Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (2012-2018)

Muhammed Erdoğan

İnkılap tarihi ders kitaplarının bir parçası olan Atatürk ilkeleri, düşünceye dayanan yapıları sebebiyle ders kitaplarında anlatılan diğer olay ve olguların yanında soyut kalabilmektedir. İlkelerin durumu, terminolojik açıdan yanlış anlaşılmalara mahal vermekteyken 21. yüzyıl ders kitaplarındaki görselliğe dayalı etkinliklerde nasıl yer alacakları konusunda da bir problem durumu ortaya çıkartmaktadır. Bu araştırmada, Atatürk ilkelerinden laiklik ve milliyetçilik ilkeleri seçilerek ve 2012–2018 arası esas alınarak, adları geçen ilkelerin terminolojik olarak açıklandığı bölümlerde yer alan etkinlikler değerlendirilmiştir. Araştırmanın problem cümlesi: “2012–2018 arasında kullanılan ortaöğretim inkılap tarihi ders kitaplarında, laiklik ilkesi ve milliyetçilik ilkesi bölümlerinde yer alan etkinlikler hakkında neler söylenebilir?” şeklindedir. Araştırmanın amacı; 2012-2018 arası ortaöğretim inkılap tarihi ders kitaplarının, laiklik ve milliyetçilik ilkeleri bölümlerinde yer alan etkinlikleri değerlendirerek, etkinliklerde kullanılan yaklaşımları tespit etmektir. Araştırmanın yöntemi, nitel araştırma tekniklerinden doküman analizi yöntemi, deseni ise durum çalışması desenidir. Araştırmada evren, ortaöğretim inkılap tarihi ders kitapları, örneklem ise bu ders kitaplarının, 2012–2018 arasında kullanılan üç örneğinde yer alan, laiklik ve milliyetçilik ilkeleri bölümleridir. Araştırmada verilerin toplanmasında, göstergebilim yöntemlerinden faydalanılmış, verilerin analizinde ise tematik analiz yönteminden faydalanılmıştır. Araştırmada, laiklik ilkesi bölümünün, metin yorumlama ve kavramlara odaklı etkinliklerle, milliyetçilik ilkesi bölümünün ise görsel yorumlama ve kavramlara odaklı etkinliklerle sınırlı kaldığı tespit edilmiştir.

Gazi Üniversitesi Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresi-II Tam Metin ve Bildiri Özetleri e-Kitapçığı (16-18 Kasım 2022) Gazi Üniversitesi Yayınları No: 13 Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Gazi Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi e-ISBN: 978-975-507-317-0 Yayına Hazırlayanlar: Arş. Gör. Büşra GÖRKAŞ KAYABAŞI Arş. Gör. Büşra GÜVEN Arş. Gör. Hatice Büşra YILMAZ TAM Arş. Gör. Kübra EKE Arş. Gör. Tülay Gül TAŞKIN GÖKÇE Dil Redaktörleri: Arş. Gör. Büşra GÖRKAŞ KAYABAŞI Arş. Gör. Büşra GÜVEN Kapak Tasarım: Dr. Ahmet ÇELİK Adres: Gazi Üniversitesi Merkez Kampus Teknoloji Fakültesi B Blok Ek Bina Giriş Kat 06500 Teknikokullar/ANKARA Telefon: 0(312) 202 37 51 e-posta: gaziturkdunyasi@gazi.edu.tr Web: https://gaziturkdunyasi.gazi.edu.tr/ i TAKDİM Gazi Üniversitesi Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresinin Kıymetli Katılımcıları, Temelleri 1926 yılında Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından atılan Gazi Üniversitesi, yılların birikimiyle ve nitelikli akademik kadrosuyla eğitim-öğretim faaliyetlerini, bilimsel ve akademik çalışmalarını ulusal ve uluslararası ölçekteki iş birlikleri ile devam ettirmektedir. Bu kapsamda 16-18 Kasım 2022 tarihleri arasında Gazi Üniversitesi Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresi II (GÜTDEK II), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü bünyesinde, GUZEM’in katkıları ve Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) ile Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığının (YTB) destekleri ile yüz yüze ve çevrim içi olarak gerçekleşmiştir. “Türk” denilince aklımıza sadece Anadolu coğrafyasına hapsolmuş bir ulus değil, milyonlarca kilometrekarede yaşayan milyonlarca soydaşımız gelmektedir. Bugün Türk Dünyasının çeşitli yerlerinden gelerek aramızda olan bilim insanlarını Üniversitemizde ağırlamaktan onur ve gurur duyuyoruz. Bilindiği gibi üniversitemiz “eğitim” alanında ülkemizin ve dünyanın önde gelen kurumlarından birisidir. 2022 yılında yayınlanan kurumunun istatistiklerine göre üniversitemizin “QS World University Rankings” “eğitim” alanında dünya üniversiteleri genelinde 21. sırada yer alması bu durumun açık bir göstergesidir. Kongremizin ana temasının da “Eğitim Bilimleri” olarak belirlenmesi de bu açıdan oldukça anlamlıdır. Türk Dünyasında “eğitim” ile ilgili birbirinden değerli araştırmaların ele alındığı ve tartışıldığı kongrede aynı zamanda araştırmacılar çeşitli proje ve iş birliği imkânları ile de fikir alışverişinde bulunmuşlardır. Gaspıralı’nın da ifade ettiği gibi, “Dilde, fikirde ve işte birlik!” düsturuyla kongre neticesinde elde edilen bilgi birikimlerinin Türk Bilim Dünyasına katkı sağlamasını temenni eder, kongrenin düzenlenmesinde emeği geçen tüm düzenleme ve bilim kurulu üyelerimize ve siz değerli katılımcılarımıza teşekkürlerimi sunarım. Prof. Dr. Musa YILDIZ Gazi Üniversitesi Rektörü Gazi Üniversitesi Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresi Kongre Onursal Başkanı ii ÖN SÖZ Gazi Üniversitesi Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresinin Çok Değerli Katılımcıları, Gazi Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin katkıları, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) ve Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı (YTB) destekleriyle yüz yüze ve çevrim içi olarak düzenlenen kongremize katılımınızdan ve katkılarınızdan dolayı teşekkür ederiz. Gazi Üniversitesi Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresi’nin ana teması “Eğitim Bilimleri Çalışmaları” olarak belirlenmiştir. Kongremiz, Türk dünyasında yer alan farklı ülkelerden eğitim bilimcilerin uzmanlık, deneyim ve bilimsel çalışmalarını paylaşmalarını; aralarındaki iş birliğini geliştirmeyi; eğitim bilimlerindeki güncel çalışmalardan haberdar olarak ortak çalışma alanları oluşturmalarını amaçlamıştır. Türk Dünyası, 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılda tüm Türk devletleri için kullanılan coğrafi ve kültürel bir kavramdır. Türk Dünyası için ekonomik, siyasi, kültürel ve eğitim alanlarında ortak paydalarda bir araya gelmek oldukça önemlidir. Bizler de bu bağlamda düzenlediğimiz kongre ile farklı ülkelerinden bilim insanlarının değerli çalışmalarıyla bir araya gelerek Türk Dünyasına eğitim alanında katkıda bulunduğumuzu düşünmekteyiz. Kongremize 144 bildiri özeti gönderilmiş, 140 bildiri hakem değerlendirmesine uygun bulunmuş ve değerlendirme sonucunda düzeltme alan bildiri özetleri de dâhil olmak üzere 126 bildiri kabul edilmiş ve kongre sürecinde 103 bildiri sunulmuştur. Kongreye Türkiye’den 113 kişi; Azerbaycan, Kazakistan, Tataristan, Kırgızistan, Özbekistan gibi ülkelerden ise 48 kişi katılım sağlamıştır. Kongrede 12 yüz yüze, 11 çevrim içi olmak üzere toplam 23 oturum gerçekleştirilmiştir. Kongrenin tamamlanmasının ardından değerli çalışmaların yer aldığı Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresi Kitapçığı, 43 tam metin ve 43 özet bildiri içermektedir. Farklı tema ve dillerde bildirilerin bu kitapçıkta bir araya getirilmesinin eğitim alanına katkı sağlayacağı inancındayız. Prof. Dr. Şaban ÇETİN Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü Gazi Üniversitesi Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresi Kongre Başkanı iii Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Dış İlişkiler ve Ortaklıklar Dairesi Başkanı Sn. Uğur Tanyeli’nin Açılış Konuşması Kıymetli Akademisyenler ve Değerli Katılımcılar, Ülkemizin 90’lı yıllarda Orta Asya konusundaki ilk önceliği genç Türk devletlerinin uluslararası toplum tarafından kabul edilmesi olmuştur. Daha sonra ülkemiz, Orta Asya’da yeni kurulan ülkelerde yaşayan soydaşlarımız için sosyal, ekonomik ve kültürel alanda birçok çalışma yapmıştır. İlk başta yapılan yardımlar zaman içinde uzun soluklu projelere, kalkınma merkezli işbirliği çalışmalarına dönüşmüştür. Bölgede yapılacak faaliyetleri ve dış politika önceliklerini uygulayacak, koordine edecek bir organizasyon ihtiyacı doğmuş ve bu doğrultuda Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) 1992 yılında kurulmuştur. Dış politikamıza aktif politika anlayışının yerleşmesi ile TİKA ortak değerlere sahip olduğumuz ülkeler başta olmak üzere birçok bölge ve ülkede Türk dış politikasını uygulayıcı bir aracı hâline gelmiştir. TİKA’nın o yıllardaki amacını Türk Cumhuriyetlerinin kendi sosyal yapısını üretmesi, kendi kimliğini sağlıklı bir şekilde inşa etmesi, kültürel ve siyasi hakların gelişmesi, teknik alt yapı konusunda eksiklerin giderilmesi olarak özetleyebiliriz. Eğitim, sağlık, restorasyon, tarım, kalkınma, maliye, turizm, sanayi alanında bir çok proje ve faaliyet TİKA tarafından gerçekleştirilmiştir. TİKA Program Koordinasyon Ofislerinin ilki Türkmenistan’da açılmış; ilerleyen dönemlerde Avrasya bölgesinde bulunan ofis sayısı 6’ya çıkmıştır. Türkiye’nin dostluk, kardeşlik ve iş birliği eli aynı heyecanı taşıdığımız ülkelere ulaşmıştır. Bugün 59 iş birliği ortağı ülkede 62 Program Koordinasyon Ofisiyle TİKA'nın ülkemiz adına yaptığı teknik yardım faaliyetleri devam etmektedir. 140’dan fazla ülkede projeler yapan TİKA, Somali’den Kosova’ya, Afganistan’dan Moğolistan’a, Ukrayna’dan Meksika’ya kadar geniş bir coğrafyada milyonlarca insana hizmet sunmaktadır. Nerede bir millet iyi bir eğitim sistemine sahipse, bilimi ve teknoloji yakından takip ediyorsa orada sürdürülebilir kalkınmadan söz edilebilir. Bu yüzden TİKA 1995 yılından sonra ata topraklarında eğitim faaliyetlerini hızlandırmış; okullar, kütüphaneler, laboratuvarlar inşa edilmiş, üniversitelere teknik donanım yardımları yapılmıştır. Bugünlere gelindiğinde Türk coğrafyasının önemli bir kesimi zenginleşti, güçlendi ve artık yardıma ihtiyaç duyan değil; yardım eden konumuna geldi. TİKA olarak beraberce, ortak proje geliştirmek için çalışmakta ve karşılıklı tecrübe paylaşımını yürütmekteyiz. TİKA’nın kuruluş sebebi Türk Dünyası’dır. Otuz yıldır Türk Dünyası’nda kesintisiz faaliyet gösteren bir kuruluşuz. Bu kapsamda eğitimden sağlığa, restorasyondan kültürel iş birliklerine kadar birçok alanda proje ve faaliyetler gerçekleştirdik. Bu faaliyetlerin en önemli alanlarından biri de eğitimdir. Türk Dünyası ile Türkiye arasındaki akademik köprülerin kurulmasıdır. Bu bağlamda, bu tarz kongreler bizler için çok önem arz etmektedir. "Dilde, işte, fikirde birlik!" anlayışından yola çıkarak 30 yılı geride bırakmış olan kurumumuz Türk Dünyası’nın geleceğine inanmaktadır. Bu bakımdan, Sayın Cumhurbaşkanımızın güçlü liderliğinde TİKA, hikâyesinin başladığı Orta Asya’da projelerini çeşitlendirerek çalışmaya devam edecektir. iv Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkan Yardımcısı Sn. Sayit Yusuf’un Açılış Konuşması Kıymetli Akademisyenler ve Değerli Katılımcılar, YTB olarak kurulduğumuz günden beri yaptığımız çalışmalarla, özellikle