar› ile ücret, denetim, devir ve kapat›lma ifllem
limsel ve teknolojik geliflmeler, e¤itim düzeyinin yükselmesi, ve esaslar› saptanm›flt›r. Bu huzurevlerine kabul edilecek yafll›-
sosyal güvenli¤i olan ve yararlanan kifli say›s›n›n artmas› ve or- larda 55+ yafl olma flart› aran›r. Ancak ilgili Yönetmelik hüküm-
talama insan ömrünün uzamas› vb. nedeniyle yafll› nüfusu artt›- lerinin uygulanmas›nda belli bir standard› yakalamak aç›s›ndan
¤›ndan yafll›l›k çok yönlü bir sosyal sorun olarak karfl›m›za ç›k- güçlükler yaflanmaktad›r. Gerçek kifliler ve özel hukuk tüzel kifli-
maktad›r. lerce aç›lan kurulufl say›s› 108 (30'u dernek ve vak›flara, 7'si
Toplumda marjinalize edilen yafll›lar; özgüvenlerinin azl›¤›, az›nl›klara, 71'i gerçek kiflilere ait) olup, toplam kapasitesi
göreli yoksulluklar›, kurum bak›m› hizmetini ikincil görmeleri, 5614'dür.
kuflaklar aras› gerilim, ba¤›ml› yaflama tabii olmalar› gelir yeter- 2-Kamu Kurum Kurulufllar›na Ba¤l› Huzurevleri Kamu Ku-
sizli¤i, potansiyellerinin tan›nmamas› ve kullan›lmamas›, yafla rum ve Kurulufllar› Bünyesinde Aç›lacak Huzurevlerinin Kurulufl
göre damgalanarak kategorize edilmeleri, mikro düzeyden mak- ve ‹flleyifl Esaslar› Hakk›nda Yönetmelik (05/04/1987) ile ilgili
ro düzeye yafll›l›¤a haz›rlanmamalar› vb. nedeniyle negatif ay- huzurevlerinin aç›l›fl, çal›flma, fiziki flartlar, personel flartlar›, tef-
r›mc›l›¤a tabii tutulmaktad›r. 2020 y›l›nda A.B. Ülkelerinde 65 tifl ve denetim ifllem ve esaslar› belirlenmifltir. Kamu kurum ve
(+) yafl nüfusun toplam nüfusa oran›n›n %21 olaca¤›, ülkemizde kurulufllar›na ait huzurevi say›s› 28 (20'si belediyelere, 7'si
de son verilere göre 60 (+) yafl nüfusun toplam nüfusa oran›n›n Emekli Sand›¤› gibi kurumlara ba¤l›) olup, kapasitesi 4615'dir.
(%8=yaklafl›k 6 milyon) ayn› y›lda iki kat›na ulaflaca¤› beklen- 3-SHÇEK Huzurevleri ‹le Huzurevi Yafll› Bak›m ve Rehabili-
mektedir. Bu demografik durum; yafll›l›k alan› dahil de¤il, çal›fl- tasyon Merkezleri (HYBRM) hizmetin tür ve niteli¤ine iliflkin
ma, ekonomi, e¤itim, konut, sosyal hizmet ve sosyal güvenlik vb. esaslar›n›n (kurulufl ve personelin görev yetki ve sorumlulukla-
 fiadiye Dönümcü Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(Özel Ek A):A42-A46
A44 Yafll› ve Sosyal Hizmetler Turk J Phys Med Rehab 2006;52(Özel Ek A):A42-A46

r›, kurullar, komisyonlar, servisler, kurulufl bölümleri, kurulufllara • Kendi evinde ba¤›ms›z olarak yaflayabilecek koflullarda
baflvuru flekli kabul, ayr›l›fl, izin-ücret, yard›mlar, hizmetler, di- olup, tedavi (t›bbi tedavi, tansiyon ölçümü, insülin yap›lmas› vb),
siplin, mesleki çal›flma, geçici ve gündüzlü bak›m, yafll›n›n uy- bak›m (bedensel), refakat (sorunlu anlar›nda yanlar›na yard›m-
mas› gereken kurallar, giderler, ücretsiz yafll›lara yap›lacak giyim c›, hastaneye gidifl gelifl vb), ve terapi imkan› bulamayan,
yard›m› ve besin istihkaklar› ve tabelalar› vb.) belirlendi¤i H- • Ekonomik yetersizlikleri nedeniyle evi ve kendisini geçin-
HYBRM Yönetmeli¤i'nde (21/02/2001) direcek kadar geliri bulunmayan,
• Yafll›; 60 yafl üzerindeki, sosyal ve/veya ekonomik yönden • Ev ifllerini yapabilecek fiziksel güçlerini kaybetmeleri ne-
yoksunluk içinde olup, korunmaya, bak›ma ve yard›ma muhtaç deniyle deste¤e ihtiyaç duyan yafll›lar huzurevini tercih etmek-
olan kifli, tedirler.
