Ukrayna'nın Kiev eyaletinde yer alan Çernobil şehrinde geçen hafta başlayan orman yangınları henüz söndürülememişken, yangının 1986'da nükleer facianın yaşandığı bölgeye doğru ilerlediği ve yangının kontrol altına alınamaması durumunda radyasyon riskini artırabileceği belirtildi. Haber ajansı Reuters'ın kaydettiği görüntülerinde, alevlerin nükleer facianın yaşandığı alana 1 km kadar yaklaştığı görüldü. Yangın dolayısıyla Çernobil'de radyasyon yayılması tehlikesinin baş gösterdiği şu günlerde 1986'da yaşanan Çernobil nükleer santrali faciası akıllara geldi. Peki, Çernobil nükleer santrali neden patladı? Çernobil nedir? İşte Çernobil faciasına dair detaylar...
Ölümcül corona virüs (koronavirüs) salgın hastalığının dünyayı tehdit ettiği şu günlerde Ukrayna'da başlayan orman yangını, tüm Avrupa'yı korkuttu. Kiev eyaletinin Çernobil kentinde 1 hafta önce başlayan orman yangını, 34 yıl öncre nükleer facianın yaşandığı eski santrale doğru ilerliyor. Uzmanlar, alevlerin Çernobil santarline ulaşması durumunda radyasyon yayılması tehlikesine dikkat çekti. Yaşanan korkutucu olay sonrası vatandaşlar, Çernobil ile ilgili araştırma yapmaya başladı. Peki, "Çernobil faciası nedir?", "Çernobil nükleer santrali neden patladı?", Çernobil nerede?" Detayları KARAR.com okurları için derledik...
ÇERNOBİL'DE YENİDEN RADYASYON RİSKİ
Çevre örgütü Greenpeace, Ukrayna'da geçtiğimiz hafta çıkan orman yangınının Çernobil nükleer faciasının yaşandığı bölgeye 1 kilometre kadar yaklaştığını belirterek durumun radyasyon riskini artırabileceği uyarısında bulundu.
Ukrayna Devlet Acil Durum Servisi, yangının kontrol altında olduğunu ancak bazı noktalarda alevlerin devam ettiğini açıkladı. Reuters haber ajansının görüntülerinde nükleer facianın yaşandığı alanın çevresindeki 30 kilometrelik güvenlik bölgesinin yangınlar nedeniyle karardığı dikkat çekti.
Uydu görüntülerine göre ilk yangının 34 bin hektarlık alana yayıldığını açıklayan Greenpeace, 12 bin hektarlık alanı etkisi altına alan ikinci yangının ise Çernobil faciasının yaşandığı bölgeye bir km kadar yaklaştığını açıkladı.
Ukrayna Devlet Acil Durum Servisi, Kiev ve Kiev bölgesinde radyasyon oranının normal sınırlar içerisinde olduğunu açıkladı. Greenpeace ise uydu görüntülerinin, sahadaki durumun resmi açıklamalardan daha vahim olduğunu gösterdiğini belirtiyor.
ÇERNOBİL FACİASI NE ZAMAN OLDU?
Ukrayna'nın başkenti Kiev'e 110 kilometre uzaklıkta bulunan Çernobil Nükleer Santrali'nde 26 Nisan 1986'da patlama meydana gelmiş ve dünyanın en büyük nükleer faciasına sahne olmuştu.
Patlamadan çıkan zehirli bulut, başta Ukrayna ve Belarus olmak üzere Rusya ve Avrupa'nın bir kısmını etkilemiş, zehirli bulutlar, ABD, Kanada ve hatta Japonya'ya bile ulaşmıştı.
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, felaketin gerçekleştiği 30 kilometrelik bölgede çalışan ve yaşayan 600 bin kişi yüksek dozda radyasyona maruz kalmış, Ukrayna'ya komşu ülkeler başta olmak üzere dünyada milyonlarca insan faciadan olumsuz etkilenmişti.
ÇERNOBİL NEDİR?
Çernobil nükleer santrali, şu an Ukrayna sınırları içerisinde yer alan, 1986 yılında reaktörlerde yaşanan patlama esnasında ise Sovyetler Birliği sınırları içerisinde yer alan enerji santralidir. Düşük güç ile maksimum enerji elde edilebilmesinin amaçlanması dolayısıyla meydana gelen Çernobil nükleer santrali patlaması, tüm dünya tarafından facia olarak nitelendirilmişti. Yayılan radyasyon dolayısıyla çevredeki pek çok merkez boşaltılmış, radyasyonun etkisi bulutlar aracılığıyla pek çok ülkeye de taşınmıştı.