Türk Dünyası ile tarihimizin ve kültürümüzün ortak unsurlarını gün yüzüne çıkartmaya çalışıyoruz. Geçmiş ve gelecek arasında zaten var olan kültürel bağları sağlıklı biçimde güçlendirerek ve bu yolla ilişkilerimizi çok daha güçlü hale getirecek bir zemin oluşturma çabası içerisindeyiz. Şu an gerçekleştirilen Kongre bu amacımıza doğrudan hizmet edecek ve katkı sağlayacak önemli bir çalışma olarak değerlendirilmektedir. Giriş cümlesinde de ifade edildiği üzere, Başkanlığımız kurulduğu günden bu yana Türk Dünyasına yönelik faaliyetler yürütmektedir. Kurumumuzca soydaşlarımızın yararlanması için başta ana dili ve kültürün muhafazası, çift dilli eğitim, mesleki eğitimler ve ihtisas programları, gerek kendi diasporamıza ve gerekse soydaş diasporalar arası iş birliği ile akademik ve kültürel çalışmalar alanlarında çeşitli faaliyetler gerçekleştirilmiş olup hâlihazırda da çok sayıda çalışma devam etmektedir. Bugün, büyük bir çoğunluğu Kıta Avrupası’nda olmak üzere, dünyanın dört bir yanında yaşayan yaklaşık 7 milyonluk bir Türk diasporası bulunmaktadır. Bu mevcudun anavatan Türkiye ile olan bağlarının güçlendirilmesi hem ülkemiz hem diasporamız hem de mesken ülkeler için önem arz etmektedir. YTB, yurt dışında kâin Türk varlığına yönelik çok boyutlu ve kapsayıcı bir diaspora politikası izlemektedir. Bu doğrultuda, Türk diasporasının kimlik ve kültürünü, bilhassa ana dilini muhafaza etmesi; anavatan aidiyetinin güçlendirilmesi ve mukim olduğu ülkelerdeki ekonomik, sosyal, kültürel ve hukukî konumlarının tahkim edilmesi YTB’nin diaspora politikasının temelini teşkil etmektedir. Ortak bir tarih ve kültürü paylaştığımız soydaş ve akraba topluluklarımıza ilişkin çalışmalar, YTB’nin bir diğer ana faaliyet alanını oluşturmaktadır. Balkanlar’dan Afrika’ya, Kafkasya’dan Doğu Avrupa’ya, Merkezî ve Doğu Asya’dan Ortadoğu’ya uzanan geniş bir medeniyet havzasındaki faaliyetleriyle YTB, “kardeş” olarak tanımladığımız soydaş ve akraba topluluklarımızla ekonomik, sosyal, kültürel ve akademik ilişkilerimizi her düzeyde geliştirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye Bursları markası altında her yıl Türk Dünyasından ve akraba topluluklarından binlerce genç, burslandırılarak Türkiye’ye getirilmektedir. Bu yolla bir taraftan ülkeleri ve toplumlarına hizmet edecek insan gücü yetiştirilirken diğer taraftan da Türkiye ile ilgili ülke ve topluluklar arasında uzun vadede iş birliğimizi teminat altına alacak nesiller hazırlanmaktadır. YTB olarak yürüttüğümüz işler içerisinde Türk dünyası önemli bir yer kaplıyor. Gönül coğrafyası itibarıyla çok yakın ama belki kilometrelerce uzaktan gelen değerli eğitimcilerimizin, soydaşlarımızın, kardeşlerimizin nezdinde kongremizin hayırlara vesile olmasını diliyorum. Birliğimizin, dirliğimizin, aydınlık ve kutlu geleceğimizin inşasında önemli yol taşları olmasını diliyorum. v Bu cihetle sözlerime son vermeden önce Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı olarak katkı sağladığımız “Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri Kongresi”ne ev sahipliği yaptığı için Gazi Üniversitesine teşekkür ediyor; Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan ve ülkemizin çeşitli üniversitelerinden Ankara’ya gelen siz değerli akademisyenlerimizin sunacağı bildirilerin Türk Dünyası için hayırlara vesile olmasını diliyorum. vi KURULLAR KONGRE ONURSAL BAŞKANI Prof. Dr. Musa YILDIZ, Gazi Üniversitesi Rektörü KONGRE BAŞKANI Prof. Dr. Şaban ÇETİN, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Yücel GELİŞLİ- Gazi Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Şaban ÇETİN, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Muhammet KOÇAK - Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Fatma AÇIK - Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Dilek ERGÖNENÇ - Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Ayşe YALÇIN ÇELİK - Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Mutlu Tahsin ÜSTÜNDAĞ - GUZEM Yönetimi Doç. Dr. Togay Seçkin BİRBUDAK - GUZEM Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Mustafa TANRIVERDİ - GUZEM Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Mevlüt UYSAL - GUZEM Öğr. Gör. Dr. Ahmet ÇELİK - GUZEM Öğr. Gör. Gizem YILDIZ - GUZEM Arş. Gör. Büşra GÖRKAŞ KAYABAŞI, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Arş. Gör. Hatice Büşra YILMAZ TAM, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Arş. Gör. Tülay Gül TAŞKIN GÖKÇE, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Arş. Gör. Büşra GÜVEN, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Arş. Gör. Kübra EKE, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ceylan KONUK, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Sekreteri (Vekil) Sonay SEVİM, Enstitü Müdür Sekreteri PANELİSTLER Panel Başkanı: Prof. Dr. Tayyip DUMAN, Gazi Üniversitesi, Ankara Prof. Dr. Ahmet MAHİROĞLU, Gazi Üniversitesi, Ankara Doç. Dr. Savaş KARAGÖZ, Aksaray Üniversitesi, Aksaray vii BİLİM KURULU Prof. Dr. Adalet KANDIR, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Adnan KAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet SABAN, Necmettin Erbakan Üniversitesi Prof. Dr. Akmatali ALİMBEKOV, Manas University Prof. Dr. Atila YILDIRIM, Necmettin Erbakan Üniversitesi Prof. Dr. Atilla PULUR, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Barış KARAELMA, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Behçet ORAL, Dicle Üniversitesi Prof. Dr. Bekir BULUÇ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Beyhan ZABUN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Bülent AKSOY, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Cengiz ÇINAR, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Ekrem Levent İLHAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Enver SARI, Giresun Üniversitesi Prof. Dr. Enver TUFAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Ergin HAMZAOĞLU, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Fatma AÇIK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Fatma TEZEL ŞAHİN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Feride BACANLI, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Ferudun SEZGİN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Figen EREŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Galip YÜKSEL, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Gıyasettin AYTAŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Güler EKMEKÇİ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Gülgün ALPAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Güray KIRPIK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Gürcü ERDAMAR, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Halil ÇELTİK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Halil İbrahim BÜLBÜL, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Halil İbrahim YALIN, Cyprus International University Prof. Dr. Hasan COŞKUN, Çankırı Karatekin Üniversitesi Prof. Dr. Hatice BEKİR, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Hayati AKYOL, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Hüseyin AKKUŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Hüseyin UZUNBOYLU, Near East University Prof. Dr. İhsan KALENDEROĞLU, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. İlkay ULUTAŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. İsmail KARAKAYA, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. İsmet ÇETİN, Gazi Üniversitesi viii Prof. Dr. Kalipa T. ATEMOVA, L. N. Gumilyov Eurasian National University Prof. Dr. Kemal ÖZTEMEL, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Latif AYDOS, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mahmut SELVİ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Akif SÖZER, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet Arif ÖZERBAŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet KARA, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet YILMAZ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Mehtap ÇAKAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Meliha YILMAZ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Muhammet KOÇAK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Murat Gürkan GÜLCAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Naciye AKSOY, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Nadir ÇELİKÖZ, Yıldız Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Necdet HAYTA, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Necdet KARASU, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Nilüfer KAHRAMAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Nurdan KALAYCI, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Nurmagambetova Botagoz AMANGELDİNOVNA, Pavlodar Pedagogical University Prof. Dr. Nurten ÖZÇELİK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Oktay AKBAŞ, Kırıkkale Üniversitesi Prof. Dr. Paşa Tevfik CEPHE, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Perihan YALÇIN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Pervin ÜNLÜ YAVAŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Rabia SARIKAYA, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Refik TURAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Sadık ÖZÇELİK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Salih AKKAŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Salih ŞAHİN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Sebahat YETİM KARACA, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Sedat YÜKSEL, Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Serçin KARATAŞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Servet KARABAĞ, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Sinan OLKUN, Final International University Prof. Dr. Soner Mehmet ÖZDEMİR, Mersin Üniversitesi Prof. Dr. Süleyman RİSBAYEV, Academy of Education of Kyrgyzstan Prof. Dr. Şeref TAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Şerife IŞIK, Gazi Üniversitesi ix Prof. Dr. Tayip DUMAN, Yozgat Bozok Üniversitesi Prof. Dr. Temel ÇALIK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Turgunbayeva Botagül ALTAYEVNA, Abai Kazakh National Pedagogical University Prof. Dr. Ülkü Eser ÜNALDI, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Yasin ÜNSAL, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Yaşar AYDEMİR, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Yavuz ERİŞEN, Yıldız Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Yusuf BUDAK, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Yusuf DOĞAN, Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Yücel ÖKSÜZ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Prof. Dr. Yüksel DEDE, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. A. Selcen