• Huzurevi; 60 yafl üzerindeki yafll› kiflileri huzurlu bir or- Dünyadaki genel uygulamada k›smi/tam olarak sürekli bak›-
tamda korumak, bakmak, sosyal ve psikolojik gereksinimlerini ma gereksinim duyan, tüm olanaklar› tüketmifl, kendi bafl›na ba-
karfl›lamak amac›yla kurulan yat›l› sosyal hizmet kuruluflu, ¤›ms›z olarak yaflam›n› sürdüremeyen, sosyal ve psikolojik aç›-
• Yafll› bak›m ve rehabilitasyon merkezi; yafll› kiflilerin ya- dan yaln›zl›k ve güvenlik gereksinimi duyan yafll›lara huzurevle-
flamlar›n› sa¤l›k, huzur ve güven içinde sürdürmesi, kendi kendi- rinde, a¤›r somatik ve psiflik sorunlar› olan (yata¤a ba¤›ml›-de-
lerini idare edebilecek flekilde rehabilitasyonlar›n›n sa¤land›¤›, mans, Parkinson vb.) yafll›lara da t›bbi refakat ve terapi imkan-
tedavisi mümkün olmayanlar›n ise sürekli olarak özel bak›m al- lar› bulunan sa¤l›k kuruluflu niteli¤indeki bak›mevlerinde hizmet
t›na al›nd›¤› yat›l› sosyal hizmet kuruluflu, verilmektedir.
• Rehabilitasyon; do¤ufltan veya sonradan herhangi bir Ülkemizde bu nitelikteki hasta yafll›lara huzurevi bünyesin-
hastal›k ya da kaza sonucu kal›c› veya geçici olarak bedensel ve deki özel bak›m bölümlerinde/YBRM'lerinde bu hizmet veril-
zihinsel yeteneklerini de¤iflik derecelerde yitiren yafll›lar›n limit- mektedir. Bu tür yafll›lar için sa¤l›k kurulufllar› içinde/yak›n›nda-
lenmifl fonksiyon kapasitesinin belirlenerek tedavi edilmesi ge- ki bak›mevlerinde hizmet verilmesinin daha uygun oldu¤u düflü-
riye kalan güç ve yeteneklerini gelifltirerek fiziksel, psikolojik, nülmektedir. Ülkemizde sa¤l›k kurulufllar› içinde oluflturulan ve
sosyal ve ekonomik yönden var olan kapasitelerinin desteklen- say›s› çok az olan geriatri birimlerinde salt kontrol ve tedavi hiz-
mesi ve günlük yaflamda ba¤›ms›z duruma gelmesine yönelik meti verilebilmektedir. Geleneksel aile içinde sayg›n bir yeri,
çal›flma ve yard›mlar›n›n tümü, otoritesi olan yafll›n›n; aile d›fl›nda bir bak›m biçimi olan huzure-
• Özel bak›m; ruh sa¤l›¤› yerinde olup, bulafl›c› hastal›¤› ol- vine yerlefltirilmesi -özellikle- yafll› aç›s›ndan kolayca kabul edi-
mayan, yata¤a ba¤›ml› ya da fiziksel ve zihinsel gerilemeleri ne- lememektedir. Toplumdaki statüsünü yitirmek ve evinde al›flt›¤›
deniyle özel ilgi, destek ve koruma gerektiren yafll›lara verilen yaflamdan vazgeçmek yafll› için zordur. Yafll› için evi; bildi¤i, ha-
hizmet olarak tan›mlanmaktad›r. kim oldu¤u, kendini güvende ve özgür hissetti¤i, an›lar›yla bera-
Halen 4809'u huzurevi, 2356's› özel bak›m olmak üzere top- ber oldu¤u bir ortam iken huzurevi ise; çevre denetimini göreli
lam 7165 kapasiteli 66 kuruluflta bak›lan yafll›lar; bar›nma, sa¤- olarak yitirdi¤i, ilk kez karfl›laflt›¤› farkl› kültürlerden gelmifl in-
l›k, psiko-sosyal destek, beslenme, temizlik, bofl zamanlar›n› de- sanlarla birlikte yaflamak zorunda oldu¤u yeni bir ortamd›r. Hu-
¤erlendirme, sosyal faaliyetler ve di¤er sosyal hizmet olanakla- zurevi ortam›nda yafll›n›n ortak kullan›m alanlar›n› di¤er yafll›-
r›ndan yararlanmaktad›r. Huzurevi ücretleri Genel Müdürlükçe larla paylaflmas› bir çok soruna yol açmaktad›r. Statü kayb›na
belirlenmektedir. Sosyal güvenli¤i olan yafll›lar ücretli, olmayan- u¤rad›¤›n› düflünen yafll›; kurulufla kabul sonras› de¤iflik savun-
lara ise ücretsiz hizmet verilmektedir. 65(+) yafltaki yafll›lar ma mekanizmalar› gelifltirerek farkl› davran›fllar gelifltirmekte-
2022 say›l› Kanun'dan yararlanarak yafll›l›k ayl›¤› almakta, 60- dir.
