Tarihte bu hafta: Türk harf devrimi

EMRE POYRAZ

Cumhuriyet’in ilanından sonra gerçekleştirilen en önemli devrimlerden biri olan harf devrimi, 1 Kasım 1928’de TBMM’de 1352 numaralı kanun ile gerçekleştirildi. Bu kanun, 3 Kasım 1928’de ise yürülüğe girdi. 1928’e gelene kadar Türkler, yazı dilinde birçok alfabe kullanmışlardı. Cumhuriyetin öncesinde ve cumhuriyetin ilk yıllarında ise kullanılan Arap alfabesi, Türkçe’nin fonetiğine uygun olmadığından, yazı dilinde sıkıntılara neden olmaktaydı. Cumhuriyet öncesinde, Osmanlı içerisinde bir harf devrimi ihtiyacı gündeme gelse de bu, hiçbir zaman gerçekleştirilemedi. Mustafa Kemal’in her daim gündeminde olmuş olan bu devrim için cumhuriyetin ilanından hemen sonra da teklifler gelmişti, fakat Mustafa Kemal, bunun yerinin ve zamanının gelmediğini söylemiştir. 1926’dan itibaren harf devrimi için yapılan çalışmalar daha da berraklaşmıştır.

Muhalifler olmasına rağmen, bu yeni inkılap kamuoyunda taraftar kazanmıştı. 1928’deki devrimin hemen öncesinde, Mustafa Kemal’le Falih Rıfkı arasında geçen sohbette, Mustafa Kemal’in harf devrimi için kararlılığı ortaya çıkmış ve yeni yazının tatbiki için üç aylık bir sürenin kâfi olduğunu bildirmiştir. 8 Ağustos’ta Mustafa Kemal, Sarayburnu’nda, halka kendi yazdığı ve yeni Türk harflerinden oluşan konuşmasını yapmış ve halka bu devrimin gerekçelerini anlatmıştır. 11 Ağustos’ta ise Dolmabahçe Sarayı’nda örnek alfabe dersleri açılmıştır. 11-25 ve 29 Ağustos 1928’de, Dolmabahçe Sarayı’nda yapılan toplantılarda bu devrimin son haline karar verilmiştir. 1 Kasım 1928’de ise TBMM’nin üçüncü devre ilk oturumunda hızlı bir şekilde yasalaşan bu inkılap, 3 Kasım 1928 tarihinde yürülüğe girmiştir. Bu yasaya göre, 1 Ocak 1929’dan sonra devlet dairelerinin eski yazıyı kullanmaları yasaklanmıştır. 1 Ocak 1929’dan itibaren ise tüm yurttaşlara bu yeni harfleri öğretmek amacıyla Millet Mektepleri açılmış ve halka eğitim verilmeye başlanmıştır. Yeni alfabe Latin harflerinden esinlenerek ve Türkçe’nin fonetiğine uygun biçimde revize edilerek oluşturulmuştur.

Haftanın dergi önerisi

Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi 1. Cilt

Edward Gibbon
Çevirmen: Asım Baltacıgil
İndie Yayınları, 2019

Haftanın yayın önerisi

Kültür Tarihi Sohbetleri

Konu: Edward Gibbon ve Roma tarihi
Konuk: Gürkan Ergin
Yer: Medyascope, 21:30, Pazartesi. Tekrarı youtube/kulturtarihi kanalında​