BİNGÖL, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Alimbekova Anar AYMOLDANOVNA, Abai Kazakh National Pedagogical University Doç. Anarbek IBRAYEV, Manas University Doç. Dr. Askar İMANBAYEV, Issyk-Kul State University Doç. Dr. Asker TURHANBAEV, Abai Kazakh National Pedagogical University Doç. Dr. Ayhan URAL, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Aylin SEYMEN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Azamat AKAN, University of Central Asia Doç. Dr. Bahadır KILCAN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Banu ALTUNAY, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Celal Turgut KOÇ, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Cemal ÇAKIR, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Cemil Cahit YEŞİLBURSA, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Dilorom HAMROEVA, Academy of Sciences of Uzbekistan Doç. Dr. Ekrem Ziya DUMAN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Elza SEMEDOVA, Khazar University Doç. Dr. Eylem DAYI, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Ezgi GÜVEN YILDIRIM, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Filiz ÇETİN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Kakajan JANIBEKOV, The Turkmenistan Academy of Sciences Doç. Dr. Kyakbaeva Ulbosyn KOZYBAEVNA, Abai Kazakh National Pedagogical University Doç. Dr. Mehmet Ali DOMBAYCI, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Melek Gülşah ŞAHİN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Melike ÖZER KESKİN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Milyanuşa GAİNANOVA, Tatarstan Academy of Sciences Doç. Dr. Mustafa KALE, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Mutlu Tahsin ÜSTÜNDAĞ, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Osman ÇAYDERE, Gazi Üniversitesi x Doç. Dr. Osman ÇİMEN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Özden DEMİRKAN, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Pınar BULUT, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Safiye SARICI BULUT, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Serhat ARSLAN, Necmettin Erbakan Üniversitesi Doç. Süyünbek MURZAHMETOV, Manas University Doç. Dr. Togay Seçkin BİRBUDAK, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Türker KURT, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Uygar KANLI, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Yusuf Ziya TAVİL, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Zekiye Müge TAVİL, Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Zeynep KURTULMUŞ, Gazi Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Hasan ES, Gazi Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Mahmut ÇİTİL, Gazi Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Zehni KOÇ, Gazi Üniversitesi Dr. Turalbaeva Almash TURGANBAEVNA, Abai Kazakh National Pedagogical University *Bilim kurulu üyeleri alfabetik olarak sıralanmıştır. xi İÇİNDEKİLER TAKDİM………………………………………………………………...…..…ii ÖNSÖZ…………………………………………………………………….…..iii Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Dış İlişkiler ve Ortaklıklar Dairesi Başkanı Sn. Uğur Tanyeli’nin Açılış Konuşması………...…….iv Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkan Yardımcısı Sn. Sayit Yusuf’un Açılış Konuşması………………………………………………….v KURULLAR……………………………………………………………......…vii İÇİNDEKİLER……………………………………………………........……viii BÖLÜM 1………………………………………………………………………1 TAM METİNLER………………………………………………………………………..1 Integrating Corpora into English Classroom: Teaching Comparative Kyrgyz-English Grammar ……...…………………………………………….……………………..………2-8 Түркістан Өңіріндегі Түркі Халықтары Қыздарының Болашақ Отбасылық Өмірге Даярлығы: Тарихы Мен Бүгінгі Көрінісі……………………………………9-15 Педагогтерді Қашықтықтан Білім Беруде Жұмыс Жасауға Даярлауды Ресурстық Қамтамасыз Ету Мәселелері…………………………………………………………16-29 Öğrencilerin Araştırma Yetkinliğinin Oluşumu…......................................................30-36 Özbekistan Üniversitelerinde Türk Edebiyatı Öğretimi Üzerine Bazı Görüşler….37-41 Derslerde Türkiye Türkçesiyle Özbek Türkçesinin Karşılaştırmalı Öğretimi…………………………………………….........................................................42-48 Edebiyat Dersinin Eğitimi Sürecinde İşitme Engelli Çocukların Konuşmasını Geliştirmenin Pedagojik Faktörleri................................................................................49-56 ix Özbekistan’da Disgrafili İlkokul Öğrencileri Eğitiminin Bilimsel ve Metodolojik Yöntemleri ……………………………………………….................................................57-63 Azerbaycan`da Türkoloji Faaliyetin Yönleri ................................................................64-67 Online Teaching Using Online Technology in Biology Classes……….……………………. .................................................................................68-75 Ters Yüz Edilmiş Sınıf Uygulamaları ile Temel Dil Becerilerinin Geliştirilmesi………………………………………………………….............................76-88 Matematik Öğretmenlerinin Mesleki Gelişim Çalışmalarına İlişkin Araştırma Eğilimlerinin İncelenmesi………………...………...………………………………..89-103 Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (20122018)................................................................................................................................104-121 Yabancı Dil Dersi Öğrencilerinin Ters Yüz Sınıflar (Flipped Classroom) Modeline Dair Görüşleri……………………………………………………...………………………..122-136 COVID-19’a Yakalanan ve Yakalanmayan Bireylerin Yılmazlık Düzeyleri ve Stresle Başa Çıkma Tarzlarının İncelenmesi………………………………….…………….137-155 Çocuk Kliniklerinde Tedavi Gören Çocukların Okuldan Uzak Kalmalarına Yönelik Algılarının Resim Analizi ve Görüşme Yoluyla Belirlenmesi……………..……..156-175 Bir Proje Temelli Öğretim Örneği Olarak e-Twinning Projesi: FunTaskTech……….……………………………………………………..…………...176-190 «X y. – XІІІ y. başlangıçta Kazakistan bölümü», Kıpçak Hanlığı konusunda biçimlendirici değerlendirme……………………………………………………………………………191-194 Özbek Milli Pedagojisinin Temeli Taşını Koyan Eğitimci Abdullah Avlani ve Onun "Türk Gülistanı veya Ahlak" Kitabı………………...……………………………….195-202 Temel Bilgisayar Eğitimi alan Üniversite Öğretim Elemanlarının Kişisel Bilgisayarlarında Teknolojik Önlem Alma Durumlar……………………………..203-208 Astronomi Etkinlikleri ve Eğitsel Oyunlarla Zenginleştirilmiş Öğretimin Astronomi Başarısına Etkisi………………………………………………………………….……209-212 Türkiye-Azerbaycan Müzik Öğretmeni Yetiştirme Programlarının Karşılaştırılması……………………………………………………………...……….213-222 Yabancılara Türkçe Öğretiminde Tür Odaklı Yazma…………………………………….....................................................................223-233 x Kimya Eğitimi Programlarına Yerleşen Öğrencilerin Başarılarının Matematik, Fen Bilgisi, Fizik ve Biyoloji Eğitimi Programlarına Yerleşen Öğrencilerin Başarıları ile Karşılaştırılması……………………………………………………………...……….234-252 BİLSEM Yöneticilerinin STEM Eğitimine Yönelik Algılarının İncelenmesi……………………………………………………………………………253-261 Özbekistan Cumhuriyeti'nde Ana Dilinin Önemi ve Öğretimi……………………………………………………………………………….262-266 Social Attitudes of Future Social Pedagogues to Their Future Professional Activities……………………………………………………………………...………..267-274 Ters Yüz Öğrenme Modelinin Çarpanlar ve Katlar Ünitesinde Öğrenci Başarısına Etkisi…………………………..……………………………………….………………275-278 Web 2.0 Araçları ile Desteklenmiş Etkinliklerin Fen Bilimleri Dersindeki Öğrencilerin Motivasyon ve Akademik Başarılarına Etkisi………………………...…………...279-286 İlkokul Dördüncü Sınıf Öğrencilerinin Matematiğe Yönelik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi…………………………………………………287-297 İklim Değişikliğine Karşı Doğayla Uzlaşmada Sanat Eğitimi…………………….298-312 12. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi Ders Kitabıyla Avustralya’nın Muadil Ders Kitabının Karşılaştırılması…………………………………………..…………313-319 Türkçe Öğretmenlerinin Çocuk Kitaplarının Ahlak Değerleri Aktarımı Hakkındaki Görüşleri…………………………………..……………………………………….…..320-328 Üstün Zekâlı / Yetenekli Öğrencilerin Manisa’nın Kültürel Özellikleri ile İlgili Farkındalıkları: Manisa Bilim ve Sanat Merkezi Örneği………………….………329-338 Sosyal Bilgiler Dersi Kapsamında Kavram Öğretiminde Kullanılabilecek Kavram Bulmacası Örnekleri……………...………………………………….……………….339-352 Kazak Dilinin Yayılma Alanı ve Coğrafyasının Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimindeki Yeri……………………………………………………………………………………..353-363 Ortaokul Öğrencilerinin Edebi Metinlerdeki Sanatsal Araçları Dijital Tasarımın Tasarımı Yoluyla Tanıma Becerilerinin Oluşumunun Metodolojik Temelleri……………………… ………………………………….…………………...364-368 Türkçenin Yabancı Dil Olarak Doğal Yöntemle Öğretilmesi: Turkish Self-Taught Örneği…………………………………….……………………………………………369-376 Sürdürülebilir Kalkınma Çerçevesinde 2030 Eğitim Hedeflerine Doğru Farklılaştırılmış Öğretim Uygulamaları…………………………………………....377-30 Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitimin Yakın Döneminde Yaşanan Gelişmeler: Mevcut Durum, Sorunlar, Eğilimler………………………………………………...391-396 xi An Analysis of Intercultural Communicative Competence Assessment Tools from Educational Perspective……………….……………………………………………..397-404 Ахмет Байтұрсынұлы – Ұлт Ұстазы………………………………………………405-411 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Öğrenicilerin Sözlü Anlatım Becerilerinin Geliştirilmesinde Teknolojinin Önemi……………………………...………………412-420 Information and Communication Technologies as a Modern Approach for Teaching English as a Second Language…………………………………………………....….421-427 «Арт-Технологиялар Негізінде Білім Беру-Кәсіби Маман Даярлаудағы Маңызды Фактор»………………………………………………………….………………...…..428-436 Бастауыш Мектепте Сабақта Және Сабақтан Тыс Метапәндік Нәтижелерді Қалыптастыру………………………………………………………………………..437-443 Geleceğin İlköğretim Öğretmenlerinde Dijital Beceriler Kalıplama…………….444-453 BÖLÜM 2…………………………………………………………………….454 ÖZET BİLDİRİLER…………………………………………………………454 Türkçe Ders Kitapları İçin Okuma Metinlerinin Seçilmesinde İzlenmesi Gereken Bazı Kriterlere Dair…………………………………………………………………………455-456 Dijital Tükenmişlik ve Akademik Motivasyon: Ortaokul Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma……………………………………………………………………………...457-458 Çeviri Eğitiminde Kullanılan Yöntemlerin Değerlendirilmesi…………………..459-460 Animasyon Filmlerin Eğitim Ve Yetiştirmedeki Önemi (G. Tukay'ın "Su Anası" Masalında)………………………………………………………………….…………461-462 Biyolojik Tıbbın Çocuk Eğitimindeki Rolü ………………….………………….…463-464 Болашақ ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мамандарының икемді дағдыларын дамыту бағыттары………………………………………...…………465-466 Kazak Devlet Kızlar Pedagoji Üniversitesi'nde Öğretmen Yetiştirmenin Özellikleri: Tarihten Günümüze……………………………………………………………….