65 yafltaki ücretsiz yafll›lara da kurum taraf›ndan ayl›kla eflde-
¤erde harçl›k verilmektedir. Evde Bak›m Hizmetleri Üzerine
Bak›m hizmeti verilen yafll›lar›n genel özelliklerine bakt›¤›-
m›zda; Ülkemizde toplam 201 yafll› kuruluflunda 17.394 yafll›ya ku-
• Her 10 yafll›dan 1'inin 60-69, 4'ünün 70-79, 4'ünün 80-89, rum bak›m› olana¤› bulunmaktad›r. Bu veri 60 (+) yafltaki her
1'inin 90 (+) yafl diliminde, 235 yafll›dan 1'inin kurumda, 234'ünün evde yaflam›n› sürdürdü-
• Her 5 yafll›dan 3'ünün ücretli, 2'sinin ücretsiz, her 5 ücret- ¤ü anlam›na gelmektedir. Ülkemizde evlerindeki yafll›lara yöne-
siz yafll›dan 2'sinin kad›n, 3'ünün erkek, lik hizmetler son derece s›n›rl› ve yetersizdir.
• Her 5 yafll›dan 1'inin bekar, 1'inin evli, 3'ünün dul, Kiflileri kendi ortam›nda ve aile çevresinde yaflamlar›n› sür-
• Her 10 yasl›dan 2'sinin okur-yazar olmad›¤›, 1'inin okur ya- dürmeleri amac›yla çocuk, genç, yafll› ve özürlülere Sosyal Yar-
zar, 3'ünün ilkokul, 2'sinin orta, 1,5'unun lise, 0,5'inin yüksekokul d›mlaflma ve Dayan›flma Teflvik Fonu (il ve ilçelerde bulunan
mezunu, Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flma Vak›flar› arac›l›¤›yla) muhtaç
• Ücretli her 10 yafll›dan 4'ünün Emekli Sand›¤›, 5'ini SSK, durumda bulunan vatandafllara ayni ve nakdi yard›m hizmeti
%1'nin Ba¤-Kur emeklisi, vermektedir. Yeflil Kart uygulamas› ve 2022 say›l› yasa uyar›nca
• Özel bak›m hizmeti alan 10 yafll›dan 6's›n›n 60-74, 4'ünün verilen yafll›l›k/özürlü ayl›¤› hizmetlerinin de nitel ve nicel ola-
74+ yafl diliminde oldu¤u, (Huzurevi yafll›lar›n›n yaflam süreleri rak yetersiz kald›¤› bilinmektedir.
ülke ortalamas›n›n üstünde oldu¤u) görülmektedir. SHÇEK; evlerinde yaflam›n› sürdüren sa¤l›kl› yafll›lar›n sos-
yal ve psikolojik ihtiyaçlar›n› gidermek, çeflitli aktivelere kat›l›-
Kurum Bak›m› Üzerine m›n› sa¤lamak amac› ile açt›¤› Yafll› Dayan›flma Merkezleri'nde
üye yafll›lar için sohbet ve e¤lence amaçl› toplant›lar düzenlen-
Ülkemizde semt yafll›lar›na yönelik bak›m yada aileye yöne- mekte, psikolojik dan›flmanl›k ve çeflitli konularda rehberlik ve-
lik bak›m olanaklar› bulunmad›¤›ndan mevcut ve yayg›n bak›m rilmekte, refakatçi temin edilmekte, el becerilerine yönelik akti-
modeli huzurevi hizmeti olarak biçimlendi¤inden; viteler, küçük sa¤l›k destekleri verilmektedir. Merkezde yafll› ki-
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(Özel Ek A):A42-A46 fiadiye Dönümcü
Turk J Phys Med Rehab 2006;52(Özel Ek A):A42-A46 Yafll› ve Sosyal Hizmetler
A45

flilerin bir arada ortak ilgilerini, sorunlar›n› paylaflabilmeleri, so- l›lar›na bakmalar›n›n organizasyonunun yap›lmas› kronik hasta-
runlar›na birlikte çözüm yollar› aramalar›, zamanlar›n› aktif fle- lar›n, ülkemizde yetersiz denebilecek sosyal rehabilitasyonuna
kilde geçirebilmeleri, yaln›zl›k duygusundan kurtulmalar› için önemli katk› verecektir.
