‘ATATÜRK’ SOYADI NASIL ORTAYA ÇIKTI?

Haber / Hamdi Talaş

Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması ve Cumhuriyet’in kabulünün ardından yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, her alanda yenilikçi ve çağdaş hareketlerini sürdürmeye devam ediyordu. Bu kapsamda en dikkat çekici durumlardan biri de isim karışıklıklarının önüne geçmekti. İnsanların birbirinden ayrımlanabilmesi için sıfat ve takma adlara ihtiyaç duyulduğu ortamda soyad kabulü ile bu karşıklığın önüne geçilmek istenmişti. Soyad Kanunu’nun ardından en merak edilen konulardan biri Gazi Mustafa Kemal’in hangi soyadı alacağıydı. Bir çok öneriye rağmen Gazi’ye uygun bir soyad için kanunun üzerinden 5 ay kadar bir süre geçmesi gerekti.

GAZİ’NİN ADI ARTIK “ATATÜRK”

Soyadı Kanunu’nun çıkmasına rağmen hala Gazi’ye bir soyad verilememişti. Gazi’nin yakın dostları ve çevresi ona uygun bir soyadı arayışı içerisindeydiler.

Türk Dili Cemiyeti’ne başkan seçilen Saffet Arıkan, Dil Bayramı için bir nutuk hazırlama çabası içerisine girmişti. Çalışmaları sırasında Gazi’ye, ‘Türkata’ ifadesini kullanmış ve bu soyadını ona ithaf etmişti. Ancak Mustafa Kemal bunu çok iddialı bulmuş ve uygun bulmamıştı. İlerleyen günlerde Saffet Arıkan’ın hazırladığı nutkun tamamını incelemek için eline alan Gazi Mustafa Kemal, nutkun girişinde yer alan ‘Ata Türk’ ifadesini çok beğenmiş, bir kaç kez tekrarlamış ve altını çizmişti.

Gazi, Saffet Arıkan’a hiçbir şey söylememişti. Dil Bayramı neticesiyle Arıkan, İstanbul Radyosu’nda nutkunu okumuş ve ertesi gün Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yayımlamıştı. Gazi, Ankara’ya geldiğinde çok beğendiği ‘Ata Türk’ ifadesini Naim Hazım Onat’a sorar. Onat’ta Gazi’ye çok yakışacağını ve çok beğendiğini söyler.

Sıklıkla yemek masasında dostlarıyla ve devlet adamlarıyla bir araya gelmeyi ve tartışmayı seven Gazi, yine o toplantılardan birinde ‘Ata Türk’ ifadesini ortaya atar. Saffet Arıkan’ı işaret ederek “Beyefendinin armağanıdır” der. Arıkan, bu ifadeyi Gazi’ye bir soyad olarak hiç aklına getirmediği için duruma biraz şaşırır ve ardından kendisiyle gurur duyar.

Saffet Arıkan kız kardeşine yazdığı mektupta Gazi Mustafa Kemal’in Atatürk soyadını almasına ilişkin şu ifadeleri kullanır:

“26 Eylül tarihi, Dil bayramı idi. Bunun için bir nutuk hazırlamam lâzım geliyordu. Bu nutuk, müsveddede de görüldüğü gibi, "Ulu Önderimiz Atatürk Mustafa Kemal.." diye başlıyordu. Gazi o tarihe kadar, soyadı kanunu çıktığı halde henüz soyadı almamıştı. Nutku kendisine gösterdim. Atatürk kelimesini görür görmez üzerinde durdu. Bir çok kereler bu kelimeyi tekrar etti. ‘Çok güzel bir buluş, yalnız fazla iddialı’ dedi. Ancak müsveddede tashihler yaptığı halde, Atatürk'e dokunmadı. Müsveddenin sonlarında, bir de Türk Atası diye bir terkip kullanmıştım. Bunu daha fazla iddialı bularak, Atatürk tarzında tashih etmemi emretti. Başka bir şey söylemedi. Ben nutkumu verdikten epey sonra, Gazi Mustafa Kemal, Atatürk'ü soyadı olarak aldı.”

24 Kasım 1934 yılında, Meclisten çıkarılan kanunla Gazi Mustafa Kemal’e, ‘Atatürk’ soyadı verilir. Gazi Mustafa Kemal, bundan sonra hafızalara Atatürk olarak kazınır.