---

Topraksız Tarım Nedir? Nasıl Yapılır?

Topraksız tarım: bitkilerin gelişimi için gerekli olan bitki besin elementi ve suyun kök bölgesinde, toprak dışında farklı katı veya sıvı ortamlar kullanılarak bitki yetiştiriciliğinin yapıldığı gelişmiş üretim tekniğidir. Topraksız üretim modeliyle, yapay bir ortamda, bitkilere fiziksel desteğin yanında, kök bölgesinde en uygun hava, su ve besin maddesi dengesinin sağlanması amaçlanmıştır. Hidroponik tarım olarak da bilinen topraksız tarım, bitkilerin büyümek için ihtiyaç duyduğu besinlerin toprak yerine özel olarak hazırlanmış solüsyonlardan almasına dayalı bir sistemdir. Bitkileri doğrudan etkileyen toprak kalitesi ve içeriği gibi etkenler topraksız tarım da ortadan kaldırılır.

Hidroponik tarımın temel ilkesi, bitkileri ihtiyaç duydukları besinleri topraktan değil özel solüsyonlardan alacakları şekilde konumlandırmak ve yetiştirmektir. Topraksız tarım başlığı altında kullanılan birçok yöntem vardır. Bu yöntemde, bitkiler besin elementlerini toprakta aramak zorunda kalmadan, solüsyondan kolaylıkla alabilmektedirler. Hidroponik tarımda, bitkilerin kök sistemlerini desteklemek için vermikülit, hindistan cevizi, kaya yünü, kum, perlit ya da genişletilmiş kil gibi ortamlar oluşturulur. Yalnızca borular ve su kullanılarak uygulanan yöntemler de bulunmaktadır.  Hazırlanan besin solüsyonundan bitki, rahatlıkla ihtiyaç duyduğu besinleri alabilir. Topraksız tarımda karşımıza çıkan kum, perlit, hindistan cevizi ve kil gibi malzemeler sadece bitkinin kökünü desteklemek için kullanılır. Bu malzemeler bitkinin doğrudan beslenmesiyle alakalı değildir.

 

Topraksız Tarıma Neden İhtiyaç Duyuluyor?

Topraksız kültürün ortaya çıkması ve yaygınlaşmasının birçok sebebi vardır. En önemlileri artan nüfus ve toprak kaynaklı sorunlardır. Dünyadaki hızlı nüfus artışı sonucu tarım topraklarının artan nüfusun gıda gereksinimini sağlayamayacağı düşüncesi ilk sıradadır. Günümüzde 6.5 milyar olan dünya nüfusunun, 2050 yılında 9 milyara ulaşacağı ve yüzde 60-70 oranında daha fazla gıda gereksiniminin olacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde olduğu gibi dünyada birçok ülkede tarıma açılabilecek topraklar son sınırına dayanmıştır.

Toprakların erozyon, çoraklaşma ve yerleşim yeri olarak kullanılması gibi nedenlerle tarım dışına çıkarılması gittikçe yaygınlaşmaktadır. Özellikle toprak ve su kaynakları yetersiz ülkelerin gıda açısından dışa bağımlılıktan kurtulmak istemesi, genelde ise artan nüfusun gıda gereksinimini karşılamak, su ve gübre açısından daha az girdi ile daha yüksek verim almak amacıyla topraksız tarım önemli bir alternatif olarak ortaya çıkmıştır. Son yıllarda toprak kökenli hastalık ve nematodlarla mücadelede yaygın olarak kullanılan Metil bromitin yasaklanması, topraksız kültürün yaygınlaşmasında etkili olmuştur.

 

Topraksız Tarım Dünyada İlk Nerede Başladı? Türkiye’de Ne Zaman Uygulanmaya Başladı?

Topraksız tarımın tarihi 1600’lü yıllara dayanmaktadır. İlk defa bitkileri oluşturan maddelerin saptanması amacıyla kullanılmıştır. Dünyada laboratuvar koşulları dışında, tarımsal üretim için 1930 yılından sonra uygulanmaya başlanmıştır. Ancak birçok ülkede 1960’lı yıllardan sonra ticari üretim amacıyla seralarda yaygın olarak kullanılmıştır. Ülkemizde topraksız tarım sistemi, ilk defa 1980’li yıllarda araştırma çalışmalarında uygulanmıştır. Ticari üretimde kullanımı ise 1990’lı yıllarda Antalya’da kurulan modern sera işletmelerinde başlamıştır.