destek hizmeti sunulmaktad›r. Ankara, ‹zmir, Çanakkale ve De-
nizli'deki bu merkezlerin say›s› 5 olup, 1439 yafll›ya hizmet veril- Yaflflll›l›k Sorunlar› Üzerine
mektedir. Ayr›ca Alzheimer hastas› yafll›lar›n gündüzlü bak›mla-
r›n› sa¤lamak, ailesine destek vermek amac›yla Ankara Ümitköy Ülkemizde yafll›lara götürülen hizmetlerin organizasyonun-
Huzurevi Bat›kent Gündüzlü Bak›m Merkezi hizmet vermektedir. da;
Kurum; yafll›lara gündüzlü bak›m ve evde bak›m hizmeti veril- • Kiflilerin ihtiyaç ve isteklerini karfl›layacak nitelikte hizme-
mesi içerikli çal›flmalar›n› sürdürmektedir. Kurum; yafll› refah› tin sa¤lanmas›,
aç›s›ndan evde yaflam›n› sürdüren yafll› bireylerin sorunlar›n›n • Nitelikli eleman say›s›n›n art›r›lmas› ve bunu yaparken
çözümüne ve bu kesime götürülecek hizmetlerin de çeflitlendi- multidisipliner yaklafl›m›n göz önünde bulundurulmas›,
rilmesi gereklili¤inden hareketle Yafll› Dayan›flma Merkezleri • Çevre düzenlemelerinin uygulanmas›,
hizmet alan›n›n; (yafll›n›n günlük bak›m, beslenme, sa¤l›k gerek- • Yap›lan de¤erlendirmeler sonucunda yafll›da belirlenen
sinimlerinin karfl›land›¤›, sosyal ve kültürel faaliyetlerin çeflit- duruma yönelik gerekli tedavi yaklafl›mlar›n›n uygulanmas›,
lendirildi¤i, di¤er ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› ve sorunlar›n›n çö- • Fiziksel ve mental sa¤l›¤›n daha fazla bozulmas›n›n önlen-
zümünün sa¤lanmas› yönünde) geniflletilmesine iliflkin çal›flma- mesi ve koruyucu yaklafl›mlarda bulunulmas›,
lar›n› sürdürmekte ise de, ülkemizde özel bak›ma gereksinim du- • Yafll›ya ve ailesine gereken e¤itimin verilmesi gibi k›sa sü-
yan yafll› bireylerin evde bak›m›n›n uzun y›llar sorun olmaya de- reli hedeflerin,
vam edecek gibi görünmektedir. Yafll›lara yönelik yeni/alternatif • Yaflam kalitesinin art›r›lmas›,
hizmet modellerinin (Sokakta Yaflayan Yetiflkin ve Yafll›lara Yar- • Sa¤l›kl› yaflam süresinin uzat›lmas› gibi uzun süreli hedef-
d›m Evi, Yafll› Apartmanlar›, Evde Yafll›ya Yard›m Birimleri, Kü- lerin saptanmas› ve bu ba¤lamda;
çük Evler, Gündüzlü Yafll› Bak›mevi vb.) yaflama geçirilmesi ve • Yafll›lar için koruyucu sa¤l›k hizmeti amaçl› tarama prog-
yayg›nlaflmas›nda yarar görülmektedir. ramlar›n›n haz›rlanarak yaflama geçirilmesi, hastal›¤a ve ölüm-
lere zemin haz›rlayan çevresel ve sosyo-ekonomik faktörlerin
Kronik Hastal›¤› Olan Yaflflll›lar Üzerine belirlenerek mücadele edilmesi, yafllanan bireye sa¤l›kl› yaflam
ve kiflisel bak›m konular›nda dan›flmanl›k yap›lmas›, aktif ve sa¤-
Devaml›l›k gösteren, daimi sakatl›k b›rakan, fonksiyon kayb›- l›kl› yaflam tarz›n›n benimsetilmesi ve sürdürülmesine iliflkin
na yol açan kanser, AIDS, kalp ve böbrek yetmezli¤i ve nörolojik programlar gelifltirilmesi, yafll›lar›n temel sa¤l›k, bak›m ve reha-