…467-468 Ағылшын тілі сабағында оқушылардың ұлттық болмысын дамыту………………………………………………………………………………...469-470 TRT Repertuvarındaki Yozgat Türkülerinin Ortaöğretim Müzik Derslerinde Kullanılabilirliğinin İncelenmesi……………………………………………………471-472 xii Dil Öğretiminde Web 2.0 ve Web 3 Araçlarının Kullanımına Yönelik Kursiyer Görüşlerinin İncelenmesi…………………………………………………………….473-474 Geçmişten Günümüze Kıbrıs’taki Yabancı Dil Eğitim Politikaları Bağlamında İngilizce Eğitimine İlişkin Gelecek Senaryoları………………………………………………475-476 Nogay Türklerinde Ana Dili Eğitimi………………………………….....…………477-478 Matematik Eğitiminde Eleştirel Düşünme Becerilerine İlişkin Araştırmaların Tematik Analizi………………………………………………………………………..………..479-480 Cebirsel Düşünme Temalı Lisansüstü Tezlerin Karakterizasyonu…..…………..481-482 Olumlu Psikoloji ve Yabancı Dil Öğrenimi…………………………………...……483-484 Orijinal Tasarlanan Yenilikçi Etkinliklerin Kuvvet ve Enerji Ünitesinin Öğretiminde Öğrencilerin Yenilikçi Düşünme Eğilimlerine Etkisi…………………...…………485-486 Yükseköğretime Devam Eden Öğretmen Adaylarının Harcama Kalemleri ve Tutarları……………………………………………………………...………………...487-488 Kazakistan'da Yükseköğrenim Sistemi……………………………………………..489-490 Azerbaycan’a İlişkin Eğitim Alanyazını: Web of Science Veri Tabanına Dayalı Bibliyometrik Analiz…………………………………………………………………491-492 Okul Öncesi Eğitimde Kullanılan Masalların Kapsayıcı Eğitim Çerçevesinde Değerlendirilmesi…………………………………………………………...………..493-494 Geri Dönüşüme Yönelik Davranış Ölçeğinin Geliştirilmesi………………………495-496 Yabancı Dil Olarak Türkçe ve Almanca Öğretimi Ders Kitaplarında Kalıp Yargılar Bağlamında Türk İmgesi……………………………………………………………..497-498 Ortaokul Öğrencilerinde Okula Uyumun İncelenmesi……………………………499-500 İçerik Yönetim Sistemlerinin Öğrenme Yönetim Sistemi Olarak Kullanılması…………………………………………………………………………...501-502 Yabancı Dil Öğretiminde Farklılaştırılmış Öğretim Üzerine Nitel Bir Çalışma…503-504 Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının “Fen” Kavramına Yönelik Metaforik Algılarının İncelenmesi…………………………………………………………...……………….505-506 12. Sınıftan Mezun Öğrencilerin Gelecek Beklentisi ile Kariyer Kaynakları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi…………………………………………………………………507-508 Kimya Eğitimi Programlarına Yerleşen Öğrencilerin Başarılarının Matematik, Fen Bilgisi, Fizik ve Biyoloji Eğitimi Programlarına Yerleşen Öğrencilerin Başarıları ile Karşılaştırılması………………………………………………...…………………….509-510 xiii Sanat Eğitimi Tikelinde Sinestezi ve Kapitalosen Kavramlarının Farkında Olunamayışı…………………………………………………………………….……..511-512 Bilim ve Sanat Merkezlerinde Çalışan Öğretmenlerin Üstün yetenekli Öğrencilerin Özelliklerine İlişkin Görüşlerine Dair Bir Çalışma…………………………….…..513-514 Zümre Öğretmenleri Arasındaki İş Birliğinin Okul Yöneticilerinin Öğretimsel Liderlik Davranışlarına Göre İncelenmesi……………………………………………………515-516 Dünyada Eğitimin Geleceğine İlişkin Öngörüler………………….………………517-518 Okul Öncesi Yaş Grubunda Üstün Yetenek Potansiyelli Öğrencisi Bulunan Velilerin Eğitim İhtiyaçlarının Belirlenmesi…………………………………………………..519-520 Biyomimikri Temelli Stem Etkinliklerinin Tasarlanması Kimya Derslerinde Uygulanması ve Öğrenci Kazanımları Açısından Değerlendirilmesi……………521-522 Yer Temelli Eğitime İlişkin Çalışmaların Sistematik Derlenmesi………………..523-524 İlköğretim Matematik Öğretmenlerinin, Öğrencilerin, Velilerin ve Okul Yöneticilerinin Uzaktan Eğitim Deneyimlerinin İncelenmesi……………………525-526 İslami İlimler Fakültesi Öğrencilerinin Çevrim İçi Mahremiyet Kaygı Düzeylerinin İncelenmesi…………………………………………………………………...……….527-528 Cumhuriyetin İlanından Günümüze Fen Ders Kitaplarındaki Elektrik Ünitelerinin Didaktiğin Antropolojik Kuramı Çerçevesinde Analizi…………………………..529-530 Biyotaklit ve Afetler: Öğretmen Adayları Ne Düşünüyor?.....................................531-532 Öğretmen Adaylarının Program Okuryazarlık Düzeyleri…………………..……533-534 Türkiye’de yapılan “Bilgisayar Oyunlarıyla Eğitim” Temalı Tezlerin Betimsel İçerik Analizi…………………………………………………………………..……………..535-536 Sosyal Bilgiler Dersinde Ürün Temelli Öğrenme Modelinin Öğrenci Başarısına Etkisi ve Öğrenci Görüşleri…………………………………………………………………537-538 Öğretimsel Liderlik Araştırmalarının Bibliometrik Analizi…….………………..539-540 Üniversite Öğrencilerinin Yılmazlık ve Bilinçli Farkındalık Düzeylerinin Sosyal Medya Bağımlılığını Yordama Gücü………………………………………………..541-542 Öğretmen Adaylarının Öğrenme Stilleri ile Çevrim İçi Öğrenmeye Yönelik Tutumlarının İlişkisi………………………………………….………………………543-544 (2018-2024) Gürcistan Ulusal Fizik Öğretim Programı ile (2018) Türkiye Fizik Öğretim Programının Karşılaştırılması……………………………………………………….545-546 xiv Gürcistan Batum Nobel Kardeşler Teknoloji Müzesi’nin Fizik Koleksiyonu Bakımından İncelenmesi…………………………………….……………………….547-548 Erken Çocukluk Döneminde Çocuğu Olan Ebeveynlerin Çocuk Parklarına İlişkin Görüşleri……………………………………………...………………………………..549-550 Pedagojik İnovasyon Bağlamında Eğitsel Nörobilim……………………………..551-552 ABD’de Faaliyet Gösteren Türk Sivil Toplum Kuruluşlarının Genel Profili…………………………………………………………………………………..553-554 Bilim ve Sanat Merkezi Öğretmenlerinin STEM Etkinliklerine Yönelik Görüşleri……………………………………………………………………………….555-556 xv BÖLÜM 1 TAM METİNLER 1 Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (2012-2018) An Evaluation on the Activities of the Laicism Principle Chapter and the Nationalism Principle Chapter in the Secondary Education Hamza Keleş1, Muhammed Erdoğan 2 Bildiri Kodu: 9631 Öz İnkılap tarihi ders kitaplarının bir parçası olan Atatürk ilkeleri, düşünceye dayanan yapıları sebebiyle ders kitaplarında anlatılan diğer olay ve olguların yanında soyut kalabilmektedir. İlkelerin durumu, terminolojik açıdan yanlış anlaşılmalara mahal vermekteyken 21. yüzyıl ders kitaplarındaki görselliğe dayalı etkinliklerde nasıl yer alacakları konusunda da bir problem durumu ortaya çıkartmaktadır. Bu araştırmada, Atatürk ilkelerinden laiklik ve milliyetçilik ilkeleri seçilerek ve 2012–2018 arası esas alınarak, adları geçen ilkelerin terminolojik olarak açıklandığı bölümlerde yer alan etkinlikler değerlendirilmiştir. Araştırmanın problem cümlesi: “2012–2018 arasında kullanılan ortaöğretim inkılap tarihi ders kitaplarında, laiklik ilkesi ve milliyetçilik ilkesi bölümlerinde yer alan etkinlikler hakkında neler söylenebilir?” şeklindedir. Araştırmanın amacı; 2012-2018 arası ortaöğretim inkılap tarihi ders kitaplarının, laiklik ve milliyetçilik ilkeleri bölümlerinde yer alan etkinlikleri değerlendirerek, etkinliklerde kullanılan yaklaşımları tespit etmektir. Araştırmanın yöntemi, nitel araştırma tekniklerinden doküman analizi yöntemi, deseni ise durum çalışması desenidir. Araştırmada evren, ortaöğretim inkılap tarihi ders kitapları, örneklem ise bu ders kitaplarının, 2012–2018 arasında kullanılan üç örneğinde yer alan, laiklik ve milliyetçilik ilkeleri bölümleridir. Araştırmada verilerin toplanmasında, göstergebilim yöntemlerinden faydalanılmış, verilerin analizinde ise tematik analiz yönteminden faydalanılmıştır. Araştırmada, laiklik ilkesi bölümünün, metin yorumlama ve kavramlara odaklı etkinliklerle, milliyetçilik ilkesi bölümünün ise görsel yorumlama ve kavramlara odaklı etkinliklerle sınırlı kaldığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: İnkılap Tarihi, Etkinlik, Laiklik, Milliyetçilik, Ders Kitabı. Tema: Tarih Eğitimi Abstract Prof. Dr., Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, hkeles@gazi.edu.tr. 2 Yüksek Lisans Öğrencisi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, erdoganmuhammed115@gmail.com. 1 105 Atatürk's principles, which are a part of the history of revolution textbooks, can remain abstract compared to other events and phenomena described in the textbooks due to their thought-based nature. While the situation of the principles causes misunderstandings in terms of terminology, it also creates a problem about how they will take place in the activities based on visuality in the 21st century textbooks. In this research, the principles of laicism and nationalism will be selected from Atatürk's principles and the activities in the chapters where the mentioned principles are explained terminologically will be evaluated based on the between, 2012 – 2018. Problem sentence of the research: “What can be said about the activities in the chapters of the principle of laicism and the principle of nationalism in the secondary education reform history textbooks used between 2012 and 2018?” The aim of the research is to evaluate the activities in the chapters of the principles of laicism and nationalism in the secondary education revolution history textbooks between 2012-2018 and to determine the approaches used in the activities. The method of the research is document analysis, which is one of the qualitative research techniques, and the design is the case study design. The population of the research is the secondary education reform history textbooks, and the sample is the principles of laicism and nationalism in three examples of these textbooks used between 2012-2018. In the research, document analysis and semiotics methods will be used in the collection of data, and thematic analysis method will be used in the analysis of the data. As preliminary finding in the research: Activities focused on literary text interpretation in the principle of laicism, and activities focused on visual interpretation in the chapter of the principle of nationalism were determined. Keywords: Revolution History, Activity, Laicism, Nationalism, Textbook. Theme: History Education Giriş Tarih bilimi, laboratuvar deneylerine müsait olmayan yapısı ve tarihi olayın yarattığı etkilerin ideolojik veya insani göreceliliği sebebiyle, öğretim konusunda zaman zaman problemler taşıyan bir bilim dalıdır. Türkiye’de tarih öğretiminin ortaya çıkardığı problemlere örnek olarak, inkılap tarihi öğretiminde ortaya çıkan problemler ve tartışmalara yönelik olarak yapılan araştırmalar örnek gösterilebilir. Ahmet Şimşek ve Mehmet Güler, ortaöğretim inkılap tarihi dersinin öğretiminde yaşanan problemler ile ilgili olarak yaptıkları bir araştırmada öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının, yoğun müfredattan, ezbere dayalı tarih öğretiminden ve öğretim araç gereçlerinin eksikliğinden bahsettiklerini tespit etmişlerdir (Şimşek & Güler, 2013, s. 569). Tartışmalar ile ilgili olarak ise Bülent Akbaba tarafından yapılan çalışmada yer alan, “İnkılâp tarihi dersleri, eğitim bilimcilerin dersin öğrenme öğretme sürecine yönelik tartışmalarının yanında, ders ile ilgisi