 

Ülkemizde En Çok Hangi Ürünlerde Topraksız Tarım Uygulaması Yapılıyor?

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de topraksız tarım işletmelerinde yüzde 92 oranında sebze, kalan alanda ise süs bitkisi yetiştiriliyor. En çok yetiştirilen ürünler domates ve biberdir. Son yıllarda çilek ve marul yetiştiriciliği de artmaktadır. Süs bitkisi olarak anthrium, gül ve orkide gibi kesme çiçek üretimi de yapılmaktadır.

 

Topraksız Tarım Yapmak İçin Gerekli Olan Ekipmanlar Nelerdir? Hangi Materyaller Kullanılıyor?

Topraksız üretim için gerekli olan ana ekipmanlar: su ve besin çözeltisinin uygulanmasını sağlayan kontrol ünitesi, besin çözeltisi tankları, bitki köklerinin yer aldığı kanal, torba veya saksılar, sulama sistemi ve katı ortam kültüründe kullanılan materyallerdir.  Modern seralarda üretim yapıldığı için ısıtma, sisleme, karbondioksit zenginleştirme vb. sağlayan iklimlendirme ekipmanları da bulunmaktadır. Bitki yetiştirme ortamı olarak kullanılan katı materyaller  organik ve inorganik olmak üzere iki şekilde sınıflandırılır. Organik ve inorganik ortamlar tek başlarına kullanılabildikleri gibi birbirleri ile (perlit-torf) karıştırılarak da kullanılabilirler.

Organik ortamların genel olarak, inorganik ortamlara göre özellikle su tutma kapasiteleri ve katyon değişim kapasiteleri daha yüksektir. Bu yüzden organik ortamlı karışımlar gübreleme ve sulamada yapılabilecek hataları tolere etme yeteneğine sahiptir. En çok kullanılan organik ortamlar, torf, hindistan cevizi atığı (kokopit) dır. Bunun yanında pirinç kavuzu, mantar kompostu ve ağaç kabuğu da kullanılmaktadır. İnorganik ortamların daha çok kök bölgesinin havalanma koşullarını düzenleyici etkileri vardır. Topraksız kültürde en çok kullanılan inorganik materyaller perlit, pomza, kaya yünü, kum ve cüruftur.  Ülkemiz önemli miktarda perlit ve pomza rezervine sahiptir. Kokopit ve kaya yünü ise ithal edilmektedir.

 

Türkiye’de Ne Kadar Topraksız Tarım Üretimi Yapılıyor? En Çok Hangi İllerde Uygulanıyor?

Topraksız tarım dünyada olduğu gibi ülkemizde de seralarda gerçekleştiriliyor. Ülkemiz 2018 yılı verilerine göre 77 bin 209 hektar örtüaltı alanı ile dünyada ilk 4’te, Akdeniz ülkeleri arasında ise ikinci sırada yer alıyor. Ancak yüksek teknolojiye sahip modern seralarda topraksız tarım tekniği kullanılıyor. Günümüzde ülkemiz sera varlığının yaklaşık yüzde 3’ünde (bin 255 hektar) topraksız ortamda üretim yapılıyor. İllere göre incelediğimizde; seracılığın başkenti konumundaki Antalya bin 984 da ile ilk sırada yer alıyor. Mersin, İzmir, Manisa, Yalova ve Afyon illeri de topraksız kültür seralarının yoğunlaştığı alanlar arasında bulunuyor. İlk başladığı yıllarda Akdeniz sahilinde yaygın olan topraksız tarım alanları, daha sonra jeotermal kaynakların bulunduğu bölgelere doğru kaymıştır.

İklim Topraksız Tarım İçin Önemli Midir?

Sıcaklık, ışık ve oransal nem gibi iklim faktörleri, tüm bitkilerin yetiştiriciliğinde en önemli unsur olarak dikkat çekmektedir. Bitkilerin örtü altına alınarak normal yetişme dönemleri dışında, uygun olmayan iklim koşullarında yetiştirme tekniği olan seracılıkta, iklim faktörü daha fazla önem kazanmaktadır. Yetiştirilecek bitkinin isteklerine uygun iklim koşullarının sera içerisinde sağlanması ile yıl boyu üretim yapılabilmektedir. 