ve psikiyatrik rahats›zl›klar gibi kronik hastal›¤› olan birey say›- bilitasyon hizmetlerine adil olarak ulafl›mlar›n›n sa¤lanmas›,
s› (Dünya Sa¤l›k Örgütü'nce 75(+) yafltaki bireylerde birey bafl›- yafll›lar›n kendi kendilerine yeterli olabilmelerinin özendirilmesi,
na 10 hastal›k düfltü¤ü aç›klanm›flt›r) giderek artmaktad›r. Has- kronik hastal›¤› olan yafll›lar›n evde bak›m›n›n sa¤lanmas›, bafl-
tanede yatan/hastaneden ç›k›fl aflamas›ndaki kronik hastay›; üc- ta sosyal güvencesizler olmak üzere tüm yafll›lara yönelik bak›m
ret ödeyememe, hastal›¤a uyum sürecinde duygusal travmalar, sigortas› uygulamas›na geçilmesi, aile bireylerinin bak›m yükü-
t›bbi bak›ma direnç, hastane sonras› yaflama iliflkin kayg›lar, ai- nü hafifletici önlemler al›nmas›, yafll› hastalara hizmet veren
le içinde bak›m (ailenin hastay› reddetmesi) vb. sorunlar bekle- sa¤l›k merkez/birimlerinin kurulmas›, mevcut kapasitenin ve ge-
mektedir. Fiziksel ifllev kay›plar› nedeniyle baflkalar›na ba¤›ml› riatrist say›s›n›n art›r›lmas›, “Yeflil Kart” iflleyifline iliflkin sorun-
hale gelen kronik hasta olan yafll›n›n; aile içinde statü ve rol kay- lar›n çözümlenmesi, 2022 say›l› yasa uyar›nca ödenen yafll› ay-
b›, çal›flma yaflam›na geri dönememe, kontrollere gitme güçlük- l›k miktar›n›n asgari ücret düzeyine çekilmesi, yafll›lar›n temel
leri, ekonomik nedenlerle ilaç vb. gereksinimlerini sa¤layama- sa¤l›k ve bak›m hizmetlerinden yararlanmas› esnas›nda mali, fi-
ma vb. gibi çok boyutlu ve karmafl›k sorunlarla karfl›laflmas› ziksel, psikolojik, etik, ayr›mc› (hizmet sunumuna iliflkin yafl ve
hastan›n, t›bbi tedaviden etkin yararlanmas›n› engellemektedir. yafla ba¤l› yeti yetersizlikleri nedeniyle) ve yasal engellerle kar-
Sa¤l›k hizmetlerinde temel sa¤l›k hizmetleri ve tedavi edici fl›laflmalar›n›n önlenmesi,
hizmetler birincildir ancak, hasta bireylerin topluma yeniden ka- • Yafll›lar›n benimsedikleri sosyal çevrede ba¤›ms›z yada ai-
zand›r›labilmeleri için rehabilite edici hizmetlere ve sosyal hiz- le ortam›nda yaflamlar›n› sürdürebilmeleri, konut içi ve d›fl›nda
metlere de gereksinimi bulunmaktad›r. Kronik hastalar için sos- fiziki yönden güvenli bir ortamda yaflayabilmeleri için ilgili dü-
yal destek önemlidir ve desteklenen hastan›n stresi azal›r, ruh- zenlemelerin yap›lmas›, sosyal yaflama kat›l›mlar›n›n sa¤lanma-
sal ve fiziksel sapmalar› daha çabuk giderilir. s›, gereksinimi olanlara özel bak›m deste¤i verilmesi, kendilerini
Aile üyeleri, arkadafllar› ve meslek elemanlar›nca verilen bu çeflitli alanlarda gelifltirme, e¤itim alma / verme, üretkenlikleri-
destek, araçsal yard›m ve duygusal yard›m ile s›n›rl› olsa da; ni sürdürebilmelerine ortam sa¤lanmas›, kuflaklar aras› iletiflimi
hastan›n sa¤l›¤›n› etkileyen ruhsal ve sosyal sorunlar›n fark›na artt›r›c› projelerin yaflama geçirilmesi, her alanda ve düzeyde