Çernobil faciasının etkileri, radyoaktif sızıntının yayılmasıyla birlikte insan üzerinde de görülmüştür. Patlamanın meydana geldiği alan, olayın ardından karantina altına alınmış ve o tarihten itibaren bölgeye girişler yasaklanmıştır.
26 Nisan 1986'da eski Sovyetler Birliğine bağlı Ukrayna'da bulunan Çernobil nükleer güç santralının 4. ünitesinde meydana gelen kazada, reaktör kalbinin tümü, binanın büyük bir bölümü hasar görmüştür. Bunun sonucu olarak büyük miktarda radyoaktif materyal çevreye yayılmıştır.
REAKTÖR HAKKINDA
Çernobil nükleer santralı 4 adet RBMK-1000 tipi reaktör ünitesinden oluşmaktadır. Kazaya uğrayan 4. ünite 3 seneden beri çalışmaktaydı. 1000 MW e gücünde olan her bir ünitede 500 MW e 'lik ikişer adet türbin bulunmaktadır. Reaktör grafit yavaşlatıcılı ve kaynayan hafif su soğutmalı tiptendir. Grafit blokları arasından geçen ve içinde yakıt elemanlarının da bulunduğu 1661 adet dikine zirkonyum basınç tüpleri içinde kaynayan su, buhar ayırıcılarından geçtikten sonra kuru buhar olarak doğrudan türbinlere yollanmaktadır.
KAZANIN OLUŞUMU
Santralın 4. ünitesi rutin bakıma alınacağı zaman, durdurma işlemleri sırasında güvenlik yönünden önemli olan elektrik kesilmesi ile ilgili özel bir deneyin yapılmak istenmesi nedeniyle kaza olmuştur.
DENEYİN AMACI
Nükleer güvenlik açısından tasarıma esas teşkil eden kazalardan biri, soğutucu kaybı kazası ile şebeke cereyanının kesilmesinin aynı anda meydana gelmesidir. Böyle bir durumda devreye girecek olan acil durum soğutma sisteminin pompaları normalde şebeke tarafından beslenir. Şayet şebeke de devreden çıkacak olursa, besleme bağımsız dizel jeneratörleri tarafından yapılır. Şebeke cereyanının kesilmesi ile dizellerin devreye girip pompaları beslemesi arasında 25 saniyelik bir gecikme vardır. Şunu da belirtmek gerekir ki, böyle bir kaza sonucu reaktör hemen durdurulur ve türbin jeneratörlerinin dönüşü volan ataletiyle yavaşlamaya başlar. Deneyin amacı, jeneratör volanlarının dönü enerjisinin acil durum soğutma pompalarını, dizel jeneratörleri devreye girene kadar istenen voltajda 25 saniye süreyle besleyip beslemeyeceğini test etmekti.
DENEYİN ADIMLARI
Reaktör gücünün 700-1000 MW th değerine düşürülmesi,
Tüm buhar üretiminin iki türbinden birine yönlendirilmesi,
Türbinlerden birinin devreden çıkarılması,
Türbin-jeneratör sisteminin dönü enerjisini aktarmak için soğutucu pompalarının yük olarak kullanılması,
Voltaj düşüşünün gözlenmesi.
ÇERNOBİL NÜKLEER PATLAMASI NASIL YAŞANDI?
25 Nisan 1985 saat 01.00; reaktörün gücü düşürülmeye başlandı. Saat 13.00'te reaktör gücü yüzde 50'ye düşürüldü. Test gereği türbinlerden biri devre dışı bırakıldı, tüm buhar diğer türbine sevk edildi. Acil soğutma sistemi devreden çıkarıldı . Enerji ihtiyacı gereği reaktör bu durumda 9 saat çalıştırıldı. Saat 23.10'da güç düşürülmesine devam edildi. 700 MW th'a inilmeye başlandı.