olduğunu düşünen farklı paydaşların dersin varlığı, felsefesi ve amacı üzerindeki tartışmalarına da kaynaklık etmektedir” (Akbaba, 2020, s. 291) şeklindeki açıklamalar örnek gösterilebilir. Bu araştırmada, Atatürk ilkelerinin öğretimi konusundaki bir problem, laiklik ve milliyetçilik ilkesi örnekleriyle tartışılmıştır. Cumhuriyetçilik, milliyetçilik, laiklik, halkçılık, devletçilik, inkılapçılık olarak sıralanan Atatürk ilkeleri, temelde basit görünseler de somut bir olay veya olgu olmamaları, yalnızca düşüncelerden ibaret olan soyut yapıları sebebiyle, öğretmenlere zorluk yaşatabilirler. Bu zorluklar, Türk eğitim derneğinin X. 106 toplantısında bir katılımcı tarafından şu cümlelerle beyan edilmiştir: “Devrim Tarihi öğretimi ve kitaplarına karşın çağdaşlaştıramadığımız tarih öğretimi ile bugünkü konumuz arasındaki kopukluğu, tarih konuları içine yerleştiremediğimiz Atatürk İlkelerinin soyut kalışını vurgulamak, tarihsel süreci Devrim Tarihinde işletemediğimizi dile getirmek isteyeceğim” (Özbaran, 1992, s. 34). Tarih dersinde anlatılan kavramın soyutluğu ciddi bir problemdir. Çünkü tarih derslerinin çoğu, tarihi olayların, yapıların ve olguların, görsellerinin gösterilmesi veya görsel hale gelmesini sağlayan etkinliklerle geçer. Bir tarih dersinde en kötü ihtimalde öğretmen, öğrencinin tarihi olayı hayal etmesini sağlar. Atatürk ilkelerinin ise görselleştirme imkânı oldukça zordur. Bu durum, başlı başına bir zorluk yaratıyorken Talim Terbiye Kurulunun 2012 yılında hazırladığı öğretim programında, Atatürk ilkelerinin yer aldığı bölümlere etkinlikler yazılması istendiği tespit edilmiştir (Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2012, s. 33-37). Böylelikle soyut olan Atatürk ilkelerinin, etkinlikler yoluyla somutlaştırılması yoluna gidilmiştir. Bu yenilik, birer düşünceden ibaret olan Atatürk ilkelerinin etkinliklerle nasıl anlatıldığı ile ilgili bir problem durumunu ortaya çıkartmıştır. Bu araştırmada, Atatürk ilkelerinden laiklik ve milliyetçilik ilkeleri seçilmiş ve 2012-2018 arası esas alınarak, laiklik ve milliyetçilik ilkelerinin ders kitaplarındaki etkinliklerde nasıl işlendiği, ilkelerin yer aldığı bölümlerde hangi etkinlik metotlarının kullanıldığı karşılaştırmalarla incelenecektir. Araştırmanın problem cümlesi: “2012-2018 arasında kullanılan inkılap tarihi ders kitaplarının, laiklik ve milliyetçilik ilkesi bölümlerinde yer alan etkinlikler tematik analiz yöntemiyle analiz edildiğinde elde edilen sonuçlar nelerdir?” şeklindedir. Araştırmanın amacı; 2012-2018 arasında kullanılan inkılap tarihi ders kitaplarının, laiklik ve milliyetçilik ilkesi bölümlerinde yer alan etkinlikleri tespit edip, karşılaştırarak, kullanılan yöntemleri ve yorum farklılıklarını analiz etmektir. Yöntem Araştırmada yöntem olarak: Nitel araştırma yöntemleri prensipleri benimsenmiş ve nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. “Doküman analizi, araştırılması hedeflenen olgu ve olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar” (Yıldırım & Şimşek, 2021, s. 189). Araştırmanın Deseni Araştırmada desen olarak nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseni kullanılmıştır. Durum çalışması deseni, geçmişe ya da günümüzde oluşan bir durumun, kanının, olayın sebebini derinlemesine inceleyip araştırma yapmaktır (Creswell, 2020, s. 101). Durum çalışması deseni, doküman analizini içerebildiği için doküman analizi yöntemi ile beraber kullanılabilmek amacıyla seçilmiştir. Evren ve Örneklem “Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik ve Milliyetçilik İlkesi Bölümlerindeki Etkinliklerin Tematik Analizi (2012-2018)” adlı araştırmada evren, 2012-2018 Aralığında kullanılan ders kitaplarıdır. Örneklemler ise ayrı ayrı olarak şunlardır: 2012-2018 arasında kullanılan ders kitaplarında laiklik ilkesi bölümü etkinlikleri ve 2012-2015 arasında kullanılan ders kitaplarında milliyetçilik ilkesi bölümü etkinlikleri. Araştırmada, 2012 öğretim programının uygulamaya konulduğu tarihten itibaren, 107 2018 öğretim programının uygulamaya alındığı tarihe kadar işlenen MEB onaylı ders kitapları içerisinden üç tanesi seçilmiştir. Bu kitaplar şunlardır: ● 2012-2013 Ders yılı: Yazar Komisyonu, Lise 3 Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük. ● 2012-2013 Ders yılı: Sevtap Gamsız, Lise 3 Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük. ● 2015-2016 Ders yılı: Mahmut Ürküt, Lise 3 Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük. Verilerin Toplanması Araştırmada verilerin toplanması sürecinde doküman analizi ve göstergebilim tekniklerinden faydalanılmıştır. Göstergebilim, araştırmacıların sembol, işaret ve sözlü metinlerden anlamlar çıkarmaları ve bu anlamların nasıl anlaşılacağı konusunda detaylı analiz yürütme yöntemi şeklinde açıklanabilir (Çağlar, 2012, s. 23). Göstergebilim tekniği, 20. yüzyıl ortalarından bu yana s-sıklıkla kullanılan bir tekniktir, resimlerin yanı sıra, sinema filmlerini incelemek için de göstergebilim tekniği kullanılabilir (Aktulum, 2004, s. 1). İçerik analizinde de görsellere odaklanılabilir ancak göstergebilim, doğrudan metne değil metnin çevresindeki işaretlere ve sembollere odaklanma imkânı tanıdığı için araştırmanın görsel analiz bölümünde kullanılmak amacıyla tercih edilmiştir. Verilerin Analizi Verilerin analizi bölümünde göstergebilim ve tematik analiz tekniklerinden faydalanılacaktır. Göstergebilim ve doküman analizi ile tespit edilen verilen tematik analiz yöntemi ile değerlendirilerek birbiriyle karşılaştırılacaktır. Tematik analizde veriler öncelikle temalarına ve konularına göre ayrı ayrı isimlendirerek kodlanır ve daha sonra kodlar kategoriler hâlinde sırlanarak karşılaştırmaya hazır hale getirilir (Glesne, 2013, s. 259). Tematik analizin sağladığı karşılaştırma imkânı ile “Olaydan olaya, ortamdan ortama ya da durumdan duruma değişen kodlarla kategorilerin ya da tematik düşüncelerin nasıl temsil edildiğini keşfedebilirsiniz” (Gibbs’den aktaran Glesne 2013, s. 259). Araştırmada ders kitaplarından toplanan her bir etkinlik örneğine kod numarası verilmiş ve bu kodlar aracılığıyla karşılaştırma yapılmıştır. Bulgular Ders Kitapları ile İlgili Bulgular Seçilen ders kitaplarından, komisyon ve Sevtap Gamsız’ın ders kitapları 2011 yılında Talim terbiye kurulu tarafından kabul edilmiştir ve ilgili listede isimleri görülmektedir (Talim Terbiye Kurulu, 2011). Sevtap Gamsız’ın ders kitabı, 237. sırada Netbil Basım ve Yayıncılık A.Ş. tarafından basılacağı bilgisiyle bulunmaktadır (Talim Terbiye Kurulu, 2011, s. 19). Yazar komisyonu tarafından yazılacak ders 108 kitabında ise komisyon üyelerin isimleri yer almaktadır: Celal Genç, Şenol Türedi, Vicdan Cazgır, İlhan Genç, Yasemin Okur, Akın Sever, Mehmet Öztürk. (Talim Terbiye Kurulu, 2011, s. 22). Mahmut Ürküt’ün kitabı ise 2014 Talim Terbiye Kurulu kararlarında, 30-05-2014 tarihli 40. sıra numaralı kararın ek listesinde bulunmaktadır (Talim Terbiye Kurulu, 2014, s. 2). Bu ders kitaplarının her birinin girişinde bir organizasyon şeması bulunmaktadır. Bu organizasyon şemasında ise etkinliklerin, okuma metinlerinin soru cevap bölümlerinin sembolleri yer almaktadır. Laiklik İlkesi Bölümü ile İlgili Bulgular Laiklik ilkesi bölümünün araştırılan ders kitaplarındaki durumuna bakıldığında, bölümde gövde metnini fazla uzun tutulmadığı genellikle görsellerle ve metin kutularıyla konuyu işlediği tespit edilmiştir (Komisyon, 2012; Gamsız, 2012; Ürküt 2012). Komisyonun ders kitabında laiklik ilkesi bölümü 5 sayfa boyunca üç etkinlik kullanılarak, üç alt başlıkla: “Tanımı–Atatürkçü Düşünce Sisteminde Laiklik–Laiklik İlkesinin Önemi ve Sonuçları” sıralamasıyla işlenmiştir (Komisyon, 2012, s. 174-178). Buna karşın, Sevtap Gamsız’ın ders kitabında 4 sayfa boyunca iki etkinlik kullanılarak, iki alt başlıkla: “Din ve Vicdan Hürriyeti – Laiklik İlkesinin Topluma Sağladığı Faydalar” sıralamasıyla işlenmiştir (Gamsız, 2012, s. 197-200). Mahmut Ürküt’ün ders kitabında ise 5 sayfa boyunca iki etkinlik kullanılarak Sevtap Gamsız’ın ders kitabındaki alt başlık sıralamasıyla işlenmiştir (Ürküt, 2015, s. 206211). Laiklik ilkesi bölümünün içeriği genel olarak şu şekildedir: Şekil 1. Laiklik ilkesi bölümü içeriği Komisyon (2012) örneğinde yer alan etkinlikler şu şekildedir: (Komisyon, 2012, s. 174-176). 109 Şekil 2. (Komisyon, 2012, s. 174). Kodu: L1. Şekil 3. (Komisyon, 2014, s. 176). Kodu: L2. L.1 kodlu örnekte; Bir okuma metni vasıtası ile laiklik ile alakalı olan anayasa maddeleri öğrenciye aktarılmış ve Atatürk’ün medeni bilgiler kitabında laiklik ile alakalı olarak yazdığı bir tanımlama eklenip, bu metin ve resimden yola çıkılarak laiklik ilkesinin özelliklerinin yazılması istenmiştir. (Komisyon, 2012, s. 174). Etkinliğin bir nevi bulmaca tipinde tasarlandığı gözlemlenmektedir. Din ve vicdan hürriyetinin önemini vurgulayan anayasa maddeleri ve Atatürk’ün el yazısı içerisinden, laiklik ilkesinin özelliklerini içeren cümleler ham hâli ile bulunmaktadır. Görseldeki metnin, medeni bilgiler kitabının “Atatürk’ün el yazıları” bölümünden alınması önemlidir çünkü bu kitabın tamamı Atatürk tarafından yazılmamıştır. Afet İnan, Atatürk’ün verdiği notlardan faydalanarak kitabı yazmış yıllar sonra TTK (Türk tarih kurumu) çatısı altında yeniden basılan kitap, bu kez “Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün El Yazıları” adını almıştı (Güvenoğlu, 2021, s. 1). Etkinlik yöntem olarak incelendiğinde, öğrenciden metindeki konu ile alakalı cümleleri verilen örneğe göre değiştirip yazmasının istendiği görülmektedir. İlgi çekici bir etkinlik yaklaşımıdır ve öğrencilerin bireysel becerilerini geliştirmek adına olumludur. Görsel olarak verilen şekil, tam anlamıyla bir resim olmamakla birlikte, resmin yansıtma fonksiyonunun kullanıldığı bir şekildir. Resmin yansıtma fonksiyonu “Resmin soru anahtarı ya da numaralandırılmış alıştırmalarla bağlantılı olarak kullanılmasıdır” (Tütüncü Oğuzoğlu, 2003, s. 140-141). L.2 kodlu örnekte ise Atatürk’ün İslam dinine olan yaklaşımı, onun Müslüman olduğunun altını çizecek şekilde kırpılmış metinlerle öğrenciye aktarılmış ve öğrencilerden, Atatürk’ün din anlayışını anlatan metinlerden yola çıkarak, Atatürk’ün laiklik anlayışı hakkında yorumlar yapmaları istenmiştir (Komisyon 2012, s. 176). Bu etkinlik ise daha çok sınıf ile yapılacak ve toplu beyin fırtınası ile yapılabilecek bir etkinliktir. Etkinlikte bir önceki etkinlikte olduğu gibi yine resmin yansıtma fonksiyonu kullanılmıştır. Görsel ile öğrencilere, Atatürk’ün Müslüman olduğu mesajı verilmeye çalışılmıştır. Komisyon 2012 ders kitabındaki etkinlikler bu şekilde iken Sevtap Gamsız tarafından hazırlanan ders kitabında, herhangi bir görsel kullanılmadan doğrudan