Bu konu başlığı altında MİM 202 stüdyo projesinde (Proje 3) alanım olan Sultanahmet Meydanı hakkında yaptığım araştırmaları bulacaksınız.
Seza Sinanlar‘ın tezi, herkese hitap etmesi için ‘Atmeydanı: Bizans Araba Yarışlarından Osmanlı Şenliklerine’ isimli bir kitaba dönüştürülmüş.
Kitapta alana çok iyi hakim olmanızı sağlayacak detaylı planlar, gravürler, restitüstonlar ve fotoğraflar bulunuyor. İnternette parça parça aramaktansa böyle bir kaynağa sahip olmak bütüncüllük açısından çok önemli.
Anıtsal bir alan >> Tören alanı >> Başkaldırı meydanı >> Açık hava müzesi
Sadece içindekilere bakarak bile bölgedeki katmanlaşmanın boyutunu görebilmek mümkün.
Hipodrom günümüzde ayakta kalmayı başarabilseydi, İstanbul’un turistik değeri, Kolezyum’a sahip olan Roma’dan bile daha fazla olacaktı. Oysa şimdi kalıntıların üstünde bir lise ve rektörlük binası bulunuyor ve zemin seviyesi hipodromun pistinden 2-3 metre yukarı çıkmış durumda.
- Hipodrom, Bizans döneminde adeta bir açık hava müzesi.
- Antik dünyanın en büyük hipodromu, açılış tarihi 11 Mayıs 330.
- Şehir insanı Pagan dininden Hristiyanlığa geçince, yaşayışları da değişir.
- Tapınakların yerine kiliseler yapılır, tiyatrolar ise din dışı kabul edilip terk edilir.
- Fakat din adamları karşı çıksa da hem Bizans halkı hem Saray, hipodrom yarışlarına gitmeyi sürdürür, Hristiyanlık içinde sahip çıkar.
- Kitapta ayrıca meydanda hala varolan/olmayan sütunlar hakkında da geniş bilgi yer alıyor. Nasıl ve nereden getirildiler, nasıl yok oldular, hangileri hala mevcut, nasıl muhafaza ediliyorlar vs.
- Örme sütun, orjinalinde bronz levhalarla kaplıydı. Latin istilası sırasında, istilacılar silah yapmak için pek çok bronz eseri eritmişler.
- İstanbul’a gelip geçen her uygarlık Sultanahmet’in önceki geçmişine zarar vermiş demek doğru olur.
- Bizans döneminde yarışlar o kadar önemliymiş ki, yarış günleri tatil günü ilan edilirmiş.
- Devlet yöneticileri bu yarışları kendi meşruiyetleri için kullanırmış.
- Zamanla takımlar kurulmuş, taraflar arasında büyük kavgalar çıkarmış.
- Bilet alma, tribün farkı gibi kavramlar daha o zamanlar varmış.
- İmparator Iustinianos’un karısı, İmparatoriçe Theodora, aslında bir hipodrom dansçısıymış. En alttan en tepeye yükselen bir kadın. Ben onu bu durumdan ötürü Kanuni Sultan Süleyman’ın karısı Roxelana’ya, bildiğimiz adıyla Haseki Hürrem Sultan’a çok benzetiyorum. Tarih tekerrürden ibarettir 🙂
- 532 yılında taraflar arasında çıkan bir kavgada büyük bir yangın çıkar. Ayasofya da olmak üzere şehrin dörtte biri tahrip olur. Daha sonraları Nika İsyanı olarak adlandırılan bu olay, 6. yüzyıl öncesi mimariyi siler.
- At yarışları için oluşan taraflaşma, insanların oturdukları semtleri bile etkilemiş.
- Yarışlar bir zaman sonra öyle bir hal alır ki, sportif rekabetten çok siyasi ve dini iktidar çatışmasına döner.
- Atmeydanı hem kamusal hem politik bir mekan, halkın doğrudan tepkisinin ölçülebildiği bir iletişim mekanı. Bu özelliğini yüzyıllar boyunca dönem dönem yitirse de, tekrar geri kazanmayı hep başarmış.
- “Tanrı’nın Ayasofya’sı, İmparatorun Trinikulumu (Büyük Saray’da altın kaplamalarla süslü yemek odası) varsa, halkın da hipodromu vardır.” -Tarihçi Alfred Rambaud
- Bizans’ın çöküş döneminde, işgalci Latinler şehrin sonunu getirmiş, talan etmişler. Latin egemenliğinde geçen 50 yılda Hipodromdan ve Büyük Saray’dan sürekli taş çıkarıp yapıların yok olmasına ön ayak olmuşlar
- Büyük Saray’ın kalıntılarını bugün Ayasofya ile Four Seasons Oteli (sarı binalar) arasındaki kazı alanında görüyoruz. O alanın hikayesi ise tamamen ayrı bir başlık konusu.
Kitapta bölgenin Osmanlı Dönemi’deki haline dair ayrıntılı bilgi bulabilirsiniz. Cumhuriyet sonrası döneme de biraz değinerek 2000’lere kadar olan dönem kapsanmış.
Selver Şengüler 