Topraksız kültürün gerçekleştirildiği modern seralarda; ısıtma, ışıklandırma, havalandırma ve karbondioksit uygulaması ile söz konusu uygun ortam sağlanabilmektedir. Ancak özellikle ısıtma en önemli maliyet unsurunu oluşturmakta ve sınırlayıcı bir etkisi olmaktadır. Sera ısıtmasında enerji kaynağı olarak fosil yakıtların (fueloil, LPG, kömür, doğalgaz, vb.) yanı sıra, yenilenebilir enerji kaynakları (güneş enerjisi, jeotermal enerji, biokütle, vb.) da kullanılmaktadır. Fosil yakıtlar içerisinde kaliteli kömür kullanımı ekonomik olmakta, ancak jeotermal sıcak su kaynaklarının bulunduğu bölgelerde ısıtma maliyeti daha da düşmektedir. Ülkemizin jeotermal kaynak bakımından dünyada 7. Avrupa’da ise 1. sırada yer alması önemli bir avantaj olarak öne çıkmaktadır.

 

Topraksız Tarımdan Elde Edilen Ürünler İhraç Ediliyor Mu?

Topraksız tarımda üretim, modern seralarda yıl boyu yapılabildiği için verim miktarı yüksektir ve kaliteli ürün elde edilmektedir. İklim kontrollü seralarda genellikle hastalık ve zararlılarla entegre mücadele yöntemleri kullanılmaktadır.  Bu nedenle özellikle büyük ve modern işletmeler, yetiştirdikleri ürünlerin yaklaşık yüzde 85’ini ihraç etmektedir.

 

Topraksız Tarımın Kolaylıkları Nelerdir?

 1.Topraksız tarımda bitkiler daha hızlı büyürler. Sudaki mineral ve besinlere hızlıca ulaşan bitki kökleri bitkinin kısa zamanda daha hızlı büyümesine neden olur.

2.Kapalı alanda kurulan topraksız tarım sistemiyle yılın istenilen zamanında yetiştiricilik yapılabilir.

3.Toprak etmeni ortadan kalktığında, böcek, zararlı haşereler ve bitki sağlığına zararlı hastalıklar risk oluşturmaktan çıkar.

4.Suda rahatça salınan bitki kökleri topraklı tarımın aksine birbirine dolanmazlar, böylelikle her bir kök görevini başarıyla yerine getirebilir.

5.İstediğiniz her mekânda kurulacak aydınlatma sistemiyle topraksız tarım yapılabilir.

6.Topraklı tarımın aksine toprağı havalandırmak için çapa yapmaya, yabancı otları ayıklamaya gerek yoktur. Topraksız tarımda sadece istediğiniz bitki büyür. Yabancı otlara yer yoktur.

7.Besin solüsyonun kalitesi ile bitkilerin büyüme hızı ve kalitesi artırılabilir.

 

Topraksız Tarım Organik Midir?

Topraksız tarımda bitkiler büyümek için gerekli besini topraktan değil; suya karıştırılan besin solüsyonlarından alır. Bu solüsyonlar yüzde yüze suda çözünebilir olmalı ve klor barındırmamalıdır. Topraksız tarım yaparken en çok dikkat edilmesi gereken etmen Ph değeridir. Topraklı tarımda toprak bir tampon görevi görerek Ph değerini dikkat edilmesi gereken bir unsur olmaktan çıkarır; fakat topraksız tarımda Ph değeri belirli aralıklarla kontrol edilmelidir.

Üretimde çok fazla kimyasal madde varmış gibi gelebilir; ama seçilen solüsyonun, topraktan arındırılmış besin olduğunu unutulmamalıdır. Topraksız tarımda kullanılan tohum ya da fide organikse, organik topraksız tarım yapılmış olur.

 

Topraksız Tarımın Avantajları Ve Dezavantajları Nelerdir?

Topraksız tarım sistemi, toprakta yapılan yetiştiriciliğe göre önemli üstünlüklere sahiptir. Modern işletmelerde yıl boyu sürekli üretimin yapılabilmesi ve birim alanda daha fazla bitkinin bulunması nedeniyle toprakta yapılan üretime göre daha yüksek verim alınmaktadır. Seralarda uygun iklim koşullarının sağlanması, yeterli ve dengeli bitki besleme programlarının uygulanması, ürünün miktarı ve kalitesinin artmasında etkili olmaktadır. Besin çözeltisinin içeriği ve tuz miktarı değiştirilerek, bitkilerin generatif ve vegetatif gelişimini ayarlamak mümkündür. Besin çözeltisi bitkinin kök bölgesine verildiği için kullanılan su ve gübrenin etkinliği artmakta ve dolayısıyla daha az su ve gübre kullanılmaktadır. Yetiştirme ortamı olarak kullanılan materyaller steril olduğu için dikim öncesi tarımsal ilaç kullanımı gerekli değildir.