okuma parçası verilmiş ve 110 öğrenciden okuma parçasını yorumlaması istenmiştir. Örneğin, adı geçen ders kitabındaki bir etkinlikte yer alan okuma metni şöyledir: “Türk tarihinin en eski dönemlerine bakılırsa görülür ki Türk milleti din ve inanç ile devlet ve siyaset işlerini birbirinden ayırmak gereğini ve önemini çok erken anlamıştır. Bu bir fikrî gelişme eseri idi. Orta Asya’da Çin’de ve başkaları… milattan binlerce yıl önce kurulan Türk devletlerinde herkes dininde, inancında serbest idi. Eski zamanlarda Avrupa’ya geçmiş Türklerden, nispeten yakın sayılabilecekler arasında, mesela Hunların, Kumanların, Avarların, başkaları… halkını dinlerini değiştirmeye zorladıkları veya din ile devleti birbirine karıştırdıkları görülmemiştir. Gerçi zaman zaman çeşitli dönemlerde dini siyasete alet gibi kullanmak akımları baş göstermiş, hükümdarların yabancı kültürlere uyarak devlet başkanlığı yanına bir de ruhani başkanlık kattıkları, kendilerini ilahların vekili ve hatta bizzat ilah sandıkları olmuştur. Fakat bu sapma, bu akılsızlık er geç millî felaketler getirmiş, böyle davalara alet edilen devletlerin batması ile sonuçlanmıştır. Osmanlı Devleti din ile devlet işini karıştırma hatasının Türk tarihindeki en son kurbanıdır. Osmanlı saltanatının sayısız hataları içinde her türlü gelişme yollarını sımsıkı kapamış olması bakımından bu hatayı başta saymak doğru olur. Osmanlı Devleti’nden Türk Cumhuriyeti’ne miras kalan dertlerden kurtarılması belki en çetin görünen de bu idi. Yüzyıllardan beri yalnız merkezi bir şekil halinde değil, kadıları şeriat mahkemeleri, müderrisleri ve medreseleriyle köylere kadar bile kök vermiş bir teşkilat halinde bulunan “teokrasi”yi kaldırmak ve “modern devlet” kavramını en pürüzsüz niteliği tamamlamak için dış sıkıntıların büsbütün kalkmasını beklemek, gerici unsurlarla çıkarı bozulacakların milleti zehirlemelerine fırsat ve vesile vermemek gerekiyordu… (Bekir Palazoğlu, Atatürk İnkılapları (Devletin Laikleşmesi) s. 268.)” (Gamsız, 2012, s. 197) L.3 kodu verilen etkinlikte, okuma parçasının ardından öğrenciye yöneltilen sorular şunlardır: “1. İlk Türk devletlerinde laik devlet anlayışı ile ilgili düşünceleriniz nelerdir? 2. Cumhuriyet Döneminde laiklik ilkesinin uygulanmaya konulmasının sebepleri nelerdir?” (Gamsız, 2012, s. 197). Tamamen bir anlama ve yorumlama etkinliği şeklinde hazırlanmış etkinlik ile öğrencilerden fikir üretmeleri ve yorum yapmaları istenmiştir. Öğrencilere verilen okuma metninin mesajı, eski Türklerde laikliğin olduğu ve zamanla laiklik anlayışının kaybolmasıyla birlikte, din ve devlet işlerinin birbirine karıştığı akabinde dinin tekelinin “din istismarcısı” olarak nitelenen grubun eline geçtiği belirtilmektedir. Atatürk’ün dinin istismar edilebildiği bir sistemi ortadan kaldırmak ve modern devlet mantığını yerleştirmek için laiklik ilkesini uygulamaya koyduğu belirtilmektedir Yöntem ile ilgili detayların ardından metne odaklanıldığında, metnin genelinde bazı hatalar bulunmaktadır. Öncelikle ilk Türk devletlerindeki din ve devlet işlerini birbirinden ayırma mantığı, laisizmden ziyade bir gelenekten kaynaklanmaktadır. İlk çağ ve orta çağ dönemlerde henüz ileri yasaların ve laisizmin olduğunu ifade etmek yanlıştır. Bir diğer sorun ise saltanatın her türlü milli gelişme yolunu tıkadığına dair iddiadır. Metinde iddia edilenin aksine, Osmanlı modernleşmesi dönemi padişahları, Osmanlı Devleti’ni ileriye taşıyabilmek için özellikle askeri alanda ıslahat yapmışlardır ve hatta ıslahat çalışmaları hanedandan olmayan ve çoğunlukla Tebaa’nın içinden gelen ıslahat karşıtları tarafından engellenmiştir (Hayta & Ünal, 2014, s. 213-214). Bunlardan en bilinenleri II. Mahmud ve III. Selim’dir. Bu iki padişah gelişim yanlısı olup ıslahat yapmışlar ancak III. Selim ıslahat karşıtları tarafından tahttan indirilmiş, II. Mahmud ise ıslahat karşıtı olan yeniçeri ocağını yok etmiştir (Unat, 2016, s. 21-24). Bu örneklerin yanı sıra saltanat mührüyle de yeniliklerin engellendiği de olmuştur. Örneğin, 1577 tarihinde Takiyüddin Mehmet tarafından Galata’da kurulan rasathanenin, Tanrı’nın gazabını İstanbul’a çektiği gerekçesiyle 111 bombalanmasına, dönemin padişahı III. Murad izin vermişti, fakat bu olayda da dönemin şeyhülislamının ve ulemasının sultanı manipüle ettiği belirtilmektedir (İnalcık, 2015, s. 187-188). Özetle, etkinlik örneğindeki metnin konu alanı bilgisi açısından sorunlu olduğu düşünülmektedir. Bu durumun sebebi, metnin oldukça eski bir kitaptan alınmasından kaynaklanıyor olabilir. Metnin yazıldığı dönemde, gelişmenin önünü yenilik karşıtlarının değil, saltanatın tıkadığı düşünülmüş olabilir. Her iki ders kitabında da bu etkinliklere ek olarak, tam sayfa bölüm sonu etkinlikleri hazırlandığı gözlemlenmektedir. Komisyon tarafından hazırlanan kitapta bölümün sonuna bir kavram şeması eklenmiştir. Bu kavram şeması şu şekildedir: Şekil 4. Laiklik ilkesi bölümü kavram şeması etkinliği (Komisyon, 2012, s. 178). Kodu: L.4. Bir nevi bulmaca tarzında olan kavram şeması etkinliğinde ipucu olarak; “Demokrasi, dini taassup, cumhuriyetçilik, milliyetçilik, devlet işleri, devletin dini, din ve vicdan hürriyeti, halkçılık” kelimeleri verilmiş, bu kelimeleri şemadaki ilgili yerlere eklemeleri istenmiştir. Kavram şeması doldurulduğunda, ortaya çıkan cümlelerin bölüm içerisinde kullanılan cümlelerin tekrar edildiği gözlemlenmektedir. Örneğin, “Devletin dini yoktur. Din ve vicdan hürriyeti vardır. Devlet işleri ayrılmıştır. Devlet işleri, akıl ve bilime göre yönetilir.” şeklinde cümlelere ulaşılmaktadır. Bölüm içeriğinde bulunmayan “bütünler” ifadeleri ise diğer ilkeler ile doldurulabilmektedir ve bölüm içeriğinde ilgili ilkelerden bahsedilmiştir. Bu açıdan kavram şeması etkinliğinin, bir tür bölüm sonu değerlendirme olarak kullanıldığı söylenebilir. Sevtap Gamsız’ın ders kitabında ise bölüm sonu etkinliği olarak okuma parçası etkinliği verilmiştir. Tek bir okuma parçası etkinliğinde üç farklı şiir verilmiş, laikliğin esaslarını vurgulayan şiirlerden yola çıkılarak, öğrencilerin düşüncelerini yazması istenmiştir (Gamsız, 2012, s. 200). Bu etkinliğin, bir bölüm sonu değerlendirilmesinden ziyade öğrencilerin anlama ve yorumlama kabiliyetlerini ölçmek için yapılmış olduğu söylenebilir. İncelenmiş bir sonraki ders kitabı olan, Mahmut Ürküt’ün hazırladığı ders kitabında ise diğer iki ders kitabında bulunan etkinliklere benzer yaklaşımlar ile karşılaşılmaktadır: 112 Şekil 5. Laiklik ilkesi bölümü kavram şeması etkinliği (Ürküt, 2015, s. 206). Kodu: L.5. L.5 kodlu etkinlikte amaç inkılaplardan yola çıkarak kavram şeması oluşturmak olup, L.3 kodlu kavram şeması etkinliğinden farklı olarak tablo formatında düzenlenmiştir. Etkinlikte, vasıtasıyla laiklik ilkesi anlatılmaktadır. Aynı ders kitabındaki bir sonraki etkinlikte ise “Atatürk’ün din ve vicdan özgürlüğü ile ilgili üç sözünü bularak aşağıdaki noktalı yerlere yazınız.” (Ürküt, 2015, s. 208) şeklinde bir etkinlik bulunmakta, bölümün sonuna eklenen etkinlik ile yine bölüm sonu değerlendirme yapma amaçlı bir etkinlik olmakla beraber, öğrenciyi düşünmeye zorlamaktan daha çok biraz daha ezber odaklı bir etkinlik olduğu söylenebilir. Mahmut Ürküt ve Sevtap Gamsız tarafından hazırlanan kitaplarda tespit edilen etkinliklerde herhangi bir görsel bulunmamakla beraber her iki ders kitabında da bölümün genelinde görseller bulunmaktadır. Kullanılan görsellerin sayıları kitaptan kitaba değişmekle beraber, kullanılan görsellerin çoğu “dua eden Atatürk” ve “Atatürk ve din adamları” temalı görsellerdir. Görsellerde verilmek istenen mesaj, L.2 kodlu etkinlikteki görselin verdiği mesaj ile aynıdır. Görseller, Atatürk’ün dinin önemine dikkat çektiği söylemlerini takiben sunulmuştur. Örneğin: Mahmut Ürküt’ün ders kitabında, “İslam dinine büyük değer veren Atatürk, her konuşmasında İslam dininin akıl ve mantığa uyan mükemmel bir din olduğunu ifade etmiştir” (Ürküt, 2015, s. 207). İfadesinin ardından şu görseller kullanılmıştır: Şekil 6. Mahmut Ürküt’ün ders kitabında kullanılan görseller (Ürküt, 2015, s. 207). Benzer olarak Sevtap Gamsız’ın ders kitabında da kullanılan tek görsel, Atatürk’ün dua ederken kadraja alındığı görseldir. “Mustafa Kemal Hacı Bayram Veli Camisinde dua ederken (1920)” notu ile paylaşılmış görsel, bölümün sonunda kullanılmıştır (Gamsız, 2012, s. 199). İncelenen tüm ders kitaplarında bölümlerde kullanılan etkinlikler; kavram şeması hazırlama, din ve vicdan hürriyeti ile ilgili bir etkinlik hazırlama, laikliğin genel özelliklerini tanımlayan bir etkinlik hazırlama şeklinde sıralanabilir. Etkinliklerin bu şekilde düzenlenmesi, 2012 öğretim programından kaynaklanmaktadır. 113 Öğretim Programında da etkinlik önerisi olarak: Laiklik ilkesi ile alakalı bir kavram haritası hazırlama, din ve vicdan hürriyeti ile alakalı bir sunu hazırlama. Etkinlikleri istenmiştir (MEB, 2012, s. 36-37). Kitap yazarları da öğretim programına uymak adına benzer anahtar kelimeler ile etkinlikleri hazırlamış, hatta Sevtap Gamsız, hazırladığı ders kitabına “Din ve vicdan önemi ile ilgili bir sunum hazırlayınız.” şeklinde bir yönerge eklemiştir (Gamsız, 2012, s. 199). Etkinliklerin yorum yapma ve analiz yapma mantığındaki özelliklerinin de yine 2012 öğretim programında yer alan, tarihse sorun analizi ve karar verme becerisi ile alakalı olduğu söylenebilir (MEB, 2012, s. 14). Örneğin, L.3 kodlu etkinlikte dinin suistimal edilmesi ile ilgili geçmiş sorunlardan bahsedilmekte, L.2 kodlu etkinlikte ise “laiklik üzerine” adlı metin ile dinin siyasete alet edilmesi sorunu, öğrenciye kavratılmaya çalışılmakta ve bu sorunların dönemin insanlarını nasıl etkilediği hakkında örnekler verilmektedir (Gamsız, 2012, s.97; Komisyon, 2012, s. 176). Bu etkinlikler vasıtasıyla öğrenciler sorun analizi yapabilir, adı geçen öğretim programının beceriler bölümünde belirtilen, “Geçmişteki konu ve sorunları tanımlar, bu konu veya sorunla ilgili insanların çıkarlarını, değer ve bakış açılarını analiz eder…” (MEB, 2012, s. 14) kazanımını sağlayabilir. Laiklik ilkesi bölümündeki etkinlik türleri, çok farklı türlerde hazırlanamamıştır. Etkinliklerin çoğu okuma parçası türündedir. Bölümler incelendiğinde; 4 okuma parçası etkinliği, 2 kavram şeması etkinliği, 1 boşluk doldurma etkinliği, 1 ödev veya sunum hazırlama etkinliği tespit edilmiştir. Şekil 7. Laiklik İlkesi Bölümü Etkinlik Türleri Milliyetçilik İlkesi Bölümü ile İlgili Bulgular Milliyetçilik ilkesi alakalı bölümün incelenen ders kitaplarındaki durumuna bakıldığında, tıpkı laiklik ilkesinde olduğu gibi bölümde gövde metnini fazla uzun tutulmadığı genellikle görsellerle ve metin kutularıyla konuyu işlediği tespit edilmiştir (Komisyon, 2012; Gamsız, 2012; Ürküt 2012). Komisyonun