var›lmas›, hastaya ve ailesine kendi kendine yard›m sürecini ko- (merkezi-yerel) demokratik haklar›n› kullanabilmeleri için plan-
laylaflt›rma, toplum kaynaklar›n› hareketle geçirme, hasta ve ai- lama ve karar alma sürecinde yafll› amaçl› STK'lara aktif kat›l›m-
lesinin tedavi ekibiyle iflbirli¤ini sa¤lama, toplumsal önyarg›lar› lar›n›n sa¤lanmas›, yafll›lar›n demokratik kat›l›mc›l›¤›n› yerel
giderme ve çekingen tutumlar› engelleme hasta aç›s›ndan bazda desteklenmesi için “Yafll› Dayan›flma Meclisleri”nin olufl-
önem tafl›r. turulmas›,
Toplum içerisinde bak›m; ancak hastay› ve ailesini destekle- • fiehir planlamalar›nda yafll›lara uygun mekan ve alt yap›
yici nitelikteki ara kurumlar (grup evleri, gece hastanesi, gündüz düzenlemelerine yer verilerek ulafl›labilirli¤in kolaylaflt›r›lmas›,
evleri, toplum ruh sa¤l›¤› merkezleri ve korumal› iflyerleri vb.) sosyal ve kültürel tesislerin oluflturulmas›, toplu ulafl›m araçlar›-
aç›lmas› ve kalifiye hasta/özürlü bak›c›lar› yetifltirilerek ev yafl- n›n amaca uygun hale getirilmesi,
 fiadiye Dönümcü Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52(Özel Ek A):A42-A46
A46 Yafll›l›k ve Sosyal Hizmetler Turk J Phys Med Rehab 2006;52(Özel Ek A):A42-A46

• Türkiye'de yafll› nüfusun ve korunmaya muhtaç yafll›lar›n Kaynaklar

belirlenmesine yönelik araflt›rmalar yap›larak profil/beklenti-
ler/hizmet gereksinimlerinin saptanmas›, uygun k›sa ve orta va- 1. ‹nsan haklar› ve Sosyal Hizmet. Ankara: Evin Yay›nc›l›k, 2002, Sos-
deli çözüm odakl› sosyal politika ve hizmetlerin gelifltirilmesi, yal Hizmet Uzmanlar› Derne¤i Yay›n No: 4.
emeklili¤e haz›rl›k amaçl› programlar gelifltirilmesi, mevcut ku- 2. Birinci Sosyal Hizmetler fiuras›. “Yoksulluk Ve Risk Gruplar›na Yö-
rum bak›m› hizmet kalitesinin yükseltilmesi, yeni hizmet model- nelik Sosyal Hizmetler Komisyonu” Yafll›lara Yönelik Hizmetler Alt
lerinin sektörler aras› iflbirli¤i ile yaflama geçirilmesi, Komisyon Raporu, 2004.
• Resmi/gönüllü evde yafll› bak›m hizmeti vereceklerin e¤i- 3. Birinci Sosyal Hizmetler fiuras› Ön Komisyon Raporlar› ve Bireysel
tim standartlar›n›n belirlenmesi, e¤itilmeleri ve istihdamlar›na Çal›flmalar›, Ço¤alt›m, SHÇEK Genel Müdürlü¤ü, Ankara Nisan,
iliflkin düzenlemelerin yap›lmas› gerekmektedir. 2004.
4. SHÇEK Mevzuat›.
Sonuç 5. SHÇEK Yafll› Bak›m Hizmetleri Daire Baflkanl›¤› veri ve kay›tlar›.
6. Yafll›l›k El Kitab›; SHÇEK Yay›nlar› no 30, Ankara, 1996.
Giderek yafllanan dünyam›zda yafllanan bireylerin yaflam ka- 7. De¤iflen Türkiye'de ‹nsan Haklar› Aç›s›ndan Sosyal Hizmetler. An-
litesinin artt›r›lmas›na yönelik al›nacak çok yönlü önlemlerle kara: Evin Yay›nc›l›k 2002, Sosyal Hizmet Uzmanlar› Derne¤i Yay›n
yafll› refah› sa¤lanabilece¤inden, bu ba¤lamda ilgili disiplinlerin No:6.
etkin bir iflbirli¤i gelifltirmesi gerekmektedir. 8. 2000 Genel Nüfus Say›m›, D‹E Yay›n›, Ankara, Mart, 2003.