Genellikle iklim kontrollü seralarda üretim yapıldığı için, bitkiler hastalık ve zararlı ile düşük sıcaklık gibi stres faktörlerinden daha az etkilenir. Bitki yetiştiriciliği için uygun olmayan tuzlu, taşlı vb. alanlarda üretim yapılabilir. Toprak işleme, çapalama, yabancı ot mücadelesi vb. işlemler olmadığı için işçilik maliyeti daha azdır. Ancak topraksız tarım sisteminin kurulmasında ve uygulamasında bazı güçlükler de ortaya çıkmaktadır. Topraksız tarımda bitki yetiştiriciliği için özel bilgi ve deneyim gereklidir.  Başlangıçta sera ve topraksız kültür sisteminin kurulum maliyeti yüksektir. Kesintisiz su ve elektrik enerjisi gereklidir.  Üretimde yapılan teknik hatalar, toprakta yapılan yetiştiriciliğe göre olumsuz etkisini daha hızlı ve şiddetli şekilde gösterir.

 

Topraksız Tarımda Kullanılan Besin Çözeltileri Nelerdir?

Besin çözeltileri, topraksız yetiştiricilikte bitkiler için mutlak gerekli olan besin maddelerini bitkinin ihtiyaç duyduğu oranda ve miktarda içeren bu yetiştiricilikte bitkilerin ihtiyaçlarına göre besin maddesinin ayarlanması, topraklı ortama göre daha avantajlıdır.

Topraksız yetiştiricilikte kullanılan materyallerin tamponluk özellikleri yok denecek kadar az olduğundan ortamda pH’nın ani değişmeleri bitkilerin ölmelerine neden olabilir. Bu nedenle çözeltinin hazırlanmasında dikkatli olunmalıdır. Ortam pH’sı sürekli kontrol edilerek bitkinin ihtiyaç duyduğu seviyede ayarlanmalıdır. Ayrıca bitkilerin gelişme periyodu boyunca ortamın EC’si sürekli kontrol edilmelidir. Trasprasyonla su kaybının fazla olduğu sıcak dönemlerde EC kontrolüne daha fazla önem verilmelidir. Besin çözeltilerinin hazırlanmasında kullanılacak olan kimyasal maddelerinin yüzde 100’ü suda çözünebilir olması ve klor içermemesi gerekmektedir.

 

Topraksız Tarım ile Hangi Bitkiler Yetiştirilebilir?  

Topraksız tarım her ne kadar avantajlı bir uygulama olsa da her bitki için geçerli değildir. Yalnızca belli bitkiler topraksız ortamda yetişebilmektedir. Bir bitkinin hidroponik olarak yetiştirilebilmesi için:
Hızlı büyümesi, Büyük boyutlara ulaşmıyor olması, Beslenme dengesizliklerine karşı dirençli olması gerekir. Aşırı büyük boyutlara ulaşan bitkiler için topraksız tarımda uygun bir ortam oluşturmak mümkün değildir. Bununla birlikte ürün vermesi için birkaç yıl geçmesi gereken bitkilerin topraksız tarımla yetiştirilmesi de zor olacaktır. Topraksız tarımla yetiştirilebilen başlıca bitkiler şunlardır: Çilek,
Marul, Biber, Domates, Salatalık, Nane, Ispanak, Fesleğen, Fasulye’dir.

 

Diğer Blog Yazılarımıza Göz Atmak İsterseniz;
Çilekte Kırmızı Örümcek Zararı
Aşılı Fide Nedir?
Otomasyonlu Modern Sera Sistemleri

Kaynakça:

Türk Tarım Orman Dergisi (turktarim.gov.tr)

Topraksız tarım nedir? Topraksız tarım yapma yöntemleri – Keşfet Hepsiburada

6 Adımda Hidroponik (Topraksız) Tarım Nedir? (populertarim.com)

Hidroponik (Topraksız) Tarım Nedir? (tazecicek.com)