ders kitabında milliyetçilik ilkesi bölümü 8 sayfa boyunca şu alt başlıklar ile işlenmiştir: “TanımıAtatürkçü Düşünce Sisteminde Milliyetçilik-Milli Birlik ve Beraberliğin Anlam ve Önemi- Atatürk Milliyetçiliğinin Önemi ve Sonuçları” (Komisyon, 2012, s. 146-154). Buna karşın, Gamsız (2012) örneğinde, 9 sayfa boyunca, “Milli Birlik ve Beraberlik”- “Milli Birlik ve Beraberliği Güçlendiren Unsurlar” ve “Milliyetçilik İlkesinin Türk Toplumuna Faydaları” alt başlıklarıyla işlenmiştir (s. 169178). Mahmut Ürküt’ün ders kitabında ise 6 sayfa boyunca, Sevtap Gamsız’ın ders kitabındaki alt başlık sıralamasıyla işlenmiştir (Ürküt, 2015, s. 188-194). Milliyetçilik ilkesi bölümlerinin içeriği genel olarak şu şekildedir: 114 Şekil 8. Milliyetçilik ilkesi bölümü içeriği ile ilgili bir grafik. Milliyetçilik ilkesi bölümünde tespit edilen ilk etkinlik bir anlama ve yorumlama etkinliğidir. Bu etkinlik şu şekildedir: Şekil 9. Milliyetçilik ilkesi bölümü etkinlik örneği (Komisyon, 2012, s. 146). Kodu: M.1. Bu etkinlikte Ziya Gökalp’in millet şiiri ile millet kavramının ortak geçmiş özelliği vurgulanmış, Atatürk’ün sözü ise milliyetçiliğin şoven duygularla yapılmaması gerektiğini vurgular niteliktedir. Böylelikle milliyetçiliğin iki esasına paralel olarak vurgu yapılmak istendiği düşünülmektedir. Ancak 2. soru etkinliği bağlamından kopartmış olabilir çünkü Ziya Gökalp’in şiirinde “Türk’üm, bu ad her unvandan üstündür…” denilmekteyken Atatürk’ün metninde ise “Bizim milliyetçiliğimiz herhâlde hodbince ve mağrurca bir milliyetçilik değildir...” şeklinde bir cümle kurulmuştur (Komisyon, 2012, s. 146). Bu da aslında temel mantık olarak iki karşıt düşünce ortaya çıkartır. Elbette Gökalp’in milliyetçilik anlayışı tamamen mağrurane değildir. Gökalp, vatandaşlık bilincine ve meslek ahlakına sıklıkla vurgu yapmakta ve bu iki etik değere sahip olmayan kişilerin milliyetçi olamayacağını belirtmektedir (Gökalp, 2014, s. 168-174). Bu konuda, etkinlikteki şiirin yanlış yerde seçildiği söylenebilir. Bölümdeki diğer etkinliklerde bu etkinliğe benzer olarak anlama ve yorumlama etkinlikleri bulunmaktayken daha farklı etkinlik tasarımları da tespit edilmiştir. 115 Şekil 10. Milliyetçilik ilkesi bölümü etkinlik örneği (Komisyon, 2012, s. 147). Kodu: M.2. Bu etkinlikte öğrencilerden gördükleri tarihi gazeteleri yorumlamaları istenmiştir. Kutucuklarda sıralanan diğer sorular sırasıyla şunlardır: “Haberlere göre ülke içinde nasıl bir ortam vardır? – Gazetelere göre; Milli Mücadele dönemindeki en önemli problem nedir? – Milli Mücadele toplumumuzun hangi değerlerini ön plana çıkarmıştır” (Komisyon, 2012, s. 147). Etkinlik vasıtasıyla dönemin şartlarını ve insanların psikolojilerini öğrenciye aktararak, öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerini geliştirmek amaçlanmıştır. Ek olarak, gazete küpürlerine bakıldığında, milli birlik ve beraberlik mesajı verdikleri gözlemlenebilir. Yazarların, milli birlik ve beraberlik unsurunu vurgulama amacıyla bu gazete küpürlerini seçtikleri söylenebilir. Görsellere bakıldığında ise, ikisi öğrencilerin gelişim seviyelerine uygun olmakla beraber, en üstteki “Amacımız hareket-i milliyeyi birleştirmek ve güçlendirmek” notlu manşetin görseli öğrencilerin yaş grubu için fazla sert ve sarsıcı olabilir. Ders kitaplarında, şiddetin ve katliamın sonuçlarının doğrudan doğruya gösterildiği örneklerin kullanılması doğru değildir (Aslan, Okumuş, & Koçoğlu, 2015). Buna karşın etkinliğin geri kalanına ve görselin verdiği mesaja bakıldığında, görselin Yunan ordusunun İzmir’de yürüttüğü soykırımı açıkça gösterdiği, bu sebeple öğretim amacına hizmet eden etkinliğin geri kalanı ile tutarlı bir görsel olduğu da söylenebilir. Bölümdeki geri kalan etkinliklerin çoğunda yansıtma fonksiyonlu ve görsel açıdan zengin etkinlikler tespit edilmiştir. Örneğin: Milli güç unsurları ile alakalı bir etkinlikte, dört adet görsel kullanılmış, bir başka okuma parçası etkinliğinde ise yine Atatürk’ün bir görseli kullanılmıştır (Komisyon, 2012). Bu görsellerin tamamı yansıtma fonksiyonu ile kullanılmaktadır. Resmin yansıtma fonksiyonu ile etkinlik sırasında öğrenciye sunulması, öğrencinin etkinlikleri daha iyi kavraması açısından önemlidir. Yurtdışında kullanılan birçok ders kitabında da etkinlikler, görsellerle beraber verilmektedir (Tütüncü Oğuzoğlu, 2003, s. 141). Örneğin, Sevtap Gamsız’ın hazırladığı kitapta tıpkı M.2 kodlu etkinlik gibi bir görsel yorumlama etkinliği tespit edilmiştir. Etkinlik şu şekildedir: 116 Şekil 11 Milliyetçilik ilkesi bölümü etkinlik örneği (Gamsız, 2012, s. 174). Kodu: M.3. Bu etkinlikte dönemin fotoğrafları kullanılarak, öğrencilerin tarihi düşünme becerilerinin arttırmak ve milliyetçilik ilkesinin temelinde bulunan milli birlik ve beraberlik ögesini daha iyi kavramalarını sağlamak amaçlanmıştır. Görsellerden ilki ve ikincisi Tekalif-i Milliye emirleri dönemini, üçüncüsü büyük taarruz öncesi cepheye mermi taşıyan kadınları, dördüncüsü bir muharebeyi, beşincisi Kuvayi Milliye’yi ve yansıtmaktadır. Özellikle Tekalif-i Milliye emirlerini yansıtan görsel, doğrudan doğruya milliyetçilikle alakalıdır. Tekalif-i Milliye emirleri: Sakarya meydan savaşı (1921) öncesinde 7-8 Ağustos 1921 tarihlerinde yayınlanan, ordunun mühimmat ve donanım ihtiyacının halkın destekleriyle karşılanmasını içermektedir (Turan, Safran, Hayta, Çakmak, Dönmez & Şahin, 2014, s. 144). Laiklik bölümünde olduğu gibi kavram şeması etkinliğine milliyetçilik ilkesi bölümünde de yer verilmiştir. İlgili kavram şeması etkinliği şu şekildedir: Şekil 12. Milliyetçilik İlkesi Bölümü Etkinlik Örneği (Komisyon, 2012, s. 152). Kodu: M.4. Tıpkı laiklik ilkesi bölümünde kullanılan kavram şeması gibi bu kavram şeması da bölüm sonu ölçme ve değerlendirme yapma amacıyla hazırlanmıştır. Kavram şemasında bulunan; kültür birliği, tarih birliği, ülkü birliği, siyasi birlik ögelerine milli güç unsurlarının anlatıldığı bölümlerde yer verilmektedir. Komisyon ve Sevtap Gamsız’ın hazırladığı Mahmut Ürküt tarafından hazırlanan ders kitabındaki etkinliklerde ise yine farklı yaklaşımlar takip edilmiştir: 117 Şekil 13. Milliyetçilik ilkesi bölümü etkinlik örneği (Ürküt, 2015, s. 194). Kodu: M.5 Yukarıdaki etkinlik, biraz daha ölçme ve değerlendirme yapısında olan bir kavram etkinliği olarak öğrenciye sunulmuştur. Amaç; aynı ders kitabındaki din ve vicdan hürriyeti ile ilgili etkinlikte olduğu gibi öğrencinin konu ile alakalı bilgisini ölçmektir. Bir önceki etkinlikten farklı olarak sınav formatındadır ve daha bireysel bir etkinliktir. Aynı ders kitabındaki bir başka etkinlik ise bir ödev etkinliğidir. Bu etkinlikte öğrencilere aşağıdaki metin, metin kutusu içerisinde sunulmuştur: “Atatürk’ün millet ruhundaki o sönmez meşaleyi tutuşturmak için Anadolu’yu adım adım dolaştığı 1919 yılıydı. Büyük asker, Erzurum yolundadır. Ilıca’da tunç yüzlü bir ihtiyarla yaptığı görüşmeyi Cevat Dursunoğlu şöyle anlatmaktadır: 20-30 kişilik bir göçmen kafilesi başında bulunan bu ihtiyar, omuzlarına kartal kanadı attığı paltosu ve elindeki asası ile bir yolcudan çok doğu mitolojisindeki yarı Tanrı kabile reisine benziyordu. Misafirlerin önemli kimseler olduğunu anlayan ihtiyarın zeki gözleri parladı. İri ve ak tüylerle örtülü elini geniş göğsünün üstüne koyarak onları selamladı. Mustafa Kemal, ta yanı başına kadar geldiği halde heybetliliğinin azametini kaybetmeyen bu ihtiyarın hatırını soruyor, o da gövdesine yaraşan derin ve gür sesiyle teşekkür ediyordu. Bu kısa hoşbeşten sonra paşa, ihtiyara; Ağa, dedi. Böyle nereden geliyorsun? -Paşam Rus gelirken göçmen olmuştuk. Çukurova’daydım. Şimdi köyüme dönüyorum. (Paşa) Buralara dönmenin pek yerinde olmadığını, kışın sıkıntı çekileceğini anlatmak istedi. Sonra da ekledi: Ağa yoksa oralarda geçinemedin mi? -Hayır, Paşam. Çukurova cennet gibi bir yer. Bir eken yüz alıyor. Son günlerde işittim ki İstanbul’daki “kötü niyetli insanlar” bizim Erzurum’u Ermenilere verecekmiş. Geldim ki ne göreyim bu namertler kimin malını, kime veriyorlar? —Tunç çehreli, beyaz sakallı, güngörmüş ihtiyarın iman dolu göğsünden gelen bu ses, yine onun gibi tunç yüzlü askerin gözlerini yaşarttı. —Bu eski Türk kalesine millet işi için milletle beraber çalışmaya gelen büyük devlet adamı, yaşlı gözlerle arkadaşlarına döndü: — Bu milletle neler yapılmaz? Dedi ve sonra ihtiyarla vedalaştı” (Ürküt, 2015, s. 189). Kemal Arıburnu tarafından yazılan “Atatürk’ten Anılar” kitabından bir kesit olarak alınıp etkinliğe yerleştirilen bu okuma parçasında, vatanseverlik teması esas alınmakla beraber, Gazi Mustafa Kemal Paşa ve yaşlı adamın birbirlerine davranışlarındaki inceliğe, saygıya ve yaşlı adamın peşinden gelen kalabalığa bakılarak, milli mücadele döneminde oluşan milli birlik ve beraberliğe de vurgu yapıldığı 118 söylenebilir. Okuma parçasının ardından gelen kısımda, öğrencilerden okuma parçası ile ilgili olarak bir resim, şiir veya düz yazı hazırlamaları istenerek, hazırladıkları ödevi sınıfta paylaşmaları istenmiştir (Ürküt, 2015, s. 189). Bu tip bir ödev hazırlama etkinliği Sevtap Gamsız’ın kitabında laiklik ilkesi bölümünde bulunmuştu. Milliyetçilik ilkesi bölümüne genel olarak bakıldığında etkinliklerin genelinin, milliyetçilik ilkesi bölümündeki etkinlikler tıpkı laiklik ilkesi bölümünde olduğu gibi belli tasarım biçimlerine odaklanılıp belirli konularda etkinlikler hazırlanmıştır. Bu durumun sebebi yine tıpkı laiklik ilkesi bölümünde olduğu gibi öğretim programlarından kaynaklanmaktadır. 2012 öğretim programında milliyetçilik ilkesinin bulunduğu bölümde, şöyle bir etkinlik önerisi sunulmuştur: “Görsel ve yazılı materyallerden yararlanılarak Millî mücadelenin doğuşunda ve başarıya ulaşmasında milli birlik ve beraberliğin önemi incelenir” (MEB, 2012, s. 48). Araştırmada incelenen etkinlik örneklerinden; M.3 ve M.2 kodlu etkinlikler, milli birlik ve beraberliğe vurgu yapacak görseller içermekte, Mahmut Ürküt tarafından yazılan ders kitabındaki okuma parçası da yine milli birliğe vurgu yapmaktadır. Milliyetçilik ilkesi bölümlerinde kullanılan görseller ise çoğunlukla milli birlik ve beraberliğe vurgu yapacak şekilde hazırlanmıştır. Sevtap Gamsız tarafından hazırlanan ders kitabında, 18 Haziran 1919 Tarihli “İstiklal Harbi” gazetesinden, “Mustafa Kemal Paşa Milli Birlik İstedi” başlıklı bir gazete haberinin, günümüz Türkçesine uyarlanmış sürümü okuyucuya sunulmuştur (Gamsız, 2012, s. 172). 