26 Nisan 1986 saat 00.28; düşük güç değerinde lokal otomatik güç kontrolü zor olduğundan global otomatik güç moduna geçildi, ama güç durdurma ayarı 700 MW th 'a ayarlanmadığından güç seviyesi 30 MW th 'a düştü. Kalpteki buhar üretimi azaldı ve Ksenon konsantrasyonu yükseldi. Saat 01.00'de işletme talimatlarının müsaade ettiğinden daha fazla sayıda kontrol çubuğu yukarı çekildi. Fazla reaktivite çok azaldığından reaktör ancak 200 MW th gücünde kararlı hale getirilebildi. RBMK reaktörlerinin bu güç seviyesinde çalışmaları güvenlik yönünden sakıncalı olmasına rağmen deneyin yapılmasına karar verildi. Saat 01.03'te yedekte bekleyen 2 devridaim pompası devreye sokuldu. Fazlalaşan akış miktarı, buhar üretiminde azalmaya, buhar ayırıcılarındaki su seviyesinin düşmesine ve sistem basıncının azalmasına neden oldu. Buhar miktarının azalmasının oluşturduğu negatif reaktiviteyi karşılamak için kontrol çubukları daha da yukarıya çekildi. Saat 01.19'da buhar ayırıcılarındaki su seviyesini yükseltmek için besleme suyu akış miktarı normal değerin üç misline çıkarıldı. Saat 01.20'de soğutma kanalları içinde sıfıra yaklaşan buhar miktarı soğutucu sıcaklığını tüm kanal boyunca doyum sıcaklığına yaklaştırdı. Saat 01.19.58'de sistem basıncını normale döndürmek için buhar baypas vanaları kapatıldı.
26 Nisan 1985 saat 01.22.10; buhar ayırıcılarındaki su seviyesinin normal değerine geldiğine karar verilip besleme suyu akışı ani olarak azaltılarak ısıl denge değerinin 2/3'üne indirildi. Zaten doyma sıcaklığına yakın olan soğutucu sıcaklığı yükseldi ve kanallarda kaynama başladı.
26 Nisan 1985 saat 01.22.10; aniden başlayan buhar üretiminin oluşturduğu pozitif reaktiviteye karşı güç seviyesini sabit tutabilmek için kontrol çubukları aşağıya çekildi. Saat 01.22.45 buhar üretiminin yükselmesi durduruldu, sistem basıncı istenen değere getirildi. Nötron akısının kalbin yukarı kısımlarında birikme yaptığı, reaktörü acil olarak durdurmak için güvenlik kriterlerinin öngördüğünden daha az bir negatif reaktivitenin kaldığı tespit edildi. Bu durumda reaktörün hemen durdurulması gerekirdi, ancak deneye devam kararı alındı. Saat 01.23.04'te deney için ayrılan 8 no'lu türbine giden buhar vanası kapatıldı. Zaten reaktörü otomatik durduran güvenlik sistemi de kapatıldığından sistem basıncı yükseldi, kalp içinden geçen soğutucu miktarı azalmaya başladı, bu da kaynamanın kanal girişinden itibaren başlamasına yol açtı. Bunun yanı sıra reaktör çalışma gücü ve termohidrolik bakımdan kararsız bir bölgedeydi. Saat 01.23.21'de gücün yavaş olarak yükseldiği tespit edildi. Saat 01.23.40'ta kumanda tablosunda acil durdurma sinyali yandı. Operatör reaktörü durdurma düğmesine bastı ve kontrol çubukları aşağıya doğru hareket etmeye başladı. Saat 01.23.44'te güç seviyesi 4 saniye içinde nominal değerin 100 katına ulaştı. Kontrol çubuklarının düşme hızının yavaş olması güç yükselmesini önleyemedi.
Gücün kontrolsüz olarak yükselişi sonucu yakıtlar aşırı ısındı, yakıt zarfı eridi, sıcak parçalar suyla temas ederek buhar patlamasına neden oldu. Patlamanın meydana getirdiği şok 1000 ton'luk reaktör kapağını kaldırdı, kontrol çubukları kalpten dışarı fırladı, kalp içindeki yakıtın yaklaşık yüzde 30'u eriyip parçalandı. Birinci patlamanın ardından birkaç saniye sonra ikinci bir patlama oldu. Bunun sebebi tam olarak anlaşılamamakla birlikte, grafit-buhar etkileşmesi gibi bir takım kimyasal reaksiyonlar sonucu olabileceği görüşü öne çıkmaktadır.
ÇERNOBİL NEREDE?
Çernobil nükleer santrali, kendisiyle aynı isme sahip olan kente yakın bir konumda bulunmaktadır. Çernobil kenti, Ukrayna ülkesinde, Kiev eyalatinde yer almaktadır. Ukrayna'nın başkenti ve en büyük kenti olan Kiev ile Çernobil arası 110 km'dir. Çernobil kentinde 500 kişi yaşamaktadır. Nükleer santralin yakındalarında yerleşim yeri bulunmamaktadır.