23 Haziran tarihi, Amasya genelgesinin yayınlanmasından 2 gün önceye denk gelmektedir (Turan, Safran, Hayta, Çakmak, Dönmez & Şahin, 2014, s. 86). Amasya Genelgesi, 15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir’in işgal edilmesiyle başlayan milli mücadeleye hazırlık döneminde, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışının ardından tertip ettiği kongreler ve genelgelerden biridir. Amasya Genelgesi; Mustafa Kemal Paşa’nın, Rauf Bey, Refet Bey, Ali Fuat Beyler ile hazırlayarak yayınlanmış ve bu genelge ile milletin durumu tasvir edildiği, milli mücadelenin yönteminin ve yol haritasının çizildiği ve Sivas’ta milli bir kongre tertip edilmesinin kararının alındığı belgedir (Ortaylı, 2022, s. 170). Bu genelgede “Milletin istiklalini, yine milletin azim ve kararlılığı kurtaracaktır.” denilmiştir. (Turan, Safran, Hayta, Çakmak, Dönmez & Şahin, 2014, s. 87). Böylece milli hâkimiyet, milli birlik ve beraberlik vurgulanmıştır. Ders kitabında, genelgeye paralel tarihli bir gazete manşeti verilerek, Amasya genelgesinin de milli birlik ve beraberlik açısından önemli bir örnek olduğu, dolaylı yoldan vurgulanmıştır. Mahmut Ürküt tarafından hazırlanan ders kitabında ise 23 Ekim 2011 tarihli Van depremi sonrası toplanan yardımlar hakkında, bir görsel sunulmuştur. Görsel şu şekildedir: Şekil 14. Mahmut Ürküt’ün ders kitabından bir gazete kupürü (Ürküt, 2015, s. 193). Görsel, Vatan gazetesinin 28 Ekim tarihli nüshasında yer alan aynı adlı haberde tespit edilebilir (Vatan Gazetesi, 2011). Yardım kampanyalarının, bir toplumda yaşayan bireyler arasındaki bağı ve toplumsal 119 duyarlılığı görebilmek adına iyi bir yol olduğu söylenebilir. Bu açıdan olumlu bir örneğin öğrencilere sunulduğu söylenebilir. Ayrıca görselin geçtiği metinde milli mücadele döneminde, milli birlik ve beraberliğin önemi vurgulanarak, geçmişteki bir sorunun çözümü ile günümüzdeki bir sorunun çözümü birbirine bağlanmıştır. Böylece öğrencilerin geçmişte yaşanmış bir olay ile 2000’li yıllarda yaşanmış bir olay arasında bağ kurması sağlanmıştır. Milliyetçilik ilkesi bölümünde, çok sayıda farklı türde etkinlik kullanılmıştır. Bölümlerde 3 okuma parçası etkinliği, 3 görsel yorumlama etkinliği, 2 kavram şeması etkinliği, 1 ödev hazırlama etkinliği, 2 boşluk doldurma etkinliği kullanılmıştır. Şekil 15. Milliyetçilik ilkesi Bölümü Etkinlik Türleri. Tartışma Araştırma kapsamında tespit edilen etkinliklerin geneli sınıf içerisinde beraber düşünmekten ziyade bireysel yapılabilecek etkinliklerdir ve ciddi bir bölümü ölçme ve değerlendirme tarzında düzenlenmiştir. Bu durumun sebebinin, konuların kavram odaklı olmasından kaynaklandığı söylenebilir. İlkeler, herhangi bir olay ya da olgu olmadıkları için yazarlar kavramlara odaklanmışlar ve öğrencilere kavram ezberletmeye veya yorumlatmaya çalışmışlardır. Mahmut Ürküt çalışmasında, tamamen ezbere dayalı kavram etkinlikler (bkz. M.5 kodlu etkinlik) tasarlamıştır (Ürküt, 2015, s. 194). Buna karşın Komisyon tarafından 2012 yılında yazılan ders kitabında, yer alan kavram etkinliklerinde (bkz. M.4 ve L.4 kodlu etkinlikler) kavram ezberletmekten ziyade, şema ile kavram yorumlatma veya kavramların birbirleri ile alakalarını gösterme yoluna gidilmiştir (Komisyon, 2012, s. 152). Sevtap Gamsızın ders kitabında ise yine kavram etkinliği kullanılmakla beraber, kavramları doğrudan doğruya yazmaktan kaçınılmış, görsellerden veya metinlerden çıkarılması (bkz. M.3 ve L.3 kodlu etkinlikler) beklenmiştir. Laiklik ilkesi bölümünde ve milliyetçilik ilkesi bölümünde tespit edilen etkinliklerin geneline bakıldığında, çoğunlukla öğretim programına bağlı, belli bir mantıkla hazırlanılmış etkinliklerle karşılaşılmaktadır. Bölümler birbiriyle kıyaslandığında, milliyetçilik ilkesi bölümünde görsellere sahip etkinlikler tespit edilirken, laiklik ilkesi bölümünde yalnızca bir tane etkinliğin görsele sahip olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra laiklik ilkesi bölümündeki genel görsel kullanımı ve etkinlik sayısı da milliyetçilik ilkesi bölümüne göre daha az sayıdadır. Bu durum, laikliğin kavramsal yönden daha soyut kavramlar ile açıklanıyor olmasından kaynaklandığı söylenebilir. 120 Laikliğin tarihsel kaynakları incelendiğinde; din, devlet, kutsal, kutsallık dışı, Tanrı, hukuk, insan hakları, ümmet ve ümmet kelimesinin Hristiyanlık inancındaki karşılığı “ecléssia” kavramlarıyla karşılaşılmaktadır (Berkes, 2021, s. 28-29). Bu kavramların her biri gözle görülemeyen, dokunulamayan kavramlardır. Ders kitabı yazarlarının bu kavramları nesneleştiremedikleri veya hayal etmekte zorlandıkları düşünülmektedir. Sonuç ve Öneriler Laiklik ve milliyetçilik ilkesi bölümlerindeki etkinliklere bakıldığında, her iki bölümde de birbirini tekrar eden ve metinler, görseller vasıtasıyla dolaylı yoldan bu ilkeleri anlatan etkinlikler tespit edilmiştir. Öğrencilere görsel veya materyal sunulmakta, ardından bir kavram verilerek, materyal ve kavram arasındaki alakayı çözmeleri ya da yorumlamaları beklenmektedir. Bu durumun Atatürk ilkelerinin soyutluğundan kaynaklandığı söylenebilir yazarlar herhangi bir doğrudan alakalı materyal bulamamışlardır. Materyal eksikliği konusu, her iki ilkede de göze çarpmakla beraber, laiklik ilkesi bölümünde daha büyük bir eksiklik söz konusudur. Dolaylı yoldan anlam çıkarılabilecek metinlerin ve görsellerin kullanılması zaman zaman daha az alakalı veya yanlış yorumlanabilecek materyallerin kullanılmasına sebep olmuştur. Örneğin, M.1 kodlu etkinlikte kullanılan Ziya Gökalp’in şiiri etkinliğin vermek istediği mesaj ile alakasızdır. M.2 kodlu etkinlikte ise konuyu daha iyi anlatabilmek için biraz daha sert bir görsel tercih edilerek öğretim ilkelerinin dışına çıkılmıştır. Atatürk ilkeleri ile alakalı olan etkinliklerde, kullanılan görsel veya yazılı materyallerde daha farklı yaklaşımlar üretilebilir. Örneğin, milliyetçilik ilkesi bölümünde görsel olarak, milli mücadele dönemi propaganda posterleri kullanılabilir, laiklik ilkesi bölümünde ise bu propaganda posterlerinin cumhuriyet döneminde kullanılan örneklerinden, sert olmayan ve siyasi nitelik taşımayan türde görseller tercih edilebilir. Metin olarak ise daha yeni kaynaklardan alınan metinlerin kullanılması mantıklı olacaktır. Örneğin, L.3 kodlu etkinlikteki metindeki yazım tarzı ve içerik hataları göze takılabilir. Kaynaklar Akbaba, B. (2020). inkılap tarihi öğretimine yönelik tarama modelindeki tezlerin analizi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(1), s. 289-328. doi:https://doi.org/10.17152/gefad.655371. Aktulum, K. (2004). Göstergebilim. Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(7). https://www.scribd.com/document/55708494/Gostergebilim sayfasından erişilmiştir. Aslan, B., Okumuş, O., & Koçoğlu, Y. (2015). Ortaöğretim tarih ders kitaplarının öğrencilerin gelişim düzeyine uygunluğunun incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 689-699. https://www.sosyalarastirmalar.com sayfasından erişilmiştir. Berkes, N. (2021). Teokrasi ve Laiklik. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Creswell, J. W. (2020). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma deseni. (S. B. Demir, & M. Bütün, Çev.) Ankara: Siyasal Kitabevi. Çağlar, B. (2012, Aralık). Bir iletişim biçimi olarak göstergebilim. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), s. 2234. 121 Gamsız, S. (2012). T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük. (M. Ürküt, Dü.) İstanbul: Netbil Yayıncılık. Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş. (A. Ersoy, & P. Yalçınoğlu, Çev.) Ankara: Anı Yayıncılık. Gökalp, Z. (2014). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Güvenoğlu, G. K. (2021). Vatandaş için medeni bilgiler. Atatürk Ansiklopedisi, 1-4. Atatürk Araştırmaları Merkezi. Eylül 12, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/vatandas-icin-medeni-bilgiler/ adresinden alındı Hayta, N., & Ünal, U. (2014). Osmanlı Devleti'nde yenileşme hareketleri. Ankara: Gazi Kitabevi. İnalcık, H. (2015). Osmanlı İmparatorluğu klasik çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İnan, A. (2020). Medeni bilgiler ve M. Kemal Atatürk'ün el yazıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Komisyon. (2012). Lise 3 Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ders kitabı. Ankara: MEB Devlet Kitapları. MEB. (2012). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. Eyül 2022 tarihinde https://ttkb.meb.gov.tr/www/sss.php adresinden alınmıştır. Ortaylı, İ. (2022). Gazi Mustafa Kemal Atatürk. İstanbul: Kronik Kitap. Özbaran, S. (1992). Yakın dönemler tarihi öğretimi ve devrim tarihi. Ortaöğretim Kurumlarında İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Öğretimi ve Sorunları, 33-42. Türk Eğitim Derneği Yayınları. Şimşek, A., & Güler, M. (2013). Öğretmen ve öğretmen adayı görüşlerine göre lise Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi dersinin öğretiminde yaşanan sorunlar. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(14), s. 544-575. doi:https://doi.org/10.14520/adyusbd.642 Talim Terbiye Kurulu. (2011). 2011 Yılı Talim Terbiye Kurulu Kararları. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. Talim Terbiye Kurulu. (2014). 2014 Yılı Kurul Kararları. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı. Turan, R., Safran, M., Hayta, N., Çakmak , M. A., Dönmez, C., & Şahin, M. (2014). Türk İnkılabının dayandığı temeller ve Atatürk ilkeleri. R. Turan, M. Safran, N. Hayta, C. Dönmez, M. A. Çakmak, & M. Şahin içinde, Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi (s. 231-263). Ankara: Yargı Yayınevi. Tütüncü Oğuzoğlu, D. (2003). Görsel tasarım açısından tarih ders kitapları. N. Hayta, M. Şahin, N. Cemaloğlu, Ş. G. Karabağ, D. T. Oğuzoğlu, & H. Köksal içinde, Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu (s. 131-155). Nobel Yayın Dağıtım. Unat, K. (2016). Başlangıcından günümüze Türkiye Cumhuriyeti tarihi. T. F. Ertan, N. Aysal, A. Bakacak, H. Dinçer, K. Unat, & T. F. Ertan (Dü.). içinde Ankara: Siyasal. Ürküt, M. (2015). Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük. Ankara: Ata. Vatan Gazetesi. (2011, Ekim 28). Türkiye "Tek Yürek" Oldu Yardım Yağdırdı. Vatan Gazetesi. İstanbul. 11 18, https://www.gazetevatan.com/gundem/turkiye-tek-yurek-oldu-yardim-yagdirdi-407496 adresinden erişilmiştir. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Nitel araştırma yöntemleri . Ankara: Seçkin Yayıncılık. 122

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS

Log In

Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (2012-2018)

Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (2012-2018)

Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (2012-2018)

Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (2012-2018)

Ortaöğretim İnkılap Tarihi Ders Kitaplarında Laiklik İlkesi Bölümü ve Milliyetçilik İlkesi Bölümünün Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme (2012-2018)